ۇلتتىق وي-سانانىڭ دامۋىنا الاش ارىستارى جازعان وقۋلىقتاردىڭ اتقارعان قىزمەتى اسا باعالى. ءبىزدىڭ بۇل ماقالادا ءسوز ەتەرىمىز، «قىر بالاسى» دەگەن لاقاپ اتپەن ماسكەۋدە 1926 جىلى «كەڭەس وداعىنداعى ەلدەردىڭ كىندىك باسپاسىندا» توتە جازۋمەن جاريالانعان «دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى»(استرونوميا) وقۋلىعى. «دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى» ورىستىڭ اكادەميك جازۋشىسى د.گرابەنىڭ ەڭبەگىن قازاقشاعا اۋدارعان وقۋلىق. ءبىز بۇل ەڭبەكتى تولىعىمەن توتە جازۋدان قازىرگى كيريلل گرافيكاسىنا كوشىردىك. وقۋلىق 101 بەتتەن تۇرادى، 4500 دانامەن شىققان. «قىر بالاسى» لاقاپ اتى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ءاليحان بوكەيحانوۆقا تيەسىلى. سەبەبى «قازاق» گازەتىنىڭ العاشقى نومىرلەرىنەن باستاپ جەر، مەملەكەت، قوعام جايىنداعى ماقالالارى مەن اۋدارمالارىندا الاش زيالىسى ءا. بوكەيحانوۆ «قىر بالاسى» لاقاپ اتىن پايدالانىپ وتىرعان. اتى اتالعان بۇل ەڭبەك - دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى، جەر مەن عالامشارلاردىڭ ورنالاسۋى جايىندا، عارىشتىق كەڭىستىك تۋرالى قازاق وقۋشىسىنا عىلىمي تۇردە العاش بەرىلگەن استرونوميالىق تەوريالىق بىلىمدەردىڭ جيىنتىعى. بۇل ەڭبەك سول كەزەڭدەگى قازاق وقۋشىسىنا العاش عىلىمي تۇردە بەرىلگەن تۇسىنىك بولعانىمەن، ونداعى ايتىلاتىن اسپان كەڭىستىگى جونىندەگى مالىمەتتەر قازاق وقىرماندارىنا تاڭسىق دۇنيە ەمەس ەدى.

ۇلتتىق وي-سانانىڭ دامۋىنا الاش ارىستارى جازعان وقۋلىقتاردىڭ اتقارعان قىزمەتى اسا باعالى. ءبىزدىڭ بۇل ماقالادا ءسوز ەتەرىمىز، «قىر بالاسى» دەگەن لاقاپ اتپەن ماسكەۋدە 1926 جىلى «كەڭەس وداعىنداعى ەلدەردىڭ كىندىك باسپاسىندا» توتە جازۋمەن جاريالانعان «دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى»(استرونوميا) وقۋلىعى. «دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى» ورىستىڭ اكادەميك جازۋشىسى د.گرابەنىڭ ەڭبەگىن قازاقشاعا اۋدارعان وقۋلىق. ءبىز بۇل ەڭبەكتى تولىعىمەن توتە جازۋدان قازىرگى كيريلل گرافيكاسىنا كوشىردىك. وقۋلىق 101 بەتتەن تۇرادى، 4500 دانامەن شىققان. «قىر بالاسى» لاقاپ اتى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ءاليحان بوكەيحانوۆقا تيەسىلى. سەبەبى «قازاق» گازەتىنىڭ العاشقى نومىرلەرىنەن باستاپ جەر، مەملەكەت، قوعام جايىنداعى ماقالالارى مەن اۋدارمالارىندا الاش زيالىسى ءا. بوكەيحانوۆ «قىر بالاسى» لاقاپ اتىن پايدالانىپ وتىرعان. اتى اتالعان بۇل ەڭبەك - دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى، جەر مەن عالامشارلاردىڭ ورنالاسۋى جايىندا، عارىشتىق كەڭىستىك تۋرالى قازاق وقۋشىسىنا عىلىمي تۇردە العاش بەرىلگەن استرونوميالىق تەوريالىق بىلىمدەردىڭ جيىنتىعى. بۇل ەڭبەك سول كەزەڭدەگى قازاق وقۋشىسىنا العاش عىلىمي تۇردە بەرىلگەن تۇسىنىك بولعانىمەن، ونداعى ايتىلاتىن اسپان كەڭىستىگى جونىندەگى مالىمەتتەر قازاق وقىرماندارىنا تاڭسىق دۇنيە ەمەس ەدى.

حح عاسىردىڭ العاشقى جارتىسىندا عىلىم ءتىلىن قالىپتاستىرۋدا سۇبەلى ۇلەس قوسقان ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ «قىر بالاسى» دەگەن لاقاپ اتپەن جاريالاعان عىلىمي اۋدارمالار مەن وقۋلىقتارىنىڭ ءتىزىمى تومەندە بەرىلىپ وتىر: استرونوميا ءالىپ-ءبيى (ك.فلامماريوننان اۋدارعان). ماسكەۋ، 1924. - 225 بەت; دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى (د.گراۆەدەن اۋدارعان). ماسكەۋ: كەڭەس وداعىنداعى ەلدەردىڭ كىندىك باسپاسى، 1926.-101 بەت; جەردىڭ قىسقاشا تاريحى (ت.تۋتكوۆسكيدەن اۋدارعان). ماسكەۋ، 1926. - 102 بەت; مۇعالىمدەرگە حات: پىلانەتتەر. ج.م.، 1926. №14-15. -21-25-بب.

«دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى» وقۋلىعى مىناداي 14 بولىمنەن تۇرادى: 1. بەت اشار. 2. دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى. 3. پىلانەتتەر. 4. دۇنيەنىڭ تارتاتىن كۇشى. 5. جەر - پىلانەت. 6. جىلدىڭ قىس، جاز، جازعىتۇر، كۇز ۋاقىتتارى. 7. كالەندار. 8. كۇن. 9. اي. 10. كولەڭكەلەنۋ. 11. كومەتەلەر. 12. جۇلدىز جاۋىن. 13. كوشپەيتىن جۇلدىزدار. 14. دۇنيەدە توقتالماي ءىس قىلىپ تۇرعان كۇشتەر.بۇل ەڭبەكتى تازا اۋدارما دەۋگە بولمايدى، نەگىزىنەن قازاق وقۋشىلارىنىڭ تالاپ-تىلەگىنە لايىقتالعان كەزەڭدىك وقۋلىق دەۋگە ابدەن بولادى. ماسەلەن، بۇندا «قىر بالاسىنىڭ» وزىندىك دۇنيەتانىمى مەن قازاق حالقىنىڭ دۇنيەتانىمىنا ءتان تۇسىنىكتەردى باياندايتىن تۇستار ءجيى ۇشىراسادى. سول كەزەڭدەگى قازاق وقىرماندارىنىڭ ايالىق ءبىلىمىن ەسكەرە وتىرىپ، ول عىلىمي وي-جوسىقتاردى قازاق دۇنيەتانىمىنا جاقىن ۇعىم، تۇسىنىكتەرمەن بەرۋگە تىرىسقان. سول ءۇشىن كۇندەلىكتى ومىردەن، اينالا قورشاعان ورتادان مىسالدار الىپ ۇعىنىقتى ەتىپ سيپاتتاعان. مىسالى: «بۇلت جوق اشىق تۇندە جازىق دالاعا شىعىپ اسپاندى قاراستىرساق، توزعان قاراشا ءۇيدىڭ جىرتىعىنداي كۇن، جارىق جۇلدىزداردى كورەمىز. وسىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ جارىعى قاشان قاراساڭدا ءبىر ورىننان كوشپەگەن سىقىلدى كورىنەدى. ەڭ جارىق، ەڭ سۇلۋ جۇلدىزدار قوزعالسا دا ماتاۋلى تۇيەدەي ماتاۋىن جازبايدى. وسىنداي ماتاۋلى جۇلدىزدى، جۇلدىزشالاردى ۇيالى جۇلدىز دەيدى. ۇيالى جۇلدىزدار اسپان كەڭدىگىندە شاشىپ تاس­تاعان اسىقتاي، شاشىلىپ جاتىر». وسى ماتىندەگى قاراشا ءۇيدىڭ جىرتىعىنداي، ماتاۋلى تۇيەدەي ماتاۋىن جازباي، شاشىپ تاستاعان اسىقتاي دەگەن تەڭەۋ ءسوز تىركەستەرى قازاقتىڭ قاي بالاسىنا دا تۇسىنىكتى ەدى ءارى عىلىمي ۇعىم ءدال بەرىلگەن، كوزگە ەلەستەتۋگە دە قولايلى ەدى.

اۆتور («قىر بالاسى») جەر ءوز وسىنەن ءوزى اينالادى دەگەن تۇسىنىكتى بەرۋ ءۇشىن «جەر وزىنەن ءوزى ۇرشىقتاي اينالادى» نەمەسە «جەر كۇننەن دوڭگەلەك جولىمەن، ارقانداعى اتتاي اينالادى» دەپ قازاققا ەتەنە جاقىن تانىس، كۇندە ءۇي تىرشىلىگىندە كورىپ جۇرگەن ۇرشىق پەن ارقانداۋلى اتتى ەسكە تۇسىرەدى. بۇل وقىرمانداردىڭ قۇبىلىستى ۇعىنىقتى، وڭاي، ءارى تەز قابىلداپ الۋىنا ءتيىمدى ءادىس ەدى. سول سەكىلدى ەۋروپاداعى حريستيان ءدىنى وكىل­دەرىنىڭ ريم شىركەۋىندەگى كاتوليكتەردى، پاپا، مونارح سەكىلدى ءدىني اتاق، لاۋازىمدارىن كوزبەن كورمەگەن مۇسىلمان قازاق بالالارى ءۇشىن سول كەزەڭدە «كاتولىك مولدالارى، پولەك مولداسى» دەپ بەرگەن ەدى.

«قىر بالاسى» استرونوميالىق اتاۋلاردى بەرگەندە سول زات قازاق تۇرمىسىندا بولماعاندىقتان سيپاتتامالى، تۇسىندىرمەلى ادىستەردى پايدالانا وتىرىپ جانە ونىڭ قازاقشا بالاماسىن دا بەرۋگە ۇمتىلىس جاسايدى. بىزدىڭشە، بۇل ۇمتىلىسى ءساتتى شىققان. مىسالى: «پىلانەتتەردىڭ كوبىنىڭ ەرتكەن قوسشىسى بار. پىلانەتتەر كۇننەن اينالعاندا قوسشى جولداستارى كولەڭكەدەي ەرىپ پىلانەتتەردەن اينالادى دا جۇرەدى. ءبىزدىڭ جەردىڭ قوسشى جولداسى ايدىڭ قىلعانى دا وسى». «جۇلدىزدى باقىلاپ-باعىپ زەرتتەۋگە وسى كۇنى وزگەشە ءۇي سالادى. بۇل ءۇيدىڭ ورىس تىلىندەگى اتى وبسەرباتورىيە. لاتىن تىلىندە وبسەربى - قارايمىن، باقىلايمىن، باعامىن دەگەن ءسوز. ولاي بولعان سوڭ، بۇل ءۇيدىڭ قازاقشا اتى قاراۋىل ءۇي بولادى عوي».

«استىرونومشىلاردىڭ اسپابى، قىراعى تۇتىك - تەلەسكوب. جۇلدىزشى ءبىر تۇتىككە قاراپ سۋرەتىن سالاتىن اسپاننىڭ ايماعىنا تەلەسكوپتى بۇرمالايدى. ەكىنشى تۇتىكتە سۋرەت سالىپ الاتىن اسباپ بار».

«كۇنمەن عانا جارىق بولادى، پىلانەتتەر اسپان كەڭدىگىندە دوڭگەلەك سىزىق جولمەن كۇندى، قازىقتان اينالعان ارقانداعى اتتاي، اينالادى، سونى مەن پىلانەتتەردىڭ بۇ جولىن، ورىس لاتىن تىلىندە دوڭگەلەك - وربىيتا دەيدى».

جۇلدىزداردىڭ كەيبىر اتاۋى قازاق تىلىندە بۇرىننان بار ەكەندىگى بەلگىلى (تەمىرقازىق، جەتىقاراقشى، شولپان، كەمپىرقوساق ت.ب.). سول سەبەپتى اۆتور قازاقى ۇعىمداعى شولپان جۇلدىزىن باتىس بىلىمىندەگى ۆەنەرا جۇلدىزىمەن ءساتتى سالىستىرادى. مىسالى 23-بەتتە: «كۇننەن ساناعاندا ەكىنشى، مەركۇردىڭ سىرتىندا كۇندى اينالعان پىلانەت، روم ەلى سۇلۋلىقتىڭ قۇدايىنىڭ اتىن قويعان، بەنەرە. بۇ ءبىزدىڭ شولپان. مۇنى مەن كۇننىڭ اراسى 7-دە تاعى دا ون بولىكتىڭ 2-ءى (7,2) بولادى. اسپاندا شولپاننان سۇلۋ جۇلدىز جوق، كۇنگە ەرىپ ءجۇرىپ باتىستا جارقىراپ جانادى. كۇندى باستاپ ءجۇرىپ شىعىستا، كۇن باتسا كەلە جاتىر دەپ تۇرادى. شولپاننىڭ جارىعى سونداي كۇشتى، جەردە تاس، اعاش، ايۋان شولپاننان دا كولەڭكە تاستايدى». «جەر جازۋىندا (اۆتور گەوگرافيانى ايتىپ وتىر - گ.ك.) جەردىڭ سابىنىڭ ەكى ۇشىن ءپولىس دەيدى. تەمىرقازىققا قاراما-قارسى ءپولىستى تەرىستىك، تۇستىككە قاراما-قارسى ءپولىستى تۇستىك دەيدى» نەمەسە «كۇننىڭ جارىعى جاڭبىردىڭ بۇلىتتاعى سۋىنان ءوتىپ اسپانداعى كەمپىرقوساقتى تىگەدى». «ۇرشىقتى، زىرىلداۋىقتى ءيىرىپ تاقتايعا تاستاي بەرسە، ۇرشىق تا، زىرىلداۋىق تا سابىنان تىك تۇرىپ اينالمايدى، جامباستاپ، تەڭگە الاتىن جىگىتتەي، جانتايا اينالادى. جەردىڭ دە اينالاتىن سابى (جەردە شىنىندا تۇك ساپ جوق، جەردىڭ سابى دەگەندە وي جورىعان ساپتى ايتادى) جانتايىڭقى بولادى. جەردىڭ سابىنىڭ ەكى ۇشى (بۇ دا وي جورىعان ۇش) 23-ءىنشى سۋرەتتە (№) تەرىستىك، (S) تۇستىك قارىپتەرمەن تاڭبالانعان. جەر كۇننەن جىل ون ەكى ايدا اينالعاندا سابىنىڭ تەرىستىك (№) ۇشىن جازباي، اسپان كەڭدىگىندە ءبىر بەتكە قويىپ اينالادى. و بەت - تەمىرقازىق».

ال استرونوميا عىلىم سالاسىن اۆتور بىلايشا تۇسىندىرەدى: «اسپان كەڭدىگىن جايلاعان جارىق - شىراقتاردى باقىلاپ، باعىپ تەكسەرگەن ءبىلىم بەتىن - ءبىلىمدى استىرونوم ءبىلىمى دەيدى. بۇ بىلىمگە بۇل اتتى گىرەك ەلى تاققان. ول ەلدىڭ تىلىندە جۇلدىز - استەر، نوموس - قالىپ، زاڭ بولادى. وسى ەكى سوزدەن استىرونوم ءبىلىمىنىڭ اتى شىققان. ال استىرونوم ءبىلىمىن ورگە سۇيرەگەن جۇلدىز، وزگە جارىق ساۋلەلى شىراقتاردىڭ ءجۇرىسىن زەرتتەگەن ادام استىرونومشى اتالادى».

«دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى» ەڭبەگى استرونوميالىق سيپاتتاعى ەڭبەك بولعاندىقتان، بۇندا سول عىلىم سالاسىنا ءتان تەرميندەر مەن اتاۋلار كوپ كەزدەسەتىنى انىق. مىسالى: اسپان كەڭدىگى، اۋەسىز اسپان كەڭدىگى، اسپانداعى دوپ، نەبتىن (نەپتۋن), ۇران (ۋران), ساتىرىن (ساتۋرن), ىيۋپىتەر (يۋپيتەر), وربىيتا (وربيتا), مەركۇر (مەركۋري), مارىس (مارس), مەردىيەن، جەتىقاراقشى، تەمىرقازىق، قولتىقتاعى پىلانەتتەر، جۇلدىزشى، ۇيالى جۇلدىز، ەگىز جۇلدىز ۇياسى، ون ەكى ۇيالى جۇلدىز، قۇيرىقتى جۇلدىزدار، كوشپەيتىن جۇلدىزدار، جۇلدىز جاۋىنى، دۇنيەلىك تارتۋ، مايەتنىك، دوڭگەلەك جولىمەن اينالادى، جەر دوبى، جەردىڭ سابى، بىسوكوس جىل، قالىبتى جىل، يىۋلىيەن كالەندارى، گىرىگورىيەن كالەندەرى، پوتوسپەرە، كىيمىيە، وت قۇسقىش تاۋ (قازىرگى «جانارتاۋ» - گ.ك ت.ب.).

ون ەكى زودياك تاڭبالارىنىڭ بالاماسى بەرىلگەن: زودىياك ەنى - تاڭباسى، زودىياك جارىعى، وبەن (ارقار), تەلەس (بۇعى), بىلىزنەسىس (ەگىز), راك (شايان), لەب (ارىستان), دەبە (قىز), بەسى (تارازى), ىسكورپىيون (قاراقۇرت), ىستىرلەس (مەرگەن), كوزەروك (سەركەمۇيىز), بودولەي (سۋقۇيعىش), رىبا (بالىق). بۇلاردىڭ كەيبىرەۋلەرى بۇگىنگى اتاۋلارىمەن سايكەس كەلەدى. سونىمەن قاتار ءا.بوكەيحانوۆ جاڭا اتاۋ، تەرميندەردىڭ قازاقشا اتاۋىن، بالاماسىن بەرۋدى دە ويلاستىرعان. (كەستەگە قاراڭىز. اۆت.)

وسىنداعى گەوگرافيا تەرمينىنە قاتىستى ءا.بوكەيحانوۆتىڭ وزىندىك كوزقاراسى بار. بۇل جونىندە بىلاي دەگەن: «گەو گىرەك تىلىندە - جەر; گىرەپە - جازۋ. ەكەۋىنەن گەۋگىراپىيە دەپ ءسوز قۇرالعان. ءبىزدىڭ قازاق جازۋشىلارى ورىسقا ەرىپ جاعىراپىيا دەپ مۇنى الىپ وتىر. ءبىزدىڭ تىلدە جەر دە، جازۋ دا بار. گىرەكتىڭ گەۋگىراپىيەسىن ءبىز جەر جازىۋى دەپ الساق وڭ بولادى». ءبىز قازىرگى استرونوميا وقۋلىقتارىندا ۆۋلكاندى «جانارتاۋ» دەپ اتاپ ءجۇرمىز. ال اۆتور ونى «وت قۇسقىش تاۋ» دەپ بەرگەن. بۇنى سالىستىرۋ ءۇشىن كەلتىرىپ وتىرمىز.

ءا. بوكەيحانوۆ تەرمين جاساۋدا قازاق ءتىلىنىڭ ءوز ىشكى مۇمكىندىگى مەن سوزدىك قورىن كەڭىنەن پايدالانۋعا ۇمتىلىس جاساعان: بولمىس، بولمىس قۇلى، بولمىس جەتەگى، تازا ءبىلىم، جەر دوبى، جەردىڭ سابى، اسپانداعى دوپ، اسپان كەڭدىگى، وت قۇسقىش تاۋ، تۇتىلىس، ۇشقىش، دۇنيەنىڭ توزاڭى، ساتىرىننىڭ بىلەزىك شەڭبەرى، كۇننىڭ تاجى، قۇيرىقتى جۇلدىزدار، كوش­پەيتىن جۇلدىزدار، جۇلدىز جاۋىنى، قۇيرىقتى جۇلدىزدار ت.س.س.

ن. تورەقۇلوۆتىڭ «قازاق تىلىنە كىرەتىن جات ءسوز بولسا، قازاقتىڭ تىماعىن كيىپ، جالپاق قازاق ءسوزى بولىپ كىرسىن» دەگەنىندەي، حح عاسىر باسىندا كىرمە سوزدەردى قابىلداۋدا ۇندەستىك زاڭىن ساقتاپ جازۋ باستى قاعيدات بولىپ الىنعانى ءمالىم. بۇل ەڭبەكتە دە سول ۇستانىم باسشىلىققا الىنعان: مۇلىيەن (ميلليون), كەلەمەتىر، سىپىر (تسيفر), مارت، ىيۇن (يۋن), ءىيۇن (يۋن), سەنتەبىر، دەكەبىر، پەبىرەل، وكتەبىر، مەنۇت، سەكۇنت، ءنول، گەۋگىراپىيە (گەوگرافيا), تەلەگىراب، تەلەپون، وت اربا، تىرامباي، پويىز ت.ب.

قورىتا كەلە ايتارىمىز، «دۇنيەنىڭ قۇرىلىسى» وقۋلىعى العاشقى استرونوميالىق وقۋلىق ساناتىنا جاتادى. وقۋلىق قازاقتىڭ ۇلتتىق عىلىم ءتىلىن دامىتۋعا ۇلەس قوسقان، استرونوميا، گەوگرافيا، فيزيكا عىلىمى سالالارىنىڭ تاريحىندا وزىندىك ورنى بار ەڭبەك. الاش زيالىلارىنىڭ مۇراسىن تانىپ-ءبىلۋ بۇگىنگى تاڭداعى ءارتۇرلى عىلىم سالالارىنداعى تەرميندەرگە بالاما تاۋىپ، جاڭا جولداردى ىزدەستىرۋگە، زەرتتەۋگە سەپتىگى تيەر دەگەن ويدامىز.

گۇلجيھان كوبدەنوۆا،

ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

ايتار ويعا ايقىنداما

سەيىت قاسقاباسوۆ، اكادەميك:

- قازاق حالقىنىڭ استرونوميا تۋرالى ءىلىمى ارعى اۋىزشا بىلىممەن ساباقتاس. سوۆەت داۋىرىندە ءا.بوكەيحانوۆ ەڭبەگىمەن قولجازبامەن، تەكستولوگيامەن اينالىسقان ماماندار، بىزدەر، جاقسى تانىس بولدىق. ول كىسىنىڭ كەيبىر ماقالالارىن «قىر بالاسى» دەگەن بەلگىسىز زيالىنىڭ شىعارماسى ەكەن دەپ سول جىلدارى بۇكپەلەپ جاريالاپ تا وتىردىق، وسىلايشا عىلىمداعى ءداستۇر ساباقتاستىعى ۇزىلمەدى دەۋگە بولادى. ماسەلەن، استرونوميا تۋرالى كەرەمەت ەڭبەكتەر - ح.ابىشەۆتىڭ «اسپان سىرى»، م.ىسقاقوۆتىڭ «حالىق كالەندارى» مونوگرافيالارى تاقىر جەردەن تۋعان جوق، ول عالىمدار دا بوكەيحانوۆتىڭ ماۋەلى جەمىسىنەن ءنار تارتقان دەپ اشىق ايتۋعا، بۇكپەسىز باعا بەرۋگە بۇگىندەرى ابدەن بولادى.

زەينوللا سانىك، جازۋشى-عالىم:

- استرونوميانى دامىتۋ، اسپان الەمىن زەرتتەۋ - قاي ۋاقىتتا بولسا دا باستى ورىندا تۇرعانى انىق. اتا-بابالارىمىز جۇلدىزعا قاراپ بولاشاعىن بولجاعان، تاڭ مەن كەلەر كۇنىن پايىمداعان. ءبىزدىڭ تابيعاتپەن ەتەنەلىگىمىز سونداي، قازاق دۇنيە-تانىمىنا اسپان الەمىنىڭ تۇتاس بولمىسى سىيىپ تۇر. ال ونى تەرەڭ زەردەلەۋ ءۇشىن حالىقتىق تانىم مەن جاڭا زاماندىق عىلىمدى ۇشتاستىرا بىلگەن ءجون. مىنە، الەكەڭنىڭ كىتابى سونىڭ كوشباسىندا تۇر. بۇل تۇرعىدان العاندا، ءاليحان بوكەيحانوۆ - قازاقتىڭ تۇڭعىش استرونومى دەسەك تە ارتىق ەمەس.

سەرىكقازى قوراباي، دوتسەنت:

- بوكەيحاننىڭ بۇل ەڭبەگىن عارىش تۋرالى جۇيەلى عىلىمدى قازاققا العاش تانىتقان كىتاپ دەۋگە بولادى. ش.ءۋاليحانوۆ باستاعان زيالىلار كوبىندە قازاقتىڭ اسپان الەمى تۋرالى ميفولوگيالىق ۇعىمدارىن ايتاتىن، ءتىپتى «ەلەنتەاي مەن قىز بولىقتىڭ» ايتىسىندا دا قازاقتىڭ جەردى كوك وگىز كوتەردى دەگەندەي ۇعىمدارى ايتىلاتىن، حالىق سوعان ناناتىن. ال مىنا عىلىمي ەڭبەك العاش رەت استرونوميانى قازاققا ۇلىقبەكتەن كەيىن شىن عىلىم جۇيەسىندە كاسىبي تانىستىردى دەۋگە نەگىز بولادى. سودان كەيىنگى بۋىندار وسى اقجارىلقاپ ءاليحان بوكەيحان اق باتاسىنان شاپاعات الىپ بۇگىنگى توقتار، تالعاتتار عارىش كەڭىستىگىن باعىندىردى. بۇل بىزگە ماقتانىش، دەمەك ءاليحان ءىلىمىنىڭ اقتالۋى!

«دالا مەن قالا» گازەتى  №13 (393)