سوڭعى جىلدارى، اسىرەسە شي-دىڭ بيلىككە كەلۋىنەن باستاپ قىتاي ۇكىمەتى سىرت ەلدەرگە ىقپالىن كوزسىز تۇردە ارىتتىرۋ ءۇشىن بارىنشا جانتالاسىپ جاتىر. قىتايدىڭ سىرتقا كەڭەيۋىندەگى ءبىر ءتاسىلى - "جۇمساق كۇش" قولدانۋ ساياساتى. قىتاي ۇكىمەتى قولدانىپ وتىرعان وسى "جۇمساق كۇشتىڭ" ءبىرى، ءارى بىرەگەيى وسى كونفۋتسي ينيتيتۋتتارى (孔子学院) ارقىلى جۇرگىزىلىپ جاتقانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس.

قىتاي ۇكىمەتى كونفۋتسي ينستيتۋتتارىن كۇڭزىنىڭ فيلوسوفياسىن دارىپتەۋ، قىتاي ءتىلىن ۇيرەتۋ، قىتاي مادەنيەتىن تانىستىرۋ دەپ جەلەۋ ەتكەنىمەن، شىندىعىندا كونفۋتسي ينيتيتۋتتارى قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ساياسي يدەياسىن جانە قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ (قىتاي حالقىنىڭ ەمەس) اتەيستىك دۇنيە كوزقاراسىن تاراتاتىن قۇرالعا اينالۋدا. مۇنىمەن قويماي قىتاي وسى كونفۋتسي ينستيتۋتتارىن سول ەلدىڭ ىشكى جاعدايىن باقىلاپ، قىتاي ۇكىمەتىنە اقپارات جىبەرىپ تۇراتىن تىڭشىلىق اگەنتتەرى رەتىندە پايدالانىپ وتىر. قىتاي ۇكىمەتىنىڭ كونفۋتسي ينستيتۋتتارىن وسىنداي ارسىز ماقساتتارعا پايدالانۋ ارەكەتى حالىقارالىق دارەجەدە انىقتالىپ، كوپتەگەن ەلدەر كونفۋتسي ينستيتۋتتارىن جاۋىپ جاتىر.

جاقىندا اقش-تىڭ بىرنەشە شتاتتارى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندەگى كونفۋتسي ينستيتۋتتارىن جاۋىپ تاستادى. ال بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا عانا اقش-تىڭ حالقى ترامپتىڭ اق ءۇي ۇكىمەتىنە حات جازىپ، اقش-تاعى قىتاي ۇكىمەتى قۇرعان بارلىق كونفۋتسي ينستيتۋتتارىن جاۋىپ تاستاۋدى سۇرادى، ءارى بۇل قيمىل بارعان سايىن ۇدەپ كەلەدى. اقش ساراپشىلارىنىڭ ساراپتاۋى جانە تاجيربەسى "كونفۋتسي ينستيتۋتتارى اقش-تىق ازاماتتاردىڭ ۇستانىمىن قۇرمەتتەمەي، كەرىسىنشە قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ يدەولوگياسىن جۇمساق زورلىقپەن ەپتەپ ۇگىتتەيتىندىگىنەن، ءارى كونفۋتسي ينستيتۋتتارىنداعى قىتايلار قىتاي ۇكىمەتىنە جاسىرىن مالىمەت جىبەرىپ، تىڭشىلىق ىستەيتىندىگىن" دالەلدەگەن. قىزىعارلىعى بۇل قورىتىندىعا اقش-تا تۇراتىن قىتايلىقتاردىڭ ءوزى دە قۇبا-قۇپ كەلىسكەن. قازىر اقش-تا جۇزدەگەن كونفۋتسي ينستيتۋتتارى بار ەكەن، ولار اقش-تىڭ ءار شتاتتارىنا بىتىراي ورنالاسقان.

ءبىر جىلدان بەرى اقش ۇكىمەتى قىتاي ۇكىمەتىنىڭ اقش-تاعى بيزنەستىك ساتىپ الۋى مەن قارجى قۇيۋىنا قاتىستى قاتاڭ شەكتەمەلەر قويۋدا، سەبەبى ساراپشىلار بۇل قىتاي كومپانيالارى اقش-تاعى ەركىندىكتى پايدالانىپ، زاڭسىز ىستەرمەن شۇعىلدانۋى جانە تىڭشىلىقپەن اينالىسۋى مۇمكىن دەپ شەشكەن. اقش، گەرمەنيا جانە ەۋروپا ەلدەرى "قىتايدىڭ ء"بىر بەلدەۋ - ءبىر جول" جوباسى قىتاي ۇكىمەتى باسقا مەملەكەتتەردىڭ مۇددەسىن شەتكە قاعىپ تاستاپ، تەك ءوز پايداسىنا شەشكەن مەگاجوبا، ول بىزگە ۇيلەسپەيدى، ءبىز قارسىمىز" دەپ اشىق ايتتى، سونىمەن قىتايدىڭ ء"بىر بەلدەۋ - ءبىر جول" جوباسى ورىندالمايتىن جوباعا اينالۋى مۇمكىن ەكەنى بارعان سايىن ايشىقتالۋدا. بۇل جوبا قازىر توقىراپ تۇر. سونىمەن بىرگە بۇل ەل ۇكىمەتتەرى ءوز حالقىن قىتايدىڭ "حۋاۋەي" جانە "جوڭشين" برەندتتى قول تەلەفوندارىن قولدانباۋعا شاقىردى، سەبەبى بۇل قول تەلفوندار تۇتىنۋشىلاردىڭ بارلىق مالىمەتتەرىن، ءۇن-ۆيديو فايلدارىن جانە فوتولارىن ۇرلاپ قىتايداعى سەرۆەرگە تاسىپ اكەتەدى ەكەن. سوندىقتان قىتايدىڭ "حۋاۋەي" جانە "جوڭشين" تەلەفوندارىن، باسقا دا قىتايدا جاسالعان قول تەلەفوندار مەن كومپيۋتەرلەردى پايدالانباعان دۇرىس، سەبەبى وسىنداي جاسىرىن ۇرلاۋ تەتىكتەرى قىتايدىڭ بارلىق ونىمىنە ورنالاستىرىلعان بولۋى ابدەن مۇمكىن.

وڭتۇستىك افريكا ۇكىمەتى قىتايدان ساتىپ الىنعان كومپيۋتەرلەردىڭ قۇجاتتاردى ۇرلاپ شاڭحايداعى سەرۆەرگە تاسيتىندىعىن انىقتاپ، سوتقا بەردى. بۇنداي ىستەر كوپتەپ كەزدەسەدى. قىتايدىڭ "حۋاۋەي" جانە "جوڭشين" كومپانيالارى قىتاي ۇكىمەتىنىڭ اسكەري ورگانى جاعىنان قارجىلاندىرىلعان، ءتىپتى ولاردىڭ كەزىندەگى يراك ساددام ۇكىمەتىمەن تاليبان ۇيىمدارىنا تەحنيكالىق كومەك بەرگەندىگى دە اشكەرلەنۋدە.

"حۋاۋەي" اقش-تىڭ "سيسكو" كومپانياسىنىڭ تەحنيكاسىن ۇرلاپ جاتقاندا ۇستالىپ قالىپ، حالىقارالىق سوت بولعانى دا تىركەلگەن دەرەك. ايتا كەتەرلىك تاعى ءبىر جاعداي، قىتاي ۇكىمەتى ۇگىتتەپ جۇرگەن "Big Data" جانە "Artificial Intelligence" (AI) دەگەندەر ۇرلىقتىڭ جوعارى تەحنيكالىق تۇرىنەن باسقا ەش نارسە ەمەس.

قورىتا كەلە، قازاقستانداعى قىتاي قارجىلاندىرعان كونفۋتسي ينستيتۋتتارىن جابۋ كەرەك نەمەسە ولاردى قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاۋ كەرەك. سەبەبى جوعارىدا ايتىلدى. ءبىز قازاقستاندىقتار قىتايدىڭ "حۋاۋەي", "جوڭشين" قولفوندارىن جانە باسقا دا برەندتتەگى كومپيۋتەرلەردى ىستەتكەندە ساق بولۋىمىز كەرەك. ال قىتايدىڭ "ۋيشات" (WeChat) پروگرامماسى قولفونىڭىزداعى مالىمەتتى، جازعان، ايتقان سوزدەرىڭىزدى، ءتىپتى قولفونداعى بارلىق مالىمەتتى كوشىرىپ اكەتەتىندىگىن دە ەسكەرە ءجۇرىڭىز. قىتايدىڭ ادامدى تەز تابۋى، اقپارىن ءبىلىپ قويۋى وسى قولفون، كومپيۋتەر جانە "ۋيشات" سەكىلدى پروگراممالاردىڭ ءبىرتۇتاس ۇشتاسقان ۇرلىق تەتىكتەرىنە بايلانىستى ەكەنىن ۇمىتپاڭىز.

سايران قوجبەكوۆ

استانا

Abai.kz