وتباسى - كىشكەنتاي مەملەكەت. ونىڭ ەشكىمگە جاريا ەتپەيتىن وزىندىك ىشكى ۇستانىم-ەرەجەلەرى بولادى. نەكە - بۇل ەكى تاعدىردىڭ ءبىر ارنادا توعىسۋى. ول اسا نəزىك، سىرت كوزدەن تاسادا وتە ايالاپ، ابايلاپ ساقتالۋى قاجەت قارىم-قاتىناستىڭ باستالۋى. كوپشىلىككە ۇسىنىلاتىن قىزىقتى شوۋ ەمەس.

سوڭعى كەزدەرى ادامدار اراسىندا ءəربىر əرەكەتىن əلەمگە پاش ەتىپ، əلەۋمەتتىك جەلىگە جاريالاۋ جاپپاي بەلەڭ الىپ بارادى. بۇرىنعىلار "جاقسى - كورگەنىن، جامان - جەگەنىن ايتار" دەۋشى ەدى، قازىرگى تاڭدا ول ءسوزدىڭ قۇنى بەس تيىن بوپ قالعانداي. Əلەۋمەتتىك جەلىنى اشساڭ، كىمنىڭ قايدا بارعانى، ول جەردە نەشە ساعات وتىرعانى، نە جەگەنى، نە ىشكەنى جايلى جازبا مەن سۋرەتتەردەن كوز سۇرىنەدى. سوندايلاردى كورگەندە ەرىكسىز ويعا قالاسىڭ. "بىرەۋ تويىپ سەكىرەدى، بىرەۋ  توڭىپ سەكىرەدى", اينالامىزداعىلاردىڭ ءبəرىنىڭ «اۋزىنان اق مايى اقتارىلىپ» وتىرماعانى انىق. ءƏربىر جەلى تۇتىنۋشى جازبا مەن سۋرەتتەردى قوياردا كۇندىك اسىن əزەر تاۋىپ ءىشىپ وتىرعان، تاعدىردىڭ ءتۇرلى تاۋقىمەتىن تارتىپ جۇرگەن، نە بولماسا قيماسىنان ايرىلىپ، اڭىراپ قالعان قانشاما جاننىڭ بار ەكەنىن ەسكەرىپ، «ولاردىڭ كوڭىلىنە قاياۋ ءتۇسىرىپ جاتقان جوقپىن با؟» دەپ از-كەم ويلانسا قايتەدى.

ء"بىر اپام ءبىر اپامنان سوراقى" دەمەكشى، بۇل جەلى قۇرعىردى قاراي بەرسەڭىز، نەبىر «قىزىقتى» كورە بەرەسىز. سويتەسىز دە، ىشكەن-جەگەنىن جازاتىندارمەن جىلاپ كورىسەرسىز، ءسىرə. سوڭعى كەزدە بايقاعانىمىزداي، نەكەلى ومىردەگى نەبىر نəزىك، بىرەۋ تۇرعاي ءوز سۇعىڭنان ساقتاناتىنداي دۇنيەلەردى əلەۋمەتتىك جەلىگە جۇكتەۋ سəنگە اينالىپ بارادى. بويىنا "شىر" بىتسە، əلەمگە جار سالىپ، ءəلى بىلىنە قويماعان ءىشىن ۇستاپ، كيىمىن تارتىپ، ءىشىن كەرە تۇسكەن سۋرەتتەردىڭ تالايىن كوزىمىز كورىپ ءجۇر. انا باقىتىن سەزىنۋ əرينە ەرەكشە جاعداي ەكەنى داۋسىز،  الايدا، ونى سۇيىنشىلەۋدىڭ دە ءوز əدەبى بار. بۇلايشا جارياعا جار سالۋدى قازاقى ورتا، قازاقى قوعام قابىلداي قويماسى انىق. ەڭ سوراقىسى بۇل سۋرەتتى ونىڭ əكەسى، اعاسى كورمەي مە؟ سوندا ۇياتتىڭ وسىنشالىقتى ارزانداپ كەتكەنى مە؟  قازاقتىڭ بويىنا قانىمەن دارىعان كەلىندىك يبا، əكە مەن قىزدىڭ اراسىنداعى جازىلماعان əدەپ زاڭدىلىقتارىنىڭ بۇگىندە ءəدىرا قالعانى ما؟ حالىقتىڭ ۇلگى-ونەگە، ءتəلىم-تəربيە بەرۋدەگى تاپتىرماس قۇرالى «تىيىم» دەگەن بار ەمەس پە ەدى؟

بالا جاستايىنان ۇلكەندەردەن ەستى تىيىم ەستىپ وسسە، ايتىلعان اقىل-كەڭەستەردى كوڭىلگە توقىسا قۇبا-قۇپ. ءبىز دە انامىز، الايدا، جۇكتى كەزىمىزدە سۋرەتىمىزدى جەلىدە جاريالاماق تۇرعاي، ءبىر رەت əكەمىزدىڭ كوزىنە كورىنۋگە ىڭعايسىزدانىپ، جىلداپ توركىنىمىزدى توڭىرەكتەي المايتىنبىز. اتا-بابامىز عۇرىپ بويىنشا بويىنا بالا بىتكەن كەلىنشەكتى بۇگىنگىلەردەي  «جارقىراتىپ»  جارنامالاماق تۇرعاي، ءتىل-كوزدىڭ سۇعىنان ساقتاسىن دەپ، «كۇمəندى»، «ىشىندە كوجەسى بار»، «اياعى اۋىر» دەپ تۇسپالداپ ايتقان. سونىمەن قوسا، حالىق اياعى اۋىر، بولاشاق انانى تəربيەلەۋدى دە əستە ۇمىت قالدىرماعان، انالارىمىز جاس كەلىننىڭ تانىم-تالعامىن ۇشتاپ، ومىرلىك تəلىمگە باۋلىعان. ءبىزدىڭ دە جان قالاۋىمىز وسى. بۇل ءبىر جاعى.

ەكىنشى، بالا - اللانىڭ نىعمەتى، اماناتى. ەندەشە، سول اماناتقا قيانات جاسالماۋى ءتيىس. ولاي دەيتىنىمىز، بويداعى بالانىڭ دۇرىس دامىپ، جەتىلۋىنە جاعداي جاساۋ انانىڭ مىندەتى. بالاسىنىڭ دەنساۋلىعىنا، اماندىعىنا الاڭدايتىن ءəربىر انا مۇنداي قادامدارعا بارماعانى ابزال. سەبەبى، جۇكتىلىك كەزىندە əيەل قىل ۇستىندە جۇرگەندەي نəزىك كۇيدە بولاتىندىقتان بارىنشا سىرت كوزدەن، سۇقتى جانارلاردان ساقتانعانى دۇرىس، əيتپەگەندە بۇل بالانىڭ نە انانىڭ ومىرىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن. قاسيەتتى قۇراندا "...سوندا وعان (ايەلگە) جۇكتىلىگىنىڭ ءار كۇنى ءۇشىن كۇندىز ورازا تۇتقاننىڭ، تۇندە اللاعا قۇلشىلىق ەتكەننىڭ ساۋابى جازىلادى» دەلىنگەن. بۇل كەزەڭنىڭ وتە جاۋاپتى سəت ەكەنىن وسىدان-اق پايىمداۋعا بولادى.

ءۇشىنشى، وسى ءبىر سۋرەت قويۋ ارقىلى قانشاما جاننىڭ جاراسىن جاڭعىرتىپ، جانىن جۇدەتەسىز. سەبەبى، ومىردە پەرزەنتتىڭ ءتəتتى ءيىسىن يىسكەۋ ەكىنىڭ بىرىنە بۇيىرا بەرمەيتىن باق. ال سىزگە بۇيىرعان ەكەن، وندا əلەمگە جار سالماي، ءۇنسىز شۇكىر ەتىڭىز. جابىرقاۋ جاننىڭ جۇرەگىنە ارتىق جۇك ارتپاڭىز.

بۇل ويىمىزعا قارسى داۋ ايتاتىندار دا از بولماس. "بۇل ولاردىڭ تاعدىرى" دەر. جارايدى، سولاي-اق بولسىن. الايدا، ودان گورى ومىردە كورگەنىڭىز بەن تۇيگەنىڭىزدى جازساڭىز، بىلگەنىڭىزبەن بولىسسەڭىز قانشاما جاننىڭ ساۋابىن الىپ، قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەنىندەي، ءسىز دە نەشەمە جاننىڭ جۇرەگىنە ىزگىلىك ءدəنىن ەگەر ەدىڭىز.

وسى əلەۋمەتتىك جەلىنى دۇرىس پايدالانباۋدىڭ كەسىرىنەن قانشاما وتباسى ويران بوپ جاتىر بۇگىندە.

وتباسىنىڭ ەشكىم بىلمەۋگە ءتيىس ىشكى قۇپيالارى بولادى. قۋانىشىن ەت جاقىنى بىلسە جەتىپ جاتىر ەمەس پە؟ بوگدە جانداردىڭ نازار تىككەنى
ونىڭ تاعدىرىن تاس-تالقان ەتۋى əبدەن مۇمكىن. سەبەبى، ءتىل-كوز، سۇق دەگەن دۇنيەلەردىڭ بارى دا راس. كوز تيۋ جايىندا پايعامبارىمىز (س.ع.س.): "كوز تيۋ - اقيقات. ەگەر تاعدىرمەن جارىسقا تۇسە الاتىن ءبىر نəرسە بولسا، وندا ول نəرسە كوز تيۋ بولار ەدى (تاعدىردى وزگەرتەر ەدى)" - دەگەن. ء(مۇسليم، يبن ءماجا). وسى تۇرعىدا ءدىن وكىلدەرى "ادامعا بوگدە ادامداردان بولەك ءوزىنىڭ، تۋىستارى مەن دوستارىنىڭ دا تاراپىنان كوز ءتيۋى مۇمكىن" دەگەندى العا تارتادى.

قازىرگى قوعامدا ۋشىعىپ تۇرعان تۇرمىستىق ءتۇرلى كيكىلجىڭدەر مەن تىرشىلىكتىڭ قيۋى قاشقان كورىنىستەرىنىڭ تۋىنداۋىنا وسى əلەۋمەتتىك جەلى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە سەبەپكەر بولىپ جۇرگەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك.

قازاق قوعامىندا اقىل-ەسى دۇرىس ءəربىر ادام جۇرگەن-تۇرعان جەرىندە ەلگە جاقسى ءىس، ۇلگى-تاعىلىم قالدىرىپ، سونىمەن قاتار جولدا جاتقان ءبىر ءتۇيىر تاس بولسا دا الىپ تاستاۋ سىندى قاراپايىم جول جومارتتىعىن جاساپ وتىرعان. ال، بۇل جومارتتىق – ەل ىشىندە ناعىز ەرلىك سانالعان. ولاي بولسا، ءبəرىمىز ءومىر كوشىنە ىلەسكەن جولاۋشى ەكەنىمىزدى ءدəيىم ەستەن شىعارماي، كەلەر ۇرپاقتىڭ بولاشاعىنا تەمىرقازىق بولارلىق جول جومارتتىعىمىزدى كورسەتە جۇرەيىك.

گۇلبالا قوشتاي

Abai.kz