سەيىتحان ازات. جەر سىلكىنىسىنە قالاي دايىندالۋ كەرەك؟
مامىردىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى جۇلدىزىندا بولعان جەر سىلكىنىستەرى الماتى تۇرعىندارىن ابىگەرگە سالدى. وسىنىڭ ءوزى-اق قالا تۇرعىندارى مەن توتەنشەلىكتەردىڭ توتەنشە جاعدايعا دايىن ەمەس ەكەنىن انىق كورسەتتى. جاپونياداعى جاعدايدى ەسكە الماي-اق قويايىق. الدا-جالدا ولاي بولا قالسا زاردابىن بولجاۋ مۇلدە سۇمكىن ەمەس. ەندەشە جايشىلىقتا دايىندىعىمىزدى ۇنەمى تەكسەرىپ، وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىنا قاتىسىپ تۇرۋ (ارينە توتەنشەلىكتەر تۇرعىندار اراسىندا وتكىزسە) كەرەك.
جەر سىلكىنىسى كەنەتتەن پايدا بولادى جانە قاسقاعىم ساتتە وتەدى. جەر سىلكىنىسى- بۇل جەر قىرتىسىندا نەمەسە مانتيانىڭ ۇستىڭگى بولىگىندە كەنەتتەن بولعان قوزعالىسپەن جارىلىس ناتيجەسىندە پايدا بولعان جانە ەلەۋلى اۋىتقۋ تۇرىندە ۇلكەن قاشىقتىققا تارالاتىن جەر استى ءدۇمپۋى مەن جەر استى قوزعالادى. جەر قىرتىسىنىڭ تراەكتوريالىق قوزعالىسىن تۋدىراتىن جەر سىلكىنىسى وتە جويقىن بولىپ كەلەدى. جەر سىلكىنىسىنىڭ بارىسىندا ادامدار قازا بولادى، ۇيلەر، جولدار، ادامدار ، كوپىرلەر، كانالدار توعاندار مەن باسقا دا ينجينەرلىك عيماراتتار، سۋ قۇبىرلارى،كاناليزاتسيا، ەلەكتر بەرۋ جۇيەسى قيرايدى، بايلانىس بۇزىلىدى.
مامىردىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى جۇلدىزىندا بولعان جەر سىلكىنىستەرى الماتى تۇرعىندارىن ابىگەرگە سالدى. وسىنىڭ ءوزى-اق قالا تۇرعىندارى مەن توتەنشەلىكتەردىڭ توتەنشە جاعدايعا دايىن ەمەس ەكەنىن انىق كورسەتتى. جاپونياداعى جاعدايدى ەسكە الماي-اق قويايىق. الدا-جالدا ولاي بولا قالسا زاردابىن بولجاۋ مۇلدە سۇمكىن ەمەس. ەندەشە جايشىلىقتا دايىندىعىمىزدى ۇنەمى تەكسەرىپ، وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىنا قاتىسىپ تۇرۋ (ارينە توتەنشەلىكتەر تۇرعىندار اراسىندا وتكىزسە) كەرەك.
جەر سىلكىنىسى كەنەتتەن پايدا بولادى جانە قاسقاعىم ساتتە وتەدى. جەر سىلكىنىسى- بۇل جەر قىرتىسىندا نەمەسە مانتيانىڭ ۇستىڭگى بولىگىندە كەنەتتەن بولعان قوزعالىسپەن جارىلىس ناتيجەسىندە پايدا بولعان جانە ەلەۋلى اۋىتقۋ تۇرىندە ۇلكەن قاشىقتىققا تارالاتىن جەر استى ءدۇمپۋى مەن جەر استى قوزعالادى. جەر قىرتىسىنىڭ تراەكتوريالىق قوزعالىسىن تۋدىراتىن جەر سىلكىنىسى وتە جويقىن بولىپ كەلەدى. جەر سىلكىنىسىنىڭ بارىسىندا ادامدار قازا بولادى، ۇيلەر، جولدار، ادامدار ، كوپىرلەر، كانالدار توعاندار مەن باسقا دا ينجينەرلىك عيماراتتار، سۋ قۇبىرلارى،كاناليزاتسيا، ەلەكتر بەرۋ جۇيەسى قيرايدى، بايلانىس بۇزىلىدى.
تاۋ جىنىستارىنان تاۋ قۇلايدى، ادامداردى ۇرەي بيلەيدى. سۋ استى جانە سۋ جاعالاۋىنداعى جەر سىلكىنىسى كەزىندەگى تەڭىز تۇبىنەن قوزعالىس ناتيجەسىندەگى تەڭىزدىڭ گراۆيتاتسيالىق تولقىندارى تسۋنامي پايدا بولىپ، قۇرىلىسقا ۇلكەن بۇلىنۋشىلىك جاسايدى.
جەر سىلكىنىسىنىڭ جويقىن كۇشى ونىڭ اسەرىنەن بولاتىن اپاتتار كوپشىلىككە ءمالىم. ويتكەنى قازاقستاننىڭ 450 مىڭ شارشى كيلومەرتر اۋماعىندا جەر سىلكىنۋ قاۋپى بار.بۇل اۋماقتا التى ملن. حالىق تۇرادى.27 قالا،400 دەن استام ەلدى مەكەندەر بار. ەلىمىزدىڭ قىرىق پروتسەنتكە جۋىق وندىرىستىك پوتەنتسيالى وسى اۋماققا شوعىرلانعان.
شىعىس قازاقستان، الماتى، جامبىل، وڭتۇستىك قازاقستان، قىزىلوردا، ماڭعىستاۋ وبلىستارى مەن الماتى قالاسى سەيسمو قاۋىپتى ايماقتا ورنالاسقان. وندا ونەركاسىپتىڭ نەگىزگى قورىنىڭ وتىز پروتسەنتى شوعىرلانىپ، تۇرعىن ءۇي قورىنىڭ وتىز بەستەن اسا پروتسەنتى ورنالاسقان. رەسپۋبليكا حالقىنىڭ قىرىق پروتسەنتى تۇرادى. جەر سىلكىنىسى قاۋىپتى اۋماقتاردا ءىرى قالالار مەن ەلدى مەكەندەر، گيدروتەحنيكالىق عيماراتتار مەن زياندى ءوندىرىستى ونەركاسىپ ورىندارى، جاساندى سۋ قويمالارى، جارىلىس قاۋپى بار جانە ۋلى ماتەريالدار قويماسى ورنالاسقان. تۇرعىن ءۇي القابىنىڭ بۇزىلۋىمەن قاتار تىزبەلەنگەن وبەكتىلەردىڭ كەيبىرەۋىنىڭ بۇزىلۋى وڭالمايتىن ەكولوگيالىق وزگەرىسكە الىپ كەلۋى مۇمكىن.
جەر سىلكىنىسى كەزىندەگى مىندەتتەر
جەر سىلكىنگەن ساتتە ءسىزدىڭ وي-ارەكەتىڭىزبەن ءىس-قيمىلىڭىزعا 5-10 سەك. عانا ۋاقىتىڭىز بار. وسى ساتتە ۇرەيگە ەركىندىك بەرىپ، ابدىرىپ- ساسىپ قاتەلەسسەڭىز، ارتى باقىتسىزدىققا اكەلۋى ىقتيمال. ءوزىڭىزدى دە ، وزگەلەردى دە ۇرەيلەندىرمەڭىز.
ءۇيدىڭ ىشىندە
سىلكىنىس كەزىندە دالاعا جۇگىرىپ شىعۋدا نەمەسە جەر سىلكىنىسىنىڭ ياعني ءۇيدىڭ ىشىندە كەتۋدى پاتەردىڭ قاي قاباتتا ورنالاسۋنا بايلانىستى شەشۋگە ءتيىسسىز. ەگەر ءسىز كوپ قاباتتى ءۇيدىڭ ءبىرىنشى نەمەسە ەكىنشى قاباتىندا تۇراتىن بولساڭىز، دالاعا شىعۋعا مۇمكىندىگىڭىز بار. دالاعا قاشىپ شىققاننان كەيىن ۇيدەن اۋلاق تۇرعان ءجون. ءۇشىنشى جانە ودان جوعارى قاباتتاردان قاشىپ شىعۋ قاۋىپتى ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ءجون.
سىلكىنىس كەزىندە قاۋىپتى جانە قاۋىپسىز جەرلەردى انىق بىلگەن ءجون:
قاۋىپسىز جەرلەر
ۇيدە (عيماراتتىڭ ىشىندە)
1)بوساعا ەسىك جاقتاۋى
2)ىشكى بۇرىش
3)مىقتى قابىرعا
4)بەل اعاش
5)ۆاننا، توڭازىتقىش
6)پارتا،ستول،كەرەۋەت
دالادا
1)اشىق الاڭ
2)بيىك عيماراتتاردان اۋلاق بولۋ
3)بيىك اعاش عيماراتتاردان اۋلاق بولۋ
قاۋىپتى جەرلەر
1)تەرەزە جاقتاعى بۇرىش
1)بيىك عيماراتتار
2)بيىك اعاشتار
3)باسپالداق
4)ليفت
5)جيھازدار
6)شام جاعۋ قاۋىپتى
7)سوڭعى قاتارداعى شەتكى بولمەلەر
دالادا
1)بيىك عيماراتتار
2)بيىك اعاشتار
3)ەلەكتر جۇيەلەرى
4)جەر استى وتكەلى
سىلكىنىس باستالىسىمەن ءۇي ىشىندەگى قاۋىپسىز دەگەن ورىندارعا تەز جەتۋگە تىرىسىڭىز. ىشكى قابىرعانىڭ قاۋىپسىز تۇسىندا ءۇيدىڭ ىشكى بۇرىشىندا، ەسىك جاقتاۋلارىنىڭ ورتاسىندا، تىرەۋىش اشالاردىڭ جانىنا تۇراسىز (شكاف ءىشى كەرەۋەت). تەرەزەلەر مەن اۋىر جيھازداردان الىس تۇرىڭىز.
-ءليفتتى پايدالانباڭىز.
-ەسىكتەن دالاعا شىققان ۋاقىتتا جانتالاسىپ، ءبىر- بىرىڭىزگە كەدەرگى جاساماۋعا تىرىسىڭىزدار.
-ۇيلەردەن ەلەكتر باعانالاردان اۋلاق تۇرىڭىز، ەلەكتر سىمىنا جاقىنداماڭىز.
-سىلكىنىس كەزىندە ۇيگە كىرمەڭىز.
اۆتوموبيل ىشىندە
-سىلكىنىس باستالعان ساتتە ءجۇرىپ كەلە جاتقان ءاۆتوموبيلدى اشىق جەرگە توقتاتقان دۇرىس.
-جولاۋشىلار اسىپ-ساسپاي بايىپتى تۇردە ترانسپورت ىشىندە وتىرىپ، جەر سىلكىنىسىنىڭ باسىلۋىن كۇتكەن ءجون.
كەلەشەكتە بولۋى ىقتيمال كۇشتى سىلكىنىستەردىڭ قۇپيالارىمەن جەكە تانىس بولعان ءجون، جەر استى ءدۇمپۋىنىڭ بولۋ سەبەپتەرىن، انىق قاي جەردە بولىپ، قالاي تارالاتىندىعىنىڭ قانداي قوسىمشا ارەكەتتەرىنىڭ ءوزى دە كوپتەگەن مالىمەتتەر وقىپ-ءبىلۋ قاجەت. ەكىنشىدەن تۇرعان حالىقتىڭ اپاتتان ساقتانۋ دايىندىعى دارەجەسى جوعارى بولۋى ءتيىس. تەك وسى شارتتار ورىندالعان جاعدايدا عانا ءزىل زالا اپاتتار ادام ءومىرى مەن حالىق بايلىعىنا ايتارلىقتاي شىعىن كەلتىرمەيدى.
«اباي-اقپارات»
