ادەتتە، باعىمسىزدىققا قول جەتكىزگەن ەلدەر وتكەن تاريحىن تاۋەلسىزدىك تۇرعىسىنان جاڭاشا باعالاي باستايدى. سەبەبى، تاريح قالتارىسىنداعى بۇرا تارتۋعا جول بەرەتىن بۇرالاڭداردا ۇلتتىق مۇددەنى قورعاپ قالۋ ءۇشىن تاريحتى تاۋەلسىزدىك تۇرعىسىنان قورىتۋ اسا ماڭىزدى. وسىلاي قورىتۋ ارقىلى عانا قاي كەزەڭدە بولماسىن ۇلت ابىرويىن ساقتاپ، تاۋەلسىز سانانى قالىپتاستىرا الامىز. ال، ءبىز تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما جىلدىعىندا تاريحىمىزدى تاۋەلسىز باعالاي الاتىن بيىك ورەگە كوتەرىلە الدىق پا؟ البەتتە، «جوق» دەپ جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى. ويتكەنى، سانامىزداعى سىرەسىپ قالعان قۇلدىق پسيحولوگيا تاريحىمىزدى تاۋەلسىزدىك تۇرعىسىنان تۇجىرىمداۋعا مۇرشا بەرگەن جوق.

ادەتتە، باعىمسىزدىققا قول جەتكىزگەن ەلدەر وتكەن تاريحىن تاۋەلسىزدىك تۇرعىسىنان جاڭاشا باعالاي باستايدى. سەبەبى، تاريح قالتارىسىنداعى بۇرا تارتۋعا جول بەرەتىن بۇرالاڭداردا ۇلتتىق مۇددەنى قورعاپ قالۋ ءۇشىن تاريحتى تاۋەلسىزدىك تۇرعىسىنان قورىتۋ اسا ماڭىزدى. وسىلاي قورىتۋ ارقىلى عانا قاي كەزەڭدە بولماسىن ۇلت ابىرويىن ساقتاپ، تاۋەلسىز سانانى قالىپتاستىرا الامىز. ال، ءبىز تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما جىلدىعىندا تاريحىمىزدى تاۋەلسىز باعالاي الاتىن بيىك ورەگە كوتەرىلە الدىق پا؟ البەتتە، «جوق» دەپ جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى. ويتكەنى، سانامىزداعى سىرەسىپ قالعان قۇلدىق پسيحولوگيا تاريحىمىزدى تاۋەلسىزدىك تۇرعىسىنان تۇجىرىمداۋعا مۇرشا بەرگەن جوق.

ءبىزدىڭ بۇگىنگى وي-تالقىمىز 1941-1945 جىلدارداعى عالامدىق سوعىستى قازاق قالاي باعالاۋ كەرەك دەگەن سۇراققا ارنالىپ وتىر. كەڭەستىك داۋىردە بودان ەل بولعاندىقتان، ورىس ۇلتىنىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى «ۇلى وتان سوعىسى» دەپ باعالاۋعا ءماجبۇر بولدىق. ال، شىنتۋايتىندا، 1941-1945 جىلدارداعى قان مايدان قازاق حالقى ءۇشىن «ۇلى وتان سوعىسى» سانالا ما؟ تاۋەلسىز سانامىز تولىق قالىپتاسپاعاندىقتان بىردەن «ءيا» نەمەسە «جوق» دەپ جاۋاپ بەرە المايتىنىمىز بەلگىلى. سول سۇراپىل سوعىسقا جارتى ميلليوننان استام اتا-بابالارىمىز اتتانىپ، كوبىسى ەرلىكپەنەن قازا تاپقاندىقتان، سونداي-اق، تىلداعى قالىڭ ەل جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن «بارىدە مايدان ءۇشىن، بارىدە سوعىس ءۇشىن!» دەپ ءتورت جىل ايانباي تەر توككەندىكتەن، ءبىز، ارينە، الپىس التى جىل بويى ناسيحاتتالىپ، سانامىزعا ءسىڭىستى بولىپ قالعان «ۇلى وتان سوعىسى» دەگەن ۇعىمعا قارسى شىعا المايمىز. دەسەكتە، حاقيقي تۇسىنىك تۇبىندە جەڭىسكە جەتپەي قويمايدى. كۇشتەپ تانىمعا تاڭىلعان ۇعىم ايتەۋىر ءبىر تارك ەتىلەدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى 1936 جىلى كەڭەس وداعىنا تاۋەلسىز سۋبەكتى رەتىندە مۇشە بولدى. قىزىل يمپەريانىڭ كەزىندە قازاقستاندا مادەني-ەكونوميكالىق تۇرعىدا ازداپ بولسا دا العا جىلجۋشىلىق بايقالدى. سول سەبەپتەن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ فاشيستىك گەرمانيانىڭ باسقىنشىلىعىنا قارسى جۇرگىزگەن سوعىسى ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن «ۇلى وتان سوعىسى» بولىپ سانالاتىن سياقتى. ايتسە دە، كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىنا مۇشەلىككە قازاق حالقى ءوز ەركىمەن ەنگەن جوق. كەڭەس ۇكىمەتى 1918-1920 جىلدارى قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتىن قۇرماق بولعان «الاش وردا» ۇكىمەتىن ساياسات ساحناسىنان كۇشتەپ ىعىستىردى. 1932-1933 جىلدارعى گولوششەكيننىڭ جاساعان گەنوتسيتىندە حالقىمىزدىڭ تەڭ جارتىسى اشتان قىرىلىپ، ءبىر بولىگى امان قالۋ ءۇشىن ەرىكسىز شەتەل استى. 1937-1938 جىلدارى ءسۇت بەتىنەن قازاق حالقىنىڭ قايماقتارى سىلىنىپ الىپ، ارىستارىمىز ناقاقتان ناقاق مىرىشقا تۇيرەلدى. سوعىستان بۇرىن قانشاما ۇلت قايراتكەرلەرىمىز يتجەككەنگە ايدالىپ، اباقتىنىڭ اتجالمانىنا جەم بولسا، سوعىستان كەيىنگى جىلدارى دا ۇلتتىڭ جوعىن جوقتاعان قانشاما عالىمدارىمىز جازىقسىز جاپا شەكتى. قالا بەردى، ورىس مادەنيەتىنىڭ ەكسپانتسياسىنا ۇشىراعان قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى مەن مادەنيەتى قاتتى قۇلدىراۋعا ۇشىرادى. سايىپ كەلگەندە ايتپاعىمسىز، قازاققا كورسەتپەگەن قۇقايى جوق كەڭەس ۇكىمەتى قالايشا بىزگە «وتان» بولا الادى؟ تەك ورىس ۇلتىنىڭ مۇددەسىن كوزدەگەن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ فاششيستىك گەرمانياعا قارسى كۇرەسى قالايشا ءبىز ءۇشىن «ۇلى وتان سوعىسى» بولىپ سانالادى؟

مامىر ايىنىڭ قارساڭىندا رەسەي تەلەارنالارىندا كورسەتىلەتىن كينو-فيلمدەر  1941-1945 جىلعى سوعىستى ورىس حالقىنىڭ جەڭىسى رەتىندە كورسەتۋدەن ءبىر تانبايدى. ءارى-بەرىدەن سوڭ سول سوعىستا قۇددى تەك ورىس ۇلتى عانا ەرلىك كورسەتكەن سەكىلدى سيۋجەتتەر سومدالادى. وسىنى كورە-تۇرا سۇم سوعىستى «ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس» دەپ باعالاۋدىڭ ورنىنا، سولتۇستىكتەگى كورشىمىزبەن بىرگە ءاربىر جىلى «ۇلى جەڭىس كۇنىن» ەسكە الىپ، مارە-سارە توي وتكىزۋدەن ءبىر جالىققان ەمەسپىز. تاريح قويناۋىنا كوز جىبەرەر بولساق، بابالارىمىز جالدامالى اسكەر بولىپ وزگە ەلدەر ءۇشىن قانشاما مارتە قان كەشكەن. ءبىز ۆيزانتيا مەملەكەتىن قورعاپ قالعان كەگەن حاندى، گرۋزيانى سىرتقى جاۋلاردان امان ساقتاعان ارتىق حاندى، مىسىردى  جاۋلاماق بولعان باسقىنشىلاردى تاس-تالقان ەتكەن بەيبارىستى باتىر بابالارىمىز دەپ ماقتان تۇتامىز. ولاي بولسا، ءبىز باۋىرجان، قاسىم، تولەگەن، تالعات، مانشۇك، ءاليا، حيۋازداردى دا فاشيستىك گەرمانيانىڭ اگرەسسياسىنان رەسەيدى قورعاپ قالعان قازاق حالقىنىڭ باتىرلارى دەپ ماداقتاعانىمىز ابزال. وسى تۇستا ايتا كەتەتىن جايت، مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە ءبىزدىڭ تولقىنعا 1812 جىلعى ورىس-فرانتسۋز سوعىسى «وتان سوعىسى» دەپ وقىتىلدى. تاريحشىلارىمىز وعان دالەل رەتىندە ورىس-فرانتسۋز سوعىسىنا بوكەي ورداسىنىڭ جۇزدىگىنىڭ قاتىسقاندىعىن العا تارتاتىن. دەربەستىك العاننان كەيىن بۇل سوعىستى «وتان سوعىسى» دەمەك تۇگىلى تاريح وقۋلىقتارىنان كورمەيتىن بولدىق. ال، بىراق ءبىز ودان كەيىن بولعان 1941-1945 جىلعى قان كەشۋدى ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس دەپ باعالاۋدىڭ ورنىنا ءالى كۇنگە دەيىن «ۇلى وتان سوعىسى» دەۋمەن كەلەمىز. تەگىندە، 1812 جانە 1941-1945 جىلدارداعى باسقىنشىلارعا قارسى كۇرەس تەك ورىس حالقى ءۇشىن عانا وتان سوعىسى سانالادى.

ءبىزدىڭ بۇل وي-تۇجىرىمىزعا زامانداستارىمىزدىڭ كوپشىلىگى «گەرمانيا سوعىستا جەڭىسكە جەتكەندە ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ قالى نە بولار ەدى؟ دەپ قارسى داۋ ايتاتىنى بەلگىلى. ءاسىلى، گيتلەردىڭ ءبىزدىڭ ماڭدايىمىزدان سيپاپ، اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ، باسىمىزعا بوستاندىق بەرىپ قويا بەرمەيتىنى ايدان انىق. ءاۋ باستان ەفرەيتور باسشىنىڭ قازاقستان ءتارىزدى شيكىزات قورلارى مول ەلدەر كوزىنىڭ قۇرتى بولعانى كوپشىلىككە ءمالىم. ارينە، عايىپتى حاق-تاعالا عانا بىلەدى. بالكىم، گەرمانياعا وتار بولساق، قالىمىز تىم مۇشكىل بولار ەدى، بالكىم جاعدايىمىز رەسەيگە بودان بولعان كۇنىمىزدەن جاقسى بولار ەدى. بىزدىڭشە، بولماعان ىسكە باعا بەرىپ باستى اۋىرتقانشا، بولعان ءىستى ۇلت مۇددەسى تۇرعىسىنان قورىتقان الدەقايدا دۇرىس سياقتى. ءسوز سوڭىندا ايتپاعىمىز، كۇندەردىڭ كۇنىندە «ۇلى وتان سوعىسى» دەگەن جالاڭ ۇعىمدى تاۋەلسىز ساناسى قالىپتاسقان وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ «ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس» دەگەن اقيقات ۇعىممەن الماستىراتىنى انىق. ەندەشە، سول كۇندەردىڭ ەرتەرەك تاڭى اتسىن دەپ تىلەيىك!

«قازاقستان زامان» گازەتى