سىپايى ءسوزدى، شىڭىراۋ ويلى، ادەپكە بەرىك قىزدارىمىزدىڭ قازىرگى قوعامداعى ورنى قازاقتىڭ قىزى دەگەن اتقا لايىق پا دەگەن دە وي كەلەدى كەيدە. حالقىمىز قىز بالانىڭ تاربيەسىن اۋەل باستان ەسكەرۋسىز قالدىرماعان. بويجەتە باستاعان شاعىندا-اق قىزعا ءتان يناباتتىلىق، تازالىق، مەيىرباندىق سياقتى قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرۋگە باۋلىعان. بۇعان اناسىنىڭ، قىزدىڭ جەڭگەلەرىنىڭ تيگىزگەن ۇلەسى زور بولعان. سول تاربيەنىڭ اياسىندا قىزدارىمىز ءار قادامىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراي بىلگەن. جالپى قىز ءوسىرىپ وتىرعان ءار شاڭىراققا «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ» ماقالىن ەسكەرە كەلە، بۇكىل اۋىل بولىپ ونىڭ تاربيەسى سىنعا الىنعان. قىز بالالار اسىرەسە جيىن جەرلەردە بىردەن كوزگە ىلىنەدى. ءجۇرىس-تۇرىسى، ءار جاساعان قيمىلى، اجارى، شەبەرلىگى سياقتى قاسيەتتەرىمەن كوپشىلىكتىڭ نارازىنان قالىس قالمايدى. بۇگىنگى قىزدىڭ -ەرتەڭگى ەلدىڭ اناسى، اۋلەتتىڭ كەلىنى اتانۋىنا سونىڭ ءبارى اسەر ەتكەن. جاستايىنان بويىنا ءتالىمدى تاربيە، ۇلكەنگە قۇرمەت،كىشىگە ىزەت سىڭىرگەن قىز بالادان بولاشاقتا شاڭىراعىنىڭ تۇعىرىن شايقالتپايتىن، ەلى مەن جەرىنە، بالالارىنا قامقورلىق تانىتاتىن ساليقالى ايەل شىعاتىنى داۋسىز. حالقىمىز قىزىن قۇرمەتتەۋگە دە كوڭىل بولگەن. كوپشىلىك جەردە «بوساعادا قىزدىڭ قىرسىعى قالادى» دەگەن ىرىممەن، تورگە شىعارعان. ولارعا داۋىس كوتەرمەۋ، ءجونسىز بالاعاتتاماۋ سياقتى ورىنسىز جايتتارعا اسا ءمان بەرىلگەن. ءتىپتى، جاڭا تۇسكەن كەلىندەر دە قايىن سىڭلىلەرىن اتتارىن اتاماي، ەركەلەتىپ وتكەن.

سىپايى ءسوزدى، شىڭىراۋ ويلى، ادەپكە بەرىك قىزدارىمىزدىڭ قازىرگى قوعامداعى ورنى قازاقتىڭ قىزى دەگەن اتقا لايىق پا دەگەن دە وي كەلەدى كەيدە. حالقىمىز قىز بالانىڭ تاربيەسىن اۋەل باستان ەسكەرۋسىز قالدىرماعان. بويجەتە باستاعان شاعىندا-اق قىزعا ءتان يناباتتىلىق، تازالىق، مەيىرباندىق سياقتى قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرۋگە باۋلىعان. بۇعان اناسىنىڭ، قىزدىڭ جەڭگەلەرىنىڭ تيگىزگەن ۇلەسى زور بولعان. سول تاربيەنىڭ اياسىندا قىزدارىمىز ءار قادامىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراي بىلگەن. جالپى قىز ءوسىرىپ وتىرعان ءار شاڭىراققا «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ» ماقالىن ەسكەرە كەلە، بۇكىل اۋىل بولىپ ونىڭ تاربيەسى سىنعا الىنعان. قىز بالالار اسىرەسە جيىن جەرلەردە بىردەن كوزگە ىلىنەدى. ءجۇرىس-تۇرىسى، ءار جاساعان قيمىلى، اجارى، شەبەرلىگى سياقتى قاسيەتتەرىمەن كوپشىلىكتىڭ نارازىنان قالىس قالمايدى. بۇگىنگى قىزدىڭ -ەرتەڭگى ەلدىڭ اناسى، اۋلەتتىڭ كەلىنى اتانۋىنا سونىڭ ءبارى اسەر ەتكەن. جاستايىنان بويىنا ءتالىمدى تاربيە، ۇلكەنگە قۇرمەت،كىشىگە ىزەت سىڭىرگەن قىز بالادان بولاشاقتا شاڭىراعىنىڭ تۇعىرىن شايقالتپايتىن، ەلى مەن جەرىنە، بالالارىنا قامقورلىق تانىتاتىن ساليقالى ايەل شىعاتىنى داۋسىز. حالقىمىز قىزىن قۇرمەتتەۋگە دە كوڭىل بولگەن. كوپشىلىك جەردە «بوساعادا قىزدىڭ قىرسىعى قالادى» دەگەن ىرىممەن، تورگە شىعارعان. ولارعا داۋىس كوتەرمەۋ، ءجونسىز بالاعاتتاماۋ سياقتى ورىنسىز جايتتارعا اسا ءمان بەرىلگەن. ءتىپتى، جاڭا تۇسكەن كەلىندەر دە قايىن سىڭلىلەرىن اتتارىن اتاماي، ەركەلەتىپ وتكەن.

ورىنسىز جەردە ءسوز المايتىن، ۇلتىنىڭ، ەر-ازاماتىنىڭ جاقسىسىن اسىرىپ، جامانىن جاسىراتىن قىزدارىمىز قازىرگى تاڭدا قانداي قاسيەتتەرىمەن تانىلۋدا؟ بويجەتكەندەرىمىز اراسىندا تەمەكى شەگۋگە اۋەستىك كوبەيىپ بارادى. ءاپ-ادەمى سىڭلىلەرىمىزدىڭ اۋزىنان تەمەكى ءيىسىنىڭ بۇرقىراپ تۇراتىنى ۇيرەنشىكتى بولىپ كەتتى.شەتەلگە بارىپ،وقىپ جاتقان جاستارىمىزدىڭ دا باسىم كوپشىلىگى قىز بالالار. سول سىڭلىلەرىمىز ەرتەڭ ەلگە ورالا ما،الدە سول ەلدىڭ ۇرپاعىن وسىرۋگە اتسالىسىپ، وزگە ەلدىڭ بوساعاسىندا قالىپ قويا ما؟ سول تاراپىنان، قازىرگى ۋاقىتتا نەكەگە نەمقۇرايلى قاراۋ نەمەسە «ارالاس نەكە» تۋرالى ءجيى ءسوز قوزعالۋدا. قازاق قىزدارىنىڭ شەتەلدىك ازاماتتارعا تۇرمىسقا شىعۋى بەلەڭ الىپ كەتتى. تەلەارنالار مەن عالامتور بەتتەرىنەن دە وسى جايتتى كوتەرگەن باعدارلاما، ماقالالاردى كوزىڭ شالىپ قالادى. بىراق، ودان نە قورىتىندى شىعارىپ جاتقان ەشكىم جوق. كەرىسىنشە، «شەتەلدىككە ۇزاتىپتى» دەپ ءوز ءوزىمىزدى اسپەتتەپ، جارنامالايمىز.

ال مادەني وشاقتارىمىز شە؟ ءبىر بىرىمەن جارىسا «ۇلتارالىق دوستىقتىڭ» الاۋىن اسقاقتاتىپ، نەبىر فيلمدەردى ءوندىرىپ جاتىر. ارقايسىندا قازاق قىزىنىڭ تاعدىرى سۋرەتتەلگەن. ءبىر فيلمدە ورىستىڭ، ەكىنشىسىندە تۇرىكتىڭ،تاعى بىرىندە فرانتسۋزدىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ كەتە بارادى. قازاقستاندا قانشاما ۇلت وكىلدەرى تۇرادى. سوعان قاراماستان، كينوسيۋجەتتەردە تاعى دا قازاق قىزدارى قۇربان بولادى. ال سول فيلمدەردىڭ جاستارعا بەرەر تاربيەلىك ءمانىن ويلانىپ كوردىك پە؟

وسىدان 11 جىل بۇرىن سەمەيدەگى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ بىرىندە شەتەل فيلولوگياسى فاكۋلتەتىن بىتىرگەن ءبىر قازاق،ءبىر تاتار قىزى تۇرىك اعايىندارىمىزدىڭ ەكى جىگىتىنىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ كەتە باردى. سول كەزدە «ەندى تۇركيادا تۇراتىن بولادى» دەپ،ەل تاڭدانىسا قاراعان-دى. تاتار قىزىنان حابارىم جوق،ال قازاق قىزىنىڭ اكەسىن تانيتىن بولعاننان كەيىن وقتا-تەكتە قالادان كورىپ قالسام، مىندەتتى تۇردە قىزىنىڭ ءحالىن سۇرايمىن. بارعاننان كەيىن، 1-2 جىل وتكەن سوڭ جەكە ءۇي تۇرعىزىپ، باقىتتى عۇمىر كەشىپ جاتقان سياقتى. ارينە، وعان قۋانامىز. ماقالانى جازاردان ازى-اق كۇن بۇرىن ونلاين-بلوگتاردىڭ بىرىنەن ارابقا تۇرمىسقا شىققان قازاق قىزىنىڭ ازاپ شەگىپ جۇرگەنىن وقىعانىمدا، ءىشىم ۋداي اشىدى. التى ءتۇرلى ءتىلدى مەڭگەرگەن، شەتەلدە ءبىلىم العان، اجەسىنىڭ تاربيەسىن كورگەن قىز ەكىقابات قالپىندا دالادا قالعان. «كۇيدىم-ءسۇيدىم» دەپ العان كۇيەۋى ۇيدەن قۋىپ جىبەرگەن، ءتىپتى قۇجاتتارىن دا قايتىپ بەرمەگەن. بارار جەر،باسار تاۋى جوق... ول نە ءومىر سوندا...؟ بۇنداي جايتتار قازا بەرسەڭ كوپ. ارۋلارىمىز ءۇشىن تاڭداعان ازاماتىنىڭ مىنەزى، ومىرلىك ۇستانىمى، ءبىلىمى، ىشكى -سىرتقى بولمىسى تاراپىندا تەرەڭىرەك ءبىلۋ اسا ماڭىزدى ءىس. اياۋلى انانىڭ، يبالى جەڭگەسىنەن تاربيە العان قىزدارىمىز ومىرلىك سەرىك تاڭداۋدىڭ سوڭعى مەزەتىندە بۇلىڭعىر وي، جەڭىل مىنەز كورسەتۋ كەيىنگى ومىرىنە قاۋىپتى ەكەنىن ساناسىمەن سەزىنسە ەتتى.

بىردە تەلەديداردان زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ءبىرى ءسوز سويلەپ جاتىر ەكەن. قۇلاق ءتۇرىپ تىڭداسام، «قىزىم شەتەلدە تۇرادى،كۇيەۋى ەۋروپالىق ۇلتتان. كۇيەۋ بالام پالەنباي ءتىل بىلەدى» دەپ ماقتانىپ وتىر. قۇداي-اۋ،اتا جولىن جالعاستىرار ازاماتتارىمىز وسىلاي قولپاشتاسا، وزگە نە دەمەيدى.  ءوزىمىز اۋىلدا قازاقى ءيىس اڭقىعان اتامىزدىڭ موينىنا اسىلىپ وسكەن بالامىز عوي، سوندا الگى اتاقتى جازۋشى نەمەرلەرىمەن قاي تىلدە سويلەسەدى ەكەن دەگەن وي كەلدى.

ارالاس نەكە ۇلتىمىزعا، انا ءتىلىمىزدىڭ، ءدىنىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىنا كەسىرىن تيگىزىپ جاتقانى جاتقانىن بىلسەك تە ۇندەمەي وتىرمىز.  سوندا قازاق قىزدارىن قازاق جىگىتتەرىنە قاراماي شەتەلدىكتەرگە ايەل بولۋعا يتەرمەلەيتىن نە؟ البىرت جاستىق پا، ماحاببات پا، الدە ەۋروپالىق جوعارى تۇرمىستىق جاعداي ما؟ قازiرگi تاڭدا جىلىنا ءجۇز مىڭعا جۋىق وتباسى شاڭىراق كوتەرسە، سونىڭ 25 پايىزى ارالاس نەكە وكiلدەرi ەكەن. قازاق قىزدارىنىڭ قالتالى شەتەلدiكتەرگە تۇرمىسقا شىعۋى قالىپتى جاعدايعا اينالىپ بارا جاتقانى وكىنىشتى... ەلىنىڭ ىرگەسىنە جاۋ تونگەندە نامىستى قولدان بەرمەي، ەرلەرمەن بىرگە اتقا قونعان دا سول قازاق قىزدارى ەمەس پە ەدى...؟

سەمەي قالاسى

«اباي-اقپارات»