سوڭعى كەزدەرى ءارتۇرلى ءباسپاسوز قۇرالدارىندا ءدىن جايىندا كوپتەگەن ماقالالار جاريالانىپ، وندا مەشىتتەردەگى يمامدار جۇمىسىنا، ءتىپتى قازاقستان ءدىني باسقارماسىنىڭ اتىنا دا بىرقاتار سىندار ايتىلىپ ءجۇر. مىسالى، «جاس الاشتىڭ»  2010 جىلعى 29 ساۋىردەگى №34 سانىندا حايروللا قاجى عابجالەلوۆپەن سۇحبات جاريالاندى.

حايروللا عابجالەلوۆ اعامىزدى ءتول تەڭگەمىزدىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى رەتىندە، قازاقتىڭ كوزى قاراقتى، ساۋاتتى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە سىيلايمىن، قۇرمەت تۇتام. بىراق...

جالپى قاجى جەرلەسىمىزدىڭ ءدىن تۋرالى ايتقان ۋاجدەرىنە قۇلاق قويامىز، بىراق ءوزىنىڭ اتا-باباسىنىڭ كىندىك قانى تامعان جەر - العاعا مەشىت سالىپ بەرىپ، اقتوبەنىڭ حالقى تۋرالى كەرەعار پىكىر ايتىپ، اتالمىش مەشىتتىڭ يمامىن «شالا ساۋاتتى» دەپ كۇستانالاۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتى بار ەدى؟ قازاقتىڭ ءبىر جامان ماقالى بار: «كوتەرگەنىڭ قۇرىسىن...» دەپ باستالادى، ال حايروللا عابجالەلوۆ سالىپ بەرگەن مەشىتتىڭ يمامى ەشقانداي دا ساۋاتسىز ەمەس، ينستيتۋت بىتىرگەن ءدىني ءبىلىمدى، سىپايى دا يماندى جىگىت. وسى ءابدۋاحيد ابدۋراسۋلوۆ كەلگەلى قالامىزدا يماندى ازاماتتار كوبەيدى، نامازحاندار سانى ارتتى. تەك مەشىتتىڭ شارۋاسىمەن قالىپ قويماي، مەكتەپتەرگە بارىپ، شاكىرتتەر اراسىندا دا يماندىلىق ۋاعىزدارىن وتكىزەدى.

سوڭعى كەزدەرى ءارتۇرلى ءباسپاسوز قۇرالدارىندا ءدىن جايىندا كوپتەگەن ماقالالار جاريالانىپ، وندا مەشىتتەردەگى يمامدار جۇمىسىنا، ءتىپتى قازاقستان ءدىني باسقارماسىنىڭ اتىنا دا بىرقاتار سىندار ايتىلىپ ءجۇر. مىسالى، «جاس الاشتىڭ»  2010 جىلعى 29 ساۋىردەگى №34 سانىندا حايروللا قاجى عابجالەلوۆپەن سۇحبات جاريالاندى.

حايروللا عابجالەلوۆ اعامىزدى ءتول تەڭگەمىزدىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى رەتىندە، قازاقتىڭ كوزى قاراقتى، ساۋاتتى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە سىيلايمىن، قۇرمەت تۇتام. بىراق...

جالپى قاجى جەرلەسىمىزدىڭ ءدىن تۋرالى ايتقان ۋاجدەرىنە قۇلاق قويامىز، بىراق ءوزىنىڭ اتا-باباسىنىڭ كىندىك قانى تامعان جەر - العاعا مەشىت سالىپ بەرىپ، اقتوبەنىڭ حالقى تۋرالى كەرەعار پىكىر ايتىپ، اتالمىش مەشىتتىڭ يمامىن «شالا ساۋاتتى» دەپ كۇستانالاۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتى بار ەدى؟ قازاقتىڭ ءبىر جامان ماقالى بار: «كوتەرگەنىڭ قۇرىسىن...» دەپ باستالادى، ال حايروللا عابجالەلوۆ سالىپ بەرگەن مەشىتتىڭ يمامى ەشقانداي دا ساۋاتسىز ەمەس، ينستيتۋت بىتىرگەن ءدىني ءبىلىمدى، سىپايى دا يماندى جىگىت. وسى ءابدۋاحيد ابدۋراسۋلوۆ كەلگەلى قالامىزدا يماندى ازاماتتار كوبەيدى، نامازحاندار سانى ارتتى. تەك مەشىتتىڭ شارۋاسىمەن قالىپ قويماي، مەكتەپتەرگە بارىپ، شاكىرتتەر اراسىندا دا يماندىلىق ۋاعىزدارىن وتكىزەدى.

مەشىت دەمەكشى، اۋدانىمىزدىڭ ءتول پەرزەنتى حايروللا قاجى سالعان مەشىت «حازرەت مۇحانبەتقازى مەڭدىقۇلۇلى مەشىتى» دەپ اتالادى. ول مەشىتكە قارجى سالسا اتاسىنىڭ اتىن تاريحتا قالدىردى، ال سول مەشىتتىڭ سالىنعانىنا 6 جىل بولدى، سودان بەرى وعان جوندەۋ كەرەك ەمەس پە، باسقا دا اعىمداعى شارۋالارى بولماي ما؟ مەشىت ءدىني باسقارماعا قارايدى، بىراق ونىڭ عيماراتى مەن جەرى ءالى دە سول حايروللا قاجىنىڭ اتىندا. سالىنعانىنا 6 جىل بولدى، ءوزى سالدىرعان مەشىت بولسا دا، حايروللا قاجى وسى مەشىتكە ءبىر ات ءىزىن سالمادى، مەشىت قاجى يەلىگىندە بولسا دا، ونىڭ سالىعىن مەشىت جاماعاتتارى، مەشىت يمامىنىڭ قولداۋىمەن تولەپ وتىر. شىن ىقىلاسپەن، حالىق ءۇشىن سالىنعان مەشىت بولسا، ونى نەگە ءدىني باسقارمانىڭ يەلىگىنە بەرىپ، وسى سالىقتان مەشىتتى قۇتقارماسقا؟

اۆتوردىڭ ەكىنشى ايتقانى، ءبىزدىڭ شىمبايىمىزعا باتقانى، «اۋىلدارعا مەشىت سالايىق دەسەك سالعىزبايدى» دەگەنى، ءبىزدىڭ العا اۋدانىندا سوڭعى 2 جىلدا 2 اۋىلدان مەشىت سالىندى، مەشىت سالعاندار دا سول اۋىلدىڭ كاسىپكەر جىگىتتەرى. بىراق ولار بۇل سەكىلدى «مەن مەشىت سالىپ ەدىم» دەپ كەۋدە قاعىپ، ايقايعا باسىپ اتتانداپ جۇرگەن جوق. اۋىل مەشىتتەرى قانداستارىمىزدى يماندىلىققا ۇندەپ، ىڭ-شىڭسىز جۇمىس جاساپ جاتىر.

ەشقايسىسى دا ولارعا اتاسىنىڭ نەمەسە تۋىسقانىنىڭ اتىن بەرگەن جوق. جالپى مەشىتكە ات بەرۋ دە ۋاقىت وتە كەلە حالىق ءوزى اتاندىراتىن شارۋا. مىسالى، قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە كەزىندە اتا-بابالارىمىز سالدىرعان مەشىتتەر كوپ، بىراق ولاردى كەيىنىرەك حالىق سول ادامنىڭ اتىمەن ءوزى اتاعان.

شامالعاندا مەشىت اشۋ سالتاناتى كەزىندە تۇسىرىلگەن بەينەتاسپا كەزدەيسوق قولىمىزعا ءتۇستى. مەشىتتى حايروللا قاجىنىڭ 26 جاستاعى بالاسى سالدىرعان ەكەن. ساۋاپتى ءىس، ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن! ارينە، 26 جاستاعى جىگىت ءتىپتى 16 جاسىنان باستاپ جاتپاي-تۇرماي جۇمىس ىستەدى دەگەننىڭ وزىندە، ءزاۋلىم مەشىت سالۋعا قارجىنى قالاي جيناعانى كىم-كىمدى دە قىزىقتىرادى.

سول مەشىتتىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا ايتقان حايروللا قاجىنىڭ مىنا ءبىر سوزدەرى جاعامىزدى ۇستاتتى:

«اينالاسىن گۇلدەندىرىپ، دۇرىستاپ ۇستاماساڭدار، سىرتىن قورشايمىن دا، باسقا بىرەۋگە بەرىپ جىبەرەم»، «دۇرىس ادام بولماسا ءدىني باسقارمانىڭ قويعان ادامىن لاقتىرىپ تاستايمىن»، «ءدىني باسقارماڭ قۇرىسىن!» - مىنە، وسىنداي كەۋدەسىنە نان ءپىسىپ تۇرىپ سويلەگەن سوزدەرى جالپى مۇسىلمان بالاسىنا جاراسار قىلىق پا؟

تاپ وسى جيىندا حايروللا عابجالەلوۆ العا مەشىتى تۋرالى اڭگىمەنى تاعى قوزعادى:

«ءدىني باسقارما ءبىر وزبەكتى اپارىپ قويدى، ول اۋدان اكىمىنە اقشا بەرىپ قويىپ، مەشىتتى بيزنەس كوزىنە اينالدىرىپ وتىر»، «اقتوبەنىڭ حالقى ءبارى ورىس، ءبىر قازاقتىڭ شالى ماعان «نەگە مەشىت سالاسىڭ، ودان دا رەستوران سالمايسىڭ با؟» دەپ ايتتى». قۇراندا «حالىق - اللانىڭ ءبىر اتى» دەگەن ءبىر ءسوز بار، قاجى باۋىرىمىز اقتوبەنىڭ بۇكىل حالقىنا ءتىل تيگىزۋ ارقىلى سوندا اللانىڭ وزىنە ءتىل تيگىزىپ وتىرعان جوق پا؟ يمامنىڭ قازاق ەكەنىن بىلەمىز، ءتىپتى ول وزبەك بولعان جاعدايدىڭ وزىندە، وزبەك مۇسىلمان ەمەس پە، وسى ارقىلى قاجى اعامىز ەلىمىزدىڭ باستى بايلىعى - ۇلت پەن ۇلىس اراسىنداعى ىنتىماققا قارسى تۇرىپ وتىرعان جوق پا؟

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي، ءدىني باسقارمانىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىن ءبىز دە جان-تانىمىزبەن قولدايمىز. يسلام ءدىنىن تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن زاماناۋي «نۇر-مۇباراك» ەگيپەت يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتى، يمامداردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋدى ماقسات ەتەتىن «يسلام» ينستيتۋتى، ءىرى مەشىتتەردىڭ جانىنان اشىلعان ساۋات اشۋ كۋرستارى، وبلىس ورتالىقتارىنان 9 مەدرەسە مەن 1 قاريلار دايىندايتىن ورتالىق ءوز جۇمىسىن جۇيەلى اتقارۋدا. اتالمىش مەدرەسەلەردە قازىرگى تاڭدا 502 شاكىرت، سونىڭ ىشىندە 109 قىز بالا وقىپ ءتالىم الۋدا ەكەن. كەڭەستەر وداعى ىدىراعالى بەرى وسى ۋاقىتقا دەيىن كورشىلەس جاتقان ورتا ازياداعى مەملەكەتتەردىڭ ءدىنباسىلارى مەملەكەتتىك دارەجەدەگى مەدرەسە اشۋعا قولدارى جەتپەي وتىر. مەملەكەتىمىزدىڭ كەلەشەگى مەن ەل تاعدىرى، يماندى ۇرپاق ءوسىرۋ بۇگىنگى تاڭداعى باستى ماسەلەلەردىڭ بىرەگەيى. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك نەگىزدەرىن قالىپتاستىرىپ، ۇلتتىق جانە جالپى ادامزاتتىق تۇرعىدان ءوز وتانى - قازاقستان رەسپۋبليكاسنىڭ پاتريوت ازاماتىن تاربيەلەپ، حالقىمىزدىڭ بولاشاقتا تۋرا جولدان اداسپاي، ءدىنىمىزدىڭ تازالىعىن ساقتاۋ ماقساتىندا ءبىزدىڭ ءدىنباسىمىز ەلباسىمەن كەلىسە وتىرىپ، وسىنداي بولاشاق ۇرپاقتىڭ قامىن ويلاپ، اتا-بابالارىمىز اڭساپ كەتكەن مەدرەسەلەرگە قول جەتكىزىپ وتىر.

ەگەر حايروللا عابجالەلوۆ ايتقانداي، ءدىني باسقارمانىڭ جۇمىسى، ءتىپتى دە ناشار بولاتىن بولسا، كەشە عانا وتكەن قۇرىلتايدا باس قوسقان مۇسىلمان قاۋىمى ءابساتتار قاجى دەربىسالىنى ءبىراۋىزدان قايتا ءمۇفتي سايلار ما ەدى؟ «قىرىق كىسى ءبىر جاق، قىڭىر كىسى ءبىر جاق» دەمەكشى، حايروللا قاجىدان باسقا مۇسىلمانداردىڭ دا ءوز بىلگەنى، تۇيگەنى بار ەمەس پە؟

مەشىتتەردەگى يمامدار جەرگىلىكتى جەرلەردەگى بارلىق حال-احۋالعا باس-كوز بولاتىن، ەلدى يماندىلىققا شاقىراتىن، قارالى ءۇيدىڭ قايعىسىنا ورتاقتاسىپ، جاستاردىڭ نەكەسىن قياتىن، ازان شاقىرىپ نارەستەنىڭ اتىن قوياتىن، بالالاردى سۇندەتكە وتىرعىزاتىن، قىسقاسى يماندىلىققا شاقىراتىن وسى يمام ازاماتتار. ءبىر جەردەن ەستىلگەن الىپ-قاشتى اڭگىمەگە بولا كوپكە توپىراق شاشۋعا بولمايدى. قۇران كارىمنىڭ وزىندە بىرەۋدى ناحاق عايباتتاۋدىڭ كۇنا ەكەنى ايتىلعان.

سونداي-اق، اۋىلداعى مەشىتتەردى باسقا ورتالىقتارداعى مەشىتتەردەن ءبىر دە كەم قويۋدىڭ قاجەتى جوق، اۋىل مەشىتتەرىنىڭ يمامدارى، سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ العا قالاسىنىڭ مەشىتىنىڭ يمامى ءابدۋاحيد ابدۋراسۋلوۆ تا ءوز مىندەتتەرىنە ادال قارايتىن، اينالاسىنا يماندىلىق نۇرىن شاشىپ جۇرەتىن جان. اۋدان مەن قالامىزدىڭ تۇرعىندارى ءابدۋاحيد باۋىرىمىزدى قادىرلەيدى. كەز كەلگەن جۇمىستا اۋدان اكىمشىلىگى قولداۋ كورسەتىپ، اۋدان اكىمدىگىنىڭ ىشكى ساياسات بولىمىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەيدى.

ەندەشە استانادا، الماتىدا وتىرىپ، وزدەرىن «ءدىنتانۋشى» دەڭگەيىنە دەيىن وزدەرى كوتەرگەن ازاماتتار بوس سويلەمەسىن، «بالىقتىڭ باسىنان بۇزىلاتىنىن» اتام قازاق ايتىپ كەتكەن، ەندەشە اۋىلدارداعى يمامدارعا ءجونسىز ءتيسۋدىڭ قاجەتى جوق.

سوڭعى ايتايىن دەگەنىمىز، ءارتۇرلى باق قۇرالدارىنا قويىلاتىن تالاپ بىرەۋ بولۋ كەرەك، ول - اتتانداپ، جوق جەردەن داۋ-داماي ىزدەپ، وزدەرىنە ۇپاي جيناماي، كەرىسىنشە، ءومىردىڭ ساۋلەلى جاقتارىن، يماندىلىق پەن ىزگىلىكتى كوبىرەك ناسيحاتتاۋى قاجەت ءتارىزدى. ءبىزدىڭ باق قۇرالدارىنىڭ كوبىسىندە وسى جاناشىر تىلەكتەستىك كوڭىل جەتىسپەي جاتادى. بۇل «مۇلدە سىن بولماسىن» دەگەن ءسوز ەمەس، سىن بولسىن، بىراق شىن بولسىن.

العا اۋدانى، اقتوبە وبلىسى

«اباي-اقپارات»