مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتىنىڭ ازاماتىمىن. تۋىلعان جەرىم وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بايدىبەك اۋدانى. وسكەن جەرىم قوستاناي قالاسى. انام وڭتۇستىكتەن، اكەم سولتۇستىكتەن، اعام سولتۇستىكتەن (بىراق وسكەن جەرى وڭتۇستىك) جانە مەن وڭتۇستىك (قوستانايدا تۇرعانىما 14 جىل). جالپى ايتقاندا وتباسىم ورتا جانە ۇلى ءجۇز بولعاندىقتان، سونىڭ نەگىزىندە مەنتاليتەتىم دە ارالاس. سول سەبەپتى شىعار قوعامدا اشىقتان- اشىق ايتىلىپ جۇرگەن شىمكەنتتىكتەر تۋرالى جايتتاردى تالداعىم كەلدى. جاقتىرماۋدىڭ سەبەبى نەدە؟ شىمكەنتتىك بولۋ جامان با؟ ماقتانايىن با؟ الدە ۇيالايىن با؟

ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتكەن جازبا دەرەكتەردە شىمكەنت العاش رەت ەلدى مەكەن رەتىندە پارسى تاريحشىسى شاراف اد-دين الي يە (ا) ءزديدىڭ (1425 ج.) ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىز بويىنشا 1365-1366 جىلدارداعى ءامىر تەمىردىڭ اسكەري جورىقتارى تۋرالى جازعان «زافار نامە» اتتى («جەڭىس كىتابى») كىتابىندا كەزدەسەدى.

مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتىنىڭ ازاماتىمىن. تۋىلعان جەرىم وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بايدىبەك اۋدانى. وسكەن جەرىم قوستاناي قالاسى. انام وڭتۇستىكتەن، اكەم سولتۇستىكتەن، اعام سولتۇستىكتەن (بىراق وسكەن جەرى وڭتۇستىك) جانە مەن وڭتۇستىك (قوستانايدا تۇرعانىما 14 جىل). جالپى ايتقاندا وتباسىم ورتا جانە ۇلى ءجۇز بولعاندىقتان، سونىڭ نەگىزىندە مەنتاليتەتىم دە ارالاس. سول سەبەپتى شىعار قوعامدا اشىقتان- اشىق ايتىلىپ جۇرگەن شىمكەنتتىكتەر تۋرالى جايتتاردى تالداعىم كەلدى. جاقتىرماۋدىڭ سەبەبى نەدە؟ شىمكەنتتىك بولۋ جامان با؟ ماقتانايىن با؟ الدە ۇيالايىن با؟

ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتكەن جازبا دەرەكتەردە شىمكەنت العاش رەت ەلدى مەكەن رەتىندە پارسى تاريحشىسى شاراف اد-دين الي يە (ا) ءزديدىڭ (1425 ج.) ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىز بويىنشا 1365-1366 جىلدارداعى ءامىر تەمىردىڭ اسكەري جورىقتارى تۋرالى جازعان «زافار نامە» اتتى («جەڭىس كىتابى») كىتابىندا كەزدەسەدى.

شىمكەنت قالاسىنىڭ اۋماعىنداعى قونىس مەكەندەر XI-XII ع.ع. پايدا بولعان دەگەن تۇجىرىم دا بولاتىن. سونىمەن قاتار شىمكەنتتىڭ بۇدان دا ەرتەرەكتە پايدا بولعانى جونىندە بولجام بار. بۇعان دالەل - ارحەولوگيالىق قازبالار مەن قۇرىلىس بارىسىندا تابىلعان قابىرلار  مامانداردىڭ بولجامى بويىنشا ءبىزدىڭ ەرامىزعا دەيىنگى V-ءVى عاسىرلارعا ءتان. وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى قالا قامالى بولعان جەردە جاقىندا ءبىر ەركەك پەن ايەلدىڭ ءمايىتى تابىلدى، جانە ول زورواسترلىق سالتپەن جەرلەنگەندىگى انىقتالىپ وتىر، ولاي بولسا بۇل مايىتكە 1500 جىل. بىرقاتار ارحەولوگ-عالىمداردىڭ پىكىرلەرى بويىنشا، بۇل جەردە ۇلكەن قورىم بولعان، ەگەر بۇل راستالسا، وندا قالانىڭ پايدا بولعان مەرزىمى قايتا قارالۋى مۇمكىن.

عالىمدار شىمكەنت تۋرالى كەزدەسەتىن ءار ءتۇرلى تاريحي دەرەكتەردى اتاي وتىرىپ، قالا اتاۋىنىڭ ماعىناسىن «باۋ-باقشالى قالا»، «جاسىل قالا»، «شىممەن قورشالعان قالا» - دەپ تۇسىندىرەدى. مىسالى، شىمعا قاتىستى قالا اتاۋى بىلاي دەپ تۇسىندىرىلەدى: شىمكەنت تۇركىنىڭ «شىم» جانە يراننىڭ «كەنت» - قالا، مەكەن دەگەن سوزدەرىنەن قۇرالعان. ال باسقا تۇسىندىرمەدە قالا اتاۋى سوعدىنىڭ (يراننىڭ) «چيمين-چەمەن» ياعني، كوگالدى، گۇلدەنگەن القاپ، ال بۇعان «كەنت» ءسوزىنىڭ جالعانۋىمەن، «جاسىل (گۇلدەنگەن) قالا» دەگەن ماعىنانى بەرەدى.

شىمكەنت تاريحى قاشان باستاۋ الدى جانە قالا كوركى قانداي بولعان دەگەن سۇراق وتكەننىڭ ماسەلەسى. قازىرگىنىڭ ماسەلەسى زاماناۋي شىمكەنت قانداي جانە قازاقتىڭ جۇرەگىندە ونىڭ الاتىن ورنى قانداي ەكەندىگى.

شىمكەنتتىڭ مادەنيەت، ەكونوميكالىق، ءبىلىم سالاسىنا توقتالۋدىڭ قاجەتى شامالى. سەبەبى شىمكەنتتىڭ مادەنيەتى باي، جاستارى بىلىمگە قۇشتار، ەكونوميكاسى دۇرىس جولعا قويىلعاندىعى بارىمىزگە بەلگىلى.

ءبىزدى الاڭداتاتىنى - قازاقستاندىق قوعامنىڭ جوعارىدا كەلتىرىلگەن مالىمەتتەرگە قاراماستان شىمكەنتتىكتەردى جاقتىرماۋىندا. مەن قازىر وقۋ بابىمەن استانا قالاسىندامىن. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، استانا ءارتۇرلى ەلدى مەكەننەن قونىس اۋدارعان نە جۇمىس ىزدەپ، ارمانىن جۇزەگە اسىرام دەپ كەلگەن جاستاردىڭ تاعدىرلارىنىڭ توعىسقان قالاسى. دەمەك سول سەبەپتى استانادا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان كەلگەندەردىڭ دە سانى كوپ. بىراق ءبىزدىڭ قوعام قالعان وبلىستارعا اسا ءمان بەرە بەرمەيدى، كوزگە تۇسەتىنى، كوپ ايتىلاتىنى دا وسى - وڭتۇستىك. نەلىكتەن؟

-تازا قازاق جانە تەك قانا قازاق تىلىندە ۇيالماستان سويلەۋى;

-اسىرەسە اقشا، قاراجات سالاسىنا بايلانىستى تاۋاردى ساتۋ، ساتىپ الۋ ياعني ساۋدا-ساتتىق جەرلەرىندە جەمىستى جۇمىس ىستەۋى جانە سوعان قابىلەتتىلىگى;

-تانىستارىنىڭ كوپ بولۋى;

«جەل سوقپاسا، ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى» دەيدى حالىق. جاقتىرماۋدا دا نەگىز، سەبەپ بار، ولاي بولسا نە تۇرتكى، كەدەرگى بولۋدا؟

-قوعامدىق جەرلەردە كوپ بوعاۋىز ايتۋى (اسىرەسە جاس جىگىتتەر)

-وزبەكستانعا جاقىن ورنالاسقان ەلدى-مەكەن تۇرعىندارىنىڭ وزبەك مەنتاليتەتىنە جاقىن بولۋى;

-پايداكۇنەمدىگى، كەيدە ءوز پايداسى ءۇشىن بارىنە دايار تۇرۋى;

وقىرمانداردان تىم قاتتى ايتقانىما كەشىرىم سۇرايمىن. الايدا دوس جىلاتىپ، دۇشپان كۇلدىرىپ ايتاتىنى دا راس. ءبىز ايتپاساق، كىم ايتادى؟

بۇل تاقىرىپتى قوزعاي وتىرىپ، ءبىر ۇلت اراسىندا ىرىتكى سالايىن دەيتىن ويىم جوق. جۇزگە، رۋعا، وبلىسقا ءبولىنىپ، ءبىر-بىرىنە ايداپ سالاتىندارعا مۇلدەم قارسىمىن. شىمكەنت قازاقستاننىڭ اجىراماس بولىگى جانە سولاي بولىپ قالا بەرمەك. اشىقتان-اشىق جازۋىمنىڭ سەبەبى اۋرۋىن جاسىرعاننىڭ ولەتىنى بەلگىلى. دەمەك ماسەلەنى شەشۋ كەرەك. بىراق قالايشا؟ ماسەلە اركىم ءوزى ءۇشىن، ءسوزى، ارەكەتى ءۇشىن جاۋاپ بەرۋى قاجەت. شىمكەنتتىكتەردى كوپ ايتۋىمىز- كورەالماۋشىلىعىمىز، السىزدىگىمىز (پسيحولوگيالىق جاعىنان). ءسىزدىڭ شىمكەنتتى كەز كەلگەن جەردە، دۇرىس پا، بۇرىس پا دەمەي بالاعاتتاۋىڭىز، كىرىستىرىۋىڭىز ءوزىڭىزدىڭ ساناڭىزدىڭ تومەندەگىن پاش ەتەتىنى دە حاق. ال شىمكەنتتىكتەر وزدەرىن جۇرت، قوعام جاقتىرماي، كەرىسىنشە ءوز جايلارىنا قالدىرۋلارى ءۇشىن قوعامدىق ەتيكا نورمالارىن، قاعيدالارىن ساقتاي بىلگەنى ءجون.

P.S. مەن ءوزىمنىڭ كىندىك قانىم تامعان جەرىم وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى ەكەندىگىنە ەش ۇيالمايمىن، قىسىلمايمىن. كەرىسىنشە وڭتۇستىكتەن تاريحقا ەسىمدەرى ماڭگىلىككە التىن ارىپتەرمەن جازىلىپ قالعان قانشاما ۇلى تۇلعا دۇنيەگە كەلدى دەپ ماقتانا الامىن. مەن، ءسىز، ءبىز بولىپ قوستانايدان، تارازدان، كوكشەتاۋدان، شىمكەنتتەن تۇراتىن ۇلان-عايىر قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پاتريوتى اتانۋعا كۇش جۇمسايىق، تالاپتانايىق. سەبەبى وزىڭنەن-ءوزىڭ قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ، جاراتقان يەمنىڭ ءوزى ءبىزدى قازاق قىلىپ بەكەردەن بەكەر جاراتپاعان.

«qogam.kz» سايتى