ۇلى ءجۇز تايپالارى ەسىم حان مەن بۇرىننان ۇلى جۇزگە ءپىر بولعان، كەيىننەن ناقشبانديا تاريقاتىنا ءوتىپ، سولاردىڭ سويىلىن سوققان قوجا اۋلەتتەرىنىڭ الداۋىنا ءتۇسىپ، ناقشبانديا تاريقاتىن جارتىلاي مويىندادى. ولاي دەيتىنىمىز، قازاقتىڭ كوشپەلى ءومىر سالتى ناقشبانديا وكىلدەرىنىڭ ىقپالىنان ساقتاپ قالعان باستى قۋات بولى عوي دەيمىن.

قازاقتىڭ كوشپەلى ومىرىنە داعدىلانباعان ناقشبانديا شايقتارى قازاق حالقىمەن ەتەنە ارالاسىپ، بىرگە بولا العان جوق. تەك ، جىلىنا ءبىر رەت كەلىپ، زەكەتىن جيناپ كەتۋمەن عانا شەكتەلدى. بۇل كوپشىلىك جاعدايدا ءداستۇرلى قازاق قوعامىنىڭ ساقتالىپ قالۋىنا پايداسىن تيگىزدى. ال، وتىرىقشى ومىرگە داعدىلانعان قازاق جەرىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى قالالار مەن ولاردىڭ اينالاسىنداعى حالىقتار ءوزىنىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىنەن اجىراپ، سوعدى، تاجىك مادەنيەتىن قابىلدادادى. ال تۇرسىن مۇحاممەدتى قولداعان ياساۋيا تاريقاتىنداعى قاتاعانداردىڭ بەسىكتەگى بالاسىنا دەيىن قىرىلۋى، ۇلى ءجۇز قۇرامىنداعى ياساۋيا تاريقاتىنداعى كەيبىر تايپالاردى ورتا ءجۇز قۇرامىنا وتۋگە ءماجبۇر ەتتى. مىسالى، «وزبەك شەجىرەسى» / XIV-XV عع./ اتتى شەجىرەدە ۇلى ءجۇز قۇرامىندا بولعان قۇلشىعاش رۋىنىڭ قازىرگى شەجىرەلەردە ورتا ءجۇز قوڭىرات قۇرامىندا ءجۇرۋىنىڭ باستى سەبەبى دە وسى بولسا كەرەك. سونداي-اق، قاتاعان، شانىشقىلى رۋلارىنىڭ كەيبىر اتالارى دا قاشىپ، ورتا ءجۇز قۇرامىنا ءوتىپ كەتەدى.

ەسىم حان ءوزىنىڭ قازاق اراسىنا ەندىرگەن ناقشبانديا تاريقاتىنىڭ جولىن ءبىرجولا اشۋ ماقساتىندا ءوزىنىڭ ايگىلى، قازاق اراسىندا «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى» اتالعان زاڭ جوباسىن قابىلداتتى. «ەسكى جول» اتالۋ سەبەبى، تۇركىستان جەرىندە قوجا احمەت ياساۋيگە دەيىنگى قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەيتىن شاريعات ۇكىمدەرى قايتا قالپىنا كەلتىرىلدى. ءسويتىپ، بۇل زاڭ قازاق قوعامىن ارتقا سۇيرەيتىن، قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتى مەن ادەت-عۇرىپ، سالت-داستۇرىنە قارسى جاسالىنعان زاڭ جوباسى رەتىندە قازاق تاريحىنا ەندى. وكىنىشكە وراي، زاڭدار تاريحىنا قاتىستى زەرتتەۋلەردە قازاق قوعامىنداعى ءدىني-يدەولوگيالىق پروتسەستەر ەسكەرىلمەگەندىكتەن قازاق تاريحىندا بەلگىلى بولعان «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى»، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى»، «تاۋكە حاننىڭ جەتى جارعىسى» ارالارىنداعى ايىرماشىلىقتار سارالاپ كورسەتىلمەي كەلەدى. مىسالى، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى» مەن ناقشبانديا تاريقاتىننىڭ ىقپالىن تولىق مويىنداعان، ناقشبانديا تاريقاتىنىڭ سالت-ءداستۇرى مەن ادەت-عۇرپىن تولىق قابىلداعان قازاق رۋلارى جۇزدەر قۇرامىنان شىعارىلىپ تاستالدى.

قازىر قازاق جۇزدەرى قۇرامىنا كىرمەيتىن سۋناق، شالاقازاق، تۇركىستان، شىمكەنت، تاراز ماڭىنداعى وزبەكتەردىڭ پايدا بولۋى ەسىم حاننىڭ قازاق اراسىنا ناقشبانديا تاريقاتىن ەنگىزۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇلاردىڭ ارعى تەگىن زەرتتەي كەلگەندە ولاردىڭ كوپشىلىگى كەشەگى قازاق رۋلارىنا باراتىنىن وسى ماسەلەگە قاتىستى جۇرگىزگەن زەرتتەۋ جۇمىستارىمىز دالەلدەدى. مىسالى، قازىر تۇركىستان ماڭىنداعى قارناق قىستاعىندا 100% وزبەك تۇرادى شىققان تەگى جاعىنان سولاردىڭ 95% قازاق ەكەندىگى انىقتالدى. ال، قاراشىق قىستاعىن مەكەندەپ وتىرعان حالىق تا سولاي. ول جەرگە قىپشاق تايپاسىنىڭ كوكمۇرىن تارماعىنان ءۇش ءجۇز ءۇيدى وتىرعىزىپ، 200 قوس جەردى حاندار ارنايى ءبولىپ بەرگەندىگىن ايتادى. ال، سۋناقتار قۇرامىنداعى اتالارعا قارايتىن بولساق، وندا ولاردىڭ ءۇش ءجۇز قۇرامىنداعى رۋلاردان قۇرالعانىن بايقاۋعا بولادى.

زىكىريا جانداربەكتىڭ Facebook-تەگى پاراقشاسىنان

Abai.kz