قر باس پروكۋرورى ق.ءماميدىڭ نازارىنا!

بيسميللاھير يراحمانير راحيم

قر باس پروكۋرورى ق.ءماميدىڭ نازارىنا!

بيسميللاھير يراحمانير راحيم

بۇگىندە تۇركىستان - قازاقتىڭ رۋحاني ورتالىعى، رۋحاني استاناسى. قالانى وسى ابرويعا جەتكىزىپ وتىرعان قالا ورتالىعىنداعى   الەمدىك  ساۋلەت ونەرىنىڭ ءىنجۋ مارجانى، تۇركى حالىقتارىنىڭ رۋحاني ءپىرى، اۋليەلەردىڭ سۇلتانى قوجا احمەت ياساۋيگە ارنالىپ ءحىۋ عاcىر سوڭىندا ءامىر تەمىردىڭ بۇيرىعىمەن سالىنعان كەسەنەسى. بۇل كەسەنە وسى كۇنگە دەيىن قازاق ءدىنى مەن يماندىلىعىنىڭ  باستى قورعانى، بۇكىل ءيسى تۇركى جۇرتىنىڭ ابرويى بولىپ كەلەدى. التى عاسىر بويى وت پەن وقتان امان ساۋ جەتكەن مۇنداي جاۋھار جادىگەردى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ وزىمىزدەن كەيىنگى ۇرپاقتارعا ءمۇرىن بۇزباي ءداستۇر ساباقتاستىعىمەن جەتكىزۋ بارىمىزگە سىن. بىراق حالىق قازىناسىنا اينالعان وسى ءبىر قاسيەتتى جادىگەردىڭ باسىنان سوڭعى ون-ونبەس جىل كولەمىندە قارا بۇلىت شىرق اينالىپ شىقپاي-اق قويدى. داۋدىڭ اياعى استانادان اسىپ، يۋنەسكو-يكوسوس-قا جەتتى. بۇل قيىن جاعدايعا بايلانىستى باسقا جۋرناليستەردى ايتپاعاندا مەنىڭ ءوزىم رەسپۋبليكالىق باق بەتتەرىندە «ءابساتتاردىڭ كوز جۇبايلىعىنان، «قوش بول، قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى» دەپ جۇرمەيىك...» («قازاقيا» گازەتى، №3-4, 2010ج»), «يمانعاليدىڭ يماندى حاتى بولماعاندا... «قوش بول، قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى» دەپ قالار ما ەدىك...» («جاس قازاق ءۇنى» №38, 01.10.2010ج), «يمانعاليدىڭ يماندى حاتى، يمانسىزداردىڭ «جىنىن بوتەلكەدەن شىعارۋدا...» («ءۇش قوڭىر» گازەتى، №13 01 10 2010ج), «كەسەنەنى قورعاۋ - يماندىلىقتى قورعاۋ» ( «ءتورتىنشى بيلىك» گازەتى، №2 19012011ج) دەگەن تاقىرىپتارمەن بىرنەشە جانايقاي ماقالالرىم جارىق كوردى. ويىم وسى ماقالالاردان سوڭ كەسەنە ماڭىنداعى ورىنسىز ايقاي شۋ مەن زاڭسىز سالىنىپ جاتقان قۇرىلىسقا توقتاۋ بولار دەپ كۇتكەنمىن. بەتپاقتارعا داۋا بولمادى.  قايتا وسى ماقالالاردان سوڭ، ەش نەگىزسىز، شىنىمەن-اق بوتەلكەدەن شىققان جىنداي،   يماندى تىرلىك جاساپ جۇرگەن قازاقتىڭ يمانعاليىنىڭ دا بەتىن تىرناۋعا كوشتى. ەلدى الاتايداي بۇزۋشىلار; «تاسماعانبەتوۆ تۇركىستانداعى مەشىت قۇرىلىسىن توقتاتىپ تاستادى. «ەندى ول ءبىر جولاتا بۇزىلماسا بولعانى» دەپ ەل قاۋىپتەنىپ وتىر... ءسىز جاڭادان سالىنىپ، قۇرىلىسى بىتۋگە تايانعان ءزاۋلىم مەشىتتىڭ تاس-تالقانىن شىعارىپ قيراتۋعا، جەرمەن جەكسەن ەتىپ قۇلاتىپ تاستاۋعا قۇلشىنىپ وتىرعان قۇدايدان بەزگەندەر (قارعىستارى قارا باستارىنان اسپاسىن. ب.ا.) بار دەگەنگە سەنەسىز بە؟.. مادەنيەت مينيسترلىگى مەن ءماجىلىس دەپۋتاتتارى دا ماسەلە ەتىپ كوتەرگەن بايبايلامنىڭ نۇكتەسىن قويىپ، ناقتى ناتيجيەلى تىرلىك تىندىرعان استانا قالاسىنىڭ اكىمى يمانعالي تاسماعانبەتوۆ بولدى. ارينە، ايدالاداعى استانا اكىمىنىڭ تۇركىستانداعى مەشىتتىڭ تىرلىگىنە ارالاسۋىنا ەشبىر قۇقىعىنىڭ جوقتىعى دا، قۇزىرىنىڭ جۇرمەيتىنى بەلگىلى...» دەپ رەسپۋبليكالىق باسىلىم   بەتتەرىنىڭ بىرىندە، ءادىل قۇقىقتىڭ نە تورەلىك ايتاتىنى ءالى كۇنگە ساناسىنا جەتپەگەن ءبىر «جازعىش» باۋىرىمىز، اپتال ازاماتتىڭ  بەدەلىن بەلىنەن باسىپ، جەردەن الىپ جەرگە سالىپ، قارعاپ سىلەپ، ءتىپتى، ونى بۇگىندە تۇرمەدە وتىرعان «يسماتۋللاشىلارمەن» تىعىز بايلانىستىرىپ،  اراسىنان قىل وتپەس قۇرمەتتىسى ەتىپ قويسا، ەكىنشى ءبىر وبلىستىق باسىلىمدا «اللا ءۇيىن ء(دىني ساۋاتسىزدىق، مەشىت - مۇلىك، اللانى ەسكە الاتىن ءۇي.ب.ا.) بۇزىپ، ابىروي تاپپاسىمىز انىق» دەپ قاريالىقتان گورى جاسى ۇلعايعان سايىن قاراباسىنا قاجەتتى پاندەلىك ابرويدان باسقانى ويلامايتىن، دىننەن ماقۇرىم، ەكى-ءۇش ازاماتتىڭ قولدان ۇيىمداستىرىلعان حاتىن العا تارتىپ بايبايلامعا باسسا، ءۇشىنشى ءبىر باسىلىم كىشى ءجۇزدىڭ كوسەمى، پرەزيدەنتتىڭ تاعىن باسىپ الۋشى توپ جەتەكشىسى  ەتىپ كوسەتىپ ەلگە ۇرەي تاستاپ باقتى.  قۇدايىم-اۋ، وسىنداي ۇشقالاق پىكىردى جازىپ، ەل ارسىنا تاراتپاس بۇرىن، جۇمىر باستى پەندە ءوز «قاۋشاعىنا» سالىپ ەل ءۇشىن يمانعالي كىم، وزگەلەر كىم ەكەنىن نەگە تارازىعا سالمايدى؟ يمانعالي بۇل جۇمىسقا ارالاسسا وسى قۇرىلىستى ءوز قاداعالاۋىنا العان يۋنەسكو-نىڭ قازاق ەلىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا جەتەكشىسى رەتىندە ارالاستى عوي. بۇل ونىڭ مىندەتى ەمەس پە؟  ءبىز  ارتىق ايتىپ، جاۋىردى جابا توقىپ  وتىرساق، وندا يمانعاليدىڭ ۇكىمەت باسشىسىنا جازعان سول حاتىن بىرگە وقىلىق.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ك.ق.ماسىموۆكە.

يۋنەسكو-نىڭ قورعاۋىنداعى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى

ماڭىنداعى قۇرىلىس تۋرالى

قۇرمەتتى كارىم قاجىمقانۇلى !

2003 جىلى يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرالار كوميتەتىنىڭ 27-سەسسياسىنىڭ شەشىمىمەن قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى (بۇدان ءارى-كەسەنە) يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزىلگەن. بۇل وقيعانىڭ الدىندا كەسەنەنىڭ نوميناتسياسىن ۇلتتىق جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە كەلىسۋ بارىسىنا كوپ جىلدار كەتتى. قازىرگى كەزدە يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرالار تىزىمىنە ەنۋ قۇرمەتىنە قازاقستاندىق ءۇش مادەني جانە تابيعي مۇرالار (كەسەنە، تاڭبالى ارحەولوگيالىق لاندشافتىنداعى پەتروگليفتەر جانە قۇرامىنا قورعالجىن مەن ناۋرىزىم تابيعي قورىقتارى كىرەتىن «سارى ارقا - سولتۇستىك قازاقستاننىڭ دالاسى مەن كولدەرى») يە بولدى.

يۋنەسكو-نىڭ بەلگىلەۋىمەن كەسەنە نوميناتسياسىنىڭ تەحنيكالىق تۇيىنىندە بۋفەرلى ايماق كونە قالاشىقتىڭ ارحەولوگيالىق اۋماعىنىڭ

(88,15 گا) قۇرامىنا كىرەدى.

سونىمەن قاتار، يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرالار كوميتەتىنىڭ 27 سوم 8س.25 شەشىمىندە «قاتىسۋشى-مەملەكەت بۋفەرلى ايماق ماڭىندا كەز كەلگەن بيىك قۇرىلىستاردىڭ بولماۋىن باقىلاۋعا الۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋى كەرەك» دەپ كورسەتىلگەن.

بىراق، يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرالار ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ف.باندارين مەن قر مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ «حازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى م.سالىقبەكوۆتىڭ حابارلامالارىنا سايكەس، قازىرگى ۋاقىتتا، يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرالار كوميتەتىنىڭ شەشىمىنە قايشى كەلەتىن، كەسەنەنىڭ بۋفەرلى ايماعىنا جاقىن جەردە 2000 ورىندىق مەشىت سالىنىپ جاتىر.

اتاپ ايتقاندا، يۋنەسكو-نىڭ تومەندەگىدەي تالاپتارى بۇزىلىپ وتىر :

-مەشىت قۇرىلىسى بۋفەرلى اۋماقتان 70 مەتر، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنەن 400 مەتر جەردە سالىنىپ جاتىر;

- مەشىت قورعاۋداعى تابيعي لاندشافتا سالىنىپ جاتىر;

- مەشىت كونە ياسى مەن تۇركىستان قالالارىنىڭ ماڭىنا سالىنىپ جاتىر;

- مەشىتتىڭ جوسپارلى بيىكتىگى 26 مەتر، مۇنارالارىنىڭ بيىكتىگى - 38 مەتر;

- مەشىتتىڭ تەرەڭ ىرگەتاسى مەن جەراستى بولىگى جەراستى سۋلارى جيناقتالاتىن ورىنعا اينالىپ، كەيىن كونە ياسى قالاشىعى ورتالىعىنىڭ ورنىنا قاراي جايىلادى;

- مەشىتتىڭ قۇرلىسى قر يۋنەسكو مەن يسەكو ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسىنىڭ، قر مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ جانە يۋنەسكو-نىڭ الماتىداعى كلاستەرلىك بيۋروسىنىڭ كەلىسىمىنسىز باستالعان.

سونىمەن قاتار، قولدا بار دەرەكتەرگە قاراعاندا، تۇركىستان قالاسىنىڭ باس جوسپارىنا كەسەنەنىڭ بۋفەرلى ايماعىنىڭ اينالاسىنا (جاقىن ماڭىنا) ءۇش تۇرعىن ءۇي، ءاسفالتتى جول جانە باسقا دا وبەكتىلەر ەنگىزىلگەن.

ف.ءبانداريننىڭ رەسمي سۇرانىمىنا اتالعان قۇرىلىسقا قاتىستى ءتيىستى تۇسىنىكتەمە مەن مالىمەتتەردى بەرۋ قاجەتتىگىنە بايلانىستى، يۋنەسكو-نىڭ كەسەنەنىڭ بۋفەرلى اۋماعىندا جانە بۇكىلالەمدىك مۇرالار تىزىمىنە ەنگەن قازاقستاندىق باسقا دا وبەكتىلەرىندە كەلىسىمسىز قانداي دا ءبىر قۇرىلىس سالۋعا جول بەرمەۋ كەرەكتىگىن جانە وسى ماسەلەنىڭ قىسقا مەرزىمدە شەشىلۋىنىڭ ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ، تومەندەگىدەي تاپسىرمالار بەرىلۋىن قالايمىز:

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمدىگى قر قۇرىلىس جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق ىستەرى اگەنتتىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، كەسەنەنىڭ بۋفەرلى اۋماعىنا جاقىن جەردە سالىنىپ جاتقان مەشىتتىڭ قۇرىلىسىن جويىپ، وسى جىلعى 25 ماۋسىمعا دەيىن قر يۋنەسكو ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ حاتشىلىعىنا (قر ءسىم جانىندا) وسى ماسەلە بويىنشا تولىق مالىمەتتەر مەن تۇسىنىكتەمەلەردى تاپسىرسىن.

-قر قۇرىلىس جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق ىستەرى اگەنتتىگى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ بۋفەرلى اۋماعىندا جانە يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرالار تىزىمىنە ەنگەن قازاقستاننىڭ باسقا دا وبەكتىلەرىندەگى قۇرىلىستاردى قر يۋنەسكو مەن يسەكو ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسىمەن، يۋنەسكو-نىڭ الماتى قالاسىنداعى كلاستەرلىك بيۋروسىمەن جانە قر مادەنيەت مينيسترلىگىمەن نەمەسە قر قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلىگىمەن («سارى ارقا-سولتۇستىك قازاقستاننىڭ دالاسى مەن كولدەرى نوميناتسيالانعان جاعدايدا) كەلىسۋ ماسەلەلەرىن باقىلاۋعا السىن.

قاراستىرۋىڭىزدى سۇرايمىز.

ي.ن.تاسماعامبەتوۆ

قر يۋنەسكو جانە يسەسكو

ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق

كوميسسيانىڭ توراعاسى

14 06 2010 ج.».

يمانعاليدى باس سالىپ قارالايتىنداي وسى حاتتا باسى ارتىق اڭگىمە بار ما؟ قازاقتىڭ كيەلى قازىناسى ءۇشىن ءبارىمىزدىڭ اتىمىزدان شىرىلداپ قامقورشى بولىپ، ادىلدىكتى تالاپ ەتكەننەن باسقا، باسى ارتىق نە جازىپ وتىر. نەگە ءبىز وزىندىك ايتار پىكىرى بار  وسىنداي ناعىز اپتال ازاماتتارىمىزدى اسپەتەۋ ورىنىنا، كۇستانالاۋعا، تابالاۋعا  قۇمار بولىپ بارامىز. ابرويدى ەشكىم ساتىپ الا-المايدى عوي، بىراق بۇل مۇڭلىق ناعىز ازاماتتىڭ  سوڭىنان ءوزى دە ءبىر ەلى قالمايدى ەمەس پە؟.  يمانعالي بۇگىگى تاڭداعى ەلباسىنىڭ قازاق ەلىن باسقارعالى بەرگى كەزدەگى ەڭ سەنىمدى ءىزباسارى ەكەنىن ءىس جۇزىندە دالەلدەپ شىققان جان. ول ۇكىمەت باسىندا وتىرعاندا دا، اتىراۋ، الماتى، استانانى باسقارعاندا دا قاجىرلى ەڭبەگىمەن ەلباسى سەنىمىنە، ەل قۇرمەتىنە بولەندى. ءار بارعان جەرىندە  ءوز ءىزىن قالدىردى. ءتىپتى، وتكەن جىلى وزگە ءبىر ەلگە بارىپ، كوشەسىنە ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ ەسىمىن بەرگىزىپ، ەكىنشى ءبىر تۋىس ەلدە ەسكەرتكىشىن قويدىرىپ  جۇرگەن دە وسى يمانعالي ەمەس پە؟ ءتىپتى وسى ارالاسىپ وتىرعان جۇمىسىنىڭ ءوزى، بيىلعى جىلدان باستاپ الەمنىڭ ازۋلى ەلدەرىنەن دە ارتىق  قارجى جۇمساپ، تۋريزم ءوندىرىسىن دامىتۋعا دەن قويىپ وتىرعان ەلباسى تاپسىرماسىن قولداۋ ەمەس پە؟  يۋنەسكو-دان شۋ شىقسا وسى ەلباسى جوسپارىنىڭ كۇلى كوككە ۇشپاي ما... ەل بيۋدجەتىنەن كەلەر جىلعا تۋريزم وندىرىسىنە ءبولىپ وتىرعان قارجىمىزدىڭ قاسىندا تۇرىك اعايىنداردىڭ ءبىر مەشىتكە بولگەن قارجىسى نەگە تۇرادى؟..   نەگە شىققىر كوزىمىز وسىنداي جاقسىلىقتى كورمەيدى. سوندا، وسىنداي وسەكتى بىقسىتىپ، ەل قۇلاعان كوتەرۋ ءبىزدىڭ جۋرناليست ارىپتەستەرىمىزگە نە ءۇشىن قاجەت بولىپ وتىر؟

حاتقا كەزەك بەرىلگەن سوڭ،  ەندى وسى حاتتان سوڭ جازىلعان  مادەنيەت ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇقاممەد مىرزانىڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمىنە جازعان حاتىن دا بىرگە وقىلىق.

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى

ا.ي.مىرزاحمەتوۆكە

قۇرمەتتى اسقار يسابەكۇلى!

مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى تۇركىستان قالاسى، وتىرار كوشەسى بويىندا سالىناتىن ەكى مىڭ ورىندىق مەشىت (بۇدان ءارى - مەشىت) قۇرىلىسىنىڭ جوباسىنا قاتىستى تومەندەگىنى حابارلايدى.

قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى يۋنەسكو-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك مادەني جانەتابيعي مۇرا تىزىمىنە ەنگەن ەلىمىزدەگى تەڭدەسسىز ساۋلەت كەشەنى ەكەنى، سونداي-اق، ورتاعاسىرلىق تۇركىستان قالاسىنىڭ تاريحي ورنى مەن كەسەنە ماڭىنداعى تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ ەل تاريحىندا الار ورنى ەرەكشە اتالاتىنى بارشامىزعا بەلگىلى.

2008 جىلعى 24 ناۋرىزدا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمدىگى تاراپىنان كەلگەن №04/1231 حاتقا بايلانىستى مينيسترلىك 2008 جىلعى 1 تامىزداعى №10-2/1218 جاۋاپ حاتىندا مەشىت قۇرىلىسىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا قولدانىستاعى زاڭنامالارعا سايكەس ءتيىستى تالاپتاردى ساقتاۋ قاجەتتىگىن حابارلاعان بولاتىن.

مينيسترلىك تاراپىنان قۇرىلعان جۇمىس كوميسسياسى بيىلعى جىلدىڭ 3-4 ناۋرىزىندا تۇركىستان قالاسىندا بولىپ، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنەن 400 مەتر، ال قورعاۋ ايماعىنان 50 مەتر قاشىقتىقتا، جالپى اۋماعى 2 گەكتار جەر تولەمىندە ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ ءتيىستى كەلىسىمىنسىز مەشىت قۇرىلىسى سالىنىپ جاتقانىن، سونىڭ سالدارىنان بىرقاتار كەلەڭسىز جاعدايلار ورىن العانىن انىقتادى.

بىرىنشىدەن، 1988 جىلعى 22 قاراشاداعى شىمكەنت وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ № 628 شەشىمى بويىنشا «تۇركىستان قالاسىنىڭ ورتاعاسىرلىق قورعاۋ ايماعى» 88,7 گەكتار بولىپ بەكىتىلگەن. الايدا، قورعاۋ ايماعى ماڭىنداعى تاريحي ورىندارعا 2008-2009 ج.ج. جۇرگىزىلگەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەر «تۇركىستان قالاسىنىڭ ورتاعاسىرلىق قورعاۋ ايماعى» دۇرىس بەلگىلەنبەگەنىن، ياعني مەشىت قۇرىلىسى سالىنىپ جاتقان جەرمەن بىرگە، قورعاۋ ايماعى ماڭىنداعى 40 گەكتار جەر تەلىمى ورتاعاسىرلىق تۇركىستاننىڭ تاريحي قالىپتاسقان راباتى ەكەنىن كورسەتتى. سونىمەن بىرگە، مەشىت قۇرىلىسى سالىناتىن ورىندا الدىن-الا جۇرگىزڭلگەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋدىڭ (ورىنداۋشىسى: «تۇركىستان ارحەولوگيالىق قىزمەت» جشس-ءنىڭ) قورىتىندىسى دۇرىس بەرىلمەگەنى بەلگىلى بولدى.

ەكىنشىدەن، يۋنەسكو-نىڭ تالاپتارى بويىنشا دۇنيەجۇزىلىك مادەني جانە تابيعي مۇرا تىزىمىنە ەنگەن تاريحي مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ قورعاۋ جانە تابيعي لاندشافت ايماعىنا جاڭادان قۇرىلىس تۇسپەۋ قاجەت دەپ ەسەپتەلىنەدى. ماسەلەن، وتكەن جىلى يۋنەسكو كوميتەتى جاڭادان كوپىر سالىنعانى ءۇشىن نەمىستىڭ ەجەلگى درەزدەن قالاسىن تىزىمنەن شىعارىپ تاستادى. ال، بيىكتىگى 39 مەتر، كولەمى 2000 ادامعا ارنالعان ءارى جاڭا ماتەريالدان تۇرعىزىلاتىن ۇلكەن مەشىت قۇرىلىسى تولىق سالىنىپ بىتكەننەن كەيىن، بيىكتىگى 41 مەتر جانە مەشىت سالىناتىن جەردەن تومەن ورنالاسقان قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ پانورامالىق قابىلدانۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. سوندىقتان مەشىت قۇرىلىسى سالىنعان جاعدايدا قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى دۇنيەجۇزىلىك مۇرا تىزىمىنەن الىنىپ تاستالادى. بۇل ەلىمىزدىڭ يميدجىنە ايتارلىقتاي زالال كەلتىرەدى.

ۇشىنشىدەن, قر مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترىنىڭ 2007 جىلعى 20-تامىزداعى № 218 بۇيرىعىنىڭ 8-ءشى جانە 9-شى تارماقتارىندا كورسەتىلگەن «قورعاۋ ايماقتارىنىڭ اۋماعىندا تاريحي-مادەني مۇرا وبەكتىسىنىڭ ساقتالۋىنا، ونىڭ تاريحي-مادەني قابىلدانۋىنا تەرىس اسەرىن تيگىزەتىن جۇمىستار جۇرگىزىلمەۋى ءتيىس»، سونداي-اق، «قۇرىلىس سالۋدىڭ اۋقىمدىلىعى، قاباتى، تىعىزدىلىعى جانە قىزمەتتىك مىندەتى تاريحي-مادەني وبەكتىلەرىنىڭ تاريحي قالىپتاسقان ورتاسىنا قايشى كەلمەۋى ءتيىس» دەگەن قۇقىق نورمالارى ساقتالماعان.

تورتىنشىدەن, مەشىت قۇرىلىسى ورتاعاسىرلىق قالانىڭ تاريحي بولىگى بولىپ سانالاتىن راباتتا ورنالاسقان. وسىنىڭ اسەرىنەن عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ورتاعاسىرلىق  تۇركىستان قالاسىنىڭ مادەني قاباتتارىن جويۋمەن بىرگە، ورتاعاسىدان بەرى بەلگىلى ءجاۋدىر مەشىتىنىڭ قالدىعىنا دا قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر. سونداي-اق، قالا راباتىنىڭ ۇستىمەن ارىستانباب باعىتىنا قاراي تۇسەتىن اۆتوكولىك جولى دا قالانىڭ مادەني قاباتتارىن قيراتۋ قاۋپىن تۋعىزۋى مۇمكىن.

بەسىنشىدەن, قالا قۇرىلىسىنىڭ تالاپتارىنا ساي، قالانىڭ ورتالىق باس مەشىتى نەگىزگى جولدار تۇيىسكەن جانە حالىق كوپ شوعىرلانعان ورتالىق بولىكتە ورنالاسقانى ءجون. ال، ورتاعاسىرلىق تۇركىستان قالاسىنىڭ رابات بولىگىن الداعى ۋاقىتتا قورعاۋ ايماعىنا قوسىپ، ول جەردەگى تاريحي لاندشافتتا قورعاۋ ايماعىنا قوسىپ، ول جەردەگى تاريحي ارحەولوگيا، كونسەرۆاتسيا، رەستاۆراتسيا جۇمىستارىن جانداندىرا وتىرىپ، تۋريستەر تاماشالايتىن عاجايىپ تاريحي-مادەني كەشەن قالىپتاستىرۋعا باسىمدىق بەرگەنىمىز ابزال.    جوعارىدا اتالعاندارى نازارعا الا وتىرىپ، مينيسترلىكتىڭ كوزقاراسى بويىنشا ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ رۇقساتىنسىز باستالىپ كەتكەن مەشىتتىڭ قۇرىلىسى توقتاتىلىپ، باسقا جەرگە كوشىرىلگەنى ءجون. سونىمەن قاتار رابات اۋماعىندا سالىنىپ جاتقان 4 پاتەرلى 3 ءۇيدىڭ قۇرىلىسىن جانە ارىستانباب باعىتىنا قاراي تۇسەتىن اۆتوكولىك جولىن ورتاعاسىرلىق قالانى قورعاۋ ايماعى تولىق انىقتالعانعا دەيىن توقتاتا تۇرۋ كەرەكتىگىن جەتكىزەمىز.

قر مادەنيەت ءمينيسترى

مۇحتار قۇل-مۇحاممەدكە

ۇكىمەت تاراپىنان جازىلعان وسى ەكى حات،  ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ بەرۋ مەن قاتار، قالادا قۇرىلىس سالۋدا ورىن الىپ وتىرعان زاڭسىزدىقتى دا كورسەتىپ بەرىپ وتىرعان جوق پا؟ سولاي بولا تۇرا، ءالى كۇنگە بۇل ماسەلەگە  رەسپۋبليكالىق پروكۋراتۋرانىڭ ءۇنسىز قاراپ وتىرعانىن نەمەن اقتاۋعا بولادى؟ الدە بۇل ماسەلەگە ولاردىڭ وزدەرىنىڭ دە سىبايلاستىقتارى بار ما؟..  بۇلاي  قاتتى ايتىپ وتىرعانىمىز، تۇركىستانداعى جاڭادان زاڭسىز بوي كوتەرگەن ورتالىق مۋزەي ءۇيى دە،  زاڭسىزدىققا توسقاۋىل قوياتىن بىردەن-ءبىر قۇزىرلى ورىن، اۋداندىق پروكۋراتۋرانىڭ تۋرا قارسى الدىندا تۇرعانىن قالاي كورمەي كەلگەن... «كورمەس تۇيەنى دە كورمەس» دەگەن وسى بولار...    بولماسا،  وسى زاڭدىلىقتاردى بىلە تۇرا، قورىق جەرىنە زاڭسىز قۇرىلىس سالۋعا ۇرىقسات بەرگەن تۇركىستان قالاسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى ب.سىزدىقوۆ، قازىرگى اكىمى ق.مولداسەيتوۆتىڭ شەشىمدەرىنىڭ كۇشىن توقتاتىپ، جەر بەتىنەن جويىلعالى تۇرعان جادىگەرىمىزگە  جاناشىرلىق تانىتۋلارى كەرەك ەدى عوي.

تۇركىستاندا عيبادات ءۇيىن سالۋ ءۇشىن جەر جەتىپ ايىرىلادى. تۇرىك اعايىندار نەگە عانا وسى قاسيەتتى جەرگە قاسارىسىپ جابىسىپ وتىر. تەرەڭىرەك ويلاناتىن ماسەلە... مەشىت دەگەن مۇنداي قۋىس جەرگە ەمەس، نامازحانداردىڭ كەلىپ كەتۋىنە قولايلى، كۇرە جولدىڭ بويىنا نەمەسە قاشاندا حالىق كوبىرەك جيىلاتىن بازارلار ماڭىنا سالىنباۋشى ما ەدى؟ بىزگە ءدال وسى جەردە بۇگىنگىنىڭ قۇرىلىس ماتەريالدارىمەن سالىناتىن ءزاۋلىم مەشىت ەمەس، ورتاعاسىرلىق جادىگەر ازىرەت سۇلتان كەسەنەسىنىڭ امان ەسەن تۇرعانى قۇندى.  كۇمبەز قاسىنان مەشىت ءۇيىن سالۋ جادىگەردىڭ تاريحي قالىپتاسقان ساۋلەتتىلىك كەلبەتىنىڭ قۇنىن تۇسىرەدى. ال جاڭا مەشىتتى وسى جەرگە وسىنشا تىقپىشتاپ سالۋشىلاردىڭ  نەگىزگى ماقساتى - ارانداتۋ. ولار ءتۇبى قوجا احمەت ءياسساۋيدى جەرمەن جەكسەن ەتىپ جەر بەتىنەن جويۋدى كوزدەپ وتىرعاندار.  مۇنى  ۇيىمداستىرىپ وتىرعاندار قانشاما جاسىرىنعانىمەن، اقىر سوڭى ءبارىبىر اشكەرە بولارى انىق.

ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا، قورىق الاڭىنان جاڭا مەشىت سالىناتىن بولسا، سول مەشىت پەن كۇرە تەمىر جول ارالىعىنداعى جازىقتىق پىشاق ءۇستى  تاعى دا ساۋداعا تۇسكەلى تۇر. تۇركىستاننىڭ سوڭعى كەتكەن ءۇش اكىمى دە وزدەرى قىزمەتتەرىنەن اۋىسقانشا، جەر ساتۋ داۋىنان باستارى اجىراماعان ەدى. قازىرگى اكىم قايرات مولداسەيتوۆ مىرزا بيزنەس ورتاسىنان كەلگەنىمەن،  سوڭعى ۋاقىتتا زاڭسىز جەرلەرگە وكىم شىعارا باستاۋىنا قاراعاندا، بۇرىنعى ارىپتەستەرىنىڭ جولىن قۋىپ، مەشىتتىڭ ماڭىنداعى ءبىز ايتىپ وتىرعان قۇيقالى جەرگە  تابەتى اشىلىپ كەلە مە دەگەن جامان وي كەلەدى... جالپى، سوڭعى ون جىلدىقتا تۇركىستان قالاسى وسى قالانىڭ تاريحي تاعدىرىن تەرەڭ تۇسىنە وتىرىپ، كەمەل كەلەشەگىن ويلاپ جۇمىس جاسايتىن، وزىندىك دەربەس تەرەڭ ويى بار اكىمگە جارىماي-اق قويمادى. كەلگەندەر كەلىمسەكتىكتەن اسپادى. سونىڭ ناقتىلى كورىنىسى قازىر تاڭدا شالعايداعى ەكى اۋىلدىڭ بىرىنە جەتىپ جاتقان گاز وسى الەم مويىنداعان تۇركىستان قالاسىنا ءالى كۇنگە جەتپەي-اق قويدى. تۇركىستانننىڭ اتىنان ۇيالساق تا وسى قالانى قارا تۇتىنگە تۇنشىقتىرماي، ماسەلەنى كۇنى بۇگىنگە دەيىن شەشىپ قويۋعا بولار ەدى عوي. ناعىز ىسكەر اكىم  قالانى تۋريستىك ينفروقۇرىلىم نەگىزىندە دامىتىپ، جەرگىلىكتى قول ونەرشىلەر وندىرگەن  ونىمدەرمەن-اق  گۇلدەندىرىپ جىبەرەر ەدى. بىراق مۇنداي ورەلى دە ىسكەر اكىم ءازىر قالا پەشەنەسىنە جازىلماي وتىر...

ماقالا سوڭىندا ايتارىمىز، تۇركىستان مەن  قوجا احمەت ياسساۋي سالعان جولدىڭ قازاق حالقىنىڭ تاريحي تاعدىرىندا اتقارعان ءرولى زور. سوندىقتان دا حالىق تۇركىستاندى ارداقتاپ «ازىرەتى تۇركىستان»، قوجا احمەت ءياسساۋيدى «ازىرەت سۇلتان» اتاعان. تۇركىستان مەن ياسساۋي اتى قازاق حالقىنىڭ يمان بىرلىگىنىڭ نەگىزى. يمان بىرلىگى مىقتى حالىق ەش قاشان دا ەش ءبىر جاۋعا دەس بەرمەيدى. سوندىقتان دا  قوجا احمەت ياسساۋي  كەسەنەسىن قورعاۋ - قازاقتىڭ يماندىلىعىن قورعاۋ ەكەنىن ۇمىتپايىق !...

باقتىباي اينابەكوۆ،  «قازاقستان قاجىلارى» ءدىني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى

«اباي-اقپارات»