نە قازاق قوعامى بۇزىلدى، نە قازاق ءباسپاسوزى بۇزىلدى. ەلىمىز اقپارات الەمىنە كوز سالساڭىز ادام ءولىمى مەن زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارى جايلى جاڭالىقتاردان جان تۇرشىگەدى.

ءبىز بۇل سوزىمىزبەن امەريكا اشتىق دەۋدەن اۋلاقپىز. بۇرىننان بەرى ايتىلىپ، جازىلىپ كەلە جاتقان تاقىرىپ. الايدا، جاقىندا عانا مەزگىلسىز مەرت بولعان مانەرلەپ سىرعاناۋشى دەنيس تەن قازاسى قازاق قوعامىنىڭ قاۋىپسىزدىگى قاي دەڭگەيدە ەكەنىن انىق كورسەتتى.

دەنيستىڭ دەنەسى جەر قوينىنا تاپسىرىلماي جاتىپ تاعى بىرنەشە قازاقستاندىقتىڭ قىرشىن جانى قىلپىعان پىشاق جۇزىندە قيىلدى. قازا بولعاندار قاتارىندا تانىمال كۆن ويىنشىسى دانيار الىمباەۆ تa بار.

ەل تانىعان ەكى ازاماتتان بولەك قانپەزەرلەر قۇربانىنا اينالعان قاراپايىم تۇرعىندار تۋرالى اقپاراتتار دا جەتەرلىك. الدىمەن قوستانايلىق 18 جاستاعى قىزدىڭ ءمايىتى قالا ماڭىنان تابىلدى. ودان كەيىن باتىس قازاقستان وبلسىندا 17 جاستاعى قىز قاستاندىقپەن ءولتىرىلدى. وسكەمەندە دە 18 جاستاعى قىز ءولى تابىلدى. اسكەرگە اتتانعان اتپالداي ازامات اجال قۇشقان. الماتى وبلىسىندا ەر ادامدى اۋىلداسى اتىپ تاستاعان. كەشە عانا اقتاۋدا تاعى ءبىر ەر ادامنىڭ ءمايىتى تابىلعانى حابارلاندى. بۇلاردان بولەك، جوعالىپ كەتكەن جەتكىنشەك قىزدار مەن ءتۇرلى وقىس وقيعادان كوز جۇمعاندار سانى وننان اسىپ وتىر.

مىنە، سوڭعى ءبىر اپتانىڭ كولەمىندە التىننان قىمبات ادام ءومىرىن اياقاستى ەتكەن وقيعالار لەگى وسىنداي. بۇدان دا قورقىنىشتىسى، بىرنەشە ءسابيدىڭ زورلىقتىڭ قۇربانى بولعانى جايلى جازىلۋدا. بەيبىت تە تىنىش ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز دەپ سەندىرۋگە تىرىساتىن بيلىكتىڭ قايدا قاراپ وتىرعانىن ءتۇسىنۋ قيىن.

ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، بيىل جىل باسىنان بەرى 79 262 ادام ءتۇرلى سەبەپتەرمەن كوز جۇمعان. ال 2016 جىلى مولشەرمەن 180 مىڭنان اسا ادام جارىق دۇنيەمەن قوشتاسقان. دەمەك، جارتى جىلدا 90 مىڭ ادام دەپ ەسەپتەۋگە بولادى. سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا بيىل ەلىمىزدە كىسى ءولىمى بۇرىنعىدان كوپ ەمەس. بىراق، كىسى قولىنان قازا تاپقاندار سانى بىلتىرعىدان كوپ. بيىل العاشقى جارىم جىلدىقتا 529 قازاقستاندىقتىڭ ءومىرى وزگەلەردىڭ قولىمەن قيىلعان. وتكەن جىلى ءدال وسى ۋاقىتتا بۇل كورسەتكىش 477 ادام بولعان ەكەن. ال بۇل مالىمەتتەر ەلىمىزدە قىلمىستىڭ كوبەيگەنىنەن دەرەك بەرەدى.

حالىقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسى كوپ كوڭىلىن كونشىتپەيدى. اتالعان مينيسترلىكتىڭ باسشىسى قالمۇحانبەت قاسىموۆ قاۋمالاعان جۋرناليستەردەن قاشىپ، كىرەرگە ەسىك تاپپاي ەسى كەتىپ ءجۇر. الماتى پوليتسەيلەرى قالانىڭ قاق ورتاسىندا اتىس بولۋىنا جول بەرىپ، قاراپ وتىرسا، قوستانايدا ادام ءولىمىنىڭ الدىن الماعان ءتارتىپ ساقشىلارىنا سوت اشىلۋدا.

بىراق، ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز بۇل ەمەس. ءبىزدى تاڭعالدىرىپ وتىرعانى ەلىمىز شىنىمەن قانپەزەرلىك پەن قان توگىستىڭ ورداسىنا اينالىپ كەتتى مە، الدە اقپارات قۇرالدارى تەك جاماندىق پەن جاۋىزدىق جايلى جازاتىن بولدى ما دەگەن سۇراق.

تىنىپ تۇرعان تەڭىزدىڭ تۇبىندە دە ارپالىسقا تولى تىرشىلىك بولاتىنى سەكىلدى ەل بولعان سوڭ قىلمىس پەن جازا، تۋ مەن ءولۋ بولىپ تۇراتىنى ءسوزسىز. بىراق، بۇل جەردە ءبىز كىسى ءولىمى كۇندەلىكتى قالىپتى قۇبىلىس دەۋدەن اۋلاقپىز. ادام ءومىرىنىڭ التىننان دا قىمبات ەكەنىن باستا ايتتىق.

بىراق، ءباسپاسوز بەتتەرىندە تەك جاماندىق پەن جاۋىزدىق جايلى جازۋدىڭ ءجونى بار ما؟ كۇندە تەك كىسى ءولىمى مەن زورلىق-زومبىلىق جايلى وقي بەرۋ ادام پسيحولوگياسىنا قانداي اسەر ەتەتىنىن ايتپاساقتا تۇسىنىكتى. ۋاقىتىنىڭ باسىم بولىگىن الەۋمەتتىك جەلىلەردە وتكىزەتىن جاستارىمىزدى قىلمىسقا باتقان قوعام جايلى اقپاراتتار قىلمىسقا يتەرمەلەيتىنى ءسوزسىز.

اقپارات قۇرالدارىندا كىسى ءولىمى جايلى جازا بەرۋدىڭ قاجەتى بار ما؟ حىلىقتىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن كەيبىر بەتى اشىلماي جاتقان ماسەلەلەردىڭ ءباسپاسوز بەتتەرىندە كوتەرىلىپ، قوعام نازارىنا ۇسىنىلعانى ورىندى. ءىرى قىلمىستار، قۇقىق بۇزۋشىلىقتار جايلى جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىلمىستى اشۋعا قاۋقارسىزدىق تانىتقان ساتتەرىن جالپىعا جاريالاپ جازۋ كەرەك-اق. الايدا، ادامداردى قىزىقتىراتىنى وسى دەپ اجال قۇرىعىنا ىلىنگەن تاعىدىرلاردى تۇگەندەي بەرۋدىڭ قاجەتى قانشا. ءتىپتى، كولىك قاقتىعىسىنان كوز جۇمعاندار جايلى جازۋدىڭ مۇلدە قاجەتى جوق. تەگىس جولدا تالەيى تايقى ءتۇسىپ، تاعدىرى تەمىر تۇلپاردىڭ تابانىنا تاپتالعان جانداردى جاڭالىق ەتىپ جازۋ ادامگەرشىلىككە ساي ارەكەت دەپ ايتۋ قيىن.

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz