ن. ءا. نازارباەۆتىڭ;
قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى
باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى
م. م. ءتاجيننىڭ;
قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى
ق. ق. ابدىراحمانوۆتىڭ;
قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىتىنىڭ توراعاسى
ك. ق. ماسىموۆتىڭ;
قر باس پروكۋرورى
ق. پ. قوجامجاروۆتىڭ;
«نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ
ءبىرىنشى ورىنباسارى
م. ا. قۇل-مۇقاممەدتىڭ
نازارىنا
«قالا مەن دالا» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا نۇرتاي توكە اتتى قازاقستان ازاماتى ارىز ايتا كەلگەن. ول 2017 جىلدىڭ 7 جەلتوقسانىندا كۇيەۋ بالاسى اسقار ازاتبەكتى ەكى ەلدىڭ ورتاسىنا سالىنعان «قورعاس» ەركىن ەكونوميكالىق ايماعىنا بارعان جەرىنەن بەلگىسىز بىرەۋلەر دجيپ ماشيناسىنا باسىپ، قىتاي جاققا الىپ كەتكەنىن، سودان بەرى اسقار ازاتبەكتەن حابار الا الماعانىن جەتكىزدى.
اسقار ازاتبەك
1976 جىلى 18 قاڭتاردا دۇنيەگە كەلگەن.
2017 جىلى 6 قازان كۇنى قازاقستان ازاماتتىعىن العان.
پاسپورت نومەرى: №11483752.
جسن: 760118000347
تۇرعىلىقتى مەكەن-جايى: الماتى قالاسى الاتاۋ اۋدانى داۋرەنبەكوۆ كوشەسى 31 ءۇي.
قان بازاردا ادام ۇرلاۋ
نۇرتاي توكەنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، وسىدان 7 اي بۇرىن كۇيەۋ بالاسى اسقار ازاتبەك قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان اتامەكەنگە ءبىرجولاتا كوشىپ كەلىپ، بىردەن ازاماتتىق العان. بۇرىن قىتايدىڭ شىنجاڭ ولكەسى ىلە ايماعىندا ءارتۇرلى سالادا مەملەكەتتىك قىزمەت اتقارعان ول ەلگە كەلگەن سوڭ جەكە بيزنەسپەن اينالىسۋدى كوزدەپ، ءوز الدىنا كاسىپ باستاۋدى قولعا العان. ول وسى ماقساتىن ورىنداۋ ءۇشىن قىتايلىق بيزنەسمەندەرمەن ىسكەرلىك كەزدەسۋ ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن «قورعاس» بازارىنا تانىسى ورازجان ءسۇلتانالىنى ەرتىپ بارادى.
شامامەن تۇستەن كەيىنگى ساعات 16.30 شاماسىندا ولار قورعاس بازارىنىڭ قازاقستاندىق شەكارا باقىلاۋىنان ءوتىپ، «سامۇرىق» كەشەنىنىڭ الدىنا بارادى. ءدال وسى كەزدە ەكى دجيپتەن ازاماتتىق كيىم كيگەن 7-8 قىتاي ازاماتى ءتۇسىپ، بىردەن ەكەۋىن قاۋمالاپ ۇستاي الادى دا، ورازجاندى جىبەرىپ، اسقاردى ماشيناعا زورلىقپەن وتىرعىزىپ، قىتاي شەكاراسىنا قاراي الىپ كەتكەن.
«بۇرىن-سوڭدى قان بازاردا ادام ۇرلاعاندى كورمەگەن دە، ەستىمەگەن دە ەدىك. ءوزىنىڭ ازاماتى بولسا ءبىر ءسارى، وزگە ەلدىڭ ازاماتىن بۇلاي ۇرلاپ اكەتۋ، بىرىنشىدەن، كىسىلىك قۇقىققا قول سۇعۋ بولسا، ەكىنشىدەن، ءبىر ەلدى، ونىڭ زاڭىن سىيلاماۋ، باسىنۋ»، – دەيدى نۇرتاي توكە. ول اسقار ازاتبەكتىڭ قالتاسىندا قازاقستان پاسپورتى بولعانىمەن، وندا قىتايعا وتەتىن ۆيزا بولماعانىن ايتادى. قىتاي ازاماتتارى شەكارادان قالاي الىپ وتكەنىنە تاڭدانىسىن جاسىرمايدى.
نۇرتاي توكە وسى اركەتتەرى ارقىلى «قىتايلىقتار (ولاردىڭ ناقتى قانداي ورگاننىڭ قىزمەتكەرى ەكەندىكتەرى بەلگىسىز) ەكى ەل اراسىندا قالىپتاسقان، كەلىسىلگەن بارلىق ەرەجەلەردى، حالىقارالىق ءنورماتيۆتى زاڭداردى دا ورەسكەل بۇزىپ وتىر» دەپ توپشىلايدى.
اسقار ازاتبەكتىڭ پاسپورتىنىڭ كوشىرمەسى
«ەسىم شىعىپ كەتتى»
اسقار ازاتبەكپەن «قورعاس» بازارىنا بىرگە بارعان ورازجان ءسۇلتانالى ازاماتتىق كيىم كيگەن ادامداردىڭ ءتۇسىن باجايلاپ بايقاپ تا ۇلگىرمەگەن. بىزبەن تەلەفون ارقىلى سويلەسكەن ول «قورعاس» بازارىنىڭ ىشىنە ەنگەن سوڭ كوپ وتپەي «سامۇرىق» كەشەنىنىڭ الدىندا قىتايلىق بيزنەس وكىلىمەن كەزدەسكەندەرىن ايتادى. ارادا بەس مينۋت وتەر-وتپەستەن قاستارىنا ەكى دجيپ توقتاي سالىپ، بىردەن ەكەۋىن ۇستاعان.
«مەنى ءتورت قىتاي ازامتى ۇستادى دا، جەرگە جاتقىزىپ، قالتامداعى پاسپورتىمدى الىپ شىقتى. ماعان «قازاقستانعا كەلگەنىڭە قانشا جىل بولدى؟» دەپ سۇرادى. «15 جىلدان بەرى قازاقستان ازاماتىمىن» دەگەنىم سول ەدى، پاسپورتىمدى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الدى دا، «جونىڭە كەت!» دەپ بۇيرىق بەردى. ال وزدەرى اسقار ازاتبەكتى ماشينالارىنا باسىپ الىپ، قىتاي جاققا قاراي قۇيعىتا جونەلدى» دەيدى و. ءسۇلتانالى.
ءتىلشىنىڭ «سىزدەردى ۇستاعان ادامدار قاي ۇلتتىڭ وكىلدەرى؟» دەگەن سۇراعىنا: «حانزۋ ۇلتىنىڭ وكىلدەرى. ولار قىتايشا سويلەدى»، – دەپ جاۋاپ قاتتى.
ول ءدال سول شاقتا ەسى شىعىپ كەتكەنىن، ماشينالاردىڭ نومەرىن كورە الماعانىن، ۇستاعان ازاماتتاردىڭ تۇرىنە دە تولىق قاراپ ۇلگىرمەگەنىن ايتادى. ول «قورعاس» بازارىنداعى «سامۇرىق» كەشەنىنىڭ دە قىتايلارعا جالعا بەرىلگەنىن جەتكىزدى.
اسقار ازاتبەكتىڭ جەكە كۋالىگى
پوليتسەيلەر ەشتەڭە ىستەي الماي وتىر
ورازجان ءسۇلتانالى دوسىن ۇستاپ اكەتكەن سوڭ دەرەۋ شەكارالىق باقىلاۋ بەكەتىنەن ءوتىپ، جاركەنتكە كەلگەن. سودان كەيىن نۇرتاي توكەگە ءمان-جايدى ايتىپ حابارلاسقان جانە سول كۇنى كەشكە جاركەنت پوليتسياسىنا بارىپ، بولعان جاعدايدى بايانداپ، ارىز جازعان. كۇيەۋ بالاسىنىڭ ۇرلانعانىن بىلگەن نۇرتاي توكە دە ەرتەسى جاركەنت پوليتسياسىنا بارىپ، بۇل ءىستىڭ قاتارداعى كىسى ۇرلاۋ قىلمىسى ەمەس، حالىقارالىق ماسەلە ەكەنىن تۇسىندىرگەنىن جەتكىزدى.
«پوليتسيا ءبولىمىنىڭ باسشىسى ءبىزدى تىڭداعان سوڭ قاسىمىزعا ارنايى ءبىر پوليتسيا قىزمەتكەرىن قوسىپ، «قورعاس» بازارىنا بارۋدى بۇيىردى. ءبىزدىڭ قاسىمىزدا ءجۇرىپ، ناقتى وقيعا بولعان جەردى كورۋگە ءتيىس پوليتسەي مەن ارتتارىڭنان بارامىن دەدى دە، كۇنى بويى كەلمەدى. ءبىز «سامۇرىق» كەشەنىنىڭ الدىن تورۋىلداپ كەش باتىردىق. سودان بەرى جاركەنتتىك پوليتسەيلەر «قورعاس» بازارىنداعى قىتايلىق ارىپتەستەرىمىزگە سۇراۋ سالعانىمىزبەن، ولار ەشقانداي جاۋاپ قاتقان جوق. كۇتىڭدەر!» دەۋدەن اسپاي وتىر. تىم قۇرىسا «سامۇرىق» كەشەنىنە ورناتىلعان ءتورت ۆيدەوباقىلادى دا كورمەگەن»، – دەيدى. ول «سامۇرىق» ساۋدا كەشەنىنىڭ قوجايىنى قىتايلار بولعاندىقتان، ونداعى ۆيدەو جازبالار ءوشىرىلىپ تاستاۋى مۇمكىن دەيدى. ەگەر سول ۆيدەوجازبالاردى كورە السا، وندا اسقار ازاتبەكتى ۇستاعانداردىڭ ماشينا نومەرلەرىن بىلۋگە بولاتىنىن، سول ارقىلى قىتاي تاراپىنا سۇراۋ سالۋ مۇمكىندىگى تۋاتىنىن ايتادى.
كىرگەن ءىز بار، شىققان ءىز جوق…
ءبىز وسى وقيعاعا بايلانىستى جاركەنتتىك پوليتسيا بولىمىنە حابارلاستىق. ءوزىن ءمادي بوتامباەۆ دەپ تانىستىرعان پوليتسيا قىزمەتكەرى اسقار ازاتبەكتى ۇرلاۋ فاكتىسى بويىنشا 7 جەلتوقسان كۇنى ارىز تۇسكەنىن راستادى. الايدا، قىتايلىق ارىپتەستەرىنە بۇل وقيعا بويىنشا رەسمي حات جازعاندارىمەن، ەشقانداي ناقتى جاۋاپ كەلمەگەن. ول «قورعاس» بازارىنىڭ قازاقستاندىق شەكارا باقىلاۋ قىزمەتى ارقىلى اسقار ازاتبەكتىڭ 2017 جىلى 7 جەلتوقسان كۇنى ساعات شامامەن 16.30 مولشەرىندە بازارعا كىرگەنىن، بىراق سول كۇيى كەرى ورالماعانىن انىقتاعاندارىن، ودان وزگە ەشقانداي ناقتى اقپارات قولدارىندا جوقتىعىن تەلەفون ارقىلى ايتىپ بەردى.
قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جاۋابى
سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى نە ىستەي الادى؟
نۇرتاي توكە كوپ وتپەي جەرگىلىكتى ادۆوكاتىمەن كەڭەسۋ ارقىلى قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى الماتى قالاسى وكىلدىگى باسشىسىنا ارىز جازعان. وعان كەلگەن جاۋاپ حاتتا ن. توكەنىڭ ارىزى «بۇل ءىس بويىنشا قر-نىڭ قحر-داعى ەلشىلىگىنە (بەيجىڭ قالاسى) جانە ۇرىمجىدەگى پاسپورتتىق-ۆيزالىق قىزمەتىنە شۇعىل تۇردە قاراستىرۋ ءۇشىن» جولدانعانىن حابارلاعان. جاۋاپ حات قولىنا تيىسىمەن نۇرتاي توكە ۇرىمجىدەگى ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىنە دە بارىپ قايتقانىن ايتادى. ولار دا قىتايدىڭ ءتيىستى مەكەمەلەرىنە وسى ءىس نەگىزىندە سۇراۋ سالعانىمەن، ەشقانداي جاۋاپ الا الماعاندارىن، بۇل وقيعانى باقىلاۋدا ۇستايتىندارىن ايتىپ شىعارىپ سالعان.
«سودان بەرى بەيجىڭدەگى ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ ءجۇرمىن. ولار قىتايدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە رەسمي حات جازعاندارىن، بىراق قىتايدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى اسقار ازاتبەكتى قىتايعا الىپ وتكەنى ءارى كىمدەردىڭ ۇستاعانى تۋرالى رەسمي اقپارات جوق بولعاندىقتان، بۇل ءىستى قاراستىرۋعا ەشقانداي نەگىز جوق دەپ جاۋاپ بەرگەنىن جەتكىزدى. قازىرشە وسى وقيعانى ءوز كوزىمەن كورگەن ورازجان عانا. «سامۇرىقتاعى» ۆيدەوباقىلاۋ جازبالارىن كورسەك، ناقتى دالەل بولار ەدى» دەيدى نۇرتاي توكە.
«جەراستى تۇرمەسىندە وتىر»
كۇيەۋ بالاسىن ىزدەگەن ازامات ن. توكە قىتايلىق تانىستارى ارقىلى (ولار اتتارىن اتاماۋدى سۇراعان) ىزدەۋ سالىپ، بەيرەسمي اقپارات العانىن اڭگىمەلەدى. وعان جەتكەن اقپارات بويىنشا اسقار ازاتبەك قحر شىنجاڭ ولكەسى شاپشال اۋدانىنداعى جەراستى تۇرمەسىندە وتىرعان بولۋى ىقتيمال.
«ەستۋىمشە، شاپشال تۇرمەسى قاتاڭ رەجيمدەگى كولونيالاردىڭ ءبىرى كورىنەدى. ول تۇرمەگە قامالعانداردىڭ دەنى امان شىقپايدى دەگەن سىبىس بار. اسقاردىڭ دەنساۋلىعى دا سىر بەرىپ جۇرگەن. قان قىسىمى وتە جوعارى بولاتىن. 2014 جىلى ءۇرىمجى قالاسىندا جۇرەگىنە وپەراتسيا جاساتقان. ونىڭ تاعدىرىنا قاۋىپ ءتونىپ تۇر ما دەپ الاڭدايمىز» دەگەن ول، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ناقتى كۋاگەرلەردەن جاۋاپ الىپ جانە «سامۇرىق» ساۋدا كەشەنىندەگى ۆيدەوباقىلاۋدى دەر ۋاقىتىندا تەكسەرسە، وڭدى ناتيجە بولار ەدى دەپ ۇمىتتەنەدى.
بۇرىن قىلمىسقا تارتىلماعان
اسقار ازاتبەك بۇرىن-سوڭدى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلماعان. نۇرتاي توكەنىڭ بولجامىنشا، سوڭعى جىلدارى قىتايداعى قازاقتارعا تۇسكەن قىسىمدى بىلگەن سوڭ قىزمەتىن تاستاپ، ەلگە ورالعان. اسقار قىتايدا ءارتۇرلى سالادا مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەگەندىكتەن، قىتاي بيلىگى اياقاستىنان ەلدەن كەتىپ قالعانى ءۇشىن ونىڭ ىزىنە تۇسكەن بولۋى مۇمكىن. بىراق قازاقستانعا ەشقانداي سۇراۋ سالماعان.
«ەگەر ونىڭ الدەبىر قىلمىسقا قاتىسى بولعان كۇننىڭ وزىندە قازاقستان ازاماتى رەتىندە حالىقارالىق ءارى ەكى ەل اراسىنداعى زاڭدارعا سايكەس تۇتقىنداۋى ءتيىس قوي. ناقتى دالەل-فاكتى بار بولسا، قازاقستاندىق پوليتسەيلەر ارقىلى ۇستاسا كەرەك ەدى. بۇل جەردە تۇسىنىكسىز جايتتار وتە كوپ. ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا ازاماتتارىمىزدى وزگە ەلدەر ۇرلاپ كەتە بەرەتىن بولسا، ءبىزدىڭ ەل بولعانىمىز قايسى؟ «قورعاس» بازارىندا شۇبىرىپ جۇرگەن ازاماتتارىمىز قالاي ۋايىمسىز ءومىر سۇرەدى؟ مۇنداي باسسىزدىققا توسقاۋىل بولارلىق قاۋقارىمىز جوق پا؟» دەپ كۇيىنەدى نۇرتاي توكە.
«ەندىگى ءۇمىتىمىز پرەزيدەنتتە…»
«مەن كۇنى كەشە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا، قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قايرات ابدىراحمانوۆقا، قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى كارىم ماسىموۆكە، قر باس پروكۋرورى قايرات قوجامجاروۆقا، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ توراعاسى مۇحتار قۇل-مۇحاممەدكە ارنايى حات جازدىم. جۋىق ارادا جاۋاپ كەلەر دەپ كۇتىپ وتىرمىن. ەلىمىز كونستيتۋتسياسىندا: «رەسپۋبليكا ءوزىنىڭ ودان تىس جەرلەردە جۇرگەن ازاماتتارىن قورعاۋعا جانە ولارعا قامقورلىق جاساۋعا كەپىلدىك بەرەدى» دەپ تايعا باسقان تاڭباداي انىق جازىلعان. ءبىز ءوز ەلىمىزدە جۇرگەن ازاماتتاردان بۇلاي ايىرىلاتىن بولساق، قالاي ەل بولامىز؟! مەن پرەزيدەنتتەن جانە بارشا قازاقستاندىقتاردان ەلىمىزدىڭ ءبىر ازاماتىنا اراشا ءتۇسۋىن سۇرايمىن. مەملەكەتتىك بيلىك اسقار ازاتبەكتىڭ تاعدىرىنا بەيجاي قارامايتىنىنا سەنەمىن. بۇل – ءبىر قازاقتىڭ تاعدىرى ەمەس، بارشا ەلدىڭ تاعدىرى. مەملەكەتتىڭ اتىنا كىر كەلتىرەتىن وقيعا. سوندىقتان جوعارى لاۋازىمدى كىسىلەردەن قىتايعا رەسمي سۇراۋ جولداۋىن، اسقار ازاتبەكتىڭ باس اماندىعىنا كەپىل بولۋىن تالاپ ەتەمىن»، – دەيدى نۇرتاي توكە.
«قالا مەن دالا» گازەتى بۇل وقيعانى ءوز باقىلاۋىندا ۇستايتىن بولادى. اسقار ازاتبەكتىڭ تاعدىرىنا قاتىستى قانداي دا ءبىر جاڭالىق بولسا، وقىرماندارعا حابارلايتىن بولامىز.
ت. وcكەنباي
