Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ تۇراقتى اۆتورى اۋىت مۇقيبەك ءومىردىڭ اسىل اسۋى سانالاتىن ەلۋ جاسقا تولىپ وتىر. "ەءردىڭ جاسى - ەلۋدە" دەيتىن قازاق اۋىتتاي ۇلىنان ءالى تالاي ەرلىك كۇتەدى. سەبەبى، اۋىتتىڭ ەلگە ەتكەن ەڭبەگىن بىرەر ماقالاعا سىيعىزىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس.

اۋىت – اقىن. اۋىت – قوعام قايراتكەرى. اۋىت – قازاق كوشىنىڭ شىرىلداعان بوزتورعايى. جيىرمادان ەندى اسا سالىپ، قىتايداعى تۋعان اۋىلىنا قازاق مەكتەبىن سالعىزعان اۋكەڭ سودان بەرگى شيرەك عاسىر ۋاقىتتا ءبىر رەت تە بولسا تىنشىپ، قول قۋسىرىپ وتىرعان كەزى جوق. قازاقتىڭ الىپ اقىنى تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ بەل بالاسىنداي بولعان اقىن اۋكەڭ "بالدىرعان" جۋرنالىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەندە قازاق بۇلدىرشىندەرىنە ارناپ قانشاما جىر جازدى. جاس وسكىن بالاپاندار اۋىتتىڭ ولەڭدەرىمەن ومىرگە كوز سالدى، اۋكەڭدەي بولماققا قۇلشىندى.

تۇماعاڭ ومىردەن وزعاننان كەيىن مۇقيبەكتىڭ ۇلى بىرىڭعاي قوعامدىق ىستەردە بەلسەندىلىك تانىتىپ، قازاق كوشىنىڭ تۇزەلۋىنە بارىن سالدى. ماسەلەنىڭ ءبارى زاڭمەن شەشىلەتىنىن ەرتە ۇعىپ، "كوشى-قون تۋرالى" زاڭنىڭ قايتا جازىلۋىنا مۇرىندىق بولدى. ءبىزدىڭ Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنا جۇزدەن اسا ماقالا جازدى. كۇلتەگىنشە ايتساق، ء"تۇن ۇيىقتامادى، كۇن وتىرمادى"... 

1969 جىلى شىعىس تۇركىستاننىڭ قۇلجا اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن شىناشاقتاي ءسابي، 1993 جىلى كۇيتىن قالاسىنداعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىن بىتىرگەن بالا اقىن، 1995 جىلى 26 جاسىندا مەكتەپتىڭ ديرەكتورى بولعان ۇستاز-جىگىت  قازاقتىڭ اتا-مەكەنىنە كەلىپ «جاس جۇرەك جايىپ ساۋساعىن»، «قالقاتايعا قاراي-قاراي تالدى كوز»، «ءمولدىر» اتتى جىر جيناقتارىن بۇرقىراتىپ جازىپ ۇلكەن اقىنعا اينالدى. ۇلكەن اقىننىڭ جۇرەگى دە كەڭ بولارى انىق. سول كەڭ جۇرەك قازىر "قازاق كوشى وڭالسىن" دەپ ءدۇرس-ءدۇرس سوعىپ تۇر. 

ول جۇرەككە الاش بالاسى قارىز ەكەنىن تۇسىنەر كەز كەلەر. وعان دەيىن ءبىر اۋىز بولسىن جىلى ءسوز ارناۋدى وزىمىزگە پارىز سانادىق. سويتتىك تە، اقىننىڭ جان جولداسى قاستەر سارقىتقاننىڭ ماقالاسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىندىق.

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى

 وسىدان شيرەك عاسىر ىلگەرى، 1990 جىلداردىڭ باس كەزىندە،  قىتايدىڭ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا قاراستى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ “وقىتۋ باسقارماسىندا” جۇمىس ىستەپ ءجۇردىم. سول تۇستا، ينستيتۋتتا وبلىستىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن، ءار ءتۇرلى جاستاعى مۇعالىمدەر ءبىلىم جەتىلدىرۋگە كەلىپ، ەكى جىل وقىپ قايتاتىن. سونداي كۋرستىڭ بىرىندە اقىن اۋىت مۇقيبەك وقىدى. سۇڭعاق بويلى، تالدىرماش دەنەلى، اق سارى ءجۇزدى، ۇنەمى كۇلىمسىرەپ جۇرەتىن جايدارى جىگىت ينستيتۋتتىڭ قوعامدىق ومىرىنە بەلسەنە ارالاسۋشى ەدى. ءبىرى كەلىپ، ءبىرى كەتىپ ساپىرىلىسىپ جاتقان ينستيتۋت ومىرىندە اۋىت تا وقۋىن ءبىتىرىپ اۋىلىنا قايتتى. سودان كەيىن اراعا جىلدار سالىپ بارىپ، ول ەكەۋىمىز اتامەكەندە قايتا جۇزدەستىك. كەيىن ول الماتىدان استاناعا قونىس اۋدارسا دا، اراداعى حات-حابار الماسۋىمىز ۇزىلمەدى. شىنايى تۇسىنىستىك پەن جىلى قارىم-قاتىناس ءالى دە جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى.

"وزىمنەن ءوزىم ۇرلانىپ بارام،

كۇندەردەن جارقىن ۇيالىپ قالام.

سىرلارعا جۇكتى جىلداردان ايتەۋ،

سابيدەي تازا جىر الىپ قالام" دەپ باستالاتىن «ۋاقىت» جايلى ولەڭىم  بار ەدى. سول جىرداعىداي وزىمىزدەن - ءوزىمىزدى ەپتەپ، ەش بىلدىرمەي ۇرلاعان سيقىر ۋاقىت ەكەۋىمىزدى دە 50 دەگەن بەلەسكە قالاي “الداپ” الىپ كەلگەنىن شىنىمەن سەزبەي قالدىق. ال كوڭىل شىركىن باياعى پەدينستيتۋتتا جۇرگەن جىلدارداي ۇمىتكە تولى....

ەلۋ جاس ادام عۇمىرىنىڭ ەڭ شىرقاۋ بيىگى ءتارىزدى. اقىل تولىقسىپ، كوڭىل تولىپ، سانا شالقىپ، دۇنيەنىڭ باسى مەن اياعىنا ەركىن كوز سالىپ، تەرەڭ ويمەن تولعاناتىن شاق. بويداعى بۇلا قۋاتتىڭ دا قايتا قويماعان، الىسا كەتسەڭ ءالى دە الىپ ۇرارداي ەكپىنىڭ بار كەز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ء“ومىردىڭ اسىل اسۋى”. وسى جاسقا جەتكەندە ادام ءبىر ءسات بولسا دا، ارتىنا قايىرىلىپ سوعان دەيىن قۇيىنداتىپ، داۋىلداتىپ وتكەن ومىرىنە العاش رەت سىني كوزبەن قارايدى ەكەن. ابايشا ايتقاندا: “وزىڭنەن ءوزىڭ ويشا ەسەپ الىپ” ار الدىندا تۇتاس عۇمىرىڭدى تارازىعا تارتاسىڭ. تارازىعا سەن تارتقانىڭمەن تۋ سىرتىڭدا باسپالاپ، باعىپ ەل-جۇرتىڭ تۇرادى. باعاسىن بەرۋشىلەر انە سولار. سونداي اعايىندار اراسىندا "اۋىت مىرزا ەلۋ جىلدىق سانالى عۇمىرىندا، ەلى مەن جەرى ءۇشىن نە ىستەپ بەردى ەكەن؟" دەپ مەن دە مويىنىمدى سوزىپ، ونىڭ “تارازىسىنا” وزىمشە ءۇڭىلىپ كوردىم...

ءازىر ەل اراسىندا، الەۋمەتتىك جەلىلەر دە “ۇلتقا قىزمەت ەتۋ” دەگەن ادەمى تىركەس، ماعانالى ۇعىم قالاپتاسىپ كەلەدى. دۇرىس-اق، ۇلتقا قىزمەت ەتۋ ءار ازاماتتىڭ مىندەتى. بىراق، اركىمنىڭ جاعدايى الۋان، مۇمكىندىگى قىيلى. سوندىقتان “ەل نەگە مەن ىستەگەندەي ىستەپ، مەن ايتقانداي ايتپايدى؟” دەپ نالۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، ۇلتقا قىزمەت ەتۋ - شەت-شەگاراسى، ءپىشىن مەن ەرەجەسى جوق ۇشان-تەڭىز دۇنيە. حالىقتىڭ الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق، ەكونوميكالىق ماسەلەلەرى قانشا ۇلان-اسىر بولسا، ولار ءۇشىن قىزمەت ەتۋدە انە سونداي شەكسىز، سان ءتۇرلى. كوسەمدەر كوسىلە، باتىرلار توسەلە ءجۇرىپ، ەلى مەن جەرى ءۇشىن قىزمەت ەتەدى. بىراق ەلدىڭ ءبارى ولار ەمەس. اركىم ءوز ماماندىعى سالاسىندا ءجۇرىپ-اق ەلى ءۇشىن ەڭبەك ەتەدى. ءتىپتى، وشاق قاسىنان ۇزاماعان ايەل دە ەڭ كەمى، ءبىر ازاماتىنىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتىپ، ەرتەڭگى جاۋىنگەردى، عالىمدى نەمەسە شارۋانى تاربيەلەپ ۇلتقا ەڭبەك ەتىپ وتىر. اڭگىمە، قىزمەت ەتۋدە، بار  مۇمكىندىگىن تولىق پايدالانباۋشىلار قىنجىلتادى. الايدا، جوق «مۇمكىندىكتى» بار ەتىپ، ءوز-وزىنە جول اشىپ، قولىنان كەلگەنشە ەل-جۇرتىنا جۇمىس ىستەيتىن جاندار دا بولادى. ءبىزدىڭ اۋىت مىنە وسى توپقا جاتاتىن ساناۋلى دا، سانالى ازاماتتاردىڭ ءبىرى.

ول ەلگە ەڭبەك ەتۋدىڭ توتە، ءارى ۇرىمتال تۇسىن العىرلىقپەن تابا ءبىلدى. ول اقىن، زيالى قاۋىم وكىلى، سونىسىمەن دە، ءوز ۇلەسىن قوسىپ ءومىر سۇرە بەرۋىنە بولاتىن ەدى. بىراق ازاماتىمىز ولاي ىستەمەدى. سول كەزدەگى كۇيىپ تۇرعان كوشى-قون، ازاماتتىق الۋ، تۇراقتى تىركەلۋ سەكىلدى كۇرمەۋى كوپ، الايدا، قاراپايىم حالىق ءۇشىن اسا ماڭىزدى زاڭدارعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنۋىنە زور ەڭبەك كورسەتتى. "نۇر وتاننىڭ" قوعامدىق قابىلداۋ بولىمىندە قىزمەت ەتە ءجۇرىپ، شەتتەگى اعايىنداردىڭ ارىز-ارمانىن قاتىستى مەكەمەلەرگە تابىستاپ ولاردىڭ ماسەلەسىنىڭ وڭ شەشىم تابۋىنا دا ىقپال جاسادى. ونىڭ وسى جۇمىستارعا قاتىستى قۇزىرلى ورىندار مەن ازاماتتارعا جازعان ماقالالارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۇزدىكسىز جاريالاعان جاڭالىقتارىنىڭ ءوزى ءبىر توبە دۇنيە.

جالپى اۋىت مۇقيبەكۇلى، ونىڭ نەندەي ەڭبەك ەتكەنى تۋرالى كوپ جازۋدىڭ قاجەتى شامالى، ونى قۇلاعى تۇرىك حالىقتىڭ ءبارى جاقسى بىلەدى. بىراق حالىق دانالىعى "جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن" دەمەي مە؟ مەن ونى كوپتەن بىلەتىن ادام رەتىندە، ونىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويى تۇسىندا ءبىر اۋىز وي-پىكىرىمدى ايتقىم كەلدى. مەنىڭ سوزىمە جاقتايتىن نەمەسە كەرىسىنشە ءسوز قوزعايتىن ازاماتتار بولۋى مۇمكىن. ارينە پەندە بالاسى بولعاندىقتان ءبارىمىزدىڭ ازدى-كوپتى ءمىنىمىزدىڭ بارى راس. دانا اباي:

"بويداعى ءمىندى ساناسام،

تاۋ تاسىنان از ەمەس.

جۇرەگىمدى بايقاسام،

ينەدەيىن تازا ەمەس.

ارشىپ الىپ تاستاۋعا،

اپانداعى ساز ەمەس" دەمەي مە «ويعا ءتۇستىم، تولعاندىم»-اتتى ولەڭىندە.

سوندىقتان كىمدە بولماسىن ازاماتتارىمىزدىڭ بويىنداعى تۇيمەدەي ءمىنىن، تۇيەدەي ەتۋدىڭ ورنىنا، تۇيىردەي جاقسىلىعىن باعالاعانىمىز ءجون. "وسەر ەلدىڭ بالاسى ءبىرىن-ءبىرى باتىر دەر" دەگەن ءسوزدىڭ سالماعىن سەزىنەيىك. جاسىرارى جوق، حالىق بولعان سوڭ، كەسەر مىنەزدەردىڭ دە بولۋى تابيعي. جىكشىلدىككە، جەرشىلدىككە، رۋشىلدىققا ءبولىنۋ از بولعانداي، ءدىني جانە ەكونوميكالىق جاقتاعى الشاقتىق تا ءوسىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ حالىقتا: ء"وز جۇرتىڭ كۇنشىل، ناعاشى جۇرتىڭ سىنشىل، قايىن جۇرتىڭ ءمىنشىل كەلەدى" دەگەن ءسوز بار. وسى بويىنشا قاراپ وتىرساڭ جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى دا "وڭىپ تۇرعانى جوق" سەكىلدى. بەلگىلى ماننەن العاندا دۇرىس بولىپ كورىنگەنىمەن، ۇلكەن جاقتان "ىنتىماق پەن بىرلىككە" شاقىراتىن تىركەس ەمەس. سول ءۇشىن: ء"وز جۇرتىڭ – قورعانىڭ، ناعىشى جۇرتىڭ – ورمانىڭ، قايىن جۇرتىڭ - قورمالىڭ" دەپ نەگە وزگەرتپەسكە؟ ء"سوز تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەس" دەگەن بار عوي، سوندىقتان ازاماتتارىمىز ءۇشىن تەك جاقسى سوزدە بولايىق، سوندا عانا ەلدىگىمىز باياندى بولادى. قازىرگى گەوساياسي جاعداي بىزدەن سونى تالاپ ەتىپ تۇر.

سونىمەن، اۋىت باۋىرىم، مەرەي تويىڭ قۇتتى بولسىن! سەنىڭ بويىڭدا ساياساتكەرلەرگە ءتان – شەشەندىك پەن ىزدەنگىشتىك، ديپلوماتتارعا ءتان- سىيلاسىمدىلىق پەن جايساڭدىق، اقىندارعا ءتان – العىرلىق پەن ورشىلدىك، ازاماتتارعا ءتان – قاراپايىمدىلىق پەن قايىرىمدىلىق  بار. مىنە وسى اسىل قاسيەتتەرىڭنىڭ ارقاسىندا ءالى الىسقا شاۋىپ، ەلىڭ مەن جەرىڭ ءۇشىن تالاي-تالاي اسۋلاردى باعىندىراتىنىڭا سەنەمىز. "وتىزىندا وردا بۇزباعان، قىرقىندا قامال المايدى" دەگەن دالا دانالىعى تاعى بار. قۇرمەتتى اۋىت مۇقيبەكۇلى: وتىزىڭدا وردا بۇزىپ، ەلگە كەلدىڭ. قىرقىڭدا "قىرسىعى" كوپ قامالداردى الىپ، ەلىڭە يگىلىك ەتتىڭ. ەلۋىڭدە ەلى تانىعان، ءسوزى ءوتىمدى، ىسكە بەكىمدى، سىيلى ازاماتقا اينالدىڭ. "سانالى عۇمىرىندا، نە ىستەپ بەردى ەكەن؟" دەپ مويىن سوزىپ قاراعان ماعان، كوزىمە تۇسكەنى وسى –  العان اسۋلارىڭ بولدى. مىنە ءومىرىڭ ەڭ اسىل بەلەسىنە شىقتىڭ ازاماتىم، ارتىڭدا تاريحتا قالار ىزدەرىڭ، كوز الدىڭ دا ارمان مەن ۇمىتكە تولى كوكجيەگىڭ كولبەيدى.

العا ازامات!

(سوڭى)

قاستەر سارقىتقان

Abai.kz