بىردەن كەلىسىپ الايىق، مەن «اسىرەدىنشىل» تۇرماق، قازىرگى كۇندەردەگى ايتىلىپ جۇرگەن «ءداستۇرلى» (وسى تەرمين دە ۇعىمدى ەمەس، مەنىڭشە «تاريحي قالىپتاسقان» نەمەسە «حالىقتىق يسلام» دەگەن دۇرىس سياقتى) ءدىنشىل دە ەمەسپىن! بۇل جازباما تۇرتكى بولعان ماسەلە، كەيدە ومىردە، الەۋمەتتىك جەلىلەردە كەيبىرەۋلەردىڭ يسلامعا «تاس لاقتىرىپ، قارالاپ» قاراۋى جانە ەڭ سۇمىرايلىعى، سوندايلاردىڭ ولەۋرەپ-وزەۋرەپ اتا-بابادان قالعان سانامىزعا سىڭگەن مۇراعا، سولاردىڭ نانىم-سەنىمىنە دەگەن وڭباعاندىق كوزقاراسى! ەڭ سوراقىسى – سوندايلاردىڭ ءوز قازاعىمىزدان شىعاتىنى! سوندا بۇندايلاردىڭ اتا-اناسى، اتا-اجەسى كىم بولعان جانە «سولاردىڭ باسىنا بارىپ تاعزىم ەتۋگە ۇرپاقتارىنىڭ جاراماعانى ما؟» دەگەن قىنجىلىس-وكىنىش-سۇراقتار ءوز-وزىنەن تۋىندايدى ەكەن. ومىردە بۇدان اسقان سورلىلىق، ساتقىندىق بولا قويماس...

اتام قازاق «ەلۋ جىلدا ەل جاڭا...» دەيدى، ولاي بولسا سول، كوز الدىمىزدا وتكەن وسىنشا مولشەردەگى داۋىردەن مىسالدار كەلتىرە وتىرىپ جانە جالپى «شىعىس» (اراب، تۇرىك) تۋرالى تاپتىشتەپ جازعان بىرەر وريەنتاليستەردىڭ كەي ەڭبەكتەرىمەن تانىس ەكەنىمىزدى باسشىلىققا الا وتىرىپ، ءوز ويىمىزدى ءبىلدىرىپ كورسەك. وسى ايتقان زەرتتەۋشىلەردىڭ (نانىمدى جازاتىندارى) «شىعىسقا، ازياتتارعا ت.ب.» (ەۋروپالىق تۇرعىدان) «مۇرىن شۇيىرۋلىك»-ەۋروتسەنتريزم تۇرعىسىنان قارايتىنى جانە ولاردىڭ ساياحات بارىسىنداعى جازبالارى مۇسىلمان الەمىنىڭ (وسمان يمپەرياسىنىڭ) تاريحتاعى ەكىنشى رەت قۇلدىراۋ تۇسىنا كەلگەنى دە بەلگىلى! سوندىقتان، ولاردىڭ جازعاندارىنىڭ كوپتەگەن تۇستارى سىناۋ-كەلەمەج تۇرعىسىندا ەكەنى دە جانە كوپتەگەن جەرلەرىنىڭ شىندىققا وتە جاقىن ەكەنى دە بايقالىپ تۇرادى. ارينە، بار ايتقاندارىنا تۇگەلدەي سەنۋگە دە بولمايدى، ءوز ويىڭمەن قورىتىندى جاساي دا ءبىلۋ قاجەت! مىسالى، مەنىڭ بۇرىنىراقتا ءبىر جازعانىم بار: «...يانۋشكەۆيچ سوك تورەنى ءوز ايەلىن ساتۋدى سۇرادى دەپ ايىپتايدى! وزدەرىڭىز ويلاڭىزدارشى، سوندا سەكسەننەن اسىپ كەتكەن قارت كىسى، ونىڭ ەمشەكتە بالاسى بار ايەلىن قايتپەكشى؟! مىنە، بۇل ءسوز شىندىققا جاناسادى ما؟.. نەمەسە شورمان بي قولىن سالىپ قازاننان ەتتى الىپ شىقتى دەگەن شە؟..». ويلانۋ كەرەك شىعار... سوندىقتان، كەيدە شىنىمەن ويلانۋ كەرەك!

...يسلامدى قارالاۋشى كەي «قازاق وكىلدەرى» (دەۋگە بولسا) ءتۇرلى بىلاپىت سوزدەرگە بارادى. ال، بۇنداي قارالاۋ دىنىمىزگە مۇلدە تاڭسىق ەمەس! ونى وتىرىككە شىعارۋعا ۇمتىلعاندار قاتارىندا ءبىزدىڭ ساندالبايلاردان الدەقايدا عۇلاما - الەمدىك ءدىن وكىلدەرىمەن قوسا، پۇتشىل-شامانيستەر دە، اتەيست، اگنوستيكتەر دە بولعان. ولارعا قارسى مۇسىلمان وقىمىستىلارى (كوبىنە سابىرمەن) اپولوگەتيكالىق تۇرعىدا جاۋاپ بەرىپ كەلەدى. سونداي «سىنشىلارعا» قاراماستان، مۇسىلماندار قاتارى كۇن ساناپ وسۋدە (ۇمىتپاسام 10 شاقتى جىل بۇرىن ريم پاپاسى مۇسىلمانداردىڭ سانى حريستياندارمەن تەڭەسكەنىن (كەي دەرەكتەردە ولاي ەمەس) ايتقان ەدى), سوندىقتان، ولاردىڭ، ءدىنىمىز تۋرالى جاقسى جاقتارىن مويىندايتىن دا كوپتەگەن اسپەكتلەرى بار: مۇسىلمان الەمىندەگى ۇستانۋشىلار ومىرىنە يسلامنىڭ ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا اتقاراتىن ءرولىن باسشىلىققا الۋى; يسلام ەڭ سوڭعى الەمدىك ءدىن، سوندىقتان پوتەنتسيالىن ومىرشەڭدىكپەن جوعالتپاي كەلەتىنى; تۇگەل دەرلىك مۇسىلمان ەلدەرى وتارعا تۇسكەنىمەن دە، قانشاما قورلىق كورگەنىمەن دە، ۇستانۋشىلاردىڭ دىنگە ادالدىعى، تاۋەلسىزدىك جولىنداعى ازاتتىق كۇرەستى باستاۋى; يسلامنىڭ جالپى عىلىمعا، فيلوسوفياعا، ادامزات دامۋىنا ەتكەن ۇلكەن اسەرى; يسلام قاعيدالارىنىڭ قاراپايىمدىلىقپەن ساناعا تۇسىنىكتىلىگى; يسلامنىڭ باسقا حالىقتاردىڭ سەنىم-ساناسىن ساقتاۋىنا كومەگى، سوعان ءوزىنىڭ دە بەيىمدەلۋى; ناسىلشىلدىكتىڭ (راسيزم، شوۆينيزم) جوقتىعى; مۇحاممەدتىڭ ەڭ سوڭعى پايعامبار ەكەنىنە دەگەن شەكسىز سەنىم; پايعامباردان باستاپ كوپتەگەن ەل باسقارۋشىلاردىڭ، عالىمداردىڭ دۇنيەقوڭىزدىقتان ادالدىعى... ت.س.س.

مىنە، وسىنىڭ ارقاسىندا قازىرگى كۇندە 2 ملرد-قا جۋىق ادام ءوزىن مۇسىلمان (90% قازاق ەلى دە جاتاتىن سۇننيتتەر، قالعانى شەيىتتەر مەن يباديتتەر) سانايدى! قانشالىقتى  قارسىلىقتى ينفورماتسيالىق «سوعىس»، مۇسىلمانداردى جاپپاي قۋدالاۋ، گەنوتسيد، ناسىلشىلدىك تومەندەتۋ ورىن العانىمەن دە ولاردىڭ قاتارى كۇننەن-كۇنگە ءوسىپ كەلەدى. سولاردىڭ قاتارىندا الەمگە تانىمال جاڭاشىل-تەحنيكالىق ەۋروپالىق پروگرەستى عالىمداردىڭ دا بولۋى كەز-كەلگەندى بىردەن ويلانتۋعا ءتيىس! مىسالى، مەن ءوز باسىم مۇحاممەد ءاليدى، تەك سپورتشى عانا ەمەس، مىقتى فيلوسوفتار قاتارىنا جاتقىزامىن!

وسىعان قاراماستان ءبىزدىڭ كەي قازاق بالاسىنىڭ اتا-بابامىزدىڭ، اپا-اجەلەرىمىزدىڭ سەنىمىنە قارسى شىعاتىنى تاڭ قالدىرادى جانە قارسى شىعىپ قانا قويماي اۋىزدارىنان «اق يت كىرىپ، قارا يت شىققانداي» «تۇكىرىكتەرىن شاشاتىنىن» قايتەرسىڭ! اقىماقتىق!

يسلام عالىمدارى سوڭعى پايعامبار مۇحاممەد (س.ع.ۋ.) كەلگەنگە دەيىنگى زاماندى، ادامداردىڭ ەڭ ءبىر بۇزىلعان، زينا-شاراپقورلىق، كوپدىنشىل-پۇتشىلدىق، ازعىندىقتارعا ۇشىراعان، تىپتەن قىز تۋسا «شايتان ءىسى» دەپ وزدەرى تىرىدەي جەرگە كومگەن، ايەلگە مۇرا بەرمەگەن ت.س.س.، «قاراڭعىلىق-جاحيلەت» زامانى دەسەدى. كوپتەگەن ادامزاتقا جات قىلىق-جاماندىقتاردى (ولگەن مال، كەيبىر اڭ-قۇس تۇرلەرىن جەۋ; الكوگولدى ىشىمدىك، ەسىرتكى پايدالانۋ; تىم جاقىن ادامداردىڭ قانى ارالاسۋى-ينسەتسست (قازاقتا بۇل ۇعىم مۇسىلماندىقتان دا تەرەڭىرەك، جەتى اتا تۇسىنىگى); وسىمقورلىق; ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ; تابيعاتقا جات جىنىستىق قاتىناس... ت.س.س.) يسلام توقتاتقانى دا انىق!

پايعامباردان كەيىن حاليفاتتار زامانىندا (يسلامنىڭ التىن ءداۋىرى، VIII-XII ع.ع.) بارلىق الەمگە باستاۋ-باعىت بەرگەن مۇسىلمان وركەنيەتى: اراب مادەنيەتى (ادەبيەت، مۋزىكا فيلوسوفيا); زاڭدىلىقتاردىڭ ورناۋى; عىلىمداعى پروگرەسس (مەديتسينا، استرونوميا، گەوگرافيا، تاريح، ماتەماتيكا ت.ب.); ەل-قۇرلىقارالىق كوممۋنيكاتسيا; ەكونوميكا ت.س.س... بارىنشا داۋىرلەدى. كوپتەگەن حاليفتاردىڭ ادال ءىسى بولاشاققا ءتالىم بەرگەن، شامشىراق-ۇلگىگە اينالدى، ولاردىڭ كوپتەگەن ايتقاندارى ءالى كۇنگە اكتۋالدىلىعىن جويعان جوق. الايدا، X ع. باستاپ، مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ دامۋىندا ءبىرىنشى كەرى كەتۋ ءداۋىرى باستالدى (كرەسشىلەر، كوشپەندىلەر، تۇرىك شابۋىلدارى اسەرىنەن دەپ تە ايتىلادى).

بىركەلكى مۇسىلمان دىنىندە ءتۇرلى اعىمدار پايدا بولعانىن دا ايتا كەتۋىمىز كەرەك، ەڭ ۇلكەن سۇننيتتىك باعىتتىڭ وزىندە دە ءتورت ءتۇرلى (حانافيت، ماليكيت، شافيت، حانباليت) باعىتتىق-زاڭ مەكتەپتەرى ء(مازحاب) قالىپتاستى. ءبىزدىڭ قازاق جاتاتىن حانافي-سۇننيتتەر باسقا ءمازحابتاردى، ءبىراز قاراما-قايشىلىقتارى بولعانىمەن دە، جوققا شىعارمايمىز جانە ۆاححابي-حانباليتتىك ۇعىمداردى، جاڭالىققا، ءومىر اعىسىنا ىلەسپەگەندىگى، وتكەن ەسكى زامانعى كوزقاراستارى ءۇشىن دۇرىس سانامايمىز (ولاردىڭ دا وتارشىلىققا قارسىلىق اسەرىنەن تۋعاندىعى تۋرالى دا باسقاشا ايتۋعا بولادى، بىراق ول جالپى قازاققا قاجەت دۇنيە ەمەس)! بۇل، ولاردىڭ ءدىننىڭ دە، جالپى ءتىرى ورگانيزم سياقتى وزگەرىستەرگە-دامۋعا-وركەندەۋگە ۇمتىلاتىنىن، داميتىنىن مويىنداعىلارى كەلمەگەندىگىنەن تۋىنداپ وتىر. ال، حانافيتتەر پايعامباردىڭ «ءومىر ورنىندا تۇرمايدى، عىلىم-ءبىلىم داميدى، سوندىقتان ۇممەتىم ارتتا قالماۋى كەرەك...» دەگەنىن ۇستانادى، ياعني، پروگرەسكە ۇمتىلامىز!.

...مۇسىلمان ءدىنى، ارينە، ءبىرىنشى كەزەكتە اراب ۇلتىنا بايلانىستى. بىراق، اراب دەگەننىڭ وزىنە دە قازىرگى كەيبىرەۋلەر بىرىڭعاي-كەرتارتپالىقپەن قارايتىن سياقتى! ولاي ەمەس ەكەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن، قازىرگى ۋاقىتتا وتىزعا جۋىق اراب مەملەكەتتەرى (كوپشىلىگى كوپ ۇلتتى كوپت، ارميان، ەۆرەي، كۋرد ت.ب. بىرگە تۇرادى) بار ەكەنىن جانە ولاردىڭ ىشىندە دە اسسيميلياتسيانىڭ اسەرىنەن كوپتەگەن حالىقتاردىڭ دا ارابقا اينالعانىن (ەگيپەتتىكتەر، بەربەر، تۋارەگ، «قارا» ءناسىلدى حالىقتار ت.ب.), وعان قوسا سەنىمدەرىنە بايلانىستى (ءتۇرلى حريستياندار، مارونيت، درۋز، الاۆيت، حۋسيت ت.ب.) سان ءتۇرلى ەكەنىن دە ءبىلۋىمىز قاجەت. اراب ەلدەرىندە تۇرعىلىقتى نانىم تۇرماق، ءتىل دە بىرىڭعاي ەمەس، افريكا مەن ازياداعى مەملەكەتتەردەگى ەلدەرى جەرگىلىكتى ديالەكتىلەرگە بايلانىستى، ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنبەيدى دە! مىنە، سولاردىڭ ءبارىنىڭ باسىن قوسىپ وتىرعان ءتىل، وتە باي، سوناۋ ورتا عاسىرلاردان بەرى ءبىر ءارپى وزگەرمەي جەتكەن، قازىرگى كۇندە جالپى ادامزات يگىلىگىنە اينالعان، ادەبي - «قۇران» ءتىلى! اراب ەلدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىك العان سوڭعى ساياسي ومىرلەرى دە سىرتقى كۇشتەردىڭ اسەرىنەن سان ءتۇرلى بولىپ قالىپتاستى، مىسالى، ەكى يەمەندىك ستۋدەنتتەردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن جاۋلىق-الاكوزدىكتەرىنىڭ دە كۋاسى بولعانبىز...

جالپى اراب ۇلتى تۋرالى قىسقاشا شولۋ جاساپ وتكەن سوڭ، قازىرگى سىناۋشى قازاقتارىمىزدىڭ كەيبىر تۇسىنىك-ايىپتارىنا توقتالا كەتەلىك. ءبىزدىڭ قازاق ءبىر-ءبىرىن «ارابقۇل» دەپ جاتادى، ارينە، «قۇل» دەگەندە ەرتە زامانعى تۇسىنىك ەمەس، باعىنىشتىلىق، سونىڭ باسىم ىقپالى ايتىلاتىن بولار! الايدا، اقىماقتارىم-اۋ،  ءبىزدىڭ تۇركى، ارابقا ەشقاشاندا «قۇل» بولىپ كورمەگەنىن ۇمىتپاڭدار، ولاي دەسەڭدەر داڭقتى بەيبارىس سياقتى بابالاردىڭ رۋحىن قورلاعاندارىڭ! وعان مىسالدار دا جەتكىلىكتى: مەنەن بىردە جورنالشى «قازاق قاي كەزدەن باستاپ يسلامعا بەت بۇردى، سول التىن وردا ءداۋىرىن عانا ايتامىز با؟» دەپ سۇراپ قالعانى بار، قاتتى ويلانىپ بارىپ، بىلاي ايتتىم: «قازاقتىڭ تۇركى ەكەنى، تۇركىنىڭ وتانى، بەل بالاسى ەكەنى داۋسىز! ولاي بولسا، التىن وردادان دا ارعى، شىڭعىسحان زامانىندا كوپتەگەن تايپالاردىڭ مۇسىلمان ەكەنى بەلگىلى جانە ودان دا ارعى، اتاقتى «تالاس» شايقاسىندا ارابتاردىڭ، بار ۇلى دالانى جاۋلاۋعا كەلگەن قىتايعا قارسى تۇركىلەردەن كومەك سۇراعانى، سونىڭ ارقاسىندا ۇلى جەڭىسكە جەتكەنى دە بەلگىلى! سوندىقتان، تۇركىلەردىڭ كەي تايپا-رۋلارى دا، ارينە، ونىڭ ىشىندە قازاقتار دا سول كەزدەن باستاپ ء(Vىىى ع. ورتاسى) دىنگە مويىن بۇرا باستادى دەۋىمىزگە بولاتىن شىعار...»; مامليۋك مەملەكەتىندەگى سۇلتانداردىڭ، ارميانىڭ تۇركىلەر ەكەنى انىق; «قاسيەتتى جەردە» بولعان م. تۆەن، وزىنە ءتان اجۋالىقپەن بىلاي جازادى: «بىزگە ءتۇرلى حريستياندار حريستوستىڭ كرەسكە كەرىلگەن جەرى دەپ 16-17 ورىندى كورسەتتى! ءبىر-ءبىرىن جەك كورەتىندەرى سونشالىقتى، قۇداي وڭداعاندا ولاردى، تۇرىك سولداتتارى اجىراتپاسا، كۇزەتپەسە ءبىر-ءبىرىن قىرىپ تاستايتىنى ءسوزسىز...»; نەرۆال جازادى: «...قاجىلىقتان قايتقان پايعامبار تۋىن ءبىر ءسۇيىپ قالۋعا، ۇمتىلاتىندار كوپ، اسىرەسە، قارا ناسىلدىلەر، ەشكىمگە قاراماي جۇگىرەدى! قۇداي وڭداعاندا تۇرىك جاندارمدارى ولاردى قامشىمەن ساباپ ارەڭ ءتارتىپ ورناتادى...»; تۇركىلەر ارابتارمەن ارالاسا باستاعالى، مىڭ ەكى ءجۇز جىلدان اسسا دا، ارابتىڭ كوپتەگەن ءسوزىن، مادەنيەتىن، ءدىنىن قابىلداعانىمەن، كەيبىر باسقا ەلدەر سياقتى «جوعارىدا ايتتىق) ارابقا اينالىپ كەتكەن جوق (وعان قاراعاندا كەي قانداستارىمىزدىڭ ءتىلىن بىلمەي، ءدىنىن ساتىپ، اينالدىرعان 40-50 جىلدا ورىس، نەمەسە باسقا بوپ شىعا كەلگەنىنە ءىشىڭ ۋداي اشىپ، كۇيىنەسىڭ)..; تۇسىنگەندەرگە وسى ايتقاندارىمىز-اق جەتەر...

الەم مويىنداعان ءال-فارابي، يبن سينا ت.ب. كوپتەگەن اتاقتى تۇركىلەر ءبىزدىڭ ماقتانىشىمىز، الايدا، ولاردىڭ نەگىزگى ەڭبەكتەرى اراب تىلىندە جازىلعانىن دا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

ءبىزدىڭ تۇركى-قازاق، يسلامدى قابىلداعاندا مىڭداعان جىلدار بويعى قالىپتاسقان سالت-سانا، ادەپ-عۇرىپتاردىڭ كوبىن ساقتاپ قالدى، ونى شاريعاتپەن قاتار جۇرەتىن «ادات» قۇقىقتارىنان بايقايمىز. بۇرىنعى كەزدە بابالارىمىزدىڭ سەنىمى، قازىرگىلەر «تاڭىرشىلدىك» (بۇل تەرميندى دە دۇرىس سانامايمىن، نەگىزى شوقانعا سۇيەنسەك ول سەنىمدەر «شامانيزم» دەپ اتالادى، سوندىقتان قازاعىمنىڭ اللانى - ءتاڭىر، قۇداي، جاراتقان، قۇدىرەت، جاراتۋشى يەم دەپ ايتاتىن سينونيمدەرىنە ەلدى شاتاستىرماس ءۇشىن، بۇنى «تەنگريانشىلدار» دەپ اتاساق. ونىڭ ۇستىنە قازىرگى كۇندە وسى باعىتتى كوبىنە قازاقشا بىلمەيتىن، ۇلت بەينەسىنەن وقشاۋ قالعاندار ناسيحاتتايتىن كورىنەدى), «كوسموستىق تازا ءدىن» دەپ اداسىپ جۇرگەن، نانىمدا بولعانى راس. الايدا، ول ادامزاتتىڭ ءبىر دامۋ ساتىسىنداعى اينالاداعى قۇبىلىستى تۇسىنۋگە ارنالعان ءپريميتيۆتى كوزقاراستارى ەدى. سوعان قاراماستان بۇل نانىمداردىڭ شاريعاتقا قارسى كەلمەيتىن جەرلەرىن (مىسالى: جەتى اتاعا تولماي قىز الىسپاۋ; پارسىدان كەلگەن ناۋرىز مەيرامى ت.س.س.) قالدىرا وتىرىپ، ءبىزدىڭ قازاققا ءتان فيلوسوفيالىق ۇعىم، ناعىز «حالىقتىق يسلام» قالىپتاستى. ال شاريعاتقا قارسى جەرلەرى (مىسالى: امەڭگەرلىكپەن اكەسىنىڭ كىشى ايەلدەرىن الۋ; اپالى-ءسىڭلىلىنى قاتار الۋ; وتقاتابىنۋشىلاردىڭ اناسىن، قارىنداسىن الۋى;) ءوز-وزىنەن ومىردەن الىنىپ تاستالعان دەگەن ويدامىن.

بىردە گرەك زيالى وكىلدەرىمەن باسقوسۋدا، ءبىرى: «...سىزدەر، قازاقتار بىزگە قاتتى ۇقسايسىزدار ەكەن، بۇرىنعى اتالارىڭىز دا «تەنگريانشىل بوپتى...» دەدى. مەن دە: «...ءيا، نەگىزى سىزدەردىڭ بۇرىنعى دىندەرىڭىز جاقسى ەدى عوي، ءبارى دە تۇسىنىكتى، حاوستان قازىرگى اتەيستىك «ۇلكەن جارىلىس» تەورياسىنا ۇقساس، قۇدايلار پايدا بولىپ، زەۆس اكەسى كروندى جەڭىپ، كوپتەگەن قۇدايلار پايدا بولدى. اقىرى ءۇش باۋىر اسپان، جەر، جەر استىن ءبولىستى دە، ادامدى جاراتىپ، سولارمەن قوسىلىپ، جارتىلاي قۇدايلاردى شىعاردى، سودان ولار ادامعا اينالدى، ال قۇدايلار ماڭگىولمەس بوپ قالدى. ءبىزدىڭ ورىستاردىڭ باسىن اينالدىرىپ، پراۆوسلاۆيەنى تىقپالادىڭىزدار...» دەپ ءازىلدى-شىندى ايتتىم. سول كەزدە ءبىر ۇستاز عالىمى: «...ول ەندى ادامنىڭ ءسابي شاعى ەمەس پە؟! ادام جەتىلەدى، داميدى عوي...» دەدى! ويلانىپ قالدىم، قازاقتىڭ ادال ۇلى مۇستافانىڭ «...ادام بالالىق شاعىن اڭسايدى، ساعىنادى! بىراق، سول كەزگە ورالۋى مۇمكىن ەمەس قوي» دەگەنى ەسىمە ءتۇستى. شىنىمەن «تەنگريانشىلدىق» ول ارعى بابالارىمىزدىڭ ەرتە كەزدەگى ءجۇرىپ وتكەن جولى عوي، ەندى وعان ورالۋ مۇمكىن بە؟ تىپتەن قاجەتى بار ما، وسىنى ويلانايىق...

...الاقانداي عانا اۋدان ورتالىعىندا ەلدى شوشىتقان ءبىر وقيعا ورىن الدى! بىزدەن ارعى «شىعىس» دىنىنە ءوتىپ كەتكەن جالعىز ۇل، اكەسىنىڭ ولىمىنە كەپ ىرجالاڭداپ «ول ولگەن جوق، قايتا تىرىلەدى» دەپ قيسالاڭداپ بيلەمەكشى دە بولعان! ەل، باسىندا «جىندى» دەپ ويلاپ، ونىسىن تۇسىنگەندە، قۋىپ جىبەرىپتى!

...ءوز باسىم تۋىستارىنىڭ سۇراۋىمەن «پسەۆدوحريستيان» بوپ كەتكەن ءتورت وتباسىنىڭ مۇشەلەرىمەن سويلەسكەنىم بار! ەڭ قىزىعى، سولاردىڭ ەكەۋى اۋىلدىق جەردە تۇراتىن، ءبىلىمى از ايەلدەر... شاپتىعىپ، مۇلدە ءسوز ۇقپايدى! ال ەكەۋى قالادا تۇراتىن كادىمگىدەي اۋقاتتى، وقىعان وتباسىنان ەدى. اقىرى، ۇيدەن، ماشينادان ايرىلىپ، سىمپيىپ قالدى! قازىر انا «شىن دوستارى» قارامايتىن دا كورىنەدى! ەكەۋى دە ءورىستىلدى قازاقتاردان.

...ءبىزدىڭ وسى ۇستانعان «حالىقتىق يسلام» (قازىرگىلەر ءداستۇرلى ءدىنىمىز دەپ ءجۇر), ەلىمىزدىڭ نەشە ءتۇرلى زۇلماتتاردان امان قالۋىنا، ۇلت-ازاتتىق مايدانداردا بىرىگۋىنە، جالپى ءبىرتۇتاس ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىمىزعا شىنايى، ادال، زور كۇشپەن اسەر ەتتى! سونىڭ ارقاسىندا، «اتەيستىك سوتسياليزم-كوممۋنيزم» يدەيالارىنىڭ «قىلىشىنان قان تامىپ» تۇرعانىنىڭ وزىندە قازاق ءوز ۇلتتىق بولمىسىن جويعان جوق! وعان مىسال رەتىندە، وسىدان بار بولعانى ەلۋ جىل بۇرىن اتا-انانى قارتتار ۇيىنە، بالانى جەتىمحاناعا وتكىزۋ; بالانى ساتۋ ت.ب. سۇمدىقتاردى كورمەك تۇگىل، ەستىمەگەندە ەدىك. قازىرگى كۇندە «دەموكراتيا، ليبەراليزاتسيا، تولەرانتنوست» دەگەندەردى جەلەۋ ەتىپ كىرگەن «سەنىمدەردىڭ» ارقاسىندا قازاق ەستىپ كورمەگەن گەي، پەداراست، پەدوفيل دەگەندەردى ء(تىپتى قازاقتا وسى پالەلەردىڭ اتالۋى دا جوق، تەك قانا «قىزتەكە» دەگەن بار ەدى! كىشكەنتايىمىزدا وزىمىزگە سولاي دەسە، تۇسىنبەسەك تە، جامان ەكەنىن سەزىپ، شات-شالەكەي سوعىساتىنبىز) ەستىدىك تە، كوزبەن دە كورىپ ءجۇرمىز.

مەكتەپتەگى كەزىمىزدى ەسكە الساق، اقجاۋلىقتى اپا-اجەلەرىمىز «اينالايىن» دەپ تولعانىپ، تاتەيلەرىمىز (بىزدەر اپاي دەمەيتىنبىز) ورامالىن (مودادا دەتەرون بولاتىن) تاستاماي-اق ساباق تۇسىندىرەتىن! قىزدار شاشىنا بانتيك تاعىپ، ساندارىن جارقىراتپايتىن! حالىقتا ءبىر سىيلاسىم بار ەدى! شەشەن قىزدار، تۇمشالانباي، جەڭىل شارف-ورامالدارىن ماڭدايىنان جەلكەسىنە قاراي تارتىپ جۇرەتىن، ولارعا ەشكىم دە قوي دەمەيتىن! شەشەن دەمەكشى، بار بولعانى 500 شەشەن بۇتكىل موسكانى 90-شى جىلدارى، ۋىسىندا ۇستادى. ءدال سونىسى ۇلتتىق سالت پەن ءدىن، اۋىزبىرشىلىكتىڭ ارقاسى ەكەنىن كەيبىرەۋلەرىمىزدىڭ ۇقپاعانى ما؟! وتارلىقتىڭ كوكەسىن 130 جىل كورگەن الجيرلىكتەردەن، ۇمىتپاسام، باسىنان، نەبارى ەكى مىڭداي ادام حريستيان بولعان، ال «ەل امان، جۇرت تىنىشتاعى» ءبىزدىڭ كەي قازاقتىڭ «ساتقىندىق» قىلىعىن قايتپەكشىمىز!

قازىرگى ۋاقىتتا جالپى يسلامدى جەككورىنىشتى ەتۋ يدەولوگياسى بويىنشا، ورتادوكستەردى، راديكالداردى بىرىڭعاي تەرروريستەر رەتىندە كورسەتەدى. وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ قازاقتىڭ دا كەيبىرى سونداي اعىمدارعا ىلەسكەن! ولارعا بارىنشا توسقاۋىل بەرۋىمىز كەرەكتىگى ايتپاسا دا، تۇسىنىكتى بولار! ويتكەنى ءبىزدىڭ ءدىنىمىز، ۇستانىمىز پروگرەستى، عىلىمي مودەرنيزاتسيانى قالايدى. مىسال رەتىندە، قايتىس بولعان ادامنىڭ الدەبىر ورگانىن اۋرۋ ادامعا ترانسپلانتاتسيا جاساۋعا بارىنشا قارسى بولعان «پسەۆدوحريستياندىق» سەكتالار ەدى! ال ءبىزدىڭ ءدىن باسىلار ونىڭ ساۋاپ ءىس ەكەنىن ايتتى!

قازاق جاستارى الدىمەن عىلىمعا، بىلىمگە ۇمتىلۋى كەرەك، قازاقي سالت، ءدىنىمىز دە سوعان ۋاعىزدايدى! وكىنىشكە وراي، كەيبىر اعا بۋىن وكىلدەرى قازىر ءتۇرلى سەنىمدىكتەردى تىقپالايدى، ولاردىڭ ماقساتى نە، الدىنا قويعان مىندەتتەرى بار ما، نەگە سولاي بىرەۋدىڭ سويىلىن سوعادى، نەگە قازاعىمىزدىڭ بىرلىگىن قالامايدى؟! كەز كەلگەن «ۇيىم-ورگانيزاتسيانىڭ» ماقساتى اقشا تابۋ، بۇلاردىڭ دا ماقساتى سول عانا ما؟! ءتىپتى وسىلاردىڭ ارتىنان 200 ءتىپتى 2 مىڭ، بولماسا 20 مىڭ، اسىرا ايتساق 200 مىڭ ادام ىلەسسىن دەلىك، سونىڭ وزىندە الەمدەگى ارقايسىسى 2 ملرد-قا جۋىق مۇسىلمان-حريستيان-بۋدديستەرمەن سالىستىرعاندا «پىلگە ۇرگەن كاندەن» دە ەمەس، قۇمىرسقاداي بولماي ما؟! ولاي بولسا، ءوزى از عانا قازاقتى جۇلمالاپ، بولشەكتەۋ نەمەنەگە اكەلمەك؟! سونى نەگە ويلامايدى، ادام بولسا، ادال بولسا؟! ىشىنە سىيماي بارا جاتسا، شاعىن ورتادا تالداسىن، ال كوپشىلىك الدىندا ءوز امبيتسيالارىن توقتاتىپ قويىپ، ورتاق ۇلتتىق مۇددەنى الدىعا شىعارماي ما! مۇسىلمانشا جەرلەنگەن اكە-شەشەلەرى، اتا-اجەلەرى الدىندا كۇناعا باتپاي-اق، باسىنا بارعاندا تاعزىم ەتىپ، قۇران وقىتىپ تۇرسا، ءداپ سودان ەشكىمگە زيان كەلە قويماس! سولاردىڭ نانىمىن قارالاماي سىيلار ەدى عوي، ادامي قاسيەتتەرى بولسا...

PS: ماعان وسى جازبانى جازۋعا تۇرتكى بولعانى، ءوز ۇرپاعىمنىڭ قازاقي اتا سالتتان كەتپەۋىن قالاعانىم! بۇل ءۇشىن ماعان ەشكىم دە اقشا تولەمەيدى! «مۇسىلمان، حريستيان، باسقا بولاسىڭ با... ءبارىبىر قىتايسىڭ» دەيتىن قىتاي سياقتى ەمەس، ءبىز قازاق از عانا ۇلتپىز، سوندىقتان ءبىرتۇتاس ەل بولۋعا ۇمتىلۋىمىز كەرەك! رۋشىلدىققا بولىنگەندەرگە، ءتىلىن، ءدىلىن جوعالتقاندارعا ەندى كەلىپ ءدىنىن جوعالتقاندار كەلىپ قوسىلسا، شىن بىتكەنىمىز وسى ەمەس پە...

مۇسىلمان فيلوسوفياسىنىڭ قاينار كوزى - «قۇراننىڭ» كوپتەگەن ايات-سۇرەلەرىنىڭ (ارينە ءبىز اۋدارمانى عانا بىلەمىز) مەڭزەۋ-تەڭەۋ-وبرازدى تۇردە ايتىلعانىن تۇسىنە بىلگەن ابزال جانە كەيبىر ءدىني ۋاعىزشىلار قاتەلەسىپ جاتسا، قاتە تۇسىنسەك، وعان ءدىن كىنالى ەمەس...

ازكەن التاي جەتىسۋلىق

Abai.kz