«اقجول» پارتياسىنىڭ توراعاسى ازات پەرۋاشوۆ ءىنىمىز ەلدىڭ اتىن وزگەرتۋ قاجەتتىگىن ايتىپ، «قازاق» دەگەن سوزگە قىرجيىپ قالاتىن ادامداردى ءبىر قورقىتىپ، اۋىزدارىنا كەلگەن سوزدەرىن ايتقىزىپ، قىزىققا ءبىر باتىرىپ ەدى، «وسى اڭگىمە ءبىتتى مە» دەپ، توسەككە قيسايا بەرگەنىمىزدەگەندە، سەناتتىڭ توراعاسى دا قاراپ قالمايىن دەپ، ءوزىنىڭ پىكىرىن ءبىلدىرىپتى.  شىنىمدى ايتسام، «قازاق» دەگەن سوزدەن ات توندارىن الىپ قاشاتىن قاۋىمنىڭ نەگىزسىز، دالەلسىز ايتقان پىكىرلەرىنەن شارشاعان قاۋىم ءۇشىن قاسىمجومارتتىڭ (قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىلىعىنا ساي بۇل كىسىنىڭ اتى وسىلاي جازىلادى) سالماقتى، دەرەكتى، ساليقالى پىكىرى اۋاداي قاجەت بولاتىن. كوزقاراسىڭ ۇيلەسپەسە دە، اقىلدى اداممەن پىكىر جارىستىرۋ، ونىڭ دالەلدەرىن سالماقتاۋ عانيبەت ەمەس پە؟

الايدا، سەنات توراعاسىنىڭ پىكىرىن وقىپ، قارنىم اشىپ قالدى. ول "مەملەكەت اتاۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسى بولىپ قالۋى ءتيىس. قىرۋار حالىقارالىق كەلىسىمدەردى ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى اتىنان باقىلدادى. بىزدە مەملەكەت اتاۋىن وزگەرتۋدەن باسقا دا ماسەلە جەتەرلىك» دەگەن پىكىر ايتىپتى.  ءۇش سويلەمنىڭ ءبىرىنشىسى كوزقاراس تۇجىرىمى بولسا، ەكىنشىسى مەن ءۇشىنشى سويلەمدەرىن – قازاقستان بيلىگىندەگى ەكىنشى ورىنداعى ادامنىڭ، تاجىريبەلى ديپلومات پەن تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ مەملەكەت قايراتكەرىنىڭ بۇلتارتپاس دالەلى دەپ تۇسىنەمىز.

مەنىڭشە، بۇل ەكى «دالەلدى» بىزدەر وسى تاۋەلسىزدىك جىلدارى جەتەرلىكتەي ەستىدىك. «بۇرىن وسىنداي بولىپ ەدىك، ەندى ونى وزگەرتۋىمىز قالاي بولار ەكەن» دەگەن كورپە استىنداعى كۇڭكىل 90-جىلدارى تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەس كەزىندە، كەڭەس وكىمەتىن ساقتاپ قالۋعا تالاپتانۋشىلار تاراپىنان دا سان رەت ايتىلعان. شىنىندا دا،  مىڭداعان حالىقارالىق كەلىسىمدەردى كەڭەس وكىمەتىنىڭ اتىنان جاساپ ەدىك، ونى وزگەرتۋدىڭ قانداي قاجەتى بار؟ تاعى ءبىر سان مىڭداعان كەلىسىم مەن قۇجاتتاردى «قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى» اتىنان جاساپ، ساياسيبيۋرونىڭ شەشىمىمەن كومپارتيانىڭ اتىنان قول قويعان جوقپىز با؟ «سوۆەت» تە كەلمەسكە كەتتى، «ءسوتسياليزمنىڭ» دە الدامشى ءسوز ەكەنى بەلگىلى بولدى، سوندا «قازاق رەسپۋبليكاسى» دەگەن اتاۋدىڭ قالۋى زاڭعا دا، اقىلعا دا سيىمدى ەمەس پە؟ بىراق «قانشا كەلىسىمدى باقىلداعان» قسسر-ءدىڭ اتىن دا وزگەرتتىك قوي، قاسىمجومارت مىرزا! (تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسپەگەن، تاۋەلسىزدىكتىڭ نە ءۇشىن قاجەت ەكەنىن بىلمەگەن جاندارعا قور بولعان قايران ءسوزىم...). سول ۋاقىتتاعى حالىقتىڭ كەلىسىمىنسىز، ساياسي ماقساتتا قابىلدانعان رەسپۋبليكا اتاۋىن وزگەرتەتىن ۋاقىت كەلسە، وعان قارسى شىعۋ – تاۋەلسىزدىگىمىزگە قارسى شىعۋ بولىپ تابىلادى. ءبىز تاۋەلسىزدىكتى ءوزىمىزدىڭ ماقسات-مۇددەمىزدى، ەشكىمگە جالتاقتاماي، زاڭعا اينالدىرۋ ءۇشىن الدىق. الدە ءسىز ەلدىڭ اتى وزگەرتىلسە، پرەزيدەنتىمىز قول قويعان قۇجاتتار مەن كەلىسىمدەر كۇشىن جويادى دەپ ويلايسىز با؟ شىنىمدى ايتسام، سىزدەن بۇنداي ساۋاتسىزدىقتى كۇتكەن جوقپىن. ارينە، مەن ديپلومات ەمەسپىن، بىراق تاريحتا بەلگىلى ءبىر جاعدايلارعا بايلانىستى اتتارىن وزگەرتكەن ەلدەردىڭ بار ەكەندىگىن جانە ولاردىڭ بۇرىنعى قول قويعان كەلىسىمدەرىنىڭ سول قالپىندا ساقتالعانىن جاقسى بىلەمىن. ءسىزدىڭ دالەلىڭىز، سىپايىلاپ ايتقاندا، حالىققا جالعان مالىمەت بەرۋ سياقتى بولىپ كورىنەدى.

ەكىنشى دالەلىڭىز دە سىن كوتەرمەيدى. بۇل – قازاق ەلى بيلىگىنىڭ 28 جىل بويى ايتىپ كەلە جاتقان «ستارىي دالەلى». ەلدى مەكەندەردىڭ اتتارىن اۋىستىرۋ كەرەك دەگەن، نەمەسە ورالماندارعا جاعداي جاساۋ كەرەك دەگەن، نە قازاق تىلىنە قاجەتتىلىك تۋعىزاتىن زاڭ قابىلدايىق  دەگەن سياقتى ۇلتتىق ماسەلەگە قاتىستى ءسوز كوتەرىلسە، بيلىك تە، «قازاق ۇلتىنا» قارسى قاۋىم دا «نەگە وسى ماسەلەنى كوتەر بەرەسىڭدەر، باسقا ماسەلە جەتەرلىك قوي، جولدىڭ جاعدايى - اناۋ، دەنساۋلىق سالاسى – مىناۋ، ودان دا كوپ بالالى انالاردىڭ جاعدايىن كوتەرمەيسىڭدەر مە؟» دەپ ەلدەگى بىتپەي جاتقان بارلىق ماسەلەنى العا شىعارادى. قىسقاسى، «بىزگە  .... باسقا ماسەلە دە جەتەرلىك» دەگەن ءسوز – ۇلتتىق ماسەلە كوتەرىلگەندە عانا ايتىلاتىن «امبەباپ دالەل». ەگەر مەملەكەتتىڭ ازاماتتارىن وسى ماسەلە تولعاندىرسا، نەلىكتەن ءبىز «باسقا ماسەلەلەردى» كوتەرۋىمىز كەرەك، قاسىمجومارت مىرزا؟ قازاقستان كونستيتۋتسياسىنا تاعى ءبىر قاراپ الىڭىز – بىزدەر دەموكراتيالىق ەلمىز، سوندىقتان ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتتارى وزدەرىنە قاجەت دەپ تاپقان كەز كەلگەن ماسەلەلەردى كوتەرە الادى. ال قازاق ەلى پارلامەنتىنىڭ مىندەتى - حالىقتىڭ كۇن تارتىبىنە قويعان سۇراقتارىن تالداپ، تالقىلاپ، سوعان لايىقتى زاڭدار قابىلداۋ.

دالەلسىز سويلەۋ، پىكىر ءبىلدىرۋ – تەك بيلىكتىڭ كوزقاراسىن قولداۋ، قورعاشتاۋ عانا ەمەس، كەيدە ءوزىڭدى ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىرۋدىڭ دا كورىنىسى بولۋى مۇمكىن.

بىردە، سولتۇستىك وبلىستاردىڭ بىرىندە ساپارلاپ جۇرگەندە، كوشەدە «عاسىرلار بويى اڭساعان قازاقستان مەملەكەتىن قۇردىق!» دەگەن سالا قۇلاش بيلبوردتى كوزىم شالىپ قالدى. نە دەگەن اقىماقتىق! قازاقتار سان عاسىرلار بويى قازاقتىڭ ءوز ەلى، ءوزىنىڭ مەملەكەتى بولسىن دەپ ارماندادى ەمەس پە! قازىر سونىڭ كۇنى تۋدى. ونى حالىق ءتۇسىندى، بىراق ەل باسشىلارى تۇسىنەر ەمەس. وسىنداي جاعدايلاردا عانا كونستيتۋتسيامىزداعى «بيلىكتىڭ قاينار كوزى – حالىق» دەگەن ءسوزدىڭ نەگە جازىلعانىن  ءتۇسىنىپ، سول جولداردى جازعان ازاماتتاردىڭ كورەگەندىگىنە ريزا بولاسىڭ!

 دوس كوشىم

Abai.kz