ساياساتكەر دوس كوشىمگە حات
- سەن ايتاسىڭ;
ءتورتىنشى – «ميسسيونەر» ۇعىمى تۋرالى.
«...ءوز باسىم، «ميسسيونەرلىك قىزمەت تۋرالى» ماسەلەنىڭ زاڭنان تولىق الىپ تاستالىنعانىن قالايمىن... قىسقاسى ءدىندى بىلمەيتىندەردى دىنگە الىپ كەلۋ – ميسسيونەر ارقىلى جۇزەگە اسادى. بۇل – ءدىنسىز ەلگە، قۇدايسىز تايپاعا كەلگەندەردىڭ قاسيەتتى جۇمىسى. ال سان عاسىرلار بويى مۇسىلمان ءدىنىن ۇستانىپ كەلگەن قازاق ەلىنە كەلگەن ميسسيونەرلەردىڭ جۇمىسى قانداي باعىتتا بولماق. ولار «اليمساقتان مۇسىلمانبىز»- دەيتىن قازاقتاردى قانداي «دىنگە ۇندەمەكشى»، قانداي «ءدىني ءىلىمدى تاراتپاقشى»؟ دەمەك، ءومىر بويى ۇستانعان ءوز ءدىنى بار ەلگە كەلگەن «ميسسيونەرلەر» بىزدەردى ءوز دىنىمىزدەن الاستاۋشى، باسقا دىنگە تاراتۋشى بولىپ تابىلادى ەمەس پە؟ ارينە، زايىرلى ەل ەسەبىندە بىزدەر ازاماتتارعا كەز كەلگەن ءدىندى ۇستانۋعا مۇمكىندىك بەرەمىز، بىراق ءوزىمىزدىڭ دىننەن ازدىرۋشىلارعا ەسىكتى ءوزىمىزدىڭ اشىپ قويۋىمىز قالاي بولار ەكەن؟ وسى جەردە ايتا كەتەر تاعى ءبىر ماسەلە بار. كوپتەگەن ەلدەردە، دەموكراتيالىق مەملەكەتتەردە «مەملەكەتتىك ءدىن» نەمەسە «نەگىزگى ءدىن» دەگەن تەرميندەر، ۇعىمدار كەزدەسەدى. ءدىني سەنىم بوستاندىعىن ۇستانا وتىرىپ، بىرقاتار ەلدەر وزدەرىنىڭ تاريحي، ۇلتتىق دىندەرىنە ايىرىقشا ورىن بەرەدى. مىسالى، يتاليادا كاتوليك ءدىنى – مەملەكەتتىك ءدىن بولىپ سانالسا، گرۋزيادا وزدەرىنىڭ اتا زاڭدارىندا گرۋزين پراۆوسلاۆياسى – نەگىزگى ءدىن دەپ بەكىتكەن. مۇمكىن، قازاق ەلىنە دە مۇسىلماندىقتى – نەگىزگى ءدىن دەپ بەلگىلەيتىن كۇن جەتكەن سياقتى. بۇل ءداستۇرلى يسلامنىڭ دامۋىنا شىن مانىندە ۇلكەن قولداۋ بولادى دەپ ويلايمىن. بىراق ءبىزدىڭ تالداپ جاتقان وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردا «ەشبىر ءدىن مەملەكەتتىك نەمەسە مىندەتتى ءدىن رەتىندە بەلگىلەنبەيدى»- دەگەن جولدار بار. ءوز باسىم، «مىندەتتى ءدىن» دەگەندى كورگەنىم جوق، بىراق، «مەملەكەتتىك دىندەردى» اتا زاڭدارىنا ەنگىزگەن ەلدەر جەتكىلىكتى دەپ ويلايمىن. «قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى» دەگەن اتاۋ دا رۋحاني دۇنيەدەن گورى ۇكىمەتتىك، رەسمي اتاۋدى ەسىمىزگە سالۋدا. «كولحوز باسقارماسى»، « باسقارما باستىعى»، دەگەن ءسوز تىركەستەرى كەڭەس زامانىنداعى «ارا» جۋرنالىندا كوپ ورىن الاتىن... مەنىڭشە، «قازاقستان مۇسىلماندارى مۋفتياتى» (نە مۋفتيلىك بولار) دەگەن اتاۋ سالماقتى دا ساليقالى بولار..».
4. مەن تولىقتىرسام;
اتا زاڭعا; «ءدىنىمىز - يسلام، الەمدىك دىندەر مويىندالادى»- دەپ التىن ارىپپەن جازىلۋى كەرەككەنيانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى دجۋمو كەنياتا; «ميسسيونەرلەر افريكاعا كەلگەندە، ءبىزدىڭ جەرىمىز بار ەدى، ال ولاردىڭ «ءىنجىلى» بولدى. ولار ءبىزدىڭ كوزىمىزدى جۇمىپ قويىپ تابىنۋعا كوندىردى. اقىرىندا كوزىمىزدى اشقان كەزدە ءبىزدىڭ جەرىمىز ولاردىڭ يەلىگىندە، ال «ءىنجىل» بىزدە قالدى» -دەگەن ەكەن. ميسسيونەرلەر تۋرالى پىكىرىڭ ورىندى. ويتكەنى، قازىردىڭ وزىندە جارتى ميلليون قازاق يسلام اعىمدارىنان باسقا ءدىننىڭ ىقپالىندا كەتكەندىگى ءجونىندى دەرەك بار. يسلام بىرلىگى - ەل بىرلىگى. ءبىر ۇلتتىڭ ءوز ىشىنەن الدەنەشە ءدىن مەن سەكتاعا ءبولىنۋى اسا اۋىر قاسىرەت. تاريحقا ۇڭىلسەك، مۇنداي جاعداي ۇلتتىڭ دا، مەملەكەتتىڭ دە تۇتاستىعىنىڭ تۇبىنە جەتىپ تىنعان.
«مۇمكىن، قازاق ەلىنە دە مۇسىلماندىقتى – نەگىزگى ءدىن دەپ بەلگىلەيتىن كۇن جەتكەن سياقتى»-دەيسىڭ. مۇمكىن ەمەس، اتا زاڭمىزدىڭ جەتىنشى بابىنداعى «قازاق رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى»- دەگەن سوزدەن دە بۇرىن، ەل تولقۇجاتىنا «ءدىنى – يسلام، الەمدىك دىندەر مويىندالادى»- دەگەن ءسوز التىن ارىپپەن جازىلىپ ەنگىزىلۋى كەرەك. ويتكەنى، ءدىن تىلدەن دە بۇرىن، ادام اتا كەلمەي تۇرعاندا، ومىرگە كەلەتىن ادامداردى تاربيەلەيتىن قۇرال رەتىندە دايىندالعان جارتۋشىنىڭ ءامىرى.
دوس، سەن ءوزىڭ «اليمساقتان مۇسىلمانبىز» - دەگەن ءسوزدى مىسالعا كەلتىرىپ وتىرىپ، بارلىق ادام بالاسى و باستان مۇسىلمان بولىپ جاراتىلعانىنا ءمان بەرمەيتىن سياقتىسىڭ. قازاق ۇستانعان ءدىننىڭ اتى - يسلام، سوندىقتان وسى كۇنگە دەيىن ءوز اتتارىنان وزدەرى شوشىپ جۇرگەن رەسپۋبليكالىق مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى، رەسپۋبليكالىق يسلام ۇيىمى اتاۋىمەن قايتا قۇرىلىپ، اتىنا ساي جۇمىس جاساماسا، ەرتەڭىمىز وتە قيىن جاعدايلارعا تاپ بولۋى مۇمكىن. ەلدەگى ءدىن دەرتىن ( جالپى دىندەگى ەمەس، سەبەبى اللانىڭ ءدىنىن ەش ۋاقىتتا دەرت شالمايدى) - مەملەكەتتىك تۇرعىدان قولداۋ ارقىلى عانا قۋاتتاندىرىپ ساۋىقتىرۋعا بولادى.
ليۆان حالقى تاريحىن بىلەسىڭ بە؟! بۇل ەلدىڭ نەگىزگى حالقى ارابتاردىڭ ءتىلى دە، مادەنيەتى دە بىرەۋ، بىراق - ءدىنى ەكەۋ. وسى حالىق حح عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارىندا قولدارىنا قارۋ الىپ، ون جىل بويى ءبىرىن ءبىرى اياۋسىز قىردى. ەلدە قان توگىلدى...
بىزدىڭ ەلىمىزگە قازىر ەشبىر يسلامي ءدىني اعىمنىڭ قاجەتى جوق! كىرمە ءدىني اعىمدارعا زاڭ جۇزىندە دە، ءدىني جولمەن دە جەدەل توقتاۋ سالۋ كەرەك. يسلامنىڭ اتىن جامىلعان ەكسترەميستىك توپتارمەن ۇكىمەت تە، زاڭ ورىندارى دا قاتاڭ كۇرەس جۇرگىزۋى ءتيىس. بۇل ورايدا ءداستۇرلى قازاقى يسلام ءدىنىمىز ءوزىنىڭ يماني قۋاتىن كورسەتە ءبىلۋى كەرەك. ءدىن دەگەن - سەنىم. ال سەنىمى بولماسا - ەل بىرلىگى، ۇلت بىرلىگى تۋرالى، ونىڭ ىرگەسىنىڭ مىقتىلىعى تۋرالى اڭگىمە دە ايتۋعا بولمايدى.
5.سەن ايتاسىڭ;
بەسىنشى –زاڭ باپتارىنداعى ۇعىمدارعا جان-جاقتى تۇسىنىك بەرۋ ماسەلەسى
«...زاڭداعى كەيبىر باپتاردىڭ ىشىندەگى ءسوز تىركەستەرى مەن تەرميندەرگە جان-جاقتى، تولىق تۇسىنىك بەرۋ قاجەت...» - دەپ بىلەمىن دەيسىڭ.
5. مەن تولىقتىرسام;
اركىمنىڭ باسىندا ۇرەي بار
اتا زاڭىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىندا “ قوعامدىق بىرلەستىكتەر زاڭ الدىندا بىردەي”- دەگەن باپ بار. وسى زاڭدى بەتكە ۇستاپ، قازىر شەت ەلدەردەن اعىلعان ءتۇرلى اعىمداعى ميسسيونەرلەر اشىق-جابىق تۇردە، قانداستارىمىزدى ءوز دىندەرىنە تارتىپ، ۇيىپ وتىرعان ۇلت شىرقىن بۇزىپ، ۋاعىز ناسيحاتتارىن جۇرگىزۋدە. ارينە، ءدال قازىر باس جارىپ، كوز شىعارىپ جاتقان ەشتەڭە جوق سياقتى، بىراق ەرتەڭى جۇمباق بولىپ تۇرعان بۇل جويقىن سەلگە ار وجدان تۇرعىسىنان قاراۋ - ءوز تۋعان جەرىمىزدە، ەلىمىزدە تۇرعان ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇقىعىمىز. مۇنى كىم توقتاتۋى كەرەك. ءدىندى - دىنسىزدەر ەمەس، دىڭگەگىندە ءدىنى بار اللانىڭ قۇرانىمەن جۇرگەندەر عانا قورعايدى.
قازىر ەلدە «ءدىننىڭ ءسوزىن كىم سويلەيدى، ءدىندى كىم قورعايدى؟» - دەگەن سۇراق اشىق تۇر. ويتكەنى، يسلام تۋرالى اڭگىمە ايتساڭ، بەلگىلى عالىم د. قامزابەكۇلى ايتپاقشى «...ساعان 37-ءشى جىلدىڭ اۆتورلىعىن بەرە سالۋى دا كادىك»- دەگەن ۇرەي اركىمنىڭ باسىندا بار. وسى ۇرەي ءار قازاقتىڭ، ونىڭ ىشىندە ءدىندارلاردىڭ دا قانىنا ابدەن ءسىڭىپ قالعان. قۇراننىڭ يەسى – قۇداي! ءدىننىڭ يەسى – اللا! كوكتەن ءبىر-اق ءدىن تارقالعان. ول – يسلام! قۇران - كۇللى اللاھ جاراتقان، ەڭ قاسيەتتى دۇنيەلەرىنىڭ اسىل بەلگىلەرىنىڭ اتى. قۇران – اللا! قۇران اياتى قايتالانۋ ارقىلى قايتالانبايتىن قاسيەتتى جەتكىزەتىن، ءبىر اياتىنا 18 مىڭ عالامنىڭ ماقتاۋى جەتپەيتىن اللاھتىڭ ءسوزى. قۇران - اللا كوكتەن جاۋدىرعان ءار جاڭبىردىڭ تامشىسىنا سىيدىرىلعان – نۇر. كوكتەن كەلگەن ءار تامشى، بىرىنە-ءبىرى كەدەرگى جاساماي، بىرىنە ءبىرى ءسىڭىپ كەتپەي، بۇزىلىپ كەتپەي، سول قالىپتا قۇراندى اكەپ جابادى. ولاي بولسا جەر ءجۇزى قۇرانمەن ءونىپ-ءوسىپ جاتىر.
ادام، اللانىڭ «بول!» -دەگەن امىرىمەن بولعان دەپ جازادى قۇران. ءسوز – دۇعا، اللانىڭ قاسيەتتى قازىناسى. سول قاسيەتتى ءسوزدىڭ نەگىزى - قۇران. قۇران – الەمدىك كونستيتۋتسيا! ەلدەردىڭ اتا زاڭى وسى قۇران اياسىندا جازىلۋى ءتيىس. ون ءتورت عاسىردان بەرى جەكە ءارپى تۇگىلى، تىنىس بەلگىسى دە وزگەرمەگەن قۇرانعا قارسى پىكىر ايتۋ جاراتۋشىعا قارسى كەلۋ دەگەن ءسوز. قارسىلىق كەلتىرگەندەر ء–تاڭىردىڭ قاھارىنا ۇشىرايتىنى قۇراندا ەسكەرتىلگەن...
1. سەن ايتاسىڭ;
التىنشى – ءدىني بىرلەستىكتەردى شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ باسقارۋ ماسەلەسى
«...قازاقستانداعى ءدىني بىرلەستىكتەردى شەتەلدىك ءدىني ورتالىق تاعايىنداعان ادامدارىڭ باسقارۋى – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە قاتەر توندىرەتىن ماسەلە- دەپ بىلەمىن. كەرىسىنشە، بۇل قۇبىلىسقا زاڭ ارقىلى تىيىم سالىنۋى كەرەك. ەلۋ ادام جينالىپ، ءدىني بىرلەستىك اشقاندا، سولاردىڭ ىشىنەن باسشى بولاتىن قازاقستاندىق ازامات تابىلماسا، ونداي بىرلەستىك – اداسقانداردان تۇراتىن، ناقتى سەنىمى جوق جانداردان قۇرالعان قاۋىپتى توبىر عانا. سول توبىردى نەمەسە سەكتانى شەتەلدىك ازاماتتىڭ باسقرۋى – اقىلعا سيمايتىن ماسەلە. دەمەك، ولاردىڭ باسشىلارى – باسقا ەلدىڭ ازاماتتارى. ەندى سونداي مۇمكىندىكتى ءدىني ۇيىمدارعا بەرەتىن بولساق، جانىمىزدان ايبالتامىزدى تاستاماۋىمىز كەرەك...».
6. مەن تولىقتىرسام;
اباي ەل سابىرلىعىن قۇرانعا اكەلىپ تىرەگەن
بۇل تۋرالى ايتقاندا، ءوز حالقىنىڭ تاعدىرىن قوزعاپ، سابىرلىعىن قۇرانعا اكەلىپ تىرەگەن، ۇلى ابايدان ارتىق ايتقان ەشكىم جوق. وتان، ەل دەگەن نە؟.. ول حالىقتىڭ وتكەنى، بۇگىنى جانە كەلەشەگى. قۇران سۇرەلەرىندەگى اياتتار دا – بولعان، بولىپ جاتقان جانە اقىر زامانعا دەيىن الداعى بولاتىن وقيعالار نەگىزىندە تىزىلگەن تاريح جانە باعىت بەرەتىن ساباق. دەمەك، جاراتۋشمىز ءبىزدى ۇلت ەتىپ جاراتقان سوڭ، ونىڭ ءدىنى، دەربەستىگى مەن بىرلىگىن ساقتاۋ ءاربىر ۇلت ازاماتى مەن ءدىن يەلەرىنىڭ دە ابرويلى بورىشى. ەشبىر ەل ەش ۋاقىتتا ءوز دىنىنەن الشاقتاماعان. ءتىپتى، اتا جۇرتىمىزدا يسلام مەملەكەتى قۇرىلعان كەزدەرى، بارىنشا گۇلدەنىپ شارىقتاعان ءداۋىردى باسىنان كەشكەن. ال مەملەكەت – ءوز ءدىنىن السىزدەندىرىپ، ونى باسقارۋعا ءدىني الاۋىزدىق ەنگەن كەزدە – كۇيرەگەن. ونىڭ ناقتىلى دالەلى – الەم مويىنداعان التىن وردا مەملەكەتىنىڭ تاريحى. ال، اۋليە قاجى احمەت ءياسساۋيدى وزىنە ءپىر تۇتقان جيھانگەر قولباسشى ءامىر تەمىر ماۋەرانناحر جەرىندە مەملەكەتتىڭ كۇش قۋاتى مەن تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن ونى باسقارۋدا; «ەرەجەلەر مەن زاڭداردى يسلامعا نەگىزدەدىم، ءوزىم دە قاتاڭ ۇستاندىم»- دەپ وسيەت قالدىرمادى ما؟..
ءدىن باسشىلىعى دىڭگەگىندە ءدىنى بارلاردىڭ قولىندا بولۋى ءتيىس، ءدىندى دىنسىزدەر باسقارماۋى كەرەك. ەلدىڭ، ەل بولىپ ىرگەسىن سوكپەۋى – وتكەن تاريحىمىز كورسەتكەندەي، ەلدىڭ تۇتاس العانداعى سەنىمىندە. ال جەر بەتىندەگى سەنىمنىڭ اكەسى الىمساقتان – ءدىن!!! ءدىنسىز ەل، ءدىنسىز وتباسى، ءدىنسىز ادام بالاسى بولمايدى. ءدىني سەنىمىنەن ايىرىلعان ەل ەل بولىپ جەر بەتىندە ماڭگىلىك تۇرا المايدى، قانشاما ۇلى كۇشكە يەلىك ەتكەنمەن كەشەگى كەڭەس يمپەرياسى سياقتى جويىلىپ كەتەدى.
تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ەلىمىزدە جاڭعىرۋ پروتسەسى باستالدى. ەندىگى سۇيەنەتىن، ايتاتىن دۇعامىز اللاھتىڭ ءسوزى بولۋى كەرەك. قۇراندا; «ءتاڭىرىم ارقىلى ءبىلىم الىڭدار»- دەپ ايتقان. قازىر جەر جۇزىنە، كۇللى جەر بەتىنە تازارتۋ ماسەلەسى كەلىپ جاتىر. دىندە – قارسىلىسپايدى، دىندە - قوشتايدى، قول ۇستاسادى، بىرىگەدى. قازىر الەم تىزگىنىن قولدارىنا ۇستاپ وتىرعان ۇلى مەملەكەتتەر ءوز ساياساتتارىن ىسكە اسىرۋدا يتاليامەن ساناسپايدى، بىراق سول ەلدىڭ شاعىن پۇشپاعىنا ورنالاسقان ۆاتيكان-شاھارى مەملەكەتىمەن، ونىڭ جەتەكشىسى ريم پاپاسىمەن ەرىكسىز ساناسادى. بۇل - ءدىننىڭ قۇدىرەتى. پاپانىڭ ءوزى ەڭ الدىمەن ءوزىن الەمدىك ءدىن قايراتكەرى، ناقتىلاپ ايتقاندا ريم ەپيسكوپى، عايسانىڭ جەردەگى ءىزباسارى، اپوستولدار كنيازىنىڭ مۇراگەرى، الەم شىركەۋىنىڭ جوعارى باس ءپىرى، باتىس پاتريارحى، يتاليا پريماسى، ريم پروۆينتسياسىنىڭ ارحيەپيسكوپى جانە مەتروپوليتى، سودان سوڭ بارىپ، ۆاتيكان شاھارى-مەملەكەتىنىڭ باسشى قايراتكەرى ەسەپتەيدى. قازىر ۆاتيكانسىز بىردە-ءبىر عالامدىق ساياسات ءتۇيىنى تارقاتىلمايدى، ول بيلىكتىڭ بارلىق تارماقتارىنىڭ ءتاڭىرىسى.
ءدىننىڭ قۇدىرەتىن، قادىرى مەن قاسيەتىن قۇرمەتتەۋ كەرەك. ونىڭ ءمانىن استانادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى ۇلتتىق دىندەر ليدەرلەرىنىڭ باس قوسۋى جىل سايىن كوزىمىزگە كورسەتىپ وتىر عوي...
سەن ايتاسىڭ;
تاعى دا باسقا «اتتەگەن-ايلار»
«...مەنىڭ پىكىرىم – زاڭدى ىسكە العىسىز ەتىپ سىناۋ ەمەس، ونىڭ، مەنىڭ كوزقاراسىمداعى، «اتتەگەن-اي» دەگەن جەرلەرىن كورسەتۋ عانا. كامەلەتكە تولماعانداردىڭ «داۋ-دامايى» تۋرالى 8-ءشى باپتىڭ ماقساتى – دۇرىس، بىراق ورىندالۋ جولدارى كوپتەگەن سۇراق تۋدىراتىن باپ. «اتتەگەن-ايلىق» تۋدىراتىن تاعى ءبىر ماسەلە – زاڭنىڭ بىرجاقتىلىعى. وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ ىشىندە ءدىندى ۇستانۋشىلارعا مەملەكەت تاراپىنان جاسالىناتىن ەشقانداي ءبىر «جاقىلىقتى» كورگەن جوقپىن. ەڭ بولماسا، تەمىر جول، اۆتوبۋس بەكەتتەىندە ناماز وقيتىن ورىنداردىڭ بولۋ مىندەتتىلىگى دە كورسەتىلمەگەن. تەك قانا تىيىمدار... تىيىم سالۋ – تەك قانا دارمەنسىزدىكتىڭ بەلگىسى ەمەس، ەرتەڭ تۋىندايتىن قارسىلىقتىڭ دا بەلگىسى بولماسا ەكەن- دەپ تىلەيمىن...».
7. مەن تولىقتىرسام;
زاڭداعى ورىنسىز تىيىمدار، «شاش ال دەسە باس الۋدىڭ» باستاماسى بولماسىن...
ءبىز كەشەگى اتەيست كەڭەس ۇكىمەتىنەن ءبولىنىپ شىققان ەلمىز. سول كەزدە جامبىل اتامىز كرەمل ساحناسىندا ناماز وقىپ وتىرعانىن كورگەن ءستاليننىڭ ءوزى ونىڭ نامازىنا تيىم سالعان جوق. ءبىزدىڭ ەلدە سوڭعى ۋاقىتتا «شاش ال دەسە باس الاتىن» اسىرا سىلتەۋشىلىك كورىنىسى ورىن الۋدا. نەگىزى، ۇكىمەت ءوز شارۋاسىمەن اينالىسىپ، قازىرگى ەلدە ورىن الىپ وتىرعان قىمباتشىلىق پەن كوررۋپتسيادان قورعاپ، ەلدىڭ جوعىن بۇتىندەگەنى ماقۇل. بيلىكتىڭ ءدىني شارۋعا كوزسىز كوپ ارالاسۋى ءتۇبى جاقسىلىققا اپارمايدى.
ءدىن – مۋفتياتتىڭ شارۋاسى. بىراق ءدىن مينيسترلىگىنىڭ قۇرىلۋىمەن بۇرىنعى ىستەپ كەلگەن ءوزىنىڭ بار مىندەتىنەن ايىرىلىپ قالعان ءدىني باسقارما قازىر، كەشەگى راتبەك پەن ءابساتتاردىڭ كەزىندە بولماعان، تۋريستىك مەكەمە دارەجەسىنە ءتۇستى. رەسپۋبليكالىق باس ءدىني ۇيىم قازىر قاجىلىق جۇمىسپەن اينالىساتىن 28 تۋريستىك فيرمالارمەن باسەكەگە ءتۇسىپ، كوز الدىمىزدا ناپسىلىك سول جۇمىسپەن اينالىسۋدا. ءوزى باسەكەلەستىككە تۇسسە، بۇل قۇرىلىم، ارينە، بۇرىنعىداي تۋريستىك فيرمالار جۇمىسىنا ءادىل باقىلاۋ مەن تورەلىك ورناتا المايدى. بۇل – كەلىسپەيتىن، ءتۇبى وزدەرىنە ابىروي الىپ كەلمەيتىن تىرشىلىك كورىنىسى. ءالى دە بولسا ءدىني باسقارما، سەن ايتقان «اتتەگەنايلىققا» ۇرىنباي تۇرعاندا، بۇل ناپسىلىك جولدان جەدەل باس تارتىپ، جارعىدا كورسەتىلگەن تازا ءدىني شاريعات تالاپتارى شەڭبەرىندە اتقارعاندارى ماقۇل.
ءدىن ەشۋاقىتتا مەملەكەتتەن بولىنبەيدى، سونىسىمەن ابىرويلى. سەنىمى جوق ادام قانداي دارمەنسىز بولسا، سەنىمى جوق مەملەكەت تە سونداي دارمەنسىز. جەكە مەملەكەتتەردىڭ اتىن بولە-جارا ايتپاي-اق قويالىق، الەم تارحىندا 1929 جىلى نە ءبارى ءتورت يسلام مەملەكەتى بولسا، بۇگىندە ولاردىڭ سانى 50-دەن استى...
يسلام – بولمىسىندا مەملەكەتتى قولدايتىن ءدىن. ول ۇكىمەتكە، ياعني بيلىك جۇرگىزۋشىگە قارسى شىعۋدى قۇپتامايدى. ەل بىرلىگىن ساقتاي وتىرىپ، بەيبىت جولمەن دامۋدى كوزدەيدى. بيلىكتى اللانىڭ بۇيرىعىمەن بولعان ءىس دەپ ماقۇلدايدى. قۇراندا; “اللاعا، ونىڭ پايعامبارلارىنا جانە ونىڭ جەردەگى بيلەۋشىلەرىنە باس يىڭدەر”- دەپ مەملەكەتكە قۋاتتاۋ بىلدىرگەن.
دوس، سەنىڭ ماقالاڭا تولىقتىرۋ رەتىندە بۇل جازىپ وتىرعان ۇسىنىستارىم، مەنىڭ بۇگىن عانا جازىپ وتىرعان پىكىرىم ەمەس. بەرىسى، سوڭعى ون جىل كولەمىندە جاعىم تالماي ايتىپ كەلە جاتقان اڭگىمەم. سول ماقالالارىمدى توپتاستىرىپ وتكەن جىلى «ءباسپاسوز ءۇنى – حالىق ءۇنى، ەل باسىنا ءدىن تۋرالى ەكى حات» - دەپ كىتاپ ەتىپ باستىرىپ; “...يسلامدىق قاۋىپ قاتەر”- دەگەن ۇعىمدى ەرىننىڭ ۇشىمەن ايتا سالۋ وپ-وڭاي بولعانمەن، ونىڭ، ۇرەيلى قاناتىنىڭ كەڭگە جايىلىپ بارا جاتقانى سونشالىق، ەندى يسلام تاراپىنان بولاتىن ميفتىك قاۋىپ قاتەر تۋرالى ەمەس، يسلامنىڭ ءوزىن ناقتى قورعاۋدىڭ قاجەتتىگىن ءسوز ەتەتىن كەز كەلدى” (“سىندارلى ون جىل” ن.نازارباەۆ. 2003 ج).- دەپ ءوزى دە جازعان ەلباسى اتىنا دا جىبەردىم. ارينە، ول كىسىگە مۇنداي دۇنيە جەتپەيدى، بەرگى جاعىنداعىلار ءدىني كوميتەتكە جولداپ، ولار جاتتاندى جاۋاپتارىمەن كوتەرىلگەن ماسەلەنى تۇنشىقتىرۋمەن كەلەدى. ساعان حات جازعانداعى ماقسات، سەن ءبىرسىپىرا مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرامىندا بەلسەندىلىگىڭمەن كورىنىپ جۇرگەن سوڭ، ءارى ۇلتشىل قايسار مىنەزىڭە سەنىپ، قازىرگى كوتەرىلىپ جاتىرعان ماڭگىلىك ەل بولۋ ءۇشىن، مەملەكەتتىك ارنايى كوميسسيا قۇرىپ، وسى ماسەلەنى ەل كولەمىندە تالقىلاۋعا مۇرىندىق بولاسىڭ با، ەلىمىزدىڭ يماني كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا كومەگىڭ تيە مە- دەگەن وي.
بۇگىنگى ناقتىلى تالاپ بىرەۋ – بۇكىل الەم ەلىمىزدى مۇسىلمان مەملەكەتى رەتىندە تانىپ، الەمدىك يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا تولىققاندى مۇشە رەتىندە قابىلداپ وتىرعان سوڭ، اتا زاڭىمىز ءوز ەلىمىزدىڭ باستى قۇجاتى بولعاندىقتان، كونستيتۋتتسياداعى ء“دىن مەملەكەتتەن بولەك” دەگەن اق تاڭداق تۇجىرىمدى الىپ تاستاپ، “مەملەكەتتىڭ ءداستۇرلى ءدىنى - يسلام، ال قالعان الەمدىك دىندەر مويىندالادى…”- دەپ جازىلسا، جۇگەنسىز ءدىني سەكتالار ءوز ايىلدارىن وپ-وڭاي جينايدى. بىزگە جات جۇرتتىق ءتۇرلى ءدىني اعىم ەمەس، ءداستۇرلى قالىپتاسقان قازاقى ءوز يسلامىمىز كەرەك. ءدىن - دىڭگەگىندە ءدىنى بارلاردىكى. ەلىمىزدى، ەلدىگىمىزدى ساقتايمىز دەسەك دىنىمىزبەن بولايىق! ءداستۇرلى يسلامىمىزدى ءتاڭىرىم قولداسىن.
اللانىڭ ءامىرىنسىز ەشتەڭە دە جازىلمايدى، سوندىقتان ءتىڭىردىڭ امىرىمەن جازىلىپ وتىرعان بۇل حات ەل يگىلىگىنە جارار – قازىنا، ءوزىم ءۇشىن اللامنىڭ ديدارىنا قاۋىشۋ ءۇشىن جازىلعان دانەكەر دۇنيە بولۋىن تىلەيمىن.
(سوڭى. باسى مىنا سىلتەمەدە: http://abai.kz/post/69351)
سالەممەن، باقتىباي اينابەكوۆ،
ىلىمگەر-جازۋشى
Abai.kz
