قويان جىلىمەن بىرگە جارىسا كىرگەن ەسەپ بەرۋ وتىرىسى قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلىگىنە كەلىپ جەتتى. ۆەدوموستۆا باسشىسى نۇرعالي ءاشىموۆتىڭ (سۋرەتتە) ەسەبىن ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسىموۆتىڭ ءوزى بارىپ، تىڭداپ قايتتى. بۇل جەردە، ارينە، «بۇندا تۇرعان نە بار، ەلدىڭ ءبارى ەسەپ بەرىپ جاتىر؟ اتتانداپ نە كورىندى» دەيتىندەر دە تابىلار. بىراق، ءبىزدى قىزىقتىرعانى باسقا دۇنيە. بەكەردە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بەتىنە اشىقتان-اشىق تۇكىرە سالاتىن مينيسترلىك وكىلدەرى ءبىر جىلدىق ەسەبى مەن الدا تۇرعان ماقسات-مىندەتتەرىن مينيستر نۇرعالي ءاشىموۆ پرەمەر-مينيسترگە باستان-اياق مەملەكەتتىك تىلدە جەتكىزۋدى ءجون كورىپتى. مۇرتتى پرەمەردى قوسپاعاندا تەك ەكى بايانداماشى عانا رەسمي تىلدە وي قورىتتى. ونىڭ ءوزى قازاق ۇلتىنان ەمەس. ءبىرى  پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ۆالەري كوتوۆيچ، ال ەكىنشىسى  ەكوفورۋمنىڭ ءتورايىمى سۆەتلانا موگيليۋك.

قويان جىلىمەن بىرگە جارىسا كىرگەن ەسەپ بەرۋ وتىرىسى قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلىگىنە كەلىپ جەتتى. ۆەدوموستۆا باسشىسى نۇرعالي ءاشىموۆتىڭ (سۋرەتتە) ەسەبىن ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسىموۆتىڭ ءوزى بارىپ، تىڭداپ قايتتى. بۇل جەردە، ارينە، «بۇندا تۇرعان نە بار، ەلدىڭ ءبارى ەسەپ بەرىپ جاتىر؟ اتتانداپ نە كورىندى» دەيتىندەر دە تابىلار. بىراق، ءبىزدى قىزىقتىرعانى باسقا دۇنيە. بەكەردە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بەتىنە اشىقتان-اشىق تۇكىرە سالاتىن مينيسترلىك وكىلدەرى ءبىر جىلدىق ەسەبى مەن الدا تۇرعان ماقسات-مىندەتتەرىن مينيستر نۇرعالي ءاشىموۆ پرەمەر-مينيسترگە باستان-اياق مەملەكەتتىك تىلدە جەتكىزۋدى ءجون كورىپتى. مۇرتتى پرەمەردى قوسپاعاندا تەك ەكى بايانداماشى عانا رەسمي تىلدە وي قورىتتى. ونىڭ ءوزى قازاق ۇلتىنان ەمەس. ءبىرى  پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ۆالەري كوتوۆيچ، ال ەكىنشىسى  ەكوفورۋمنىڭ ءتورايىمى سۆەتلانا موگيليۋك.
حوش دەلىك! ەندى از-كەم وسى مەكەمەنىڭ وتكەن جىلعى تىندىرعان شارۋاسىنا توقتالايىق.  مينيسترلىك وتكەن جىلى قورشاعان ورتا ساپاسىن تۇراقتاندىرۋ جانە جاقسارتۋ، سونداي-اق، گيدرومەتەورولوگيالىق جانە ەكولوگيالىق مونيتورينگتى جەتىلدىرۋ سياقتى نەگىزگى باعىتتار بويىنشا جۇمىس جاساعان. «2010 جىلى اۋانى بۇلدىرەتىن زياندى زاتتاردىڭ كولەمى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 1,5 پايىزعا تومەندەدى. ياعني، لاستاۋشى زاتتار توگىندىلەرىنىڭ رۇقسات ەتىلگەن كولەمى 2,8 ملن توننانى قۇرادى. ول وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 1,75 پايىزعا از. قالدىقتاردى قايتا كادەگە جاراتۋ ءىسى دە ءبىرشاما جاقساردى. بۇگىنگى تاڭدا قالدىقتاردىڭ 21 پايىزىن قايتا وڭدەۋگە قول جەتكىزىپ وتىرمىز. تابيعاتتى پايدالانۋشى ءىرى كومپانيالاردىڭ جۇمىسىنا باقىلاۋ كۇشەيتىلدى»،  دەيدى قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءمينيسترى. ەكولوگيالىق زاڭناماعا قاتىستى 10509 تەكسەرىس جۇرگىزىلىپ، 8512 زاڭ بۇزۋشىلىق انىقتالىپتى. بارلىعى 8402 نۇسقاما بەرىلىپ، 6 ملرد-قا جۋىق تەڭگە ءوندىرىلىپ الىنعان.  
راسىندا وتكەن جىلى مينيسترلىك تابيعاتتى پايدالانۋشى ءىرى كومپانيالارعا ءبىراز شۇقشيدى. قيا باسقانىن دەر كەزىندە نىساناعا الىپ، قۇزىرلى ورگاندارعا جەتەكتەپ اپارىپ سالىپ وتىردى. ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپ¬¬سىزدىگى تۇرعىسىنداعى قاداعالاۋدى كۇشەيتۋ ماقساتىندا  ياعني، قورشاعان ورتاعا كەلتىرىلگەن زالال كولەمى 130 ملن تەڭگەدەن اسىپ تۇسەتىن بولسا، وندا قىلمىستىق جا¬ۋاپ¬كەرشىلىككە تارتۋدى كوزدەيتىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەلەر بويىنشا كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن ازىرلەدى. قۇجاتتى ۇكىمەت قابىرعاسىندا تانىستىرىپ، «ماقۇلدايمىز» دەگەن مينيسترلەر كابينەتىنىڭ قولىن قويدىرىپ، بارماقتارىن باستىرىپ العان سوڭ، شەتەلدىك الپاۋىتتارعا قىر كورسەتىپ، سول جىلى مينيسترلىكتە وتكەن القا وتىرىستارىنىڭ بىرىندە ءبىراز كومپا¬نيالاردىڭ ءتارتىبىن قاراعان بولاتىن.  پايداسىن كورىپ بولعان سوڭ، كۇل-قوقىسىن دالاعا شاشىپ كەتۋدى ادەتكە اينالدىرىپ العان ءبىراز كومپانيا باسشىلارىن شاقىرىپ الىپ: «ەكولوگيالىق جاۋاپكەرشىلىكتى قاتايتۋعا قاتىستى زاڭ جوباسىن ەنگىزدىك. اتاپ ايتقاندا، قىل¬مىستىق كودەكسكە وزگەرتۋ ەنگىزىلەتىن بو¬لادى. بۇل سالادا سالاقتىق تانىتقان قانداي دا ءبىر كومپانيالارعا جەڭىلدىكتەر جاسالمايدى. ەگەر زاڭ بۇزساڭىزدار، كەشىرىڭىزدەر، بىردەن زوناعا باراسىزدار. قاي ەلدىڭ ازاماتى ەكەندىگىنە قاراماي، بارلىعى دا جاۋاپ¬كەرشىلىككە تارتىلادى. ەستەرىڭىزدە بولسىن! تابيعاتتى قورعاۋ باعدار¬لا-مالارىمەن ويناۋعا بولمايدى. سىزدەر قازاقستاننان كەتىپ تە ۇلگەرە المايسىزدار»,  دەپ اشۋ شاقىرعانىن ەل ءالى دە ۇمىتا قويماعان بولار.  
سول ايتقان سوزىندە تۇرىپ قورشاعان ورتانى ءبىراز بىلىققا باتىرعان اتى-شۋلى Karachaganak Petroleum Operating B.V. (KPO) كومپانياسىمەن سوتتاسىپ ءجۇرىپ، 1,9 ملرد تەڭگە ءوندىرىپ الىپتى. دەگەنمەن اۋرۋ قالسا دا، قانىنا سىڭگەن ادەتىن تاستامايتىندار تاعى بار. سوندايلاردىڭ ءبىرى  «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ» كاسىپورنى. «ول 2008 جىلدان بەرى قورشاعان ورتاعا تەحنوگەندىك اسەردى ازايتۋ تالاپتارىن  دۇرىس  ورىنداماي كەلەدى. كومپانيا بۇگىنگى كۇنى وبلىستا عانا ەمەس، رەسپۋبليكا كولەمىندەگى ءىرى تابيعات پايدالانۋشى كاسىپورىن بولعاندىقتان كومپانياعا وتكەن جىلى ينسپەكتسيالىق تەكسەرىس بارىسىندا  7 ملن تەڭگە كولەمىندە تالاپ قويىلدى»،  دەيدى نۇرا-سارىسۋ ەكولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى ارداق رايىمبەكوۆ.
بۇل ماسەلە دە شەشىمىن تاباتىن ءتۇرى بار. سەبەبى، ءاشىموۆ مىرزا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەلەر بويىنشا كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنىڭ ازىرلەنۋىن جىلدىڭ جەتىستىگى دەپ اتاپ ءوتتى. «ەندى بۇل قۇجات پارلامەنتتە قارالىپ، پرەزيدەنت قول قويۋى ءتيىس. «جاسىل دامۋ» باعدارلاماسىنىڭ نەگىزى قالاندى. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى  ءوندىرىس قالدىقتارىن قايتا وڭدەۋ ارقىلى كادەگە جاراتۋ. بۇل دا پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي تاپسىرماسى. ەكىنشى ءبىر باعىتى  كيوتا پروتسەسىنە قوسىلۋ»،  دەپ اتاپ ءوتتى قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءمينيسترى.

تەك، ءماسىموۆ (سۋرەتتە) قانا جيىلىستىڭ ءسانىن كەتىرىپ الدى. «يا ۆنيماتەلنو سلۋشال ۆاش دوكلاد...» دەپ ءوز ءسوزىن ميىعىنان كۇلىپ باستاعان مۇرتتى پرەمەر «سارى...، سارى بۋلاك...، سسس...»،  دەپ  تورموزيت ەتتى دە قالدى. سول مەزەتتە وتىرعانداردىڭ اراسىنان جۇرەك جۇتقان بىرەۋ «سوربۇلاق» دەپ سىبىرلاپ جىبەرگەنى. «دا، دا...! سوربۋلاك!» دەپ ماكەڭ دە ءماز بولدى. سويتسەك، ونىڭ ايتقىسى كەلگەنى  ورال وزەنى مەن توبىل-تورعاي سۋ باسسەينىنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى سونداي-اق، سوربۇلاق كولىنە قۇيىلىپ جاتقان سارقىندى سۋلارىنىڭ جينالۋ جاعدايىنا بايلانىستى كەشەندى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ەكەن.
ايتپاقشى، ول تەك ەسەپ قۋا بەرمەي دامىعان ەلدەردەگىدەي ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە دە ەرەكشە دەن قويۋدى تاپسىرىپ جاتتى. «بۇگىندە ءبىز، كوپ جاعدايدا، ەكولوگيالىق ماسەلەلەرمەن اينالىسپايمىز. سەبەبى، ءبىزدى ەكونوميكالىق دامۋ، ءوندىرىس ماسەلەسى عانا قىزىقتىرادى. ەكولوگيا ماسەلەلەرى ەكىنشى كەزەكتە قالىپ قويسا، ەكونوميكالىق دامۋدىڭ قاجەتى ششامالى. سوندىقتان وسى ەكولوگيا مەن ەكونوميكا اراسىنداعى ۇندەستىكتى تابۋ  مينيسترلىكتىڭ باستى مىندەتى بولۋى شارت»،  دەپ سالدى. وسىلايشا، القيسساسى قازاقشامەن اشىلعان القا وتىرىسى مۇرتتى پرەمەردىڭ تەپكىسىمەن رەسمي تىلدە ءتامامدالدى.

نۇراتايدىڭ بالاسى،
«اباي-اقپارات»