31-مامىر – اشارشىلىق جانە ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى. وسىعان سايكەس، بۇگىن Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ قىزمەتكەرلەرى الماتى قالاسىنداعى قاراعايلى سكۆەرىنە ورناتىلعان اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارنالعان ەسكەرتكىشكە ءتاۋ ەتىپ قايتتى.  سونداي-اق، قالالىق اكىمشىلىكتىڭ زۇلمات جىلداردى ەسكە الۋ جيىنىنا قاتىستى.

وعان قالا تۇرعىندارى مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى جانە شاھار باسشىسى باۋىرجان بايبەك كەلگەن جيىن قالاداعى ناۋرىزباي مەن قاراساي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارنالعان ەسكەرتكىش الاڭىندا ءوتتى. ساعات 9 بولماي ول جەرگە بىرنەشە ادام جينالدى. ولاردىڭ ىشىندە رەپرەسسيا قۇرباندارىنىڭ ۇرپاقتارى، جاستار مەن قوعام بەلسەندىلەرى، زيالى قاۋىم وكىلدەرى بار. ال، ساعات ءدال 9 دا قالا اكىمى باۋىرجان بايبەك كەلىپ، گۇل قويۋ ءراسىمىن جاسادى. شاھار باسشىسىنىڭ سالتاناتتى راسىمىنەن سوڭ، الاڭداعى بارشا حالىق زۇلمات جىلدار قاسىرەتىن ءبىر مينۋت ۇنسىزدىكپەن ەسكە الدى. ودان سوڭ، باۋىرجان بايبەك ءسوز الىپ، مۇنداي قاسىرەتتى تاريحتىڭ حالىق جادىنان ەشقاشان ۇمىتىلمايتىنىن ايتىپ ءوتتى.

باۋىرجان بايبەك، الماتى قالاسىنىڭ اكىمى:

- بۇل - ادامزات تاريحىندا بۇرىن سوڭدى بولماعان قاندى قىرعىن. ەشقانداي اقتاپ الۋعا كەلمەيتىن قاسىرەتتى ناۋبەت. ءاليحان بوكەيحانوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين جانە باسقا دا كوپتەگەن ساڭلاقتارىمىز قۋعىن-سۇرگىننىڭ قۇربانى بولدى. ناۋبەت زاماننىڭ اۋىرتپالىقتارىن قازاق حالقىمەن بىرگە ەلىمىزگە جەر اۋدارىلعان نەمىس، پولياك، كارىس، شەشەن، تۇرىك، گرەك جانە باسقا دا ەتنوس وكىلدەرى باستان كەشتى. سولاقاي ساياسات زوبالاڭى تۋعىزعان اشتىق پەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ رۋحىنا ءاردايىم تاعزىم ەتۋ – ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى ءۇشىن قاسيەتتى پارىز. ەندى ەلىمىزدە مۇنداي زامان بولماسىن. ءاردايىم بىرلىگىمىز جاراسىپ، ىنتىماق پەن تاتۋلىقتا ءومىر سۇرەيىك.

ايتا كەتەيىك، قالا اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋمەن ەسكە الۋ جيىنان سوڭ، الماتى قالاسىنىڭ ورتالىق مەشىتىندە بارشا قۇربانداردىڭ رۋحىنا ارناپ قۇران وقىلاتىنى، كەشكە سول بوزداقتارعا ارناپ قالا تۇرعىندارىنا اس (اۋىزاشار) بەرىلەتىنى ايتىلدى.

جۇمابەك اشۋۇلى، تاريحشى:

- قازاقتىڭ باعى دا، سورى دا ۇلان-بايتاق، قازىناعا تولى جەرى بولدى عوي. وسى جەرگە قىزىققان تالاي كورشىلەرىمىز قازاقتى ۇلت رەتىندە جويىپ جىبەرۋگە باعىتتالعان بىرنەشە سولاقاي ساياسات جۇرگىزدى. سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قيىنى كەڭەستەر وداعىنىڭ تۇسىندا بولدى. ونىڭ ۇستىنە 1916 جىلعى، 1921 جىلعى، 1931 جىلداعى اشارشىلىق حالىقتى قىناداي قىرىپ كەتتى. مىسالى ءۇشىن 1932 جىلى حالىق قىرىلىپ جاتقاندا سول كەزدەگى حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى وراز يساەۆ ستالينگە: “حالىق قىرىلىپ جاتىر، اڭ اۋلاۋعا رۇقسات بەرىڭىزدەر” دەپ  تەلەگرام سوعادى. وعان جاۋاپ رەتىندە  رەسەيدەگى حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى كۋيبىشەۆتىڭ قولى قويىلعان تەلەگرام كەلەدى. وندا: “اڭ اۋلايتىن بولساڭدار جاۋاپقا تارتىلاسىڭدار” دەيدى. سوندا، حالىق قىرىلىپ جاتقاندا اڭ اۋلاۋعا دا رۇقسات بەرمەۋدىڭ استارىندا - ۇلتقا دەگەن وشپەندىلىك جاتىر. ۇلتتى جويۋعا دەگەن ماقسات جاتىر.

ءبىز وسىنداي وزبىرلىقتان امان-ەسەن تاۋەلىزدىككە جەتكەن ۇلتپىز. ەندى سول قيانات پەن قيىندىق حالىقتىڭ باسىنا كەلمەسىن. ال، ءبىز جاس ۇرپاققا  سول قاسىرەتتى تاريحىمىزدى تانىتا بەرەيىك.

بۇدان سوڭ، جينالعان حالىق ەسكەرتكىشكە گۇل شوعىن قويىپ، تاعزىم جاسادى. سونىمەن، ستاليندىك گەنوتسيد ساياساتىنىڭ قۇرباندارىن ەسكە الۋ جيىنى اياقتالدى. الايدا، حالىق سالتاناتتى شەرۋدەن سوڭ دا تولاسسىز كەلىپ جاتتى. ولاردىڭ ىشىندە كەيبىر زيالىلار دا بار. ولار "جيىن 10 دا باستالادى دەپ ەستىدىك" دەيدى.

سونداي-اق، ساياسي پارتيالاردان "اۋىل", "جسدپ", جانە "اق جول" پارتيالارى كەلىپ، تاعزىم ەتىپ جاتتى. ال،"بەسمەرتنىي پولك" شەرۋى مەن كومسومولدىڭ 100 جىلدىعىن تويلاۋعا بەلسەنە ارالاسقان "كوممۋنيستىك حالىقتىق پارتياسى" بۇل جيىننان توبە كورسەتپەدى.

اۋىل پارتياسىنىڭ وكىلدەرى

تاعى ءبىر كوڭىلگە قونباعانى - سول ەسكەرتكىش تۇرعان الاڭنان ەكى كوشە جوعارى “دينامو” ستاديونىندا سپورتتىڭ ءار تۇرىنەن جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا جارىس ءوتىپ جاتتى. ونداعى مۋزىكانىڭ قاتتىلىعى ادامنىڭ ەرىكسىز نازارىن اۋدارادى (بۇل دا "ارنايى" جوسپارلانعانداي  اسەر قالدىردى). بۇل شارانى كىمدەر ۇيىمداستىرىپ جاتقانىن بىلمەدىك، الايدا، 4 ميلليوننان استام بوزداعىنان ايىرىلعان قاسىرەتتى تاريحىمىزدى ەسكە الۋ كۇنىندە، مۇنداي ساۋىق شارالارىن توقتاتا تۇرۋعا بولار ەدى...

جانە، اشارشىلىق قۇرباندارىنىڭ ەسكەرتكىشى الاش ارىستارى اتىلعان بۇرىنعى نكۆد عيماراتىنىڭ ءدال جانىندا ورنالاسقانى دا قيسىنسىز سەكىلدى. ال، ەسكە الۋعا جينالعان حالىق ەسكەرتكىش الاڭىنا سىماي پارك ءىشىن شارلاپ كەتكەنىن دە ايتا كەتەيىك.حالىقتىڭ بۇل كۇنگە دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە ەكەنىن جانە جىل سايىن ادام سانى كوبەيىپ كەلە جاتقانىن ەسكەرسەك، بۇل ولقىلىقتاردىڭ ورنى الداعى ۋاقىتتا تولىعادى دەپ سەنەمىز.

جانە، بۇل قاسىرەتتى كەزەڭدى جالپى ۇلتتىق "گەنوتسيد" دەپ تانيتىن ۋاقىت كەلدى...

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz