«قازاق جانىنىڭ جاراتىلىستى تانۋى، قورشاعان ورتامەن بايلانىسى قانداي؟ قازىر كوشكەن جۇرتىڭا اينالىپ سوعار بولساڭ، قانداي سەزىمدەر يەكتەۋى مۇمكىن؟ جالپى، اقىن جاندىلىقتى قازاققا ءتان قاسيەت دەپ جاتامىز، سۇلۋلىعىمىزعا سىزات تۇسكەندەي ياكي قازاق جانىنىڭ كىرلەۋى بايقالا ما؟ ». باس رەداكتوردان وسى تاقىرىپتاردى اشاتىن ماتەريال دايىنداۋعا پارمەن تۇسكەن سوڭ ويىمىز ون ساققا جۇگىردى. ءتىلدى، جاقتى بىرەر ادام تاۋىپ پىكىرلەسسەك پە دەپ تە ويلادىق. قايتپەك كەرەك؟ اقىرى قاداري حالىمىزشە باستان كەشكەنىمىزدى، تۇيسىنگەن، سەزىنگەن دۇنيەلەرىمىزدى، كوڭىلدە جاتقان كورىكتى ويدى «اۋىزعا تۇسسە ادىرا قالا بەرەتىن» سوزبەن بايانداۋعا تىرىستىق...

جاستىقتىڭ جالىنى ۇرعان، جارعا ويناعان لاقتاي كەزىن ەسكە العاندا، ساناڭدى سارساڭعا سالىپ، كوڭىلگە مۇڭ ۇيالاي باستايتىن كەزدەرى بولىپ تۇرادى. مارك تۆەننىڭ «مەنىڭ پلاتون سىندى عاشىعىمداعى» ايىنىماي قايتالاناتىن تۇستەردىڭ شىرماۋىنا شاتىلعانداي، قاشساڭ قۇتىلماس، قۋساڭ جەتكىزبەس بەيمازالىق جانىڭدى جابىرقاتىپ، «ۇمىتۋ ءۇشىن ەسكە العانىڭا» وپىق جەيسىڭ...

«قازاق جانىنىڭ جاراتىلىستى تانۋى، قورشاعان ورتامەن بايلانىسى قانداي؟ قازىر كوشكەن جۇرتىڭا اينالىپ سوعار بولساڭ، قانداي سەزىمدەر يەكتەۋى مۇمكىن؟ جالپى، اقىن جاندىلىقتى قازاققا ءتان قاسيەت دەپ جاتامىز، سۇلۋلىعىمىزعا سىزات تۇسكەندەي ياكي قازاق جانىنىڭ كىرلەۋى بايقالا ما؟ ». باس رەداكتوردان وسى تاقىرىپتاردى اشاتىن ماتەريال دايىنداۋعا پارمەن تۇسكەن سوڭ ويىمىز ون ساققا جۇگىردى. ءتىلدى، جاقتى بىرەر ادام تاۋىپ پىكىرلەسسەك پە دەپ تە ويلادىق. قايتپەك كەرەك؟ اقىرى قاداري حالىمىزشە باستان كەشكەنىمىزدى، تۇيسىنگەن، سەزىنگەن دۇنيەلەرىمىزدى، كوڭىلدە جاتقان كورىكتى ويدى «اۋىزعا تۇسسە ادىرا قالا بەرەتىن» سوزبەن بايانداۋعا تىرىستىق...

جاستىقتىڭ جالىنى ۇرعان، جارعا ويناعان لاقتاي كەزىن ەسكە العاندا، ساناڭدى سارساڭعا سالىپ، كوڭىلگە مۇڭ ۇيالاي باستايتىن كەزدەرى بولىپ تۇرادى. مارك تۆەننىڭ «مەنىڭ پلاتون سىندى عاشىعىمداعى» ايىنىماي قايتالاناتىن تۇستەردىڭ شىرماۋىنا شاتىلعانداي، قاشساڭ قۇتىلماس، قۋساڭ جەتكىزبەس بەيمازالىق جانىڭدى جابىرقاتىپ، «ۇمىتۋ ءۇشىن ەسكە العانىڭا» وپىق جەيسىڭ...

اكەم قىتايدا باستالعان «مادەنيەت توڭكەرىسىنىندە» تاۋعا قاراپ ۇلىعان ءبورىنىڭ بولتىرىگى سانالىپ، وقۋدان شىعارىلىپ، جاستايىنان اۋىر ەڭبەككە جەگىلىپتى. كورگەن قورلىعى مەن شەككەن ازابىن جىر قىلىپ ايتىپ وتىراتىن. ۇشقان قۇس قۇتىلا المايتىن قۇم اراسىنداعى تارىم تۇرمەسىندە جيىرما جىل ءومىرى وكسىپ كەلگەن اتامىز (اكەمنىڭ اكەسى) بۇعاۋدان بوساپ كەلگەن جىلى مەن تۋىلىپپىن دا، اۋلەتىمىزگە ىرىس كەلگەن، قۇت كەلگەن جىلدىڭ قۇرمەتىنە ازان شاقىرىلعان ىرىسبەك دەگەن ەسىم پاقىرىڭىزعا بۇيىرىپتى. تۇرمەنىڭ ازاپتى ءومىرى اتامىزدىڭ جانىنا، تانىنە سالعان جاراسىن از جىلدان سوڭ اجالعا ايىرباستاپتى. قاعاز بەتىنە اتىمىزدى قيقى-شويقى جازۋعا دارەجەمىز جەتكەن شاقتا، مەن اتتاس بالالارعا ەلىكتەپ ەسىمىمدى رىسبەك دەپ ورنەكتەگەنىمدە اكەم قاباعات اشۋعا باسىپ: «كەبەنەك كيىپ كەتكەن اتاڭنىڭ كەبىنگە ورالماي كەلگەنىنە ىرىمداپ قويعان اتتى دۇرىس جازۋدان ەرىندىڭ بە؟ ىرىس كەلدى دەپ ىرىسبەك قويعان جازعان-اۋ»،-  دەپ تومسارىپ قالاتىن. اتادان قالعان داۋلەتتىڭ ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتكەنىنە دە ونشا ءىش جيمايتىن. بۇكىل اۋلەتتىڭ باس كوتەرەر ازاماتتارىن تۇرمەگە توعىتىپ، مال-مۇلكىن قىتاي ولجالاعان كەزدەن بۇرىنعى ءبىر وقيعانى ىلعىي دا  ايتاتىن. «جۇكەي اۋىلى (اۋىلىمىز سولاي اتالاتىن كورىنەدى) جايلاۋدىڭ سونىسىن جەپ، كۇزەۋلىككە كوشەر الدىندا قۇستار دا تىزبەك-تىزبەك اۋىل ۇستىنەن ۇشىپ وتەتىن. كيىز ۇيدە مىلتىعىن مايلاپ، وعىن سايلاپ وتىرعان اتاڭنىڭ سەنىمدى سەرىگى تۇستىككە بەت تۇزەگەن تىرنالار كەرۋەنى شاڭىراقتىڭ تۇسىنا كەلگەندە، نە سايتان ءتۇرتتى ەكەن، الدىڭعىسىن كوزدەپ ماسانى باسىپ قالادى. باستاۋشىسى قاناتى دالبىراپ جەرگە قۇلاعاندا، قاز-قاتار قالىقتاپ بارا جاتقان تىرنالار ۇيما-جۇيما، ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى قۇلايدى. بۇكىل اۋىل شۋ-شۇرقان بولىپ، قۇستىڭ شۋىلى زارەمىزدى الدى. ۇلكەندەر جاعى يماندارىن ءۇيىرىپ، مىلتىق كەزەگەن تەنتەكتىڭ جاعاسىنا جارماستى. اقىرى مال ايتىپ سويىپ، تاڭىرگە تاساتتىق بەرىپ قۇستاردى ازەر ۇزاتىپ سالدىق. سول جىلى قار قالىڭ جاۋدى. كوكتەم شىعا ۇدىرە كوشكەن اۋىلدىڭ الدىنان قىتاي اسكەرى لاپ قويىپ، كوش كەرى بۇرىلدى. ءومىردىڭ ءبىز ويلاپ كورمەگەن تارعالاڭ جولى باستالدى...». اكەمىز ۇنەمى قايتالاپ ايتىپ وتىراتىن وسى اڭگىمەنى ەستي-ەستي ەسەيگەن جۇرەك ەدى بۇل. شىمىرلاپ، سىزداپ قوياتىنى بار. تىم اسەرشىل. قۇستاردى جاقسى كورەدى...

اۋىلداعى كۇيبەڭ تىرشىلىككە جەگىلگەن اكەيدىڭ جۇمىستارىنا قولعابىس تيگىزۋگە جاراعان شاقتا، ەلبەكتەپ سول كىسىنىڭ قاسىندا ءجۇرۋشى ەدىك. جۇماحان دەيتىن دوسى بار. ەگىستىگىمىز ءبىر جەردە. تەمەكىنى شەككەندە بارلىق دۇنيە ەسىنەن كوتەرىلىپ كەتەتىن. بىردە «جۇماحان، سەن وسى تەمەكىنى قالاي شەگىپ كەتتىڭ» دەپ اكەم دە قۇتقىۋىرلاپ قويماپ ەدى، جۇكەڭ تەمەكىسىن شيراتىپ، ۇزاق اڭگىمەسىن باستاپ كەتتى. «جايلاۋدا وتىرعانىمىزدا قار سۋىمەن كەتكەن بىرەۋدىڭ قىل قۇيرىعى ءبىزدىڭ ۇيىرگە قوسىلىپ، كوزدىڭ قۇرتىن وياتتى. ءبىر كۇنى ەكى كەشتىڭ اراسىندا جانۋاردى اقىرى الىپ سوقتىم. باسىن كەسىپ، جاركەمدەپ جاتقانىم سول ەدى، تاسىرلاعان ات تۇياعىنىڭ ءدۇبىرى ەستىلدى دە، سۋىت ءجۇرىستى اق ساقال قاسىما كەلدى. سالەم بەرىپ، اتىن ۇستاپ ۇيگە ءتۇسىردىم. ۇرلىعىمنىڭ ۇستىنەن تۇسكەن قاريانى نە دەپ الداۋسىراتارىمدى بىلمەي اڭتارىلىپ تۇرىپ قالدىم. شال دا جەڭىل قيمىلداپ، قونىشىنان كەزدىگىن سۋىرىپ، كومەكتەسۋگە نيەت تانىتتى. اقىرى بىرگە جاركەمدەدىك جانۋاردى. بايبىشەم دە ورىستەن قايتقان مالدى جايعاپ بولىپ، قازان كوتەردى. تاماق پىسكەنشە شالدىڭ ءجون-جايىمەن تانىستىم. جىلقى جوعالتىپتى. بوگەنايىنان جاڭاعى ءوزى سويعان قىل قۇيرىق ەكەندىگىن سەزىپ، قىلپىلداپ وتىرمىن. شالىم ۇندەمەيدى، ەشتەمە سەزبەگەندەي سىڭاي تانىتادى. سەزبەدى دەسەم، جىلقىنىڭ باسىنا، ەن-تاڭباسىنا سۇقتانا قاراعان قىراعى كوزدى قالاي ۇمىتام. تورە تاباق جال مەن جايا الدىمزعا كەلىپ، ىقىلاس بىلدىرگەندە دە جۇزىنەن تيتتەي وزگەشەلىك بايقالمادى. قيالاي تۋراپ، قۇمايداي سوعادى. تاس شايناعانداي بوپ مەن وتىرمىن. ءتۇنى بويى اسقازانىمدى تۇيرەگەن مازاسىزدىقتان ارىلا الماي، تۇرىپ كەتتىم. شال دا ويانىپ نامازىن وقىپ، اتتانۋعا قام جاسادى. كەتەرىندە اتى-ءجونىن، تۇراتىن اۋىلىن تاعى ءبىر قايتالاپ ايتىپ، كەتە باردى. اڭىرىپ مەن قالدىم. جانىمدى يەكتەگەن بەيمازالىقتان ارىلا الماعان سوڭ، ءبىر جورعانى جەتەككە الىپ، شالدىڭ اۋىلىنا تارتتىم. جەتەكتى بەلدەۋگە بايلاپ، سالەم بەرىپ ۇيگە كىردىم. اق ساقال شيراق قيمىلداپ، بايەك بوپ جاتىر. شاي ءىشىلدى، اڭگىمە ايتىلدى. بىراق سويىلعان جىلقى تۋرالى مەن دە، شال دا جاقكىرىسىن اشپادىق. اتتانىپ كەتتىم. جول بويى كەڭسىرىگىم اشىپ، ءومىرى شەكپەگەن تەمەكى دەگەن پالە ويىمدى بولە بەردى. تاۋىپ شەكتىم. ءىشىم كەڭىگەندەي سەزىندىم. سول كۇيى قالتادان تاستامايتىن بولدىق قوي بۇل بوقتى. ءاي، سول شالدىڭ كىسىلىگى ەسىمە تۇسسە وزىمنەن ءوزىم ۇيالام...». وسىنى جازىپ وتىرعان مەن دە تەمەكى شەگىپ وتىرمىن. قاشان، قايدا، نە ءۇشىن شەككەنىمدى ەسىمە تۇسىرە المادىم. بىزدىكى سول اسقىنعان ءناپسىنىڭ جەلىگى بيلەگەن جامان عادەتىمىزگە تيىم سالا المايتىن السىزدىك ەكەنىن مويىنداۋعا موينىمىز جار بەرمەيتىن قۇلىقسىزدىق قوي. ورتام دا سولاي. نەسىن جاسىرايىن. ءناپسىنى باعىندىرۋعا، كەشىرىمگە ۇيرەنبەگەنبىز. شىرىلداعان قازاق جانىنىڭ سۇلۋلىعى ومىرگە كەلىپ-كەتكەنىن ەشكىم سەزبەيتىن قاراپايىم جانداردىڭ كەۋدەسىندە بۇلقىنىپ جۇرەدى ەكەن عوي. مەن ونى اتاعى شىققان جازۋشى نەمەسە اقىن، باسقا دا تۇلعالاردا عانا بولاتىن اسىل قاسيەت شىعار دەپ ويلايتىنمىن. وڭباي قاتەلەسكەنىمدى كەيدە سەزەم. قازاقتىڭ توڭ جۇرمەگەن دالاسىندا ءبىر-بىرىنە قالامدارىنان قارعىس جاۋدىرىپ، كىسىلىك تانىتۋعا جۇرەكتەرى داۋالامايتىن سولاردى قويشى دەگىڭ كەلەدى. ولاردىكى دە كوركەم شىعارمادا عانا ءومىر سۇرەتىن، ويدان جاساپ العان ادەمى كەيىپكەرلەرمەن جۇرتتى الدايتىن ساۋاتتى قۋلىق سەكىلدى.

شالدان تىزەرلەپ تۇرىپ كەشىرىم سۇراعىم كەلەدى. كەشىرە السا...

«قازاق ادەبيەتى» گازەتى