وسىدان تۇپ-تۋرا 3 كۇن بۇرىن پرەزيدەنت كوشى-قون پروتسەسستەرىن رەتتەۋدى جەڭىلدەتۋ تۋرالى زاڭعا قول قويدى دەپ قۋاندىق. راسىندا پرەزيدەنت ءسويتتى.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى جانە كوشى-قون ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا قول قويدى. زاڭنىڭ ءماتىنى ءالى جاريا بولعان جوق.

قازىر دۇنيەجۇزى اقپاراتى قىتايدىڭ ەتنيكالىق از ۇلتتارعا، سونىڭ ىشىندە قازاق پەن ۇيعىرعا جاساپ جاتقان ساياسي قىسىمى جايلى جازىپ جاتىر.

قىتاي بيلىگىن قولىنا قىسىپ ۇستاعان شي توراعانىڭ بيلىككە 2013 جىلى كەلىپ ەدى. سودان بەرى مىنە، 6 جىل ۋاقىت ءوتتى. شي جيڭپيڭ  قحر كومپارتياسىنىڭ توراعاسى. بىلتىر شي ءوز بيلىگىن «ماڭگىلىك» ەتپەك بولىپ، كونستيتۋتسياسىن وزگەرتتى. بيلىكتەگى ونىڭ جاقتاستارى ءام باس ال دەسە شاش الاتىن شابارماندارى ەلدەگى از ۇلتتارعا اشىق رەپرەسسيا جاساۋدى سول كەزدە باستادى. اسىرەسە، شىڭجاڭداعى مۇسىلمان ۇلتتار – قازاق پەن ۇيعىر توراعانىڭ تاقتى ولگەنگە دەيىن تاقىمداۋ قۇقىعىنا يە بولۋ جولىندا تالاي تەپكىنى كوردى. تاياقتى ابدەن جەدى.

شي شابارماندارىنىڭ شاتاعى ءالى كۇنگە دەيىن باسىلماي كەلەدى. شىڭجاڭدا سول سۇرگىننىڭ سالقىنى بار. ءيا، اۋەلدە شي ءوز بيلىگىن اۆتوريتارلاۋ جولىندا جاسالىپ جاتقان ناۋقاندىق شاراسى دەپ توپشىلاعان ەدىك. ولاي بولماي شىقتى. بۇل جوسپارلى ساياسي شەشىم ەكەن.

قىتاي ۇكىمەتى قازاقتى تەرروريست، ەكسترەميستەردىڭ ساپىنا قوستى. قۇجاتتارىن تارتىپ الىپ، قازاقستانعا كەلىپ-كەتكەن ءار قازاقتى تۇرمەگە جاپتى. ۇيىندە قۇران ۇستاعان، ءدىني وقۋلىقتى ۇستاعان، ەسكى كىتاپتاردى ساقتاعاندار ساقشىلاردىڭ جەتەگىنە ءتۇستى. ءجابىرىن كوردى. قازاق جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارىن وقىعاندار وقۋ-تاربيەلەۋ لاگەرلەرىنە ايدالدى. سەبەپسىز تەرگەلىپ، ناقاق تاياق جەدى. ءتىپتى، مولدا-قوجالاردىڭ كەيبىرى تۇرمەدە قايتىس بولدى دەگەن اقپار دا تارادى. قولىڭنان كەلسە شاۋىپ ال دەگەن بۇل ارانداتۋشىلىقتى، اپەرباقاندىقتى، الىمجەتتىكتى شي تۇتقاسىن ۇستاپ وتىرعان قىتاي بيلىگى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جاساپ كەلەدى.

قازىر قىتايدا رەسمي ساناق بويىنشا 1,5 ميلليون قازاق بار. شىڭجاڭ ولكەسىنەن كەلەتىندەردىڭ قاتارى سۇيىلىپ بارادى. كوش باسى ءبۇتىن توقتادى دەۋگە ابدەن بولادى. ەندى شەكارا سىزىعىنان ءوتىپ ۇلگەرگەن قازاقتى امان ساقتاپ قالۋدىڭ قامى جاسالۋى ءتيىس ەدى عوي. ءبىز، شي ساياساتىنىڭ سۇرگىنىنەن سىتىلىپ شىعىپ، شەرمەندە بوپ جەتكەن قازاقتى – قۇجات رەتتەۋ ءۇشىن قايتا قىتايعا جىبەرەمىز.

پارادوكس. جو-جوق، ءبىز زايىرلى مەملەكەتپىز عوي. ءبارى زاڭ جۇزىندە بولۋى ءتيىس! كىم ءبىلسىن، ءماجىلىستىڭ ۆيتسە-سپيكەرى بولىپ توردە وتىرعان نىسپىسى بولەك بوجكو ايتپاقشى، ولاردىڭ ىشىندە ارام پيعىلدى ازاماتتار بار شىعار. كىم بىلەدى، بالكىم ىشتەرىندە ەكسترەميست، تەرروريستەرى بار شىعار. باقىلاۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. كۇلەمىز بە، جىلايمىز با؟!..

الەۋمەتتىك جەلىدە قىتايدان كەلگەن قازاق بالاسىنىڭ بەينەجازباسى جاريا بولدى. قازاقستانعا كەلگەن ەكەن. ورالمان كۋالىگىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن. ونىسىنىڭ وكتەنىنە 1 جىل بولعان. ەندى ول قىتايعا بارىپ، تىركەۋدەن شىعىپ كەلۋى كەرەك. ال قىتاي شەكاراسىن اتتاسىمەن كورەتىنى – كىسەن، تۇراقجايى – تۇرمە بولماق. وسىلايشا، قاراپتان قاراپ تۇرىپ 1 قازاق بالاسىنىڭ بىلەگىنە قىتاي كىسەنىن ساپ بەرىپ وتىرمىز.

ءبىز قازاقستان بيلىگىنەن اراشا ءام كومەك سۇراعان بۇل ازاماتتى تاپتىق. ءىستىڭ ءمان-جايىن وزىنەن سۇراپ بىلدىك.

نىسپىسى – ءيمانالى. سويى – باتىل. 1990 جىلى قاراشانىڭ 8-كۇنى قحر، شۇار، قۇلجا اۋدانى، قاراتوبەل قىستاعىندا تۋعان.

قازاقستانعا  2011 جىلى مامىر ايىندا كەلگەن. سودان بەرى قازاقستاندا تۇرىپ جاتىر. قىتايدا ەشبىر تۋىسى جوق. 2011 جىلى ءوزى جانە 3 اعاسى كوشىپ كەلگەن. 3 اعاسى قر ازاماتتىعىن العان. اكە-شەشەسى قىتايدا قايتىس بولىپتى.

2015 جىلى تۇراقتى تىركەۋگە تۇرىپ، ىقتيارحات العان. ىقتيارحات – 2011 جىلدىڭ 2-تامىزىندا بەرىلگەن. جارامدىلىق مەرزىمى – 2019 جىلدىڭ 16-ماۋسىمى اياقتالادى.

2016 جىلدىڭ 7-كوكەگىندە ورالمان كۋالىگىن الىپتى. ونىڭ جارامدىلىق مەرزىمى 2017 جىلدىڭ 7 كوكەگىندە اياقتالعان.

تۇراقتى تىركەۋى استانا قالاسىندا. جالدامالى پاتەردە تۇرادى. وتباسىن قۇرعان. 1 قىزى بار. قىزى 2 جاسقا تولماعان. ايەلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتشاسى.

«مەن وسىدان 15 كۇن بۇرىن استانا قالاسى، يمانوۆا كوشەسى، 31 ۇيدە ورنالاسقان كوشى-قون پوليتسياسىنا بارعان ەدىم. ولار ماعان: قىتايعا بارىپ تۇراقتى تىركەۋدەن شىعىپ كەل دەدى. مەن العاش كوشىپ كەلگەن جىلدارى 5 جىل تۇراقتى تىركەۋدە تۇرۋ كەرەك دەگەن تالاپ بولدى عوي. سودان 5 جىلدى كۇتتىك. كەيىن وتباسىن قۇردىم. ءسويتىپ جۇرگەندە ورالمان كۋالىگىمنىڭ ۋاقىتىن وتكىزىپ الدىم. مىنە، 1 جىل بولدى وتكەنىنە. ەندى، سونى رەتتەۋ ءۇشىن شابىلىپ ءجۇرمىن. ەش ناتيجە بولماي تۇر. كوشى-قون پوليتسياسى مەنى قىتايعا جىبەرىپ جاتىر. ول جاقتان تۇراقتى تىركەۋدەن شىعۋىم كەرەك ەكەن»، - دەيدى ءيمانالى.

وتكەندە، ماجىلىسكە كەلىپ، دەپۋتات تىلەۋحاننىڭ تەرگەۋىنە ءتۇسىپ، ءبىراز تەرلەپ-تەپشىپ قايتقان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ۆيتسە-ءمينيسترى تىلەۋبەردى مۇحتار ايتتى.

«قىتايدان كەلگەن قازاقتار جەڭىلدىكپەن ازاماتتىق الاتىن بولدى، ودان كەيىن ولار قىتاي ەلشىلىگىنە بارىپ، تولقۇجاتتارىن تاپسىراتىن. ال ەندى ءۇرىمشى جاققا قايتىپ بارعان كەزدە ولار تۇراقتى تىركەۋدەن شىقپاعانىنا بايلانىستى قامالىپ وتىر. ويتكەنى ولار تۇراقتى تىركەۋدەن شىقپاعاننان كەيىن قوسىمشا الەۋمەتتىك تولەمدەردى الىپ وتىر ەكەن. وسىنى سەبەپ قىلىپ جەرگىلىكتى ۇكىمەت تىيىم سالىپ جاتىر. وسىنداي ماسەلەلەر تۋىنداۋدا»، — دەپ سويلەدى. بۇل ۆيتسە-مينيستر مۇحتار تىلەۋدەردىنىڭ ءوز ءسوزى. وزگەرتكەنىمىز جوق.

راسىندا سولاي ما؟ ءيمانالى دە قىتاي اقشاسىن الۋ ءۇشىن ول جاقتىڭ تىركەۋىنەن شىقپاي وتىرعان جوق پا؟ ونى دا سۇرادىق.

«مەنىڭ اكە-شەشەم قىتايدا قايتىس بولعان. ءوزىمىز 4 اعايىندى ەدىك. 3 باۋىرىم جانە مەن. 2011 جىلى ەلگە ءبىرجولا كوشىپ كەلدىك. ول جاقتا ەشبىر تۋىسىم جوق. ءتىپتى، ەرتەڭ مەنى ەلدەن قۋىپ شىعىپ، قىتايعا جىبەرەتىن بولسا دا، ول جاقتا بارىپ تۇراتىن ءۇيىم جوق. قىتايدان 1 تيىن دا المايمىن. مەن دە، باۋىرلارىم دا ول جاقتان الەۋمەتتىك كومەك العان ەمەس. استاناداعى كوشى-قون پوليتسياسى ماعان قىتايعا بارىپ، تىركەۋدەن شىعىپ كەل دەپ جاتىر. ول جاقتاعى جاعدايدى بىلەسىزدەر. مەنىڭ ول جاقتا بارار جەر باسار تاۋىم جوق. تۋىستارىم دا جوق. شەكارادان وتكەنىمدە-اق، مەنى تۇتقىندايدى عوي. وقۋ-ۇيرەتۋ لاگەرىنە جىبەرەدى. نەمەسە تۇرمەگە جابۋى مۇمكىن. ول جاققا بارعىم كەلمەيدى. ول جاققا بارسام ۇستالامىن عوي. قامالامىن. مەنىڭ مۇندا ايەلىم بار. قىزىم 2 جاسقا دا تولعان جوق. نە ىستەرىمدى بىلمەيمىن، ەندى. قامالعىم كەلمەيدى. كومەكتەسىڭىزدەرشى»، - دەيدى ءيمانالى.

قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءام قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا! الداعى ۋاقتا «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىنا حات جازىپ، حابارلاسىپ، قۇجات راسىمدەۋدە قيىندىقتارعا تاپ بولىپ جاتقان ازاماتتاردىڭ جاعدايىن رەت-رەتىمەن، لەگ-لەگىمەن جازامىن. ءيمانالى باتىل تەپسە تەمىر ۇزەتىن، قازاقتىڭ قارادومالاق بالاسى. نىسپىسى قازاق. وتباسى قازاقستاندا تۇرادى. ولار قازاقستان رەسپۋبليكسىنىڭ تولىققاندى ازاماتتارى.

ءيمانالى باتىلدى قىتايعا جىبەردىك دەلىك. شەكارادان ارى وتكەن ءيمانالىنى قىتاي پوليتسياسى قاماپ قويماسىنا كىم كەپىل؟ قاراپتان-قاراپ سوقتالداي ازاماتىمىزدى ايداۋعا جىبەرىپ قويىپ وتىرماقپىز با؟ ءبىزدىڭ جالقى سۇراق وسى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz