قازاق قىزىن اياۋسىز سوققىعا جىققان پەرەگۋدا ءىسى جايلى جازامىز. كەشە الماتىداعى بوستاندىق اۋداندىق سوتىندا قازاق قىزىن سوققىعا جىققان رەسەي ازاماتشاسى ديانا پەرەگۋدانىڭ ءىسى قارالىپ، شەشىم شىقتى.

ەستەرىڭىزدە بولسا، «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالى اياۋسىز سوققىعا جىعىلعان – اسەل نازارباەۆا جايلى جازعان بولاتىن. وقيمىن دەگەن وقىرمان ءۇشىن ماقالانىڭ تاقىرىبى ءام سىلتەمەسى مىنە: «قازاقتار قازاقشا سويلەگەنى ءۇشىن...قازاق قىزى سوققىعا جىعىلدى».

وزگەلەرگە وكتەم سويلەپ ۇيرەنىپ قالعان، ويتپەسە وتتەرى ءىسىنىپ، ولەردەي بۇلقان-تالقان بولاتىن، يمپەريالىق سانادان ارىلماعان، ارىلۋدى ارماندامايتىن، قايتا اڭساعان ۇستىنە اڭساي تۇسەتىن ورىس شوۆينيستەرىنىڭ وتانى -  رەسەيدىڭ باسى ءبۇتىن رەزيدەنتى – ديانا دەيتىن دولىگۇل قازاق جەرىندە بايبالام سالىپ، بۇلىك شىعارعان ەدى. ديانا – ءوزارا انا تىلدەرىندە، ياعني قازاقشا سويلەسكەن ساتۋشىلاردى سالا-قۇلاش تىلىمەن تىلدەپ، كەمسىتە سويلەپ، كەكىرەيە كۇلگەن. ولارعا اراشا تۇسپەك بولعان اسەل نازارباەۆاعا كۇش قولدانىپ، قول جۇمساعان. اياۋسىز تەپكىنىڭ استىنا الىپ، بالاعاتتاعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن، قازاق ءتىلىن – «نەپونياتنىي يازىك» دەپ كەمسىتكەن. بۇنىڭ بارلىعى سوتتا دالەلدەندى.

جابىرلەنۋشى – اسەل نازارباەۆا. قازاقستان ازاماتشاسى. جاۋاپكەر – ديانا پەرەگۋدا. رەسەي ازاماتشاسى. ءىستى جۇرگىزىپ وتىرعان سۋديا – كۆان ەلانا روبەرتوۆنا. بەلگىلى بولعانداي، سوت پروتسەسسىنىڭ اۋانى بۇزاقىلىق بولعانىمەن، ماسەلەنىڭ ءتۇبى قازاق تىلىنە كەلىپ تىرەلەدى. سوت ءىسى ورىس تىلىندە ءوتتى. الگى جاۋاپكەرىمىز قازاق ءتىلىن بىلمەيدى ەكەن.

نە كەرەك، ايتەۋىر بۇگىن سوت ۇكىمى شىقتى. ديانا پەرەگۋدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 293 بابى، 1-تارماعى بويىنشا كىنالى دەپ تانىلدى. 2 جىلعا شارتتى تۇردە سوتتالدى. جاۋاپكەر ديانا پەرەگۋدا جابىرلەنۋشى اسەل نازارباەۆاعا 1 ميلليون تەڭگە كولەمىندە ماتەريالدىق جانە مورالدىق شىعىن وتەپ بەرەتىن بولدى.

ءبىز اسەلدىڭ قورعاۋشىسى، بەلگىلى زاڭگەر ابزال قۇسپاندى سوزگە تارتتىق.

ابزال قۇسپان، زاڭگەر:

-كەشكى 17:30-دا اياقتالعان سوتتىڭ ۇكىمى ساعات 20:00-دە وقىلادى دەگەن ەدى. كەيىن ساعات 22:00-گە اۋىستىرىلدى. ساعات 22:30-دا ۇكىم وقىلدى. پەرەگۋداعا تاعىلعان ايىپ بويىنشا، ول كىنالى دەپ تانىلدى.

مىنانى ايتا كەتەيىن، پەرەگۋدانىڭ جاساعان قىلمىستىق ءىس-ارەكەتى – 2016 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قر تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا وراي جاريالانعان امنيستياعا سايكەس كەلگەندىكتەن جازاسى جەڭىلدەتىلدى. ءبىز پەرەگۋدانىڭ امنيستياعا ىلىگەتىنىن ءاۋ باستا-اق، بىلدىك. بۇل نەگىزگى جازا بويىنشا شەشىم. سونداي-اق، ماتەريالدىق جانە مورالدىق شىعىن رەتىندە 1 ميلليون تەڭگە ءوندىرىلدى. بىزگە ماڭىزدىسى اقشا ەمەس، پەرەگۋدانىڭ كىنالى دەپ تانىلۋى بولاتىن. ءتىپتى، امنيستيا قولدانىلعان جاعدايدىڭ وزىندە قىلمىستىق ءىس  - «اقتالمايتىن نەگىزدەر» بويىنشا قىسقارتىلادى.

ەندىگى ماقساتىمىز – الدىمەن سوت ۇكىمىن قولىمىزعا الايىق. ارينە، ءبىز ۇكىمگە قاناعاتتانىپ وتىرمىز. بىراق، كەيىن وسى ۇكىمگە شاعىم كەلتىرۋ، كەلتىرمەۋ دەگەن ماسەلە بار عوي.

سوت ۇكىمى زاڭدى كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن، ديانا پەرەگۋدانى قازاقستاننان دەپورتاتسيالاۋ ماسەلەسىن قولعا الامىز. ويتكەنى، قر تەرريتورياسىندا قىلمىس جاساعان، ءتىپتى بىرنەشە مارتە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعان شەتەل ازاماتتارى دەپورتاتسيالانادى. زاڭدا سولاي كورسەتىلگەن. سوندىقتان، ءبىز ديانا پەرەگۋدانى دەپورتاتسيالاۋ ماسەلەسىن مىندەتى تۇردە كوتەرەمىز.

(اسەلدى قولداپ كەلگەندەر ساعات تۇنگى 22:30-عا دەيىن تارقاعان جوق)

ارينە، ديانا پەرەگۋداعا تاعىلعان ايىپ جەڭىل دەۋىڭىز مۇمكىن. بۇل – بۇزاقىلىق بويىنشا باپ. قوعامدىق ورتانى سىيلاماۋ، ەرەكشە ارسىزدىق جاساۋ دەپ كەلەدى... اتالعان باپتىڭ، ياعني 293-باپتىڭ 1-تارماعى – ورتاشا اۋىر قىلمىستار قاتارىنا جاتادى. بۇل بويىنشا، امنيستيا قولدانىلماعان كۇننىڭ وزىندە، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى قولدانىلمايتىن ەدى. ءبىزدىڭ ونداي ماقساتىمىز بولعان دا جوق. ول ءوزى جاس ايەل. كامەلەت جاسىنا تولماعان بالاسى بار. سوسىن، ءبىزدىڭ ماقساتىمىز ديانادان اقشا ءوندىرىپ الۋ ەمەس. ولار بىزگە كەلىپ، كەشىرىم سۇراپ، كەلىسىمگە كەلۋگە شاقىرىپ، اقشا ۇسىندى.  ەگەر اقشا ءوندىرۋ كەرەك بولسا، سول كەزدە-اق، كەلىسىمگە كەلىپ، سوتتا كەشىرىم بەرەر ەك.

سوسىن، سوتتا پەرەگۋدانىڭ قورعاۋشىسى «مامبەتكا» دەگەن ءسوز جايلى كۇلكىلى ارگۋمەنت ايتتى. «مامبەت دەگەن بالاعات ءسوز ەمەس، ول مۇحاممەد پايعامباردىڭ قىسقارتىلعان ەسىمى» دەپ زالدا وتىرعانداردى دۋ كۇلدىردى. سوندا ول اسەلدى ۇرىپ جاتىپ مامبەت دەپ ماقتاعان ەكەن، ولاردىڭ ويىنشا.

مامبەت دەگەن 3 ءتۇرلى ماعىنادا قولدانىلادى. ءبىرىنشىسى – ادام اتى. مۇحاممەد، ماحامبەت دەگەن سياقتى ادام اتتارىنىڭ قىسقاشا اتاۋى. ەكىنشىسى – توپونوميكا. ياعني، جەر-سۋ اتاۋلارىن اتاعاندا قولدانىلادى. ءۇشىنشىسى – ادامدى بالاعاتتاۋ، كەمسىتۋ ماقساتىندا. ەندى ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىز، پەرەگۋدا الگى جەردە ايقايعا باسىپ، دولدانىپ جاتقاندا اسەلدى كەمسىتۋ، بالاعاتتاۋ ماقساتىندا ايتقانى تۇسىنىكتى عوي. سوسىن مەن وعان كونتر-ارگۋمەنت كەلتىردىم. رەسەي ءسىم كونسۋلدىق قىزمەتىندە  ارنايى شەت ەلگە شىعاتىن رەسەي ازاماتتارىنا  ارنالعان كودەكس بار. وندا جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن سوزدەر مەن ارەكەتتەردى انىق كورسەتىپ جازعان.  ورتالىق ازيا ەلدەرى - قازاقستان، وزبەكستان مەن قىرعىزستانعا دا كەلۋشىلەر ءۇشىن ارنايى انىقتاما بار. سوندا، «قازاقستاندا «مامبەت» دەگەن ءسوز بالاعات، ادامنىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن ءسوز. ورىسشا ماعىنادا – «بىدلو» دەگەندى بىلدىرەدى» دەپ انىق جازىلعان.

(اسەل نازارباەۆا مەن ازاماتتىق بەلسەندى قۇرال مەدەۋوۆ)

ول سوت الدىندا كەشىرىم سۇراعان جوق. سۋديادان ۋاقىت سۇراپ، ءبىزدى وڭاشا شاقىرىپ، سويلەستى. ارينە، ادۆوكاتتارىمەن بىرگە. ءىستى بەيبىت كەلىسىممەن شەشۋگە تىرىسىپ-اق، باقتى. بىراق، ول وسى ۋاقىتقا دەيىن بىردە-ءبىر رەت اسەلگە كەلىپ، كەشىرىم سۇراعان جوق بولاتىن. وڭاشا كەلىپ، كىناسىن مويىنداپ، كەشىرىم سۇراعانى، مىنە.

تاقىرىپقا تۇزدىق رەتىندە. اسەل نازارباەۆانىڭ سوققىعا جىعىلعانى، رەسەي ازاماتشاسىنىڭ زاڭدى بەلشەسىنەن باسىپ، قىلمىس جاساعانى جايلى «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالى العاش بولىپ جازدى. ول ماقالانى ءبىراز ارىپتەستەرىمىز كورىشىپ باسىپتى. ەندى سونىڭ ستاتيستيكاسىن جازايىن.

«Abai.kz» اپ. 05.04.2018. كەشكى 17:28-دە جاريا بولدى. وقىلىم سانى – 15 393. پىكىر سانى – 67.

«Minber.kz» اس. 06.04.2018. وقىلىم سانى – 50. پىكىر جوق.

«اق جايىق» گس. 06.04.2018. 09:33-تە جاريالاندى. وقىلىم سانى – 830. باسپاسوزگە شولۋ.

«التىن وردا» س. 06.04.2018.

«اdyrna.kz» فەس. 05.04.2018. وقىلىم سانى – 5302.

«قازاق ءۇنى» ۇپ. 06.04.2018. وقىلىم سانى – 3893. پىكىر سانى – 67.

«Mezgil.kz» س. 06.04.2018. وقىلىم سانى – 1562

«JAŃALYQ! نوۆوست! 12+12KZ!» ۆكونتاكتە پاراقشاسى. وقىلىم سانى – 408. پىكىر سانى – 4.

«QAZAQ» You Tube كانالى. 07.04.2018.  كورىلىم سانى – 86 307. پىكىر سانى – 1185. (اۆتور – سابىرجان الديار دەپ كورسەتىلگەن).

«Matritca.kz» يپ. 05.04.2018. 09:01. وقىلىم سانى – 14 416.

قورىتىندى: تاعى وزگە اقپاراتتىق سايتتار اتالعان ماقالانى بولىسكەنى راس. ازىرگە بىزگە ناقتى بەلگىلىسى وسى. ءسويتىپ، ۇزىن-ىرعاسى بۇل ماقالانى 41 804 رەت وقىپ، 86 307 رەت كورگەن. 1323 پىكىر جازىلدى.

ناتيجەسىندە بۇگىنگى سوتتا بەلگىلى بولعانداي، ءىس اسەلدىڭ پايداسىنا شەشىلىپ، ديانا پەرەگۋدانىڭ كىناسى دالەلدەندى. زاڭگەر ابزال قۇسپاننىڭ ايتقانىنداي، ەندىگى ماسەلە – پەرەگۋدانىڭ ەلدەن دەپورتاتسيالانۋى بولۋى كەرەك!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz