ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسىمشارت ۇيىمى (ۇقكۇ) ورتاق اسكەر - جەدەل ارەكەت ەتۋ ۇجىمدىق كۇشىن قۇرماق. بۇل جونىندەگى ۋاعدالاستىققا ۇيىمعا مۇشە بەس ەل، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ باسشىلىعى ماسكەۋدە قول قويدى. الايدا بەلورۋسسيا مەن وزبەكستاننىڭ ورتاق كەلىسىمنەن تىسقارى قالۋىن ساراپشىلار بۇل ۇيىمنىڭ عانا ەمەس، پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى باسقا بىرلەستىكتەردىڭ دە بولاشاعىن بۇلىڭعىر ەتەتىن جانجال رەتىندە قاراستىرۋدا.

ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسىمشارت ۇيىمى (ۇقكۇ) ورتاق اسكەر - جەدەل ارەكەت ەتۋ ۇجىمدىق كۇشىن قۇرماق. بۇل جونىندەگى ۋاعدالاستىققا ۇيىمعا مۇشە بەس ەل، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ باسشىلىعى ماسكەۋدە قول قويدى. الايدا بەلورۋسسيا مەن وزبەكستاننىڭ ورتاق كەلىسىمنەن تىسقارى قالۋىن ساراپشىلار بۇل ۇيىمنىڭ عانا ەمەس، پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى باسقا بىرلەستىكتەردىڭ دە بولاشاعىن بۇلىڭعىر ەتەتىن جانجال رەتىندە قاراستىرۋدا.

كرەملدەگى كەزدەسۋ
قازاقستان پرەزيدەنتى جەدەل ارەكەت ەتۋ ۇجىمدىق كۇشىنىڭ قۇرىلۋىن قوشتايدى. «بارلىق دايىندالعان جوبالارعا قازاقستان قولداۋ كورسەتەدى. ءبىز مۇنى قاجەتتى ءىس دەپ سانايمىز» دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جەكسەنبى كۇنى ۇقكۇ كەڭەسى وتىرىسى قارساڭىندا رەسەي پرەزيدەنتىمەن كەزدەسۋى كەزىندە. ايماقتا مۇنداي ايرىقشا توپ قۇرۋ ماسەلەسى بىلتىرعى جىلى گرۋزين-رەسەي تامىز قاقتىعىسىنان كەيىن كوتەرىلگەن ەدى. مەملەكەت باسشىلارى بۇل تاقىرىپتى بىلتىر جەلتوقسان ايىندا بۋرابايدا، بيىل اقپان ايىندا ماسكەۋدە جان-جاقتى تالقىلاعان.
كرەملدەگى كەزدەسۋ كەزىندە عالامدىق جانە ايماقتىق ماڭىزدى ماسەلەلەردى ءسوز ەتكەن ەكى ەل باسشىلارى بيىل كۇزدە ورىنبوردا وتەتىن قازاقستان جانە رەسەيمەن شەكارالاس ايماقتار فورۋمىن وتكىزۋ بويىنشا دا پىكىر الماستى. قازاقستان پرەزيدەنتى فورۋمدا ەكى ەل اراسىندا كەدەندىك كەڭىستىك قۇرۋ مۇمكىندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ايماقارالىق جانە شەكارا ماڭىنداعى ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن قاراستىرۋ قاجەتتىگىن ايتتى. وعان قوسا مەملەكەت باسشىسى ورتاق ۆاليۋتا يدەياسىن ىلگەرىلەتۋ مەن جۇزەگە اسىرۋدى ماڭىزدى دەپ سانايتىندىعىن ءبىلدىردى.
قازاقستان مەن رەسەي جەتەكشىلەرى ەكى ەل اراسىنداعى بارلىق باعىتتار بويىنشا ىنتىماقتاستىقتىڭ دامۋى كوڭىلدەن شىعاتىنىن ايتىپ، ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىردى. ايتسە دە، بۇل كەزدە ۇقكۇ-عا مۇشە ەل باسشىلارىنىڭ بارلىعى بىردەي مۇنداي كوڭىل كۇيدە ەمەس ەدى. مىسالى، ماسكەۋدەگى سامميتكە رەسەيدىڭ جاقىن وداقتاستارىنىڭ ءبىرى - بەلورۋسسيا پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو كەلمەي قالدى...

مينسكىنىڭ مىنەزى
كرەملدىڭ ىعىنا جىعىلعىش مينسكىنىڭ بۇلاي قىر كورسەتەتىنىن ەشكىم كۇتكەن جوق. بەلورۋسسيا پرەزيدەنتىنىڭ ماسكەۋگە بارماعانى بىلاي تۇرسىن، مينسك سامميتتە قابىلدانعان شەشىمدەردىڭ زاڭدىلىعىنا كۇمان كەلتىردى. بەلورۋسسيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى رەسمي مالىمدەمەسىندە وزدەرىنىڭ ۇقكۇ مۇشەلەرىنىڭ بىرىنەن «ەكونوميكالىق كەمسىتۋشىلىك» كورگەندەرىن جازدى. «ۇيىمعا مۇشە ەلدىڭ ۇستانىمىنا ءاتۇستى قاراۋعا بولمايدى، ۇيىمعا مۇشە كەز كەلگەن ەلدىڭ كوزقاراسىنا قابىسپايتىن شەشىم قابىلداۋ - زاڭسىز»، - دەپ اتاپ كورسەتتى رەسمي مينسك. بەلورۋسسيانىڭ شالت قيمىل جاساپ، جەدەل شەشىم قابىلداۋىنا رەسەيدىڭ بەلارۋس ءسۇت ونىمدەرىنە ءوز جەرىندە شەكتەۋ قويۋى سەبەپ بولعان.
ال رەسەي پرەزيدەنتى دميتري مەدۆەدەۆ ەۋروپا جاقتاعى جالعىز جاقىن وداقتاسىنىڭ شەشىمىن ءالى تولىق تۇسىنبەي دال. «كوپ جاقتى فورماتتى ەكى جاقتى ماسەلەلەرگە تاۋەلدى ەتكەن دۇرىس ەمەس كورىنەدى. بارلىق ماسەلە، ونىڭ ىشىندە ءسۇت تاقىرىبى دا كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ ارقىلى شەشىلۋى ءتيىس ەدى»، - دەپ كىبىرتىكتەدى مەدۆەدەۆ. ول لۋكاشەنكونىڭ سامميتكە كەلمەيتىنىن الدىن الا ايتپاعانىنا دا قىنجىلدى. «تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرىپ، تەلەفون شالا سالسا، جامان بولماس ەدى. ءتىپتى بۇل دا جاسالعان جوق قوي» دەدى رەسەي پرەزيدەنتى جۋرناليستەرگە. مەدۆەدەۆ ءبىر عانا ەلدىڭ شەشىمى ۇيىمنىڭ تيىمدىلىگىنە اسەر ەتپەيتىندىگىن قاداپ ايتتى.
ايتسە دە، ساراپشىلار رەسەيدىڭ بۇرىنعى كەڭەس ەلدەرى اراسىنداعى اسكەري بىرلەستىكتىڭ ىرگەسىنىڭ سوگىلۋىنە ءوزى سەپ بولعانىن توپشىلايدى. بەلورۋسسيانىڭ سامميتكە كەلمەۋى بۇل جيىننىڭ «كۇل-پارشاسىن شىعارىپ» قانا قويماي، ءۇش ەلدىڭ (قازاقستان، رەسەي، بەلورۋسسيا) باسىن قوساتىن كەدەن وداعىنىڭ جۇزەگە اسۋىنا قاتەر ءتوندىردى دەپ ەسەپتەيدى حالىقارالىق تاۋەكەلدى باعالاۋ توبىنىڭ جەتەكشىسى دوسىم ساتپاەۆ. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، رەسەي بەلورۋسسياعا 500 ملن دوللار نەسيە ۋادە ەتۋ ارقىلى تولىقتاي ءوز دەگەنىنە كوندىرۋدى دىتتەگەن. الايدا ماسەلەن، بەلورۋسسيا رەسەيدىڭ ابحازيا مەن وڭتۇستىك وسەتيانىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋ تۋرالى باستاماسىن قولداماعان. ەندى كەزەكتى جانجالدان كەيىن، ونىڭ ويىنشا، رەسەيدىڭ باعزى سەرىكتەسى اقش پەن ەۋروپاعا قاراي ىڭعاي تانىتۋى ىقتيمال.
وعان قوسا ايماقتا شىنايى، پارمەندى ۇيىم قۇرۋ ءۇشىن بارلىق مۇشەلەردىڭ تەڭ كەلىسىمى قاجەت ەكەنىن رەسەيلىك ساراپشىلار دا ايتىپ وتىر. «ۇجىمدىق، اسىرەسە، اسكەري كۇش جاساقتاۋعا ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ بىرەۋى قارسى بولسا، مۇنداي قۇرىلىمنىڭ تيىمدىلىگى بىردەن تومەندەيدى»، - دەيدى ماسكەۋدەگى حالىقارالىق وزەكتى ماسەلەلەر ينستيتۋتى تمد ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى سەرگەي جيلتسوۆ «ايقىن» گازەتىنە. بۇل رەتتە ول وزبەكستاننىڭ دا جاڭا اسكەري قۇرىلىمدى تولىق قوشتاي قويماعانىن ەسكە سالادى. ايتقانداي-اق، وزبەكستان ماسكەۋدەگى سامميتتە جەدەل ارەكەت ەتۋ ۇجىمدىق كۇشىن قۇرۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قوسىلماعان.
كەيبىر دەرەكتەرگە قاراعاندا، تاشكەنت ۇقكۇ الدىنا بىرنەشە شارت قويعان. وندا وزبەكستان جاڭا اسكەري قۇرىلىم تۋرالى شەشىم ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ باسىم داۋىسىمەن ەمەس، تولىقتاي كونسەسۋس جولىمەن شەشىلگەنىن; توپ بولىمشەلەرىنىڭ باسقا مەملەكەتتەرگە جىبەرىلمەۋىن; ونىڭ ۇقكۇ ەلدەرى اراسىنداعى قاقتىعىستارعا قاتىستىرىلماۋىن جانە كەلىسىمنىڭ بىردەن ەمەس، بارلىق ەلدەر ونى ماقۇلداعاننان كەيىن عانا كۇشىنە ەنۋىن سۇراعان. ال مەدۆەدەۆ وزبەكستان ۇستانىمىنا قاتىستى: «ءبىراز كۇماندارى بولعانىمەن، جولىن تولىق جاپقان جوق. وزبەكستان پرەزيدەنتى ويلاناتىندىعىن جانە بۇل ماسەلەگە قايتىپ ورالاتىندىعىن ايتتى»، - دەپ مالىمدەدى.
سونىمەن، سوڭعى سامميتتە ارمەنيا بۇل ۇيىمداعى توراعالىعىن بەلورۋسسياعا تابىستاۋى ءتيىس بولاتىن. الايدا بەلورۋستاردىڭ بۇلقىنىسىنان كەيىن ۋاقىتشا «تەحنيكالىق» توراعا ءتاجىن رەسەيدىڭ ءوزى كيۋىنە ءماجبۇر بولدى.

«ايقىن» گازەتى، 16.06.2009