بيىل ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اياقتالعانىنا 74 جىل بولادى. شىن مانىندە بۇل سوعىستىڭ ورتىنە شارپىلماعان ءبىر دە ءبىر قازاق وتباسى جوق. قانشاما بەيبىت حالىقتى قىناداي قىرعان وسى دۇربەلەڭنىڭ شىن مانىندەگى اقيقاتى قانداي؟ نەگە ءبىزدىڭ الدىڭعى بۋىن ءالى كۇنگە “ۇلى جەڭىس” كۇنى، “ۇلى وتان” سوعىسى دەگەن كەڭەستىك پسيحولوگيادان ارىلا الماي كەلەدى؟ ال، مۇستافا شوقايدى ءالى كۇنگە ساتقىن دەيتىن كەيبىر تاريحشىلارمەن باق وكىلدەرىنە نە ايتامىز؟

قازاقستان ۇلتتىق تەلەارناسىندا دارحان ابدىك جۇرگىزەتىن  “پاراسات مايدانى” اتتى باعدارلاما بار. 2018 جىلدىڭ 9-ماۋسىمىندا سول باعدارلامانىڭ “ديۋنكەرك” دەپ اتالاتىن سانى ەفيرگە شىقتى. باعدارلامادا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىستى تىڭ دەرەكتەر كەلتىرىلدى. ياعني، شىن مانىندە سول قىرعىندى كەڭەس وداعى  مەن گەرمانيا بىرىگىپ باستاعانى تۋرالى ايتىلدى.

ديۋنكەرك – فرانتسيانىڭ سولتۇستىگىندە ورنالاسقان قالا. 1940 جىلى سول جەردە دينامو وپەراتسياسى اياقتالادى. بريتان اسكەرىن نەمىس قورشاۋىنان قۇتقارعان بۇل وپەراتسيا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ ناتيجەسىنە كوپ اسەر ەتتى. بۇل كەزدە سوۆەت ۇكىمەتى گيتلەردىڭ وداقتاسى. ال، 1939 جىلى گەرمانيا مەن سوۆەت ۇكىمەتى پولشانى ءبولىپ الدى. ونىڭ الدىندا كەڭەس ۇكىمەتى مۇلدەم كىپ-كىشكەنتاي، بەيبىت فينلياندياعا باس سالدى. كورەل مويناعىن تارتىپ الامىز دەپ. دەمەك، كەڭەس وداعى ءوزى وسى سوعىستى باستاعان اگرەسسور بولعان. كەيىن ەكى اگرەسسور، ەكى تەكەنىڭ باسى ءبىر قازانعا سىيماي قالدى دا، ورتاسىنداعى قۇربان باسقا حالىقتار بولدى، - دەدى دارحان تولەنۇلى.

شىنىمەن، وسى ۋاقىتقا دەيىن بىزدە سول سوعىسقا دەگەن وبەكتيۆتى كوزقاراس بولماعانى راس. ول ءۇشىن وبەكتيۆتى تاريح بولۋ كەرەك ەدى. الايدا، “بۇگىنگى ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىز يدەولوگيالىق تاريح” دەگەن وي ايتىلدى.

ءتىپتى، ءبىزدىڭ كەڭەس كەزىندەگى كەيبىر ادەبي شىعارمالاردىڭ ءوزى نەمىس حالقىن وڭباعان جاۋىز رەتىندە كورسەتىپ كەلدى. جانە، سوعىس تۋرالى فيلمدەر دە سول ويدى قايتالادى. الايدا، بۇل سوعىس – كوممۋنيزم مەن ءفاشيزمنىڭ ورتاق قىلمىسى بولعان دەسەدى. جانە، نەمىس اسكەرلەرى مەن حالقى دا ءدال كەڭەس وداعىنىڭ حالقى سەكىلدى – قۇربان. ال، كەڭەس ۇكىمەتى پولشانى ءبولىپ الۋ كەزىندە 22 مىڭ پولياك وفيتسەرىن اتىپ تاستاعانى تۋرالى بىلمەيتىنىمىز راس.

قىسقاسى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ تاريح قاتپارىندا جاتقان ءالى كۇنگە بەيمالىم كەيبىر تۇستارىن قامتىعان “پاراسات مايدانى” باعدارلاماسىنىڭ وسى سانىن كورۋدى ۇسىنامىز.

ال، بۇگىنگى تاۋەلسىز كەزەڭگە بۇل سوعىس تۋرالى ەشكىمنىڭ سويىلىن سوقپايتىن وبەكتيۆتى كوزقاراس قالىپتاسۋى كەرەك.

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz