كانديداتتىڭ اتى-ءجونى

جينالعان قولدار سانى

لاۋازىمى

نۇرسۇلتان نازارباەۆ

700 مىڭنان استام

قر پرەزيدەنتى

جامبىل احمەتبەكوۆ

2001 جىلدىڭ ءساۋىر ايى. «ميلليون كىمگە بۇيىرادى؟» دەگەن تەلەۆيزيالىق ويىن شىققاندا، ونىڭ جارناماسىنا ەلىكپەگەن جۇرت قالماعان ەدى. ەندى شە،  بار-جوعى 15 سۇراققا باس قاتىراسىڭ دا، 5 ملن تەڭگەنى قالتاڭا باساسىڭ...

2011 جىلدىڭ ءساۋىر ايى. «كىم پرەزيدەنت بولعىسى كەلەدى» دەگەن ساياسي ويىن باستالعاندا، ونىڭ دا بۋىنا بۋىنى بالقىماعان ادامنىڭ نوبايى از بولماپتى. ەندى شە، لاجداپ لينگۆيستيكالىق كوميسسيادان وتسەڭ، 799 مىڭ 950 تەڭگە جارناسىن تولەپ، 91 مىڭ سايلاۋشىنىڭ قولىن جيناپ كەلىپ، سايلاۋعا تۇسسەڭ - ءبىتتى: اقوردانىڭ ەسىگى الدىڭنان اشىلادى.

سودان دا، بيىلعى سايلاۋدىڭ كورىگىن كۇزەتشى، زەينەتكەر، كورىپكەل قىزدىرىپ جاتسا، تاڭدانۋدىڭ ەش رەتى جوق. بۇگىنگى اڭگىمەمىزدىڭ ءتۇپ-توركىنىنە تارتساق، ەرتەڭ سايلاۋعا ۇمىتكەر بولىپ تىركەلۋدىڭ سوڭعى كۇنى. تىركەلىپ ۇلگەرگەنى ءتورت ادام.

بۇل جولى ءبىزدى پوتەنتسيالدى «پرەزيدەنت كاللاسىندا» وي قايناتىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسى قىزىقتىرعان ەدى. بىرەۋ-مىرەۋى قۇداي جارىلقاپ، حالىق قولداپ پرەزيدەنت بولىپ كەتسە دەگەن جورامال جاساپ كورسەك شە... مىسالى، «ەلەۋسىزوۆ ەل باسىنا كەلسە، الدىمەن نە ىستەيدى؟» نەمەسە «بازىلباەۆ نە بىتىرەدى؟» دەگەن سۇراقتار سىزگە دە قىزىق شىعار، ءا. تەگى بولماسا، تالاپتانىپ جۇرگەندەردىڭ ءبارىنىڭ دە جۇيەگە بولماسا دا، ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىنا ايتار بازىناسى بارداي، ايتارى كوپتەي كورىنەدى. ماسەلەنكي، عاني قاسىموۆتىڭ «ءماسىموۆ ۇكىمەتىنە ىرزا ەمەسپىن» دەگەن سوزىمەن سايلاۋعا تۇسۋىنە سەبەپ ىزدەگەن-ءدى. سولاي-اق بولسىن، سوندا ول سايلانا قالسا، نە ۇسىنادى ەكەن؟

عاني قاسىموۆ. «ادام-پارتيا»

بوزبالا كەزىمىزدەگى بوەۆيك قاھارماندارى شۆارتسەنەگگەر يا ستاللونەنى «ادام-ارميا» دەپ كەكەتسە، بىزگە ودان وتكەن قارالاۋ جوقتاي كورىنەتىن. راسىندا، ولاردىڭ كينو بارىسىندا جالاڭ دەنەسىنە بالشىق جاعىپ الىپ، ەل باسقارىپ وتىرعان ديكتاتورلاردىڭ باسىن الىپ جاتاتىنى جالعان ەمەس قوي. وق اتساڭ، تيمەيدى، ول اتسا، قاق شەكەدەن پەرەدى. وسىعان سالساق، سەناتور قاسىموۆتى دا ساياساتتىڭ ستالوننەسى دەپ اتاۋعا كەلەتىن سياقتى. سەبەبى، ءسىز وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستاننىڭ پاتريوتتار پارتياسىنىڭ اتىنان قاسىموۆتان باسقا ادام سويلەگەنىن كورىپ پە ەدىڭىز؟ قايدا باسقالارى؟ سوندىقتان، «ادام-پارتيا» قاسىموۆتىڭ پارتيا دەگەنى ساياسي بەدەلىن سالماقتاۋ جولىنداعى سوقادان ارتىق بولماسا، كەم ەمەس ءبىز ءۇشىن.

ارينە، قاسىموۆتان 1999 جىلدىڭ پرەزيدەنت سايلاۋىنداعى تەگەۋرىنىن كۇتسەڭىز، توسپاي-اق قويىڭىز دەر ەدىك. بۇگىندە ول ساماي شاشى اعارعانىن ۋايىم قىلا ما ەكەن، جىنى شىققان باقسىداي جۋاسىعان جاننىڭ كەيپىندە. ۋاعىندا جۋرناليستەرگە ۆازا لاقتىرىپ، بوكالدى قولىندا ۋاتقانىن جۇرت جىر قىلىپ ايتقان جىلدار ەدى.... لەبەدتىڭ دە، جيرينوۆسكيدىڭ دە «تەرىسىن» كيىپ كوردى، بولمادى. 99-دىڭ سايلاۋىندا ءۇشىنشى ورىندا بولىپ، 2005 جىلدىڭ سايلاۋىنا قاتىسپاعان سەناتور بۇل جولى جاسىرىپ وتىرعان قانداي وتشاشۋى بار دەرسىز؟ قايدام... بۇل جولى 1999 جىلدىڭ سايلاۋىنداعى «ءتارتىپ ساقتاۋعا قاراي 12 قادام» اتتى باعدارلاماسىنىڭ شاڭىن ءبىر سىلكىپ، قايتا ۇسىنۋى عاجاپ ەمەس. وسىدان 12 جىل بۇرىن قاسىموۆ جەمقورلىقتى جويىپ، جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەسەمىن، شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن جاسالعان كەلىسىم-شارتتاردىڭ ءبارىن قايتا قارايمىن دەپ ەدى. بيىل دا قايتالار دەگەن سەنىمدەمىز.

جامبىل احمەتبەكوۆ. «موي ميردەن»  ناسيحات ايتاتىن كوممۋنيست

كوسارەۆ پارتياسىنىڭ نامىسىن جىرتاتىن ازامات الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ناسيحات جۇرگىزەمىن دەپ وتىر. مىسالى، «موي ميردەن» جەكە بەت اشىپ، جاستاردىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي جولدار قاراستىرىپ كورمەكشى. احمەتبەكوۆ سايلاۋعا تۇسەمىن دەپ بەلدىگىن بايلاعان ساتتەن-اق، وزىنە ەڭ قاۋىپتى قارسىلاستى انىقتاپ العان بولاتىن. ول - ن.نازارباەۆ ەمەس، ول - قازاقستاندىقتاردىڭ سەلقوستىعى. احمەتوۆبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، ءبىزدىڭ ءۇنسىز كەلىسىمىزبەن ەلدە كاسىپقويلىق جاعىمپازدىققا ۇلاسقان اشحاباديزاتسيا ءۇردىسى ءجۇرىپ جاتقان كورىنەدى. ال، حالىقشىل كوممۋنيستىڭ الداعى جوسپارىندا نە تۇر دەسەڭىششز، ول ازىرگە اشىپ ەشتەنە ايتقان جوق. كەشە كۇنى بويى تەلەفون نومىرىنە تۇسە الماعانىمىزعا ۇيالا وتىرىپ، احمەتبەكوۆتىڭ باعدارلاماسى الەۋمەتكە باعدارلانعان بولادى دەپ بولجاپ وتىرمىز. ايتالىق، شارىقتاپ كەتكەن باعا مەن تاريفتەردى جونگە سالۋ...

مەلس ەلەۋسىزوۆ. قاتىسۋ ءۇشىن قاتىساتىن ساياساتكەر

باسقاشا قالاي ايتاسىز ەندى؟ ەلەۋسىزوۆتىڭ پارلامەنت پەن پرەزيدەنت سايلاۋلارىنا قاتىسامىن دەگەنى ەسەپكە باعىنباي كەتەدى ەكەن ەسكە العاندا. «ەشتەڭە ەمەس. ەلباسىنىڭ ورىنتاعىنا قىزىقپايمىن. مەنىكى سول ەكولوگيا ماسەلەسىنە قوعامنىڭ نازارىن اۋدارتىپ قويۋ» دەگەن ەتىن جۋرناليستەرگە. سول ءجۋرناليستىڭ ءبىرى بولىپ مەلس مىرزانى مازالاعانبىز. «اعاسى، سايلاۋالدى باعدارلاماڭىزدان سىر تارقاتىپ قويساڭىز» دەپ ساۋال قويدىق. امال نە، اقتارىلىپ ەشتەنە ايتا قويماعان سوڭ، «جۇمىسسىزدىق، انا مەن بالا ماسەلەلەرىن كوتەرەرسىز» دەپ اۋزىنا ءسوز سالۋدىڭ مەزىرەتىن جاساعانبىز. «ءيا،ءيا سولاي، وقىس، وعاش ەشتەنە بولمايدى، سول نورمالنىي ۇسىنىستار عوي.. باياعى» دەدى. «باياعى» دەگەننەن-اق، مۇراعاتتان باياعى ۇسىنىستارىن ىزدەي بەرىڭىز.

مۇساعالي دۋامبەكوۆ. قايراتتىڭ شينەلىنەن شىقپاعان تابيعات قورعاۋشى

تاعى ءبىر ەكولوگ«كرىشاسى» قايرات ساتىبالدى» دەگەن تىركەستەن سەكىرسە دە، ايرىلا الماي جۇرگەنىنەن تانىس شىعارسىزدار. «مەنىڭ قازاقستانىم» پارتياسىن قايرات ساتىبالدى ەمەس، ءوزىم قۇردىم» دەگەنمەن، قۇرعىر اۋىز ۇيرەنىپ قالعان عوي،  قايراتتىڭ «ىنىشەگى» دەگىمىز كەلىپ تۇرادى... ول دا «وسىلاي» دەپ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنان اڭداتپا جاساعان ەمەس. ءداۋ دە بولسا، ول ءدۇيىم جۇرتتىڭ نازارىن تابيعات قورعاۋ ماسەلەلەرىنە اۋدارعىسى كەلەتىن شىعار.

ءسالىم وتەن. «باياعى سوۆحوزدار سياقتى بىرنارسە كەرەك»

وسىمەن ءۇشىنشى رەت سايلاۋعا قاتىسىپ وتىرعان ءسالىم مىرزانىڭ 2005 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنداعى مىنا ءبىر سوزدەرى ەسىمىزگە ءتۇسىپ وتىرعانى. «بۇل سايلاۋعا مەن ەمەس، جاراتۋشى بۇيرىق بەرىپ وتىر. مەن تەك ونىڭ قالاۋىن ورىنداپ وتىرمىن» دەپ ايدى اسپانعان شىعارعان اعامىزعا تىلدەسكەندە، ول باعدارلاماسى تۋرالى سول ساتتە ويلانعانداي اسەر قالدىردى. «ەندى ءوندىرىستى كوتەرۋ كەرەك. اۋىلدى كوتەرۋ كەرەك. باياعى سوۆحوز-كولحوز سياقتى بارنارسە.. قۇرىلىمدار كەرەك. ءتارتىپ جوق ەلدە، قارا قازاق قۇلعا اينالدى. مىقتى قول كەرەك قوي ەندى»، - دەگەن «مىقتى قولدىڭ » بار ايتقانى وسى. ايتپاقشى، ءسالىم وتەن وتىرىك-شىنىن كىم ايىرسىن، «قاجەت قولدى جيناپ قويدىم» دەپ جاۋاپ بەردى. «ەندى نەگە وسك-گە اپارىپ تاپسىرمايسىز؟» دەسەك، «نازارباەۆتىڭ كانديداتۋراسىن سايلاۋدان الىپ تاستاۋ تۋرالى جوعارى سوتقا ارىزدانعانىمدى بىلەتىن شىعارسىزدار. ەگەر ونى ورىنداسا، سايلاۋعا قاتىسامىن، كەرىسىنشە جاعدايدا، ءوز كانديداتۋرامدى الىپ تاستايمىن» دەدى. بۇعان ەندى نە ايتارسىڭ؟ سونداعىسى، بازىلباەۆ ەلباسىن جاسىرىن ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزدى دەگەن ايىپپەن سايلاۋ زاڭنامالارىن بۇزدى دەپ وتىر.

قۇرمانعازى راحمەتوۆ. «جەلتوقسانشىلاردىڭ جاعدايىن جاسايمىن»

ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ اتىنان ۇمىتكەر بولىپ وتىرعان قۇرمانعازى 86-نىڭ قاندى جەلتوقسانىنا قاتىسقانى ءۇشىن جەتى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلىپ، ەكى جىلداي قاپاستا وتىرعان. ايتەۋىر، شەككەن ازابى ءۇشىن ۇكىمەتتەن 8 ملن تەڭگەنىڭ وتەماقىسىن ءوندىرىپ العان جەلتوقسانشىنىڭ تەلەفونىنا حابارلاسا المادىق. جەلتوقسان تاريحى ارقىلى حالىقتىڭ رۋحىن وياتۋدى ماقسات تۇتقان مىرزانىڭ جەلتوقسانشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعاپ، قازاقتىڭ ءتىل،ءدىن،ءدىل دەگەن ماسەلەلەرىنىڭ ۇشىعىن كوتەرەمىن دەپتى ءبازبىر ءباسپاسوز بەتتەرىندە.

سەرىك ساپارعالي. «6 كۇندە 91 مىڭ قول جيناۋ مۇمكىن ەمەس...»

ءيا، ۇلتشىل ساياساتكەردىڭ ۇيالى تەلەفونىنا حابارلاسقانىمىزدا وسىنى ايتتى. «قازاقستان دەگەن ءوزىڭ بىلەسىڭ، الىپ ەل. انا باسى مەن مىنا باسىنا بارىپ كەلۋگە كوپ ۋاقىت كەتەدى. ونىڭ ۇستىنە اۋا رايى قۇبىلىپ تۇر»، - دەي كەلە، اعامىز ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنان 10 ناۋرىزعا دەيىن قول جيناۋ ناۋقانىن سوزا تۇرۋ تۋرالى ارىزقا قوسىلىپ وتىر. امالدىڭ كەمدىگىنەن، ارينە. ال سايلاۋالدى باعدارلاماعا كەلسەك، سەرىك ساپارعالي بىرىنشىدەن، ۇلتتى وتارسىزداندىرۋ، ياكي ليۋستراتسيا تۋرالى زاڭ قابىلداۋىمىز كەرەك دەيدى. «تاۋەلسىزدىك تاريحىن زەرتتەيتىن ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، اكىمدەردىڭ سايلانۋىن ءىس جۇزىندە ەنگىزىلۋى كەرەك. پارلامەنتتىڭ قاسىندا ساناق كوميتەتى قۇرىلۋى ءتيىس. سەبەبى، بىزدە ۇكىمەت اقشانى ءوزى جاراتادى دا، ءوزى تەكسەرەدى»، - دەگەن ۇسىنىستارىن ايتقان ساياساتكەر اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىن شارۋالارعا قايتارىپ بەرۋ كەرەك دەپ وتىر.

جاقسىباي بازىلباەۆ. «نازارباەۆتان 100 مىڭ قولىن سۇراپ الامىن»

قاتە جازعان دا، قاعىس كورگەن دە جوقپىز (سىز), اتىشۋلى بازىلباەۆ كەشە پرەزيدەنت كانتسەليارياسىنا وسى ماتىندەگى حاتىن اپارىپ تاستاپتى. بۇل جولعى سايلاۋدا ءتيىستى قولدى جيناپ ۇلگەرە المايتىنى بەلگىلى بولعاندىقتان، وسىنداي امالعا بارىپ وتىرسا كەرەك. ارتىنشا-اق، بۇگىن ونىڭ سايلاۋدان ءوز كانديداتۋراسىن الىپ تاستاعانى بەلگىلى بولدى. ونىڭ ۇستىنە، ن.نازارباەۆ وعان ارتىق-كەمى جوق 300 مىڭ ادامنىڭ قولى قارىز بولىپ شىعىپتى. سەبەبى، باياعى سايلاۋلار كەزىندە بازىلباەۆ وسىنشا ادامنىڭ داۋىسىن الىپ، اقىرىندا ونى نازارباەۆ كانديداتۋراسىنا قوسىپ جىبەرىپ، «قامقورلىق» جاساپتى. «ەندى ەلباسى جيناعان 700 مىڭداي قولدىڭ 100 مىڭىن مەنىڭ ەسەبىمە جازسا، ەشكىمنىڭ دە ەسەسى كەتپەيدى» دەگەن بازىلباەۆتىڭ ۇسىنىستارى دا «بىرتۇرلىلەۋ». پارلامەنت سايلاۋىنا ەلۋ پارتيا قاتىسسا دا، باسىم داۋىس العان بەس پارتياسى مىندەتتى تۇردە پارلامەنتتەن ورىن تابادى. بەس بالا تاپقاندارعا 3 بولمەلى پاتەر بەرىلىپ، 5-7 بالاسى بار اتا-انالار ماسەلەسى بولسا، تەك وبلىس يا قالا اكىمىنە بارىپ، ايتادى. اراب ەلدەرىندەگىدەي قور اشىپ، ءاربىر جاستىڭ 17 جاسقا دەيىن اقشاسى جينالاتىن بولادى. «كواليتسيالىق ۇكىمەت قۇرىلىپ، پاتريوتىڭ دا، وپپوزيتسياڭ دا ءبىر جەردەن تابىلاتىن باقىتتى دا باقۋاتتى ەل بولامىز» دەگەن بازىلباەۆتىڭ سوزىنە سەنگىڭ-اق كەلەدى. «مەنىڭ قول جيناۋعا شەشىمدى 5 كۇن بويى كۇتتىم. قاسىموۆ 5 مينۋت قانا كۇتتى. سودان وسك-گە تىركەلمەي جاتىپ، ۆ پوجارنوم پوريادكە قول جيناۋعا اتتانىپ كەتتىك»، - دەگەنىنە قاراپ، قول جيناۋدان كەش قالىپ جۇرمەسە دەپ تىلەگىمىز كەلەدى.

ال جامبىلدىق گۇلدانا توقباەۆا مەن كاسىپكەر قانات تۇراگەلديەۆتىڭ جاعدايىن ايتپاسا دا تۇسىنىكتى شىعار. ايتپاقشى، تۇراگەلديەۆ تە ءوز كانديداتۋراسىن الىپ تاستايتىنىن بۇگىن ايتتى. «سۋقۇيعىش ءداۋىرى تۋعان سوڭ، مەملەكەتتى ايەل باسقارۋ كەرەك» دەگەن ەمشى توقباەۆانى دا، «جاراتۋشى قالاۋىمەن» جارىسقا تۇسكەن تۇراگەلديەۆتى دە «سايلاۋ-2011» ماۋسىمىنان ساعىناتىن بولامىز.

«اباي-اقپارات»

Мобильді қосымшаны жүктеп алыңыз!