بەردىبەكتىڭ ەش جەردە جاريالانباعان سۋرەتتەرى ءھام ورازحان اجىمەن اڭگىمە
ءتاڭىرتاۋدىڭ قويناۋىنداعى شىڭىنان تاس قۇيىلعان اقكەردىڭ ەتەگىندە ىرىس-نەسىبەسى تاسىعان سارىباستاۋ دەگەن اۋىل بار. ءبىز بىلەتىن تاريحي اتاۋى – ەسەكارتقان. بۇل ەل اڭىز ەتىپ، «تورە بالاسى شوقان ەسەككە تەڭ-تەڭ جۇك ارتىپ، قاشقار اسىپتى» دەيتىن اڭىزدى ولكە عوي باياعى. بىراق، شوقاننىڭ وسى اسۋ ارقىلى قاشقارعا بارعانى ناقتى جازبالارمەن راستالماعان. ەسەسىنە ماحمۇت قاشقاري سىزعان كارتادا بۇ اسۋ «يسكارت» («قاسيەتتى اسۋ» دەگەن ماعىنادا) دەپ بەلگىلەنگەنى انىق. سول اڭىزى مەن اقيقاتىن ىشىنە بۇككەن اۋىلعا قۇربان ايت كۇندەرى جولىمىز ءتۇستى.
الماتى وبلىسىنىڭ رايىمبەك، كەگەن اۋداندارى اۋماعىندا ايدوس سۋانبەكوۆ اتتى كاسىپكەر ازاماتتىڭ يدەياسىمەن قۇرىلعان "ۇلاعاتتى ۇرپاق" اتتى قوعامدىق قور تالاي يگى ءىستىڭ باستاماشىسى بولىپ ءجۇر. نازاردان تىس قالعان اۋىل رۋحانياتىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، ءوز قارجىلارىمەن شامالارى كەلگەنشە اۋىل-اۋىلعا كومەك قولىن سوزۋدا. سول قوعامدىق قوردىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن، سارىباستاۋ اۋدانىندا قۇربان ايت مەيرامى اۋداندىق دەڭگەيدە تويلاندى. بۇ تويدى وتكىزۋدى وسى اۋىلدا 1983 جىلى تۋعان جاستار ءوز مويىندارىنا الىپ، "ۇلگىلى وتباسى", "بالۋاندار كۇرەسى", "جۇگىرۋدەن جارىس" سەكىلدى بىرنەشە سايىستار ۇيىمداستىردى. جەڭىمپازدار اقشالاي سىيلىقتار الدى.
"قۇربان ايتقا" جايىلعان داستارحان
"مارافون". جۇزدەن كىم جۇيرىك شىعار ەكەن؟
قۇداي جولىنا - قۇرباندىق
اۋداننىڭ بەلدى پالۋاندارى
بەلگىلى جۋرناليست ءمادي ماناتبەك پەن وسى شارانىڭ باستاماشىسى ايدوس سۋانبەك تە جۇگىرۋدەن جارىسقا قاتىستى
ارقانتارتىس
رايىمبەك اۋدانىنىڭ ۇلگىلى وتباسى
بالالار دا ءبىر سەرپىلىپ قالدى
قوش! ەل تويعا اينالعاندا، ءبىز وزىمىزگە قاجەت دۇنيەنى ىزدەدىك. سارىباستاۋداعى نۇسىپبەك اشىمباەۆ اتىنداعى مۇراجايدان بۇرىن-سوڭدى باسپاسوزدە جاريالانباعان بەردىبەك سوقپاقباەۆتىڭ بىرنەشە سۋرەتى قولىمىزعا ءتۇستى.
بۇل ء"ۇش ۇرپاق وكىلدەرىنىڭ تويى" اتىمەن ءوتىپ، حالىقتىڭ ەسىندە قالعان توي.
سول تويعا بەكەڭ قۇرمەتتى قوناق رەتىندە شاقىرىلعان.
ەل اۋزىندا بەردىبەك سوقپاقباەۆ وسى تويدا اۋدان اكتيۆتەرىنەن ساياق جۇرگەنى ايتىلادى. كوبىنە اۋىل ادامدارىنىڭ اراسىندا بولىپتى. مىنا سۋرەت سونىڭ دالەلى.
بەكەڭنىڭ كوزىلدىرىگى مەن باس كيىمى كسرو قالىبىنا سىيمايتىنىن ايعاقتاپ تۇرعانداي كورىنەدى.
كومۋنيستەر كاستوم-شالبار كيىپ، گالستۋكپەن قىلعىنىپ جۇرسە، بەكەڭ جاعالى سپورت كيىمىمەن كوزىنە دوڭگەلەك كوزىلدىرىك تاعىپ الىپتى.
بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، سول تۇستا جازارىنىڭ ءبارىن جازىپ بولعان كلاسسيككە دۇرىس قۇرمەت كورسەتىلمەگەن. اۋداندىق ۇساق باستىقتارعا جاسالعان ءىلتيپات بەكەڭە كەلگەندە سۋالىپ قالسا كەرەك. سوعان وكپەلى جازۋشى تويدىڭ اياعىن كۇتپەي قايتىپ كەتكەن دەسەدى. مىنا سۋرەتتە بەكەڭنىڭ شەت قالۋى سول اڭگىمەنىڭ راستىعىن دالەلدەيدى. ەڭ شەتكە حالىقتىڭ سۇراۋىمەن ورىندىق قويىلىپ، بەكەڭ مىنبەرگە كوتەرىلدى مە ەكەن، كىم ءبىلسىن!
مۇراجايدان تاعى مىنانداي ەكى سۋرەت تاپتىق.
بەردىبەك سوقپاقباەۆ سارىباستاۋلىق جاستارمەن كەزدەسىپتى.
كەڭەستىك كەزەڭدەگى كوپ جيىننىڭ بىرىندە
قوش! سارىباستاۋدا ورازحان قاجى ءادىل بالاسى اتتى قازىنالى قاريا بار دەگەندى بۇرىننان ەستۋشى ەدىك. سول كىسىمەن ءبىراز سىرلاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. قاجىلىققا بارىپ، ءاجى اتانعان اقساقال اۋىز-ەكى اڭگىمەنىڭ جۇيرىگى ەكەن. اڭگىمە بىلاي باستالدى.
- اقساقال ءسىزدى ەسكى اڭگىمەلەردى جاقسى بىلەدى دەپ ەستىپ ەدىك. ءسوز سۇراي كەلىپ ەدىم.
- ە، بالام بىزدە نە جەتىسكەن ءسوز بار دەيسىڭ. بۇرىنعىلار، جاقسى ادامداردىڭ ارتىنان ەرىپ ءجۇرىپ، ونەگەلى سوزدەردى ۇيرەنەدى ەكەن. ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىزدا وعان مۇعدار بولعان جوق. ۇكىمەت مال باققىزدى. مالدان ۇزاپ شىعا الماعان ادامدا نە اڭگىمە بولۋشى ەدى. مۇندا-مۇندا، وسى ەگەمەندىكتى العان سوڭ عانا اڭگىمەنىڭ شەتىن ۇققانىمىز عوي. ايتپەسە، بۇرىنعىلاردىڭ ەسكى اڭگىمەسىنە ىلەسە الماي قالدىق قوي، ءبىز...
- ۇزاق باتىردىڭ زامانىنداعى كىسىلەرگە قاتىستى بىلەرىڭىز بار ما؟
- قىرعىزدىڭ ءبىر سىنشىسى "الباندا ەكى قۇت بار. ەكى جۇيرىك شەشەن بار. ەكى كەسىر بار. ولار تۇرعاندا الباندى ەشبىر جاۋ الا المايدى" دەپتى. "الباننىڭ قۇتى كىم ەكەن؟" دەگەندە، "الباننىڭ قۇتى – نيازبەك پەن جامەڭكە. بۇل ەلدىڭ بەرەكەسى سول ەكەۋى" دەپتى.
"ەكى جۇيرىك شەشەن كىم؟" دەگەندە، "بىرەۋى – جانعابىل شەشەن، ەكىنشسى بابا – قاشاعان" دەپتى. "اۋەلدىڭ ۇلى قاشاعان، قۇداي ارتىق جاساعان" دەپ ول دا قيىن شىققان ءتىلمار ادام ەكەن. قىرعىز سىنشى: "قاشاعاننىڭ ءوز نەسىبەسى وزىندە، ەشقانداي كەمدىگى جوق، ال جانعابىلدىڭ ەكى كەمدىگى بار. ونىڭ بىرەۋى – پەرزەنتى جوق ەكەن. ەكىنشىسى – مالسىز ەكەن. "مال تابىلار-اۋ، بىراق، پەرزەنت جايى قيىن" دەپتى.
"كەسىرى كىم؟" دەپتى جيىلعاندار ەنتەلەي. "الباننىڭ ءوزى باتىر، ءوزى كەسىرلى ەكەۋى بار. ونىڭ بىرەۋى – ديقانباي، بىرەۋى – ۇزاق. ۇزاق كەسىرلەنەدى، كەسىرى ءوز باسىنا جاعادى، ەلىنە جاقپايدى، ديقانباي كەسىرلەنەدى، ونىڭ كەسىرى ەلىنە جاعادى دا، وزىنە جاقپايدى" دەپتى.
- سىنشى قانداي كەسىرلىك تۋراسىندا ايتىپ وتىر، اقساقال؟
- كەسىرلىك جاساعاندا بىلاي عوي. ۇزاق كوپ ءسوز بىلمەيتىن، كەكەشتەۋ ادام بولىپتى. بۇيىرىپ قانا سويلەيدى ەكەن. مىسالى، قارقارادا ۇلكەن بايگى بولعاندا "اتىمنىڭ بايگەسىن شاپپاي بەرىڭدەر" دەپ قيعىلىقتى سالىپتى. وعان ەل كونسىن بە، بايگىگە ۇزاقتىڭ اتىن كوپ بولىپ كۇشتەپ قوسقىزادى. قاسىنداعى سەرىكتەرى ىڭعايسىزدانىپ:
- اي، باتىرىم-اي، اتىڭ الدىمەن كەلسە - ابىروي، كەلمەي قالسا، ۇزاق اتىڭا ۇيات ەمەس پە؟، - دەپتى.
سويتسە، كەسىرلەنىپ وتىرعان ۇزاق (ازداپ شالىعى بار، قاسيەتتى كىسىلەر عوي):
- اتىم الدىمەن كەلەدى. كەلمەسە، ءبىر سايمەن، توپقا كىرمەي جىلىستاپ شىعىپ كەتەمىز، - دەپتى. قاسيەتىڭنەن اينالايىن، ۇزاقتىڭ اتى وسى بايگىدەن باس جۇلدەنى الىپتى. مىنە، كەسىرلىگىنىڭ ءوز باسىنا جاققانى وسى ەمەس پە؟
- تاعى دا وسىنداي اڭگىمەدەن ايتا وتىرساڭىز.
- الباننىڭ ايت رۋىنداعى اتاقتى جانسەركەنىڭ ۇلى تۇرلىقوجا مەن ۇزاق ەكەۋى قارايلاس وسكەن ادام. وسى ەكەۋى بىردە قىزايدىڭ ابىلقايىر دەگەن تورەسىنىڭ اۋىلىنا قوناققا بارىپتى. سول تورە كىم كەلسە دە، توسەكتە جاتىپ تىلدەسەدى ەكەن. كەلگەن قوناققا تۇرەگەلىپ قۇرمەت كورسەتپەيدى-ءمىس.
ال، تورەنىڭ اۋىلىنا كەلگەندەر ءبىر شاقىرىم جەردەن اتتان ءتۇسىپ، اتىن جەتەلەپ جاياۋلاپ كەلۋگە ءتيىس ەكەن.
ۇزاق پەن تۇرلىقوجا تورەنىڭ ءۇيىنىڭ ىرگەسىنە دەيىن اتپەن سالىپ-ۇرىپ جەتىپ كەلەدى. تورە "مىنا كەلگەن ءداۋ دە بولسا، تۇرلىقوجا مەن ۇزاق بولار" دەپتى دە توسەگىنەن قوزعالماي جاتا بەرىپتى.
تورەنىڭ اۋىدى مالىن سويىپ، ەكى باتىردى قۇدا كۇتكەندەي كۇتىپتى. تەك تورە عانا جاتقان جەرىنەن قوزعالماي قويادى. تۇرلىقوجا سۇيىندىكتىڭ سۇيكەمەسى جۇققان سوزشەڭ ادام.
- تورە بىزبەن بىرگە داستارحانعا كەلمەيسىز بە، - دەيدى.
- وزدەرىڭىز الا بەرىڭىزدەر، بىزگە دە ءبىر سۇيەك كەلەر، - دەپتى تورە.
وسىنى كۇتكەندەي تۇرلىقوجا:
- بۇ ابىلقايىردى ەلدىڭ باعىنا تۋعان تورە ەكەن دەسەم، ءيتتىڭ سورىنا تۋعان تورە ەكەن عوي، - دەپتى.
مىنا سوزگە نە دەرىن بىلمەي ساسىپ قالعان تورە ورنىنان تۇرىپ، قوس باتىرعا ات مىنگىزىپ، ريزا ەتىپ قايتارىپتى.
- باعاناعى الباننىڭ جۇيرىگى دەگەن جاڭعابىل شەشەنگە قاتىستى قانداي اڭگىمەلەر بار؟
- اڭگىمە كوپ قوي، بالام. بىردە جانعابىل شەشەن قىزاي اۋىلىنداعى دارۋباي دەگەننىڭ ۇيىنە ءبىر توپ نوكەرلەرىمەن بارا قالىپتى. جازدىڭ كۇنى. جاڭادان بيە بايلاپ، مال ەندى سەمىرگەن كەز بولسا كەرەك. قىمىز بابىنا كەلگەن شاق.
بىراق، سويىس مالعا باتا سۇراي كەلگەن ەشكىم بولماپتى. دارۋباي بايلىعىن كورسەتەمىن دەپ، قىستان قالعان قازى-قارتا، سۇرىلەرىن اسسا كەرەك. جارىم جازعا دەيىن ءسۇر ساقتاۋ وڭاي دەيسىڭ بە؟
بۋى بۇرقىراپ، قازى-قارتا كەلەدى الدىعا. سوندا جانعابىل:
"مۇنىڭ ءوزى ءسۇر ەكەن عوي،
بىلتىر كۇزدەن جاز جايلاپ ءجۇر ەكەن عوي.
بىرەۋ دەسەم قارىنباي ەكەۋ ەكەن
بىرەۋ ءولىپ، بىرەۋ ءتىرى ءجۇر ەكەن عوي.
تارت، ءتىسىم باتپايدى ارى", - دەپتى.
بۇل سىنعا جاۋاپ بەرە الماي قالعان دارۋباي ەرتەسىنە تاعى قوندىرىپ، قوي سويدىرادى. ء"تىسىم باتپادى" دەگەنىن ەسكەرىپ، ارنايى ۇيعىر شاقىرتىپ، پالاۋ دا باستىرادى. تاماق دايىن بولىپ، تاعى دا الدىعا كەلەدى.
"وي، بۇنىڭ ءوزى بىلامىق.
بىلامىقتى جەپ سىنالىق
دارۋباي ءبىزدىڭ ەلگە بارا قالسا،
بىزدە وسىنداي قىلالىق" دەپتى جانعابىل.
مۇنى ەستىگەن دارۋباي قوناقتارىن تاعى دا قايتارماي، تاي سويىپتى. كەتەرىندە ات مىنگىزىپتى. دارۋبايدىڭ ءبىر اتتىڭ قۇنىنا تاتيتىن تارتپاسى بار ەكەن. ونى دا سوزبەن جەڭىپ الىپ، شۋ دەپ ءجۇرىپ كەتىپتى. قاسىنداعى جولداستارى: "شەشەن تىم قۇرىسا تارتپاسىن نەگە بىرىمىزگە بەرمەيدى؟" دەپتى ەستىرتە.
"جوعارعى جاقتان كەلەدى قۇناجىن قارعا،
ەبىن تاۋىپ جەگەنگە ءلاجىڭ بار ما؟" دەپ ولەڭدەتىپ باستاپ جىردى توگىپ-توگىپ جىبەرىپتى. دوستارى بۇعان داۋا جوق ەكەن دەسىپتى.
- ءسىزدى كودەكتىڭ "ساسان اۋىلىنا بارعاندا" دەگەن ولەڭىنىڭ تاريحىن بىلەدى دەپ ەستىپ ەدىم.
- كودەك قاسىنا ءابىلجان دەگەن جولداسىن ەرتىپ، ساساننىڭ اۋىلىنا بارىپتى. ساسان دا سونداي كەسىرلى ادام بولسا كەرەك. كودەكتەردى مەنسىنە قويمايدى. سول اۋىلدا الباننان قىز العان قىزايدىڭ ءبىر زاڭگىسى بار ەكەن. كودەكتەر سونىڭ ۇيىنە بارىپ قونادى. سول ۇيدە جاتىپ كودەك ءبىر بالادان قالام قاعاز الىپ، "ساسان اۋىلىنا بارعاندا" دەگەن ولەڭىن جازادى. بۇلاردىڭ ارتىنان ساسان اڭدۋشى قويعان ەكەن. سول الگى ولەڭدى بايقاتپاي قالتاسىنا سالادى دا، بايعا جەتكىزەدى.
ول ۋاقىتتا مۇنداي ولەڭنىڭ تارالىپ كەتپەۋى ءۇشىن بارىن سالاتىن زامان. ءتىپتى، اقىندى ءولتىرىپ جىبەرۋى دە مۇمكىن. كودەكەڭ وسى ولەڭدە تاۋ-تاستا ءجۇز اسكەرمەن بارىمتا جاساپ جۇرەتىن ماقسۇت دەگەن باتىرىن دا جامانداپ جىبەرگەن. اشۋعا بۋلىققان ساسان ەكى نوكەرىن جىبەرەدى.
سول كۇنى كەش باتىپ كەتىپ، كودەكتەردى اكەتۋگە كەلگەن نوكەرلەرگە دە قونۋعا تۋرا كەلەدى. زاڭگى ساساننىڭ جاماندىق ويلاپ وتىرعانىن بىلە قويىپ، تۇندە نوكەرلەر ۇيىقتاعاندا ەكەۋىن قاشىرىپ جىبەرەدى.
قاشقىننان قاشىپ وتىرىپ، قىزاي دارۋباي قاجىنىڭ ۇيىنە جەتەدى. ولاردىڭ ارتىنشا جەتكەن نوكەرلەرگە "ىزدەگەن اقىنىڭ بىزگە كەلگەن جوق. كەلسە دە، بەرمەيتىن ەدىم" دەپ كەرى قايتارىپتى.
;feature=youtu.beقازىنالى قارتتان وقىرماندارعا تابارىك
ءسوز سوڭى
ءبىز سارىباستاۋمەن قيماي قوشتاستىق. ەندى، مىنە الماتى قايداسىڭ دەپ جۇيىتكىپ كەلە جاتىرمىز. سارىجازعا جەتكەندە "موسكوۆيچپەن" ءشوپ تاسىپ جۇرگەن مىنا ءبىر اعامىزعا كەزدەسە قالماسىمىز بار ما؟ Cوسىن قيالى شەكتەۋسىز، ويى ەركىن، قالىپقا سىيمايتىن ادامدارى بار بۇل ولكەنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن وسى وڭىرگە كەلۋ، كوزىڭمەن كورۋ، ادامدارىمەن سىرلاسۋ كەرەك ەكەنىن اڭعاردىم.
قانات بىرلىكۇلى
Abai.kz
