ۇلى بۇلعار حاندىعى تۋرالى ءبىر شىندىق

رەسەي تاريحشىلارىنىڭ تۇجىرىمىنشا، ۇلى بۇلعاريا VII عاسىردا ۇشكە ىدىراپ كەتكەن، اسپارۋح حان باستاعان بۇلعارلار قازىرگى بولگاريا اۋماعىنداعى سلاۆيانداردى باعىندىرىپ، دۋناي بولگارياسى مەملەكەتىن قۇردى. بۇلعارلاردىڭ ەكىنشى بولىگى ەدىل (ۆولگا) وزەنى بويىندا ۆولجسكايا بۋلگاريا كنيازدىگىن ورناتتى جانە بۇلعارلاردىڭ ءۇشىنشى بولىگى قىرىمدا ورنىعىپ قالدى.

ورىستار ورنىقتىرعان وسى تاريحي دەرەكتىڭ تولىق جالعان ەكەنىن X عاسىرداعى اراب تاريحشىسى ءارى گەوگرافى ءال ءماسۋديدىڭ جازبالارى اشكەرەلەيدى. ونىڭ ەڭبەگىنىڭ «شيرۆان مەن ءال باب تاريحى» دەگەن بولىمىندە كاۆكازداعى، قاراتەڭىز بەن ازوۆ تەڭىزى ايماعىنداعى حالىقتار مەن مەملەكەتتەر جايلى ەگجەي-تەگجەيلى باياندالادى. ول تاريحشى عانا ەمەس، گەوگراف تا بولعاندىقتان، كىمنىڭ قاي جەردە وتىرعانىن قاتەسىز كورسەتكەن. ەۋروپا عالىمدارى سوعان كوز جەتكىزگەندىكتەن، ءال ماسۋدي ەڭبەكتەرىن سەنىمدى دەپ ءبىراۋىزدان مويىندايدى. اتاقتى عالىم يبن حالدۋن ءXىV عاسىردا ونى «تاريحشىلار يمامى» دەپ تانىعانى ءمالىم. رەسەي يمپەرياسى مەن سوۆەت وكىمەتى اتالعان جازبانى تاريحي كاتولوگتار تىزىمىنە ەنگىزبەگەن. سەبەبى، ارابتىق شىنايى جازبالار وزدەرى قالىپتاستىرعان جالعان تاريحتىڭ كۇل-پارشاسىن شىعاراتىنىن جاقسى تۇسىنگەن.

ەندى سول ءال ءماسۋديدىڭ «شيرۆان مەن ءال باب تاريحى» دەگەن جازباسىنا نازار سالايىق: «امال, تام گدە تەپەر جيۆەت حازارسكي تسار, سوستويت يز ترەح چاستەي، نا كوتورىە ەگو دەليت ۆەليكايا رەكا, كوتورايا ۆىتەكاەت يز ۆەرحنيح چاستەي تيۋركسكيح زەمەل. وت نەە سترانى بۋرگار وتدەلياەتسيا رۋكاۆ، كوتورىي ۆپاداەت ۆ مايتاس. ۆ ۆەرحنەي چاستي حازارسكوي رەكي ەست پروتوك، ۆليۆايۋششيسيا ۆ زاليۆ موريا مايتاس – مورە رۋسوۆ, پو كوتورومۋ نە پلاۆايۋت درۋگيە، ي وني وبوسنوۆاليس نا ودنوم يز ەگو بەرەگوۆ. سرەدي نيح ەست كۋپتسى، كوتورىە پوستوياننو ەزديات ك تساريۋ بۋرگار. گورود بۋرگار ستويت نا بەرەگۋ مايتاسا, ي يا پولاگايۋ، چتو ەتوت نارود جيۆەت ۆ سەدموم كليماتە. وني رود تيۋركوۆ, ي كاراۆانى پوستوياننو حوديات وت نيح ۆ حورەزم، چتو ۆ حوراسانسكوي زەملە, ي يز حورەزما ك نيم. حازارى يمەيۋت چەلنى، نا كوتورىح وني پلاۆايۋت يز سۆوەگو گورودا ۆۆەرح پو رەكە... ۆدول نەە جيۆۋت وسەدلىە تيۋركسكيە پلەمەنا، سوستاۆليايۋششيە چاست حازارسكوگو تسارستۆا. يح پوسەلەنيا تيانۋتسيا نەپرەرىۆنو مەجدۋ حازارسكيم تسارستۆوم ي بۋرگارامي.».

الدىڭعى ماقالامىزدا امال قالاسى (حازار استاناسى) حازار وزەنى (كۋبان) جاعاسىندا بولعانىن، كۋبان وزەنىنە جوعارىدان دون (تانايس) وزەنىنىڭ ءبىر سالاسى (ەگورلىك وزەنى) كەلىپ قۇيعانىن ءال ماسۋدي دەرەكتەرىمەن دالەلدەگەنبىز. ءال ءماسۋديدىڭ «ۇلى وزەن» دەگەنى – قازىرگى دون وزەنى, جوعارىداعى ءبىر سالاسى مايتاس (ازوۆ) تەڭىزىنە قۇياتىنى وعان جەتكىلىكتى دالەل. «بۇلعار استاناسى مايتاس (ازوۆ) تەڭىزى جاعاسىندا»، دەيدى. سونىمەن قاتار «جەتىنشى كليمات» ايماعى دا بۇلعارلار جەرى ەكەنىن ايتادى. وسىلايشا ازوۆ تەڭىزىنەن قازىرگى موسكۆا ايماعىنا دەيىن بۇلعار حاندىعىنىڭ جەرى ەكەنىن ايعاقتايدى.

«مايتاس (ازوۆ) – تەك رۋس كەمەلەرى جۇزەتىن تەڭىز»، دەيدى جانە رۋس ەلى تەڭىزدىڭ ءبىر جاعاسىن مەكەندەيتىنىن جازادى. تەڭىزدىڭ بۇلعار قالاسى ورنالاسقان سولتۇستىگى مەن باتىسى (قازىرگى ۋكراينا جەرى) بۇلعار حاندىعىنا تيەسىلى ەكەن (تومەندەگى دەرەكتە). ال تەڭىزدىڭ كاۆكاز تاۋىنا قاراعان جاعاسى، ياعني ازوۆ تەڭىزىنىڭ شىعىس جاعالاۋى – حازار قاعاناتى جەرى (جاعاسىندا حازار استاناسى ورنالاسقان كۋبان وزەنى بار). سوندىقتان مايتاس (ازوۆ) تەڭىزى جاعاسىنداعى رۋس ەلى وتىرعان ايماق قىرىم دەۋدەن باسقا امال جوق. رۋس ساۋداگەرلەرى بۇلعار حاندىعىنا قاتىناسىپ تۇراتىنىن ايتادى. ياعني، قىرىمنان كەمەلەرىمەن تەڭىزدىڭ جوعارعى جاعىنداعى بۇلعار قالاسىنا ساۋدامەن بارىپ تۇرعان. حازار قاعاناتى مەن بۇلعار حاندىعى شەكارالاس، بۇلعار ايماعىنان شىعىپ حازار (كۋبان) وزەنىنە قۇياتىن وزەندى شەكارا دەپ كورسەتەدى عالىم (ازوۆ تەڭىزىنەن شىعاتىن – ەيا وزەنى).

ورىستار: «حازار قاعاناتى داعىستاندا بولدى. باتىس قازاقستان ايماعى دا حازار قاعاناتىنىڭ يەلىگىندە»، دەيدى. ءال ماسۋدي بولسا، بۇلعار كەرۋەندەرىنىڭ حوراسان ايماعىنا باراتىن جولى حازار قاعاناتى ايماعىمەن وتەدى دەمەيدى. كەرىسىنشە، حازار قاعاناتىنىڭ ورتالىعى قازىرگى كۋبان ايماعىندا بولعانىن جازادى.

ءال ماسۋدي دەرەكتەرىن ءارى قاراي زەردەلەپ كورەيىك: «ۆ ناستوياششەە ۆرەميا، كوگدا يدەت 332/943 گود، بۋرگارسكي تسار مۋسۋلمانين; ەتوت تسار سوۆەرشاەت پوحودى نا كونستانتينوپول س ۆويسكوم ۆ 50 تىس. كوننيكوۆ ي بولەە ي راسسىلاەت سۆوي گرابيتەلسكيە [وتريادى] ۆوكرۋگ كونستانتينوپوليا ۆ سترانى رۋميا ي اندالۋسي، ك بۋرگۋندتسام، گاليسيتسام ي فرانكام. وت نەگو دو كونستانتينوپوليا وكولو دۆۋح مەسياتسەۆ بەزوستانوۆوچنوگو پۋتي چەرەز وبيتاەمىە زەملي ي ستەپي».

مۇندا بۇلعار حانىنىڭ اسكەرى ۆيزانتيا ايماعىنا جانە باسقا دا ەۋروپالىق ەلدەرگە جورىق جاساپ تۇراتىنى باياندالعان. ول ورىستار ايتاتىن «دۋنايسكايا بولگاريا» مەملەكەتىنىڭ اسكەرى بولۋى مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، اراب تاريحشىسى بۇلعار حانى وتىرعان قالادان ۆيزانتيا شەكاراسىنا دەيىن ەكى ايلىق جول ەكەنىن دە كورسەتۋدى ۇمىتپاعان. وسىلايشا مۇسىلمان ءدىندى بۇلعار پاتشالىعى الىپ يمپەريا ەكەنىن ايعاقتايدى. ونىڭ اۋماعىنا «جەتىنشى كليماتتى» قازىرگى موسكۆا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۆيزانتيا شەكاراسىنا دەيىنگى الىپ القاپ تا ەنەتىنىن جازعان.

ەندى مىناعان نازار اۋدارىڭىز! قازىرگى رەسەيدىڭ ەۋروپالىق بولىگىمەن قاتار، بەلارۋس، ۋكراينا، مولدوۆا، بولگاريا ايماقتارى تۇگەلدەي بۇلعار حاندىعى يەلىگى بولعان. ورىس تاريحشىلارى ايتقانداي، ۆولجسكايا بۋلگاريا كنيازدىگى مەن دۋنايسكايا بولگاريا مەملەكەتى بولماعان، ۆەليكايا بۋلگاريا VII عاسىردا ۇشكە ىدىراپ كەتپەگەن. بۇل ءال ماسۋدي ەڭبەگىندە انىق جازىلعان. ۇلى بۇلعاريا X عاسىردا ۆيزانتيامەن جانە باسقا دا ەۋروپالىق ەلدەرمەن تىعىز قارىم-قاتىناس جاساعان، بۇلعار ساۋداگەرلەرى قازىرگى يران (حوراسان) ايماعىمەن تۇراقتى كەرۋەن بايلانىسىن ورناتقان.

بولگاريا ەلى تاريحىندا حريستياندىققا دەيىنگى بولگار بيلەۋشىلەرى «حاناسيۋۆەگي» دەپ اتالعانى كورسەتىلەدى جانە ونىڭ ماعىناسى بەلگىسىز دەلىنگەن. انىعىندا، حاناسيۋۆەگي «حان ءاسۇي بەگى» دەگەن اتاۋ ەكەنى كورىنىپ تۇر. بولگارلاردىڭ اتالارى – بۇلعارلار تۇركى ءتىلدى بولعانى بارشاعا ءمالىم. سوندا بۇلعار حانىنىڭ قازىرگى بولگاريا ايماعىنداعى تۋىستارى، ياعني حانزادالار «حان ءاسۇي بەكتەرى» دەپ اتالعان. بولگار پاتشالىعىن ورناتقان رۋدىڭ اسەان دەپ اتالعانى دا بولگاريا تاريحىندا بار. ءاسۇي – اس ديناستياسى، ياعني بۇلعار پاتشالىعىن بيلەگەندەر – اسىلۇيا ديناستياسى وكىلدەرى. بۇلعار پاتشالىعى مەن اسىلۇيالىق تۇركى اشينا توبى بيلەگەن حازار قاعاناتىنىڭ تاتۋ كورشى بولعانى بۇلعار بيلەۋشىلەرىنىڭ دە تۇركى اشينا توبىنان ەكەنىن بايقاتادى.

ءال ماسۋدي جازبالارى بىلاي جالعاسادى: «ۆ ناستوياششەە ۆرەميا، كوگدا يدەت 332/943 گود، بۋرگارسكي تسار مۋسۋلمانين; ون پرينيال يسلام ۆ دني مۋكتاديرا-بيللاحا پوسلە 310/922 گودا، كوگدا ون ۆو سنە ۋۆيدەل ۆيدەنيە. ەگو سىن ۋجە رانشە سوۆەرشيل پالومنيچەستۆو، دوستيگ باگدادا ي پريۆەز س سوبوي دليا مۋكتاديرا زناميا، ساۆاد (ساۆاد بۋكۆالنو زناچيت “چەرنوتا”. باربە دە مەنار پەرەۆوديت ەتو كاك “چەرنىە مەحا”. ۆوزموجنو، ۆ پودليننيكە گوۆوريلوس نەچتو وب ابباسيدسكيح “چەرنىح زنامەناح”). ۋ بۋرگار ەست سوبورنايا مەچەت».

بۇل دەرەك بۇلعار پاتشالىعى حانى X عاسىردىڭ باسىندا مۇسىلماندىق قابىلداعانىن، ونىڭ ۇلى ودان بۇرىن مۇسىلمان بولعانىن ايتادى. شاماسى، بۇلعار حاندىعىندا IX عاسىر سوڭىندا مۇسىلماندىق قابىلداۋ بەلەڭ العان دەۋ ورىندى. ءال ماسۋدي جازباسى VII عاسىردان حريستيان الانداردىڭ IX عاسىردا سۆياششەننيكتەردى ۆيزانتياعا قۋىپ جىبەرىپ ەسكى سەنىمدەرىنە كوشكەنىن كورسەتەتىنىن كاۆكاز قازاقتارى جايلى ماقالادا ايتتىق. ارميان دەرەكتەرى الان ەلىن V عاسىردا بيلەگەن توپ اس-تۇعىر (اش-ديگور) دەپ اتالعانىن بايقاتادى (اسىلۇيانىڭ دەربەس ءبىر تارماعى).

شاماسى، بۇلعار پاتشالىعىندا مۇسىلماندىق ورناۋىنا نارازى حانزادالار كاۆكازعا كەتىپ، ونداعى الان ەلى بيلىگىن اس-تۇعىر (اش-ديگور) توبىنان تارتىپ العان. ونىڭ دالەلى – ەكى عاسىر حريستياندىقتى ۇستانعان ەلدىڭ ءبىر ساتتە ودان باس تارتىپ ەسكى سەنىمىنە قايتۋى، اش-ديگور (اس-تۇعىر) توبىنىڭ الان ەلىنەن ءبولىنىپ، يرون (وسەتين) ەلىنە ءسىڭىسىپ كەتۋى، الان ەلىنىڭ قاراپايىم قاراشا بولىگىنىڭ قاراشاي ۇلتى بولىپ قالىپتاسۋى. ال كۇردەلى سوسلوۆيالىق قۇرامى بار بالقار ۇلتى اتاۋىنىڭ «بۇلعار» سوزىنە ۇقساستىعى، بالقار ەلىن وسەتيندەردىڭ «اسى» دەپ اتاعانى. سونىمەن قاتار ديگور-وسەتيندەر مەن قاراشايلار داۋلى ماسەلەلەردە كەيىنگە دەيىن بالقار تورەلەرىنە جۇگىنىپ كەلگەنى دە تاريحشىلارعا بەلگىلى. اسىلۇيا رۋى بيلەگەن حۋن (قۇڭ) يمپەرياسى بيلەۋشىسى «ءشىڭۇي» (شانيۋ) دەپ اتالسا، بالقار ەلى بيلەۋشىسى كەشەگە دەيىن «ءۇلىۇي» دەپ اتالعان ەكەن.

ءال ماسۋدي بۇلعار حانىنىڭ ۇلى حاجىلىققا بارىپ كەلگەنىن، حاليفات بيلەۋشىسى ول ارقىلى بۇلعار حانىنا قاعبا جامىلعىسىنان ارنايى جىرتىستى (كيسۆاح) سىي رەتىندە بەرىپ جىبەرگەنىن ايتىپتى. ورىس اۋدارماشىسى كيسۆاحتى «ساۆاد» دەپ اۋدارىپ، ونىڭ نە ەكەنىن بىلمەگەن بولادى. مۇسىلمان ەلى تاريحىنان حاباردار عالىمنىڭ قاعبا جامىلعىسى جىلدا جىرتىسقا ءبولىنىپ، مۇسىلمان ەلدەرى باسشىلارى مەن وزگە دە سىيلى، بەدەلدى مۇسىلماندارعا سىي رەتىندە تاراتىلاتىنىن، ول ءداستۇر ەرتەدەن بار ەكەنىن بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. ونداي جىرتىس سىي رەتىندە ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆقا دا بەرىلگەن.

رەسەيلىك تاريحشىلار بۇلعار حانى حاليفتەن ءدىن ۇيرەتەتىن ادام جىبەرۋىن جانە ونىمەن بىرگە مەشىت سالۋعا قاراجات ءبولۋىن سۇراعانىن، يبن فادلان سول حاليف جىبەرگەن ارنايى وكىل ەكەنىن ايتاتىنى ءمالىم. ۆولگا وزەنىنەن باستاپ، ۆيزانتياعا دەيىنگى الىپ ايماقتى بيلەگەن، اسكەرى ۆيزانتيا مەن ەۋروپالىق ەلدەردى تىتىرەتكەن، ۇلى حاجىلىققا بارىپ كەلگەن بۇلعار حانى مەشىت سالۋ ءۇشىن ءحاليفتىڭ قاراجاتىنا مۇحتاج بولۋى جانە يسلام ءدىنىن ۇيرەتەتىن ادام تاپپاۋى مۇمكىن بە؟ جاقىن كورشىسى حازار قاعاناتىندا مۇسىلمان مەدىرەسەلەرى مەن ءدىندار حاديلار جەتكىلىكتى ەكەنىن ءال ماسۋدي دەرەكتەرىمەن الدىڭعى ماقالامىزدا كورسەتتىك. ونىڭ ۇستىنە، اسكەرى ۆيزانتيا مەن ەۋروپا ەلدەرىنە جورىق جاساعان جانە يرانعا دەيىن كەرۋەن قاتىناتاتىن بۇلعار حانىنا باعداتپەن بايلانىس جاساۋ ەش قيىن ەمەس قوي. دەمەك، يبن فادلان ساياحاتى جايلى جازبا دا – رەسەي بيلىگىنىڭ كوپ وتىرىكتەرىنىڭ ءبىرى. سولاي ەكەنىن يبن فادلان جازباسى جايلى ماقالامىزدا انىق دالەلدەگەنبىز.

ءال ماسۋدي دەرەكتەرىن ءارى قاراي زەردەلەيىك: «گورود بۋرگار ستويت نا بەرەگۋ مايتاسا، ي يا پولاگايۋ، چتو ەتوت نارود جيۆەت ۆ سەدموم كليماتە. ۆ سترانە بۋرگار ۆ تەچەنيە چاستي گودا نوچي چرەزۆىچاينو كوروتكي. نەكوتورىە يز نيح گوۆوريات، چتو چەلوۆەك نە ۋسپەەت سۆاريت گورشوك [مياسا]، كاك ناستاەت ۋترو».

مۇندا بۇلعار ەلىندە جىلدىڭ كەي ۋاقىتىندا ءتۇن وتە قىسقا «جەتىنشى كليماتتى ولكە» دە بارى ايتىلادى. موسكۆا ايماعىنىڭ اۋا رايى تۋرالى ەڭبەكتە: «گەوگرافيچەسكيم پولوجەنيەم موسكۆى وبۋسلوۆلەنا پرودولجيتەلنوست دنيا ۆ تەچەنيە گودا. ونا كولەبلەتسيا وت 7 چاسوۆ 00 مينۋت 22 دەكابريا دو 17 چاسوۆ 34 مينۋت 22 يۋنيا. ۆ ستاروي چاستي موسكۆى, ۆسلەدستۆيە ەيو بولەە سەۆەرنوگو پولوجەنيا، لەتوم سۆەتوۆوي دەن چۋت دولشە, چەم نا پريسوەدينيوننىح تەرريتورياح, ا زيموي – كوروچە. نەپولنىە نوچي نا شيروتە موسكۆى دلياتسيا س 6 مايا پو 8 اۆگۋستا، ي پولنوي نوچي نە ناستۋپاەت», دەگەن جولدار بار. سوندا موسكۆادا كەشكە كۇن باتقاننان تاڭەرتەڭ كۇن شىققانعا دەيىن 7 ساعات ۋاقىت ەكەن. اقشام نامازى كىرگەن ساتتەن قۇپتان نامازىنا دەيىن – 1 ساعات 30 مينۋت، تاڭ نامازى كىرگەننەن كۇن شىعار ساتكە دەيىندە – 1 ساعات 30 مينۋت. سوندا موسكۆادا تۇنگى ۋاقىت ناقتى 4 ساعات عانا بولعان (ەسكى موسكۆا اۋماعىندا ودان دا قىسقا بولۋى مۇمكىن). التىن وردادا XIV عاسىردا بولعان اراب ساياحاتشىسى يبن باتۋتا بۇلعار ەلىنە بارىپ وسى جايتقا كوز جەتكىزگەنىن الدىڭعى ماقالالارىمىزدىڭ بىرىندە جازعانبىز. اراب تاريحشىسى يبن ءال اسير XIII عاسىردا شىڭعىسحان اسكەرى كولحيدا ويپاتىنداعى قىپشاق ەلىن باعىندىرىپ، سوسىن كورشى جاتقان رۋس ەلىن جاۋلاعانىن (رۋس ەلىنىڭ بايلارى مەن ساۋداگەرلەرى كەمەلەرىمەن قازىرگى تۇركيا اۋماعىنا قاشاقانىن), سودان سوڭ بۇلعار ەلىنە جورىق جاساعانىن جازعانى ءمالىم.

X عاسىرداعى ءال ماسۋدي دە، XIII عاسىرداعى يبن ءال اسير دە،  XIV عاسىرداعى يبن باتۋتا دا «جەتىنشى كليمياتتى» ولكەدە ورىس نەمەسە سلاۆيان دەگەن ۇلتتاردى كەزدەستىرمەيدى. كەرىسىنشە ۇشەۋىدە ول ايماق حالقى مۇسىلمان بۇلعارلار ەكەنىن جازادى.   

شىندىعىندا، ورىس حالقى – مۇسىلمان بۇلعار ەلىنىڭ تىكەلەي ۇرپاعى. ورىس حالقى VII عاسىردان XI عاسىرعا دەيىن ءومىر سۇرگەن الىپ بۇلعار پاتشالىعىن ۇلتتىق مەملەكەتى رەتىندە، ءتىپتى ەۋروپانىڭ جارتىسىن بيلەگەن ۇلتتىق يمپەريالارى رەتىندە ماقتانىش ەتۋىگە تولىق قۇقىلى. الايدا، ولاي ەتە المايدى. ويتكەنى، ول اتالارى تۇركى ءتىلدى بولعان جانە X عاسىردان مۇسىلماندىقتى قابىلداعان. بۇلعار يمپەرياسى وزدەرىنىكى ەكەنىن مويىنداسا، وندا XI عاسىردان كەيىن قىرىمدىق ورىس (رۋس) توبى بيلەگەندىكتەن بۇلعار ەلى اتاۋى روس بولىپ وزگەرگەنىن، مۇسىلماندىقتان حريستياندىققا وتكەن روس-بۇلعار ەلى بولگاريالىق «ەسكى بولگار» تىلىنە (تسەركوۆنو-سلاۆيانسكي يازىك) كوشۋىمەن تۇركى-بۇلعارلىق انا تىلىنەن ايرىلعانىن مويىنداۋلارىنا تۋرا كەلەر ەدى. تيت پاتشانى (يۆان گروزنىي) ۋلاپ ءولتىرىپ، رەسەي يمپەرياسى بيلىگىنە حريستيان رومانوۆتار ديناستياسىن وتىرعىزعان يەزۋيد وردەنى يمپەريا حالقىنىڭ جادىنان شىنايى تاريحتى ءوشىرۋدى باستى ماقسات قىلدى. ورىس حالقىنىڭ جالعان حريستياندىق كونە تاريحىن جازۋدىڭ اقىرى بۇكىل تۇركىلەر تاريحىن بۇرمالاۋمەن ۇشتاستى, باسقاشا بولۋى مۇمكىن دە ەمەس ەدى. «وتىرىكتىڭ قۇيرىعى ءبىر تۇتام»، دەيدى قازاق. جالعان تاريح قانشا شەبەر جاسىرىلسا دا، ۋاقىت وتە مەنمۇندالاپ كورىنە بەرەدى. بەلگىلى اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ «ورىس حالقى تاريحىنىڭ باستى كۋاگەرى» دەگەن كونە رۋس جىلنامالارىنىڭ تۇپنۇسقالارى (درەۆنە-رۋسسكيە لەتوپيسي) تۇركى ءتىلدى بولعانىن دالەلدەپ بەرگەن. ورىستىڭ مىقتى دەگەن اكادەميك عالىمدارى ونى جوققا شىعارا المادى. وسىنىڭ ءوزى ورىس حالقى تاريحىنىڭ كۇماندى جانە سەنىمسىز ەكەنىن ورىس عالىمدارى دا جاقسى تۇسىنەتىنىن كورسەتەدى.

ال قازاق تاريحشىلارى شە؟

بەكجان ادەنۇلى

Abai.kz