1989 جىلى 22 قىركۇيەكتە قازاقستاندا «تىلدەر تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان. ول زاڭدا سول كەزدەگى قازاق كسر-ءنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى، ال ورىس ءتىلى – ۇلتارالىق ءتىل دەپ بەكىتىلدى. ال 1998 جىلدىڭ 20 قاڭتارىندا قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن 22 قىركۇيەك – قازاقستان حالقى تىلدەرىنىڭ كۇنى بولىپ جاريالانعان ەدى.

سول كەزدەن باستاپ قىركۇيەكتىڭ 22-ءشى جۇلدىزى ادامدار قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى — قازاق ءتىلى ەكەنىن ەسكە الىپ ءىس-شارالار وتكىزىپ كەلدى. قازاق ءتىلىنىڭ قازاقستانداعى مارتەبەسى ەڭ جوعارى ءتىل ەكەنىن جۇرتشىلىق جىلىنا ءبىر رەت بولسا دا ءدال وسى كۇنى ەسىنە الاتىن. وتىرىك-شىنى ارالاس، كوبىندە جوعارى جاققا ەسەپ بەرۋ ءۇشىن 22 قىركۇيەك «پاتريوتتىق» كەشتەر مەن كەزدەسۋلەر وتەتىن. بۇنداي ءىس-شارانىڭ كوبى مەكتەپ قابىرعالارىندا جانە جوعارعى وقۋ ورىندارىندا ۇيىمداستىرىلاتىن.

نەسىن جاسىرامىز، 22 قىركۇيەككە ورايلاستىرىلعان مەرەكەلىك كەشتەر جىلدا ءبىر جۇيەمەن، ءبىر ستسەناريمەن ءوتىپ جاتاتىن. ول كۇنى مىندەتتى تۇردە سولتانماحمۇت تورايعىروۆتىڭ «سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى – انام ءتىلىن، بەسىكتە جاتقانىمدا-اق بەرگەن ءبىلىم» دەپ باستالاتىن ولەڭى، مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ «ءۇش باقىتىم»، مۇحتار شاحانوۆتىڭ «ءتورت انا» قاتارلى ولەڭدەرى وقىلاتىن. ال كەش سوڭى قادىر مىرزا-ءالىنىڭ:

«انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل،

ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.

وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،

ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە», - دەگەن ولەڭىمەن اياقتالاتىن.

بۇدان بولەك، ءتۇرلى وقۋ ورىندارىندا وقۋشىلار، ستۋدەنتتەر اراسىندا مەملەكەت ءتىلىن ۇلىقتاۋدان ءتۇرلى جارىستار ۇيىمداستىرىلىپ جاتاتىن. جىلدا قايتالانىپ، جاتتاندى بولسا دا وسى ءىس-شارالادىڭ ءوزى قازاق ءتىلىنىڭ ناسيحاتتالۋىنا وزىندىك ۇلەسىن تيگىزىپ كەلە جاتقان. باستا ايتقانىمىزداي جىلىنا ءبىر رەت بولسا دا قاي ءتىلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ەكەنىن ادامداردىڭ ەسىنە سالاتىن.

وكىنىشتىسى، ەل بيلىگى قازاق ءتىلىنىڭ ماڭدايىنا بۇيىرعان وسى باقىتىن دا كوپ كوردى. وزدەرىنە وتە تۇسىنىكتى رەسەي ەلىنىڭ تىلىنە بولماسا قازاق تىلىنە بۇيرەكتەرى بۇرا بەرمەيتىن ءبىزدىڭ شەندىلەر 20 جىل بويى تويلانىپ كەلە جاتقان ءتىل مەرەكەسى كۇنىنىڭ ۋاقىتىن وزگەرتىپ تاستادى. پرەمەر-مينيستر باقىتجان ساعىنتاەۆ 2017 جىلى 31 قازان كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەرەكە كۇندەر تىزبەسىن بەكىتۋ تۋرالى» №689 قر ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىنا قول قويدى. جاڭا قاۋلى بويىنشا تىلدەر كۇنى 5 قىركۇيەكتە تويلاناتىن بولىپ بەكىتىلدى.

ءتىل مەرەكەسىنىڭ ۋاقىتىن وزگەرتكەندە نە تۇر دەمەڭىز. باستا ايتقانىمىزداي، انا ءتىلىمىزدى جىلىنا ءبىر مارتە بولسا دا ۇلىقتايتىن مەرەكە نەگىزىنەن وقۋ ورىندارىندا وتەتىن. ءبارىمىز بىلەتىندەي، جاڭا وقۋ ماۋسىمى قىركۇيەكتىڭ ءبىرى باستالادى. ال وقۋ جاڭا باستالىپ، بىرەۋ كەلىپ، بىرەۋ كەتىپ جاتقان ۋاقىتتا تىلدەر كۇنىن اتاپ ءوتۋ اركىمنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس ەمەس. مۇمكىن ەندى ەلىمىزدە تىلدەر كۇنى مۇلدە اتالىپ وتپەيتىن شىعار. ەندى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردىڭ ەسىنە سالىپ وتىرۋدىڭ ءساتى تۇسەر مە ەكەن. جاتتاندى بولسا دا جوعارداعى ولەڭدەردىڭ جىلىنا ءبىر مارتە وقىلىپ تۇرعانى جاقسى ەدى عوي.

مينيسترلىكتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ەلىمىزدە تىلدەر مەرەكەسىنىڭ داتاسى وزگەرۋىنىڭ سەبەبى — 5 قىركۇيەك الاش ارىسى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ تۋعان كۇنى بولعاندىقتان، ءتىل مەرەكەسىن وسى كۇنگە بەلگىلەگەن ەكەن. ءبىر قاراساڭ بۇل شەشىم ورىندى سەكىلدى. ۇلى ۇستاز احمەت بايتۇسىنۇلىنىڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇنىن قاستەرلەۋ ءجون-اق. بىراق، نە ءۇشىن ءتىل جاناشىرىنىڭ تۋعان كۇنىن تويلاۋ ءۇشىن ءتىل مەرەكەسىن جويۋىمىز كەرەك. 5 قىركۇيەك احاڭدى ارنايى ەسكە الىپ، 22 قىركۇيەك انا ءتىلىمىزدى ارداقتاپ وتىرساق ارتىق بولىپ كەتەر مە ەدى، الدە. تۇككە تۇرعىسىز بىردەڭەنى مەرەكە دەپ تويلاي بەرەتىن «تويشىل» قازاق بيلىگىنىڭ وسى جەردە نەگە سونشا تارىلعانى تۇسىنىكسىز.

رەسمي دەرەك بويىنشا، ەلىمىزدە ءبىر جىلدا 46 مەرەكەلىك كۇن بار ەكەن. ونىڭ ىشىندە ءار كاسىپ يەلەرىنىڭ كۇنى، قالا كۇندەرى دە بار. بۇعان 11 مەملەكەتتىك مەرەكەنى قوسىڭىز. مىنە، وسىنداي ءتۇرلى مەرەكە-مەيرامدار بەلگىلەپ، تويلاۋدان شارشامايتىن ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ مەملەكەتتىك تىلگە كەلگەندە ساراڭدىق تانىتقانىن بايقاپ وتىرمىز. وسىدان-اق، ەل بيلىگىنىڭ قازاق تىلىنە قىرىن قارايتىنىن اڭعارۋعا بولاتىن شىعار.

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz