سايلاۋدى باقىلاۋ – بۇل قوسىمشا مۇمكىندىكتەر ەمەس، سايلاۋدى باقىلاۋ بۇل – قاجەتتىلىك. ونى باقىلاۋ قالىپتى جاعدايعا اينالدى، الايدا، ول دەموكراتيالىق ساياسي جۇيەنى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن نەگىز بولىپ تابىلادى. باقىلاۋشىلاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى سايلاۋدى ەلدە دە، ودان تىس جەرلەردە، ياعني شەت مەملەكەتتەرگە دە زاڭدى (قوعام تانىعان) وتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. سەبەبى، سايلاۋدا قاقتىعىستاردىڭ ءجيى بولاتىنى بەلگىلى. مىسالى، ءدىني نەمەسە ەتنيكالىق قاراما-قايشىلىقتار نەگىزىندە نەمەسە الەۋمەتتىك توپتار اراسىندا بولۋى مۇمكىن.

مۇنداي جاعدايلاردا سايلاۋدى وتكىزۋ قاۋىپتى ۋاقىت كەزەڭى بولىپ ەسەپتەلەدى. ويتكەنى، ءدال سايلاۋ ناۋقانىندا ءتىپتى ازاماتتىق سوعىستارعا اكەلەتىن زورلىق-زومبىلىقتار بولۋى مۇمكىن. مىسالى، افريكالىق ەلدەردىڭ تاريحىندا وسىنداي جاعدايلار  كەزدەسكەن. جانە ەل ىشىندە سوعىس بولعان مەملەكەتتەر تۇراقتىلىققا جەتۋ ءۇشىن قايتادان سايلاۋ وتكىزەتىن بولعان. بىراق،  سول قاقتىعىستاردان كەيىن قوعامداعى تاراپتاردىڭ اراسىنداعى سەنىم دەڭگەيى تومەندەيدى. تيىسىنشە سايلاۋدى قايتا وتكىزۋ ودان سايىن قيىن بولا بەرەدى. تۇراقسىزدىق، سەنىمسىزدىك اتموسفەراسى بارلىق ۋاقىتتا قاقتىعىستاردى تۋعىزادى. ال، تاراپتاردىڭ ءبىرى جەڭگەن جاعدايدا سول جەڭىستى جوققا شىعارىپ، مويىنداۋ قيىنداي تۇسەدى. سول سەبەپتى جاعداي تاعى دا تىعىرىققا تىرەلۋى مۇمكىن.

ال، سايلاۋ كەرىسىنشە قوعامنىڭ بىرىگۋىنە قىزمەت ەتۋى ءتيىس. بىراق، مۇنداي جاعدايلاردا ونى وتكىزۋ قيىن بولادى. سوندىقتان ءادىل ءارى اشىق سايلاۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن باقىلاۋشىلاردىڭ بولۋى ماڭىزدى. ولار سايلاۋعا دەگەن سەنىمدى قايتا قالپىنا كەلتىرەدى. سول سەبەپتى، قازىرگى تىنىمسىز الەمدە سايلاۋدى باقىلاۋ – بۇل سانگە دەگەن قۇرمەت ەمەس، تەك فورماسى عانا بار كوزبوياۋشىلىق ەمەس، قاجەتتىلىك. مىسالى، وتپەلى كەزەڭنىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتكەن كامبودجاداعى بۇۇ ۋاقىتشا ورگانى 1993 جىلعى سايلاۋ ءۇشىن ارنايى ءبىر جىل ىشىندە جەرگىلىكتى ازاماتتاردان 50 مىڭنان استام باقىلاۋشى وقىتتى. اقىر سوڭىندا، بۇل سايلاۋدىڭ تابىستى وتكىزىلۋىن قامتاماسسىز ەتىپ، ۇزاق ۋاقىتقا جۇيەگە دەگەن سەنىمدى قالىپقا كەلتىرىپ، پارتيالار مەن ازاماتتىق قوعام دامۋىنىڭ نەگىزىن قالادى. باقىلاۋشىلار ادەتتە بەيتاراپتىلىقتى ۇستاناتىن باسقا ەلدەردىڭ نەمەسە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ وكىلدەرىنەن قۇرالادى. ولاردىڭ نەگىزگى ماقساتى-سايلاۋدىڭ جەرگىلىكتى جانە حالىقارالىق سايلاۋ نورمالارىنا سايكەس ءوتۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ونىڭ ۇستىنە سايلاۋدى باقىلاۋ تەك سايلاۋ كۇنى عانا ەمەس، بۇكىل ەلەكتورالدى كەزەڭدى قامتيدى. وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنان باستاپ سايلاۋدى باقىلاۋ كەڭ تارالا باستادى. ويتكەنى، جاڭا دەموكراتيالىق مەملەكەتتەردىڭ سانى ارتتى. ونىڭ ۇستىنە كەڭەس وداعىنان ىدىراعان قازاقستان سەكىلدى ەلدەردىڭ كوبەيۋى سەبەپ بولدى. بىراق سوڭعى جىلدارى اقش، فرانتسيا، ۇلىبريتانيا، شۆەيتساريا سىندى بۇرىننان دەموكراتياعا جاقىن ەلدەردىڭ وزىندە  بايقاۋشىلاردىڭ سانى وسۋدە...

قازاقستانداعى باقىلاۋشى توپ دەپ "امانات" ازاماتتىق پلاتفورماسىن ايتا الامىز. "امانات" - بۇل ءادىل ءارى اشىق سايلاۋعا مۇددەلى قازاقستاندىقتاردىڭ تاۋەلسىز، ەرىكتى بىرلەستىگى. اماناتتىڭ قۇرامىنا قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى، جۋرناليستەر، ساراپشىلار، ازاماتتىق بەلسەندىلەر كىرەدى. ءبىز قازىردىڭ وزىندە باقىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز. بايقىلاۋشى جاقسى دايىندالۋى ءتيىس جانە سايلاۋدا پايدا بولعان كەز كەلگەن جاعدايعا قالاي جاۋاپ بەرۋ كەرەكتىگىن ءبىلۋى ءتيىس. بۇل تولىق ارەكەت الگوريتمدەرى ارقىلى قول جەتكىزىلەدى. سوندىقتان دا جۇمىستاعى ماڭىزدى كەزەڭ-باقىلاۋشىلاردى وقىتۋ. ءبىز باقىلاۋشىلار ءۇشىن ارنايى ترەنينگتەر وتكىزەمىز. قازىر بۇكىل ەل بويىنشا 10 مىڭنان استام باقىلاۋشىنى وقىتامىز. ولاردىڭ قاتارىندا الماتى قالاسىنان 26 ۇەۇ جانە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 12 ەتنومادەني ورتالىقتارىنىڭ وكىلدەرى، قالالىق جوو ستۋدەنتتەرى بار. باقىلاۋشىلار سانى سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنىڭ سانىنان اسىپ تۇسەدى، سوندىقتان ولار ءبىر-ءبىرىن الماستىرۋعا ىڭعايلى بولادى. سايلاۋدى باقىلاۋ كوپشىلىك ءۇشىن فورمالدى، ماڭىزى جوق ۇقسايدى. ءبىز جاساعان قىسقا شولۋ وقىرماندارعا ءوز پىكىرىن وزگەرتۋگە كومەكتەسەدى دەپ ۇمىتتەنەمىن. باقىلاۋشىلار-سايلاۋ ءادىل جانە اشىق ءوتسىن دەپ ۇمتىلىپ جۇرگەن پاتريوتتار دەپ ايتا الامىن. ال ءادىل سايلاۋ-حالىقتىڭ سەنىمىنە كەپىلدىك بەرە الادى.

Abai.kz