اردابەك سولداتباي. جەر باسىپ الۋعا ارەكەتتەنگەندەر سوققىعا جىعىلدى
1-مامىر كۇنى الماتى قالاسىنىڭ قاسىنداعى دۋمان ىقشام اۋدانى ورنالاسقان تالعار داڭعىل جولىنىڭ كەلەسى جاعىنداعى تالعار اۋدانىنا (الماتى وبلىسى) قاراستى جەر تەلىمدەرىن باسىپ الماقشى بولعان دۋماننىڭ پاتەرشىلەرى تۋرالى فوتورەپورتاج ۇسىنعانبىز. كەشە كەشكىسىن دۋمانعا قايتا ات باسىن تىرەدىك. ءبىز كەلگەندە داڭعىل جولدىڭ دۋمان جاعىندا، ىقشام اۋدانعا كىرە بەرىستەگى باعدارشامنىڭ قاسىندا ءبىراز ادام جيىلىپ تۇر ەكەن.
ال جولدىڭ كەلەسى بەتىندە 300 مەترگە جۋىق جەرگە ارنايى قورشاۋلارىن قۇرىپ تاستاعان قۇقىق قورعاۋشىلار ساپ تۇزەپتى. ولاردىڭ قاراسى تىم كوپ كورىندى. ءبىرى كەلىپ، ءبىرى كەتىپ جاتىر.
1-مامىر كۇنى الماتى قالاسىنىڭ قاسىنداعى دۋمان ىقشام اۋدانى ورنالاسقان تالعار داڭعىل جولىنىڭ كەلەسى جاعىنداعى تالعار اۋدانىنا (الماتى وبلىسى) قاراستى جەر تەلىمدەرىن باسىپ الماقشى بولعان دۋماننىڭ پاتەرشىلەرى تۋرالى فوتورەپورتاج ۇسىنعانبىز. كەشە كەشكىسىن دۋمانعا قايتا ات باسىن تىرەدىك. ءبىز كەلگەندە داڭعىل جولدىڭ دۋمان جاعىندا، ىقشام اۋدانعا كىرە بەرىستەگى باعدارشامنىڭ قاسىندا ءبىراز ادام جيىلىپ تۇر ەكەن.
ال جولدىڭ كەلەسى بەتىندە 300 مەترگە جۋىق جەرگە ارنايى قورشاۋلارىن قۇرىپ تاستاعان قۇقىق قورعاۋشىلار ساپ تۇزەپتى. ولاردىڭ قاراسى تىم كوپ كورىندى. ءبىرى كەلىپ، ءبىرى كەتىپ جاتىر.
قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ مۇزداي قۇرسانعان تولىق بەينەلەرىن جاقىننان ءتۇسىرۋ وڭاي بولمادى. كەتپەي تۇرىپ العان ەدىك،مىناۋ سپورت كيىمىندەگى باسشىلارى كەلىپ، 1-2 كادر ءتۇسىرىپ تابانىمىزدى جالتىراتۋىمىزدى سىپايى عانا ەسكەرتتى.
ءتارتىپ ساقشىلارىنان ادەتتەگىدەي ەشقانداي سۇحبات الا المايتىنىمىزدى ءتۇسىنىپ تۇرعىندارعا قايتىپ كەلدىك.
مۇرات ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ قولىنا 2-مامىر كۇنى كۇندىز ءتۇسىپتى. ال بىرىنەن ەكىسىنە قاراعان ءتۇنى ساعات 4-تەر شاماسىندا ءتارتىپ ساقشىلارى باسىپ العان جەر تەلىمدەرىنەن كەتپەي دالادا تۇنەپ جاتقان ادامداردى كۇشپەن تارقاتىپ، ءبىرازىن ۇستاپ اكەتىپتى. تۇرعىندار ۇستالعان ادامداردىڭ سانى ەكى جۇزدەن استام دەسەدى. ارالارىندا ايەلدەر دە از ەمەس. سوققى العان، تاياق جەگەن ادامدار كوپ كورىنەدى. اسىرەسە، ءبارىنىڭ تۇرشىگە جەتكىزگەنى – اياعى اۋىر ايەلدىڭ دە سوققىعا جىعىلىپ، جانىپ جاتقان وتقا قۇلاعانى، قازىر بالاسى ءولى تۋىپ، ءوزى اۋىر حالدە جانساقتاۋ بولىمىنە تۇسكەنى تۋرالى حابار بولدى. الايدا، الماتى وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ ءباسپاسوز-حاتشىسى كوبەي مىرزاقۇلوۆ ونداي اقپارات ەستىمەدىك دەپ وتىر.
ءمان-جايدى انىقتاۋ ءۇشىن تالعار اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرداۋلەت ابدۋللاەۆقا قوڭىراۋ شالدىق. بىردەن ايتايىق، بۇل كىسى كەشە حالىقتى تىنىشتاندىرۋعا بارىنشا كۇش سالىپ، جۇرتپەن اشۋ-ىزامەن ەمەس، ويىن-قالجىڭمەن سويلەسۋگە تىرىسىپ، قولىنان كەلىپ جاتسا، جەر تەلىمدەرىنە حالىقتىڭ يە بولۋىنا بار كۇشىن سالاتىنىن ايتىپ، جينالعان ادامداردىڭ كوڭىلىن تاۋىپ باققان. «حالىققا مۇنىڭ زاڭسىز ەكەنىن ايتتىق، تۇسىنبەدى، كونبەدى. سوسىن ءتارتىپ ساقشىلارى ولاردى كۇشپەن تارقاتتى. ەشكىمدى ۇرىپ-سوققان جوق. كونبەگەن، قارسىلاسقان ەكى جۇزدەي ادامدى ۇستاعانى راس. ونىڭ 170-ءىن تۇسىنىكتەمە العان سوڭ بوساتىپ جىبەردى. قالعانى قۇجاتتارى جوق جانە ءىشىپ الىپ پالە ىزدەپ جۇرگەندەر. ولار تۋرالى ناقتى مالىمەتتەر بەلگىلى بولعان سوڭ بوساتادى»، - دەدى ەرداۋلەت ابدۋللاەۆ. ونىڭ ءسوزىن الماتى وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ ءباسپاسوز-حاتشىسى كوبەي مىرزاقۇلوۆ راستادى. ايتۋىنشا، 243 ادام اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان. ونىڭ ىشىندە 30 ادام 10 تاۋلىككە قامالعان.
جۇرت ونىڭ ءسوزىن بىردەن وتىرىككە شىعاردى. «بۇگىن كۇندىز قۇقىق قورعاۋشىلارعا بۇيرىق بەرگەن وسى، «مىناۋ حالىق - توبىر، اياماڭدار، كونبەگەندەرىن ۇرىپ جىعىڭدار»، - دەگەن سول بولاتىن» دەيدى كۋاگەرلەر. جينالعانداردىڭ ءبىرى ءوزىنىڭ ايەلى تۇندە تاياق جەگەنىن ايتىپ، كۋا قىلۋ ءۇشىن ۇيىنە شاقىردى. سارقىت ءمۇساپىروۆانىڭ باسى جارىلىپتى، يىعىنداعى قاتتى جۇمىر زات ارقىلى (دۋبينكا بولسا كەرەك) تيگەن سوققىنىڭ ءىزى ءالى بىلەۋلەنىپ تۇر ەكەن.
الدى 23, سوڭى 3,5 جاستاعى بەس بالانىڭ اناسى وزىنە كۇيەۋى دە قول جۇمساپ كورمەگەنىن ايتادى. 2002 جىلدان بەرى دۋماندا پاتەرشى. ازاپتى تۇرمىستان ارىلىپ، ەل قاتارلى كۇن كورسەم دەگەن ارماننىڭ جەتەگىمەن جەر باسىپ الۋشىلارعا ىلەسىپتى. كۇندىز ەكى كىشكەنتايى قاسىندا جۇرگەن. كەشكە ولاردى ۇيدە قالدىرىپ ءوزى الاۋلاتىپ وت جاعىپ، ءتۇندى باسىپ العان جەر تەلىمدەرىندە دالادا وتكىزىپ جاتقاندارعا قوسىلعان ەكەن.
- تاڭعى ساعات ءتورت كەزىندە ءتارتىپ ساقشىلارى توپ-توپ بولىپ وتىرعان ادامداردىڭ ءاربىر توبىن جەكە-جەكە قورشاپ بولعان ەدى. ءبىزدىڭ بارلىعىمىز ولاردىڭ تالابى بويىنشا تۇرەگەلمەي، ارى-بەرى جۇرمەي وتتى اينالا وتىرعانبىز. ەشكىم دە جانجال شىعارۋدى ويلاعان جوق. ءبىزدىڭ قولىمىزدا ءتىپتى شىبىق تا جوق ەدى. سوندىقتان ءتارتىپ ساقشىلارى ءبىزدى ۇرادى دەپ ەشكىم ويلامادى. جۇرتشىلىق سولاي بەيبىت قالىپپەن وتىرىپ تالابامىزدى ورىنداتايىق دەپ كەلىسكەن. كەنەت ءتارتىپ ساقشىلارى ورتادا ۇيلىعىپ وتىرعان بىزدەردى باس-كوزگە توپەلەي كەتتى. ءبارىمىزدى سۇيرەپ، جۇلقىپ، ۇرىپ جاتىر. توڭىرەك تۇگەل ۋ-شۋ بولىپ كەتتى. بىرەۋىنىڭ دۋبينكاسى باسىما ءتيدى. بەتىمدى قان جاۋىپ قۇلاپ ءتۇستىم. سۇيرەتىلىپ تۇرىپ جاتىر ەدىم تاعى ءبىر سوققى يىعىمنان، بىرەۋى جەلكەمنەن ءتيدى. ايتەۋىر، ءولدىم-تالدىم دەگەندە بىرەۋلەرگە ىلەسىپ مەشىتكە دەيىن جەتىپ، تاكسي ۇستاپ وبلىستىق اۋرۋحاناعا بارىپ باسىمدى تىككىزدىم. مەن بولعان كەزدە اۋرۋحاناعا وسى جاقتان وتىزعا جۋىق ادام جەتكىزىلدى. كوپشىلىگى ايەل ادامدار. ۇيگە تاڭعى ساعات سەگىزگە قاراي ازەر جەتتىم. كۇنى بويى تۇرا الماي جاتتىم. قان قىسىمىم قاتتى كوتەرىلدى. بالالارىما امان جەتكەنىمە شۇكىر. جەتىم قالسا قايتەر ەدىم. ءبىز جەتىسكەننەن جەر سۇرامايمىز عوي. ءۇي-كۇيىمىزدى كوزدەرىڭىز كورىپ وتىر، - دەيدى سارقىت.
ال مىنا اياداي ۇيدە پاتەر جالداپ جاسى جەتپىسكە جەتىپ قالعان اقساقال جاقسىلىق تاۋبولديەۆتىڭ وتباسى تۇرادى. ونىڭ دا بەس بالاسى بار. ول دا جەر باسىپ الۋشىلارمەن بىرگە 2-مامىر كۇنى تاڭعى تورتتە ۇستالعان. ول ءوزىن ەشكىمنىڭ ۇرىپ-سوقپاعانىن ايتادى. «ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ بارلىعى دەرلىك ورىمدەي جاس قازاق بالالارى. ءبىز ولاردىڭ اتا-اناسى ەمەسپىز بە؟ كەيبىرەۋى «جارلىق قاتتى، جان ءتاتتى» بولسا دا ەشكىمدى ۇرىپ-سوقپاعانىنا ءوزىم كۋامىن. شەتكەرىرەك شوعىرلانىپ وتىرعان ءبىزدىڭ توبىمىزدى الدىمەن اكەتتى. سوندىقتان قانشا ادامدى ساباپ، قانشاسىن جاراقاتتاعانىن ايتا المايمىن. وزىمنەن تۇسىنىكتەمە العان سوڭ تاڭعى ساعات جەتىدەن كەيىن ۇيگە قايتاردى. ساۋساقتارىمىزدىڭ تاڭبالارىن الىپ، ارقايسىمىزدى جەكە وتىرعىزىپ تەرگەپ، ەندى زاڭسىز ارەكەتكە بارساڭدار، قامايمىز دەپ قايتاردى. ارينە، ءبىز دە تىرشىلىكتىڭ تاۋقىمەتىن تارتقان سوڭ باردىق ونداي قادامعا. جاسىم جەتپىسكە كەلدى. پەنسيانىڭ شاماسىن ءوزىڭىز بىلەسىز. اۋىلدا جۇمىس بولماعان سوڭ بالا-شاعا قالاعا كەتتى. ارتىنان ءبىز دە كەلدىك. ادىرا قالعان اۋىلدا كۇنەلتەرلىك ەشتەمە قالمادى. الايدا، ەندى انا جاققا بارۋعا جۇرەگىم داۋالار ەمەس. بىرەۋدىڭ بوساعاسىن جاعالاپ ءجۇرىپ ولسەم ولەيىن، بالامداي بالالاردان تاياق جەپ ولمەي-اق قويايىن دەپ شەشتىم» دەيدى اقساقال.
جاقسىلىق اقساقالدىڭ بايبىشەسىن دە ءتارتىپ ساقشىلارى جاقسىلاپ قورقىتسا كەرەك. «ۇلكەندەر جاعى تىنىش وتىرىڭدار، ءتارتىپ ساقشىلارىمەن سوزگە كەلمەڭدەر، جانجال شىعارماڭدار دەگەن سوڭ بارلىق ادامدار ءوزارا اڭگىمەلەسىپ تىنىش قانا وتىرعان ەدى. ءبىزدى ۇرىپ-سوعادى دەگەن وي ەشقايسىمىزعا كەلمەپتى. قورشاپ تۇرعان پوليتسيا وكىلدەرىنىڭ ءبارى ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ ۇلدارى ەكەن. اتا-انالارىنداي ادامدارعا قول جۇمسايدى دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاساق تۇسىمىزگە كىرگەن جوق. جاپپاي تومپەشتەۋ باستالعان كەزدە ولاردىڭ بىرەۋى مەنى قاتتى يتەرىپ قالدى. جانىمىزداعى جىراعا قۇلاپ تۇسە جازدادىم. ءوزىم سەكىلدى ەكى-ءۇش كەمپىر زارە-يمانىمىز قالماي ۇيگە قاراي زىتتىق. ءتىپتى ۇيگە كەلگەن سوڭ دا جۇرەگىم ورەكپىپ، دالادان تىقىر شىقسا ۇرىپ-سوعىپ الىپ كەتۋگە كەلگەن ءتارتىپ ساقشىلارى بولار دەر تىعىلارعا تەسىك تاپپادىم. شىنىمدى ايتسام جۇرەگىم ءالى ورەكپىپ وتىر. ۇيىقتاعان جوقپىن ءالى. كوزىمدى جۇمسام-اق قالقانىن ۇستاپ، دۋبينكاسىن كوتەرىپ اقىرىپ كەلە جاتقان ادامدار ەلەستەيدى» - دەيدى ول.
سۋرەتتەردى تۇسىرگەن ەركىن قۋاتايۇلى.