قازىرگى  تاڭدا  ءدىنتانۋ عىلىمى ءۇشىن  كورشى ەلدەردەگى ءدىني احۋالدى، مەملەكەت  جانە  ءدىن قاتىناسىن زەرتتەۋ  ماڭىزدى. بۇگىنگى  وزگەرمەلى زاماندا كورشى ەلدەردەگى ساياسي-الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جانە مادەني ۇدەرىستەردى  تالداپ زەردەلەۋدىڭ ماڭىزدى ەكەندىگى داۋسىز. قحر - ەلىمىزگە ىرگەلەس كورشى، ءارى  ستراتەگيالىق  ارىپتەس مەملەكەت. قازاقستان  مەن  قحر شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ  مۇشەلەرى، سونداي-اق، "جىبەك جولى  جانە  ءبىر  بەلدەۋ  مەن  ءبىر جول" جوباسىنا قاتىسۋشى  ەلدەر. قحر 1949 جىلدان بەرى كوممۋنيستىك يدەولوگيانى ۇستاناتىن اتەيستتىك ەل. ەل حالقىنىڭ  5%-حريستيان،1-2%-مۇسىلمان. Gallup international  اناليتيكالىق  ورتالىعىنىڭ  2008, 2009 جانە  2015 جىلدارى جۇرگىزگەن  ساۋالناماسى بويىنشا قىتاي حالقىنىڭ 7% - دىنگە سەنەدى.

ەل اۋماعىندا بۋدديزم، داوسيزم، كونفۋتسياندىق، حريستياندىق، يسلام  دىندەرىنە  رۇقسات ەتىلگەن. قحر  جالپىۇلتتىق ءدىني  قاۋىمدار: قىتاي بۋددا  قوعامى، قىتاي داو قوعامى، قىتاي  يسلام  قوعامى، قىتاي  كاتوليك پاتريوتتىق قاۋىمداستىعى، قىتاي حريستيان پاتريوتتىق قوزعالىسىنىڭ  كوميتەتى، قىتاي حريستيان  قوعامى، قىتاي كاتوليك ەپيسكوپ كوللەدجى  ءوز  جارعىلارىنا  ساي  باسشىلارى مەن  باسشى ورگانىڭ  سايلاۋ  قۇقىعىنا  يە. ەلدەگى ءدىني  وقۋ ورىندارىنىڭ سانى جەتپىستەن اسقان. 2017 جىلى شىلدەدە قىتاي  كوممۋنيستىك  پارتياسىنىڭ  ورتالىق  كوميتەتىنىڭ  رەسمي  ءباسپاسوز  ورگانى «تسيۋشي»  جۋرنالىندا پارتيا  مۇشەلەرىن دىننەن  باس تارتۋعا شاقىردى. قكپ مۇشەلەرى ءوز ۇستانىمىندا ماركسشىل-اتەيست جانە پارتيا  ەرەجەسىنە باعىنۋى، ءارى  كوممۋنيستىك يدەولوگيانى ۇستانۋى ءتيىس جانە پارتيا مۇشەلەرىنە دىننەن قۇندىلىق تىرەك ىزدەۋگە  تىيىم  سالىنادى. رەسمي  بيلىك ءدىندى جاريا ۇستانۋ قكپ بىرلىگىنە نۇقسان كەلتىرەدى جانە  ايماقتاردا سەپاراتيستىك  كوڭىل-كۇيدى وياتادى دەپ  سانايدى. قكپ مۇشەلەرى - 88,7 ميلليون. ەلدەگى  ءدىندارلار ءوز سەنىمدەرىنەن ەلدىڭ وركەندەۋى  جانە الەۋمەتتىك ۇيلەسىمگە شاقىراتىن ءىلىمدى ىزدەۋى  ءتيىس. ەلدەگى ءدىندى ۇستانۋ پارتيا بەلگىلەگەن شەكتەۋلى تۇرعىدا  ىسكە  اسادى. قحر  مەملەكەت  پەن  ءدىن  قاتىناسىن  بىرنەشە  كەزەڭدەرگە ءبولىپ  قاراستىرعان  ءجون. مادەني توڭكەرىس  كەزەڭىندە ءدىن  سالاسىن پارتيالىق-مەملەكەتتىك  رەتتەۋ; 1977-1983 رەفورمالىق  وزگەرىستەر  ۋاقىتىنداعى ءدىن سالاسىن  رەتتەۋ  تەتىكتەرىن  جەتىلدىرۋ  جانە شەت  ەلدىك ميسسيونەرلەر قىزمەتىنە  تىيىم سالۋ; 1984-1990  جىلدارداعى  ءدىن  سالاسىنداعى مەملەكەتتىك  ساياساتتىڭ  ۇردىستەرى; 1990-2003, 2003-2012, 2013-2017 جىلدار ارالىعىنداعى مەملەكەت    پەن ءدىن قاتىناسىنىڭ  رەتتەۋ  مەن قاداعالاۋعا  قاتىستى قىتاي  كوممۋنيستتىك پارتياسىنىڭ  ۇستانىمدارى. مادەني توڭكەرىس ۋاقىتىندا  ءدىن  فەودالدىق  قۇرلىستىڭ  سارقىنشاعى  رەتىندە  قاراستىرىلىپ، ءدىندى  اكىمشىلىك-امىرشىلىك جولمەن  جويۋ  ارەكەتى جاسالدى. بۇل  ساياساتتىڭ سالدارى  ءدىن قوعامدىق  ومىردەن شەتتەتىلىپ، ءاربىر ادامنىڭ  جەكە  ومىرلىك  ۇستانىمىنا  قاراي اۋىسۋىمەن  ەرەكشەلەندى. قىتاي بيلىگىنىڭ ءدىن  سالاسىنداعى  جۇيەلى  ساياساتىنىنىڭ  ناتيجەسىندە دىندارلىقتى سىرتقا  جاريا كورسەتپەي  ىشتەي سەنىم  نەگىزىندە    جاسىرىن  ۇستانۋ  مادەنيەتى قالىپتاستى. سوتسياليستىك قوعام  ومىرىندەگى  ءدىننىڭ ورنى  تۋرالى  سارالايتىن  بولساق، قىتايلىق سولشىل باعىتتاعى  قايراتكەرلەر  ءدىن  قىتاي  قوعامىنىڭ  جاڭعىرۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى، سوندىقتان ءدىندى  ادام مەن  قوعام ومىرىنەن الاستاۋ  قاجەت دەپ  تۇجىرىم جاسالدى. رەفورمالىق وزگەرىستەرگە سايكەس ءدىن  سالاسىن رەتتەۋدىڭ  زاماناۋي  قۇقىقتىق جانە  اكىمشىلىك  قىرلارى  جەتىلدىرىلدى. مودەرنيزاتسيانىڭ العاشقى جىلدارىندا رەفورمانىڭ  باعىت-باعدارىنا جاۋاپ بەرەتىن  ءدىني ساياساتتىڭ  جاڭا  كۋرسىنا  قاتىستى  ءبىرتۇتاس  پوزيتسيا  ايقىندالمادى. قحر  بيلىگى ساليقالى جانە تۇراقتى ىشكى ءدىني  احۋال   حالىقارالىق  قاتىناستاعى  ەلدىڭ  يميدجىمەن بايلانىستى  ەكەندىگىن ءتۇسىندى. ەڭ الدىمەن شەت  ەلدىك ينۆەستورلاردى  تارتۋ  ءۇشىن ەلدەگى ءدىني  جانە  اتەيستىك توپتى   ىمىراعا كەلتىرۋ  ىسكە  اسىرىلدى. ءدىننىڭ قوعام  تۇراقتىلىعى مەن مەملەكەتتىڭ  قاۋىپسىزدىگىن  ساقتاۋداعى  رولىنە قاتىستى  ءتۇرلى تاراپتار  وڭ تۇسىنىستىككە  قول جەتكىزدى. دەن  ءسياوپيننىڭ  رەفورمالىق  جانە  اشىقتىق باستاماسى قوعام ومىرىندەگى ءدىننىڭ قىزمەتىن  عىلىمي  زەرتتەۋگە  جول  اشتى. قىتاي  قوعامىن  مودەرنيزاتسيالاۋ  جاعدايىندا 1977   جىلى  جۇمىسى  قايتا جاندانعان الەمدىك  دىندەردى  زەرتتەۋ ورتالىعى ەلدەگى ءدىني  احۋالدى تالدامالىق زەرتتەۋمەن  اينالىستى. 1978 جىلى  اتەيستتىك  ۇستانىمدى  مەملەكەتتىك  مۇددەگە وراي  نەگىزدەيتىن قىتاي  اتەيزم  عىلىمي  قوعامى قۇرىلدى،1979 جىلى وسى  ورتالىقتا قىتايداعى دىندەردى زەرتتەۋ ءبولىمى اشىلدى. ەلدىڭ  ءىرى  قالالارى  مەن  وڭىرلەردەگى  ءدىني جاعدايدى  تالدايتىن ورتالىقتار قۇرىلدى. 1980  جىلى شانحايدا ءدىن سالاسىن زەرتتەۋ ورتالىعى قۇرىلدى. مەملەكەتتىك  جانە  پارتيا  قىزمەتكەرلەرىنىڭ  يدەولوگيالىق  كوزقاراسىن بىرىزدەندىرۋ مەن بىرىڭعايلاندىرۋ  ماقساتىندا  قاۋلى-قارارلار قابىلداندى. 1982 جىلى قابىلدانعان  كونستيتۋتسيادا كومپارتيا  مۇشەلەرىنە ءدىندى ۇستانۋىنا تىيىم سالىندى. قحر  قكپ «ءبىرتۇتاس  مايدان  ءبولىمى» ءدىن  سالاسىن  قاداعالايدى. پارتيا  قىزمەتكەرلەرى  اراسىندا حريستياندىقتى  ۇستانۋشىلار  قاتارى  وسۋدە. ءدىن  سالاسى  مەملەكەتتىڭ ىشكى  تۇراقتىلىعى  جانە  ىشكى ساياسي پروتسەس  دەڭگەيىنە  تاۋەلدى. سوندىقتان ءدىن  سالاسىن  مەملەكەتتىك رەتتەۋ  سوتسياليستىك قوعامنىڭ  وركەندەۋى  جولىندا  حالىقتى  بىرىكتىرۋ ءۇشىن  قاجەتتىلىگى ايقىندالدى. قازىرگى  زاماندا قىتايدىڭ  ءدىن  سالاسىن  رەتتەيتىن قاۋلى-قارارلارى  تومەندەگىدەي: 1982 جىلى  قابىلدانعان  قكپ وك №19  قۇجاتى; 2015 جىلعى قحر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ  «ءدىني  قىزمەت تۋرالى ەرەجەسى»; قحر ءدىن  ىستەرى  باسقارماسىنىڭ  جانە ايماقتارداعى بولىمدەرىنىڭ  رەسمي  قاۋلىلارى; ءدىني جۇمىس  بويىنشا  بۇكىلقىتاي  جيىندارىنىڭ قارارلارى. 2015  جىلى  قحر  مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىگى  تۋرالى  زاڭىنىڭ  27 بابىندا  ءدىني سەنىمدى  قولدانۋ  جولىمەن  قىلمىستىق  ارەكەت  جاساۋعا مەملەكەت  تاراپىنان  توسقاۋىل قويىلاتىندىعى  كورسەتىلگەن. 2015 جىلى  مامىرداعى  قىتاي كوممۋنيستىك  پارتياسىنىڭ  «ءبىرتۇتاس  مايدان تۋرالى ەرەجەسىندە» ۇلتتار جانە  ءدىني ۇيىمدارمەن جۇمىس  بويىنشا مەملەكەتتىك ورگاندار جانە ۇيىمدار  جۇمىسىن  ۇيلەستىرۋ مىندەتى قويىلدى. بۇل  قۇجاتتا ءدىني كوزقاراستى  قۇرمەتتەۋ، ساياسي  بىرلىكتى  ساقتاۋ، ءدىني  ءىلىمدى  زامان تالابىنا  ساي  ءتۇسىندىرۋ، پارتيا مەن ءدىني  قاۋىمدار بىرلىگىن  نىعايتۋ، شەت ەلدىك ۇيىمداردىڭ ءدىندى بۇركەمە  رەتىندە  قولداناتىن  ارەكەتىنە  قارسى  تۇرۋ جولى قاراستىرىلعان. ءدىني جيىندار  مەن مەرەكەلەردى وتكىزۋ  ءتارتىبى مەن  قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسى ەگجەي-تەگجەيلى  ساراپتاۋدان وتكىزىلدى. ءدىندار  جانە ءدىني عيباداتقا  قاتىساتىن مەملەكەت قىزمەتكەرلەرى قوعامنىڭ  دىندارلىق  دەڭگەيىنىڭ  وسۋىنە  ىقپال  ەتۋى  انىقتالعان سوڭ ينسپەكتسيا دىنگە جاقىن مەملەكەتتتىك  قىزمەتكەرلەرمەن  ارنايى  جۇمىس  جۇرگىزەدى.

قىتاي جەرىنە  يسلام ءدىنى  وسمان حاليف تۇسىندا قۇرلىقتا سينتسزيان جانە  تەڭىز جولىمەن وڭتۇستىك-شىعىس تەڭىزى ارقىلى  ەنگەن. قحر-دا  تۇراتىن 56 ۇلتتىڭ  10-ى  مۇسىلمان  تەكتى ۇلتتار (ۇيعىر، قازاق، وزبەك، قىرعىز، تاتار، سالار، تاجىك، حۋەي، دۋنسيان، باوان). حۋەي (دۇنگەن) قىتاي ءتىلدى  مۇسىلمان. حۋەيلەر قىتاي ءالىپبيىن قولدانادى. ولار  نينسيا-حۋەي اۆتونومدى اۋدانىندا  جانە گانسۋ، حەبەي، حەنەن، يۋننان، شاندۋن  ەلدى  مەكەندەرىندە تۇرادى. حۋەيلەر  بىرنەشە  ەتنوگرافيالىق توپتارعا  بولىنگەن. ولاردىڭ  قىتايدىڭ زاڭ شىعارۋ جانە  اتقارۋ بيلىك ورىندارىندا وكىلدەرى بار. XVII عاسىردا ءومىر  سۇرگەن اپپاق قوجا قىزمەتى جانە  شەت ەلدىك سوپىلىق ءىلىمدى تاراتۋشىلاردىڭ  ىقپالىمەن قىتاي  مۇسىلماندارى اراسىندا  سوپىلىقتىڭ  جاحريا جانە  حۋفيا توپتارى قالىپتاستى. سونىمەن قاتار، ناقىشبانديا، كاديريا، كۋبراۆيا تاريقاتتارى بار. مادەني  توڭكەرىس جىلدارى  قاجىلىق پارىزىن  ورىنداۋعا تىيىم سالىنعان بولاتىن. تەك  1980  جىلى قاجىلىق  پارىزىن  اتقارۋعا  رۇقسات بەرىلدى. 1983-87 جىلدارى  مۇسىلماندار  تۇراتىن  ايماقتاردا قۇران كۋرستارى اشىلدى. قىتايداعى مۇسىلمان  ايەلدەر  مەشىتىن احۋن باسقارادى. سۇار ايماعىندا ءدىني  ۇستانىمنىڭ  اسىرە بەلسەندى ءتۇرىنىڭ كورىنىس  بەرۋى ورتالىق جانە  ايماقتىق  بيلىك تاراپىنان  الدىن-الۋ  ءىس-شارالارىن جۇيەلى  جۇرگىزۋگە  تۇرتكى بولدى.

2006 جىلى قابىلدانعان «مۇسىلمان  ءدىن  قىزمەتكەرلەرىن  اتتەستاتسيالاۋ  جانە  يمامدىققا  تاعايىنداۋ  ەرەجەسىنە»  سايكەس ارنايى  كۋالىك  بەرىلگەن  سوڭ  عانا  يمامدىق قىزمەت  اتقارۋعا رۇقسات  بەرىلدى. يمامدىق  قىزمەتكە  تاعايىندالۋ  ءۇشىن ۇمىتكەر اراب  تىلىننەن، يسلام  تاريحى، قۇران  ءىلىمى، قىتاي  ءتىلى  مەن  تاريحى، زاماناۋي  ساياسات پاندەرىنەن  ەمتيحان تاپسىرادى. ءدىني  باسقارما  جانە  ءدىن  ىستەرى  كوميتەتى ۇيىمداستىرعان وقۋ كۋرسىندا ەمتيحان  تاپسىرعان يمامدار  ارنايى قۇجات الادى. مەدرەسە  تۇلەكتەرىنە  شاپان  كيۋگە  جانە  سالدە  وراۋعا  رۇقسات  ەتىلدى. 2001 جىلى  قۇرىلعان يسلام ءبىلىم  بەرۋ  ءىسى  كوميتەتى  وقۋلىقتاردى  اۋدارۋعا  جاۋاپتى. 2008  جىلى سۇار  سەپاراتيزم  جانە ءدىني ەكسترەميزمگە  كۇرەس  ماقساتىندا پارتيا مۇشەلەرىنە، اسكەري  قىزمەتكەرلەرگە، مەملەكەتتىك  قىزمەتكەرلەرگە ورازا  ۇستاۋعا  جانە ءدىني  عيباداتقا قاتىسۋعا  تىيىم  سالىندى. 2017  جىلى ءساۋىر  ايىندا سۇار قوعامدىق  ورىنداردا  ۇزىن ساقالعا  جانە  قىسقا  بالاق  شالبار  كيۋگە، پارانجا، نيكاب كيۋگە جانە  18 جاسقا تولماعاندار  مەن  مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە  مەشىتكە  بارۋعا تىيىم سالىندى. زاڭدى بۇزعاندار  قايتا  تاربيەلەۋ ارنايى لاگەرلەرىنە جىبەرىلەدى. ۇزىن ساقالمەن، قىسقا بالاقپەن جانە  پارانجامەن  قوعامدىق كولىكتەرگە  وتىرۋعا  تىيىم سالىندى. سۇار ءدىني  جانە ۇلتتىق قۇرامى  42%-ۇيعىر، 6%-قازاق، 1%-قىرعىز، 1%-تاجىك، ياعني مۇسىلمان  حالىقتارى، ال 50% حانزۋ ۇلتتى قۇرايدى. قىتايلىق  پاميردە يسمايليتتىك  قاۋىمدار بار. سۇار  جانە  تيبەتتىڭ  ءدىني جانە ۇلتتىق  قۇرامىن وزگەرتۋ ماقساتىندا  بۇل  ايماقتارعا حانزۋ ۇلتىنىڭ وكىلدەرى  كوشىرىلۋدە. 2014 جىلى يۋنان اۋدانىندا بولعان تەررورلىق شابۋىلدان  سوڭ  انتيتەررورلىق  ءىس-شارالار كۇشەيتىلدى. ستۋدەنتتەر مەن  وقۋشىلارعا ورازا ۇستاۋعا  تىيىم  سالىندى. نەكە قيۋ ءداستۇرىن  رەسمي بەكىتىلگەن  مولدا جانە جەرگىلىكتى  پارتيا ۇيىمىنىڭ وكىلى  قاتىسۋىمەن وتكىزەتىن بولدى. 2016 جىلى  كامەلەتتىك جاسقا تولماعانداردى ءدىني قىزمەتكە تارتۋعا  تىيىم  سالىندى. 2017 جىلى ساۋىردە ءدىني  ەسىم قويۋعا  تىيىم سالىندى. 2018 جىلى گانسۋ  اۋدانىندا  مەكتەپ وقۋشىلارىنا قىسقى  دەمالىستا  ءدىني عيماراتتار  مەن  ءدىني وقۋ ورىندارىنا  بارۋعا تىيىم  سالىندى. 2018 جىلى قاڭتاردا  سۇار ايماعىندا  اڭدۋ جانە بەت-ءجۇزدى اڭىقتاۋ جۇيەسى  ەڭگىزىلدى. باقىلاۋ جۇيەسى  سۋبەكتىلەر «قاۋىپسىز  ايماقتان» ء(ۇي، جۇمىس ورنى)  300 مەتر الشاقتاسا،  قۇزىرلى  ورىندارعا حابارلايدى. سۇار ايماعىندا قاۋىپسىزدىكتى  ساقتاۋ  ماقساتىندا16-65 جاس  ارالىعىنداعى مۇسىلمانداردىڭ دنك ۇلگىسى  الىنىپ، كولىك  قۇرالدارىنا  GPS  ورناتىلادى. بيلىك  ۇكىمىنە  كەلىسپەگەن  مۇسىلماندار قاشعار قالاسىندا ورنالاسقان ساياسي  ءبىلىم بەرۋ لاگەرلەرىنە قايتا تاربيەلەۋگە  جىبەرىلەدى. ءبىلىم  بەرۋ لاگەرلەرىندە  رەۆوليۋتسيالىق جانە پاتريوتتىق  ولەڭدەر  مەن قىتاي كوممۋنيستىك  پارتياسىنىڭ  قارالارى  مەن  شەشىمدەرى وقىتىلادى. ءبىلىم  بەرۋ لاگەرلەرىندە  ساياسي  تاربيە  جۇمىسى  قىتاي  تىلىندە  جۇرگىزىلەدى. قازىرگى  كەزدە  ورتالىق  بيلىكتىڭ  كۇش-جىگەرى جاھاندىق تەرروريزم جانە  راديكالدى يدەولوگيانىڭ  ايماق  مۇسىلماندارى  اراسىندا  تارالۋىنا  توسقاۋىل  قويۋ  ماقساتىنا  جۇمىلدىرىلعان. جاھاندىق ارتەكتىلىك پەن ءتۇرلى جوبالاردىڭ يدەولوگيالىق-اقپاراتتىق باسەكەلەستىگى ۋاقىتىندا بۇكىلقىتايلىق  بىرتەكتىلىك  پەن  مەملەكەتتىك يدەولوگيالىق  سايكەستىلىكتى ساقتاۋ  كوممۋنيستىك پارتيا ۇيىمدارىنىڭ  باستى  جۇمىسىنا اينالۋدا. 2017 جىلى ناۋرىزدا  پەكيندە وتكەن بۇكىل قىتايلىق  حالىق وكىلدەرى  جينالىسىنىڭ كەزەكتى پلەنۋمىندا قوعامدىق تۇراقتىلىق پەن بىرلىكتى  ساقتاۋ ءۇشىن ۇلى  تەمىر قورعانىن تۇرعىزۋ ۇسىنىسى  ايتىلعان بولاتىن. 2018 جىلى قاڭتاردا سۇار بۇكىل قىتايلىق  حالىق وكىلدەرى  جينالىسىنىڭ كەزەكتى  سەسسياسىندا  قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ  ماقساتىندا  5,7  مىڭ  شاقىرىم  شەكاراعا  جاڭا تەمىر قورعان  سالۋ كەرەكتىگى  ايتىلدى. سۇار مۇناي جانە گازدىڭ ءىرى قورلارىنىڭ  تابىلۋى ايماقتا  قاۋىپسىزدىكتى  جەتىلدىرۋ  ءىس-شارالارى  جان-جاقتى  جانە جۇيەلى تۇردە  ىسكە  اسىرىلاتىن بولادى.

تيبەتتەگى  جاعداي دا ءدىني  فاكتورمەن بايلانىستى لامايلىق  سەنىمدى ۇستاناتىن  تيبەتتىكتەر 1951 جىلدان دەربەستىك  جولىندا  كۇرەسۋدە. 2006 جىلى پەكيندە وتكەن I حالىقارالىق  بۋدديستەر سەزىنە XIV  دالاي لاما  شاقىرىلمادى. ەگەر XIV  دالاي لاما   تيبەت ازاتتىعى يدەياسىنان  باس تارتسا،  سەزگە شاقىرامىز  دەگەن  بيلىك ۇستانىمى ناتيجەسىز اياقتالدى. بيلىك تيبەتتىكتەردىڭ  باسشىسىنىڭ كەلۋى قوعامدا دۇربەلەڭ تۋدىرۋى  مۇمكىن دەپ سانايدى. 2008 جىلدان ورتالىق بيلىك تيبەتتىك  موناحتارعا پاتريوتتىق  تاربيە بەرۋ جۇمىسىن  كۇشەيتۋدى  قولعا  الدى. تيبەتتىك موناحتارعا XIV  دالاي لامادان  باس  تارتۋ   جانە رەسمي  بيلىك  ۇسىنعان پانچەن-لاما  گيايلتسەن نورب جەتەكشىلىگىن مويىنداۋ عۇرپى  وتكىزىلەدى. قۋعىنداعى  تيبەت ۇكىمەتى 1995 جىلى حابارسىز  كەتكەن گەدحۋن چوكي نيمانى پانچەن-لاما رەتىندە  مويىندايدى. تيبەتتىكتەر قىتاي  بيلىگىنە  قارسىلىق  رەتىندە وزدەرىن ورتەيدى. 2009-2015  جىلدارى 143 تيبەتتىك ءوزىن-ءوزى  ورتتەگەن. 2012 جىلى ءوزىن  ورتەۋگە باس  تىككەندەر  جانە  ولارعا  كومەك  كورسەتۋشىلەردى، وسى ارەكەتكە ارانداتۋشىلاردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە  تارتاتىن  نۇسقاۋ  شىقتى. 2012 جىلى  قانتاردا قحر بيلىگى تيبەت  اۆتونومدى  اۋدانى  موناحتارىن  ورتالىق  بيلىككە  تارتۋ ءۇشىن «الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ تۋرالى  ۋاقىتشا  ەرەجەسىنە» ساي  ەسەپتە  تۇرعان موناحتارعا ارنايى زەينەتاقى  تاعايىنداپ، ولاردى مەديتسينالىق  ساقتاندىرۋمەن قامتاماسىز ەتتى. 2007 جىلى قابىلدانعان  «تيبەت ءبۋدديزمى ءتىرى بۋددالارىنىڭ رەينكارناتسياسى  تۋرالى  جەتەكشى ەرەجەدە»  ءدىني  ۇيىمدار  مەن جەكە  تۇلعالارعا  رەينكارناتسيالىق  بولمىستى  دەربەس  ىزدەۋگە  تىيىم سالىندى. ەرەجەگە  ساي  موناستىر  باسشىلىعى ءتىرى بۋددا تۋرالى دەرەكتى جەرگىلىكتى قۇزىرلى باسقارماعا  بەرەدى. جەرگىلىكتى باسقارۋ ورىنىنان  قحر مەملەكەتتىك  كەڭەسىنە  دەيىنگى دەڭگەيدە تالقىلانىپ  جانە ماقۇلدانعان  سوڭ ءتىرى بۋدداعا  ارنايى  ۇلگىدەگى  كۋالىك  بەرىلەدى.

قحر بيلىگىنىڭ  حريستياندىققا قاتىستى ۇستانىمى  حريستياندىقتىڭ بوگوسلوۆيالىق جۇيەسى قىتايدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمەن سايكەستەنۋى جانە قىتاي مادەنيەتىمەن ۇندەسۋى ءتيىس. بۇل قىتاي باسشىلىعىنىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساياساتىنىڭ ەرەكشەلىگىن كورسەتەدى. قحر ءدىن ىستەرى بويىنشا مەملەكەتتىك باسقارماسىنىڭ باسشىسى شانحاي قالاسىندا وتكەن «حريستياندىقتى قىتايلاندىرۋ» اتتى فورۋمدا وسىنداي مىندەتتى العا قويدى. حريستاندىق  قۇندىلىقتاردى  قىتايلاندىرۋ ساياساتىن  ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك  قاعيداتتىڭ  يدەولوگيالىق  ۇستانىمىنا  اينالدىرۋ رەتىندە  باعالاۋعا  بولادى. قىتاي قوعامىندا ماركستىك يدەيالارعا  قىزىعۋشىلىقتىڭ تومەندەۋى  جانە جاھاندانۋ پروتسەسى اياسىنداعى  قارىم-قاتىناستىڭ ۇلعايۋى جاستار جانە زيالىلار  اراسىندا  حريستياندىق  قۇندىلىقتاردىڭ  تارالۋىنا  تۇرتكى بولۋدا. ەلدەگى حريستياندار سانى  بويىنشا قىتاي  الەمدەگى  جەتىنشى ەل. رەسمي دەرەكتەر بويىنشا، قىتايدا پروتەستانتيزمدى ۇستانۋشىلار سانى 23-40 ميلليون، ال كاتوليكتىكتى ۇستانۋشىلار-10-12 ميلليون شاماسىندا. دەرەكتەر بويىنشا، جىلىنا  500  مىڭ ادام شوقىنۋ قۇپياسىن قابىلدايدى، ەلدەگى حريستياندار  سانى - 60 ميلليون.

(جالعاسى بار)

باعدات بەيسەنوۆ، 

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ  دوتسەنتى

Abai.kz