پايعامبارىمىز حاديسىندە «مىنا دۇنيە اقىرەتتىڭ ەگىنى» دەگەن. ياعني، نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ. «قالاي ولسەڭدەر، سولاي تىرىلەسىڭدەر، قالاي تىرىلسەڭدەر، سولاي ولەسىڭدەر» دەگەن ءحاديسىنىڭ ءمانى زور. بۇل دۇنيەدەگى تانىمىڭ، و دۇنيەدە پايداسىنىڭ زور ەكەنىن بىلدىرەدى. عىلىم اللانىڭ ءبىر سيپاتى (اباي). قۇراندا اللا-تاعالا مەن قۇدىرەتىمدى ادامدار ارقىلى عانا اشامىن دەگەن. عىلىمعا تەرەڭدەگەن سايىن اللانىڭ قۇدىرەتىنىڭ شەكسىزدىگىن سەزىنەسىڭ.

«و دۇنيەدە عالىمداردىڭ وزدەرىنەن مارتەبەسىنىڭ جوعارى ەكەنىن شاھيدتەر كورىپ، مەندە نەگە كەزىندە عالىم بولمادىم دەپ وكىنەدى ەكەن (يمام عازالي)». سۇيەنەر دالەلى بار ءال-عازاليدىڭ. سوندا اللا جولىندا قايتىس بولعان شاھيدتەردىڭ مارتەبەسىنەن، عالىمنىڭ مارتەبەسى جوعارى ەكەنىن كورسەتەدى.

«عالىمدار بولماسا مىنا دۇنيە وڭباس» دەگەن اتا-بابالارىمىز. ويتكەنى ادامدى ساناسى بيلەيدى. ادامنىڭ بولمىسى ويدان تۇرادى. اقىلدى سانانى، ويدى قالىپتاستىراتىن اقىل يەلەرى، ياعني، عالىمدار.

بۇل تۇپتەپ كەلگەندە مەملەكەت كوپپەن ساناسۋعا تۋرا كەلەدى دەگەن ءسوز. سوندىقتان الەم مەن مەملەكەتتى بيلەۋشىلەر پاتشالار ەمەس، عالىمدار دەپ بىلەم. بىراق ونى سەزىنۋگە وتە تەرەڭ سانا كەرەك.

تاريحتا الەكساندار ماكەدونسكيدى قۇدىرەتتى ەتكەن اكەسى فيليپ ەمەس، اريستوتەل ەدى.

عالىمدى عالىم ەتەتىن كۇمان مەن تەرەڭ وي. بىراق اللا شەكسىزدىك. ال ادامعا شەكتەۋلى اقىل بەرىلگەن. بىراق سول شەكتەۋلى اقىل وسى دۇنيەنىڭ بارلىق عىلىمىن اشۋعا قۇدىرەتى جەتەدى. كۇماننىڭ ءوزى دە اللاعا جاقىنداتپاق (يسلام فيلوسوفتارى).

عالىم بولار ادام مەن دۇنيەنى وزگەرتەر جاننىڭ باسىنان سانالى يدەيامەن ۋلانۋ وتەدى ەكەن. سوسىن سول يدەياعا قۇل بولادى. ەكىدۇنيەدە سەن ءۇشىن سول يدەيا ءومىرىڭنىڭ مانىنە اينالادى. بۇل ناعىز ادامدىق بولمىستىڭ كورىنىسى. قالعان تىرلىكتەر بوس تىرلىك (اباي).

سەنىڭ ناعىز ادام بولعانىڭنىڭ كورىنىسى - عىلىمعا دەگەن يدەيامەن اۋىرعانىڭ (شاكارىم). بۇل تۋرالى حاكىم اباي بىلاي دەيدى: "ادام عىلىمدى شىن كوڭىلىمەن كوكسەسە عانا، ول ادامنىڭ اتى شىن ادام بولادى". اقيدا عالىمى يمام ماتۋرۋدي: «اقىل- جاراتىلىس سىرىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن بەرىلگەن اللا تاعالانىڭ سىيى. ءارى ءبىز جاراتىلىس جايلى تەرەڭ وي جۇگىرتۋگە بۇيىرىلدىق» دەپ عىلىممەن، بىلىممەن اينالىسۋدىڭ، اقىلدى ۇنەمى قوزعاۋدىڭ جاراتۋشى تاراپىنان بۇيىرىلعان ءىس ەكەنىن دالەلدەپ تۇر. بۇل عىلىممەن مىندەتتى تۇردە اينالىسۋ كەرەكتىگىن ۇقتىرادى. ءبىر ورىندا قوزعالماعان سۋدىڭ ساسيتىنى سەكىلدى، مي قوزعالىسقا تۇسپەسە ادام الجي باستاماق نەمەسە ادامدىق بەينەدەن تايماق.

اللا تاعالا قۇران كارىمدە: «بىلەتىندەر مەن بىلمەيتىندەر بىردەي بولا ما؟»، دەۋ ارقىلى، ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنەن ءبىلىم، عىلىم ارقىلى ارتىق بولا الاتىنىن مەڭزەپ تۇر. باسقاشا ارتىقشىلىقتىڭ ءبارى بوس. بايقاپ قاراساق  وسى اياتتا اللا تاعالا سۇراق قويۋ ارقىلى ءبىلىمنىڭ قادىرىن مەڭزەپ، ءبىلىمدى مەن ءبىلىمسىزدى سالىستىرۋعا شاقىرۋدا. ارينە، بىلىمدىلەر مەن بىلىمسىزدەر تەڭ بولا المايتىنى ايداي انىق. ءبىلىمدى ارقاشان جوعارى، ارتىق، ءبىلىمسىز – تومەن ءارى كەمشىن.

ادام قايتىس بولعاندا، امال داپتەرى جابىلعاندا، مىنا ءۇش كىسىنىڭ عانا ساۋابى جالعاسا بەرەدى ەكەن: «ارتىنان دۇعا جولدايتىن يگى ۇرپاق قالدىرعان، ەل يگىلىگىنە جارايتىن دۇنيە سالدىرعان، ارتىنا ءىلىم قالدىرعان ادام».

پايعامبارىمىزدىڭ سيپاتتاۋى بويىنشا اقيقاتتى ىزدەگەن "عالىمدار" ءۇشىن پەرىشتەلەردىڭ ءوزى قاناتتارىن جايىپ، مۇحيتتاعى مىلقاۋ ماقۇلىققا دەيىن دۇعا قىلماق.

اللانىڭ نەگىزگى مىنا دۇنيەنى جاراتۋداعى حيكمەتىن، سىرىن عىلىمنان عانا تابا الامىز. «ءبىلىم بايلىقتان ارتىق: ءبىلىم سەنى قورعايدى، سەن بايلىقتى قورعايسىڭ» دەگەن  قازاقتا ءتامسىل بار. شىنىمەن دە ادامنىڭ ءبىلىمىن اللادان باسقا ەشكىم تارتىپ الا المايدى.

زارەدەي كولەمدەگى ءبىلىم مەن تانىم - ادامعا قۋانىش، ال ازعانا بىلىمسىزدىك - ادامدا قورقىنىش تۋعىزباق (عازالي). ءاربىر جاراتىلىس - ءوزىنىڭ بولمىسىنا سايكەس مىندەتتەردى ورىنداعان كەزدە عانا راحات تاپپاق. مۇنى ءماشھۇر ءجۇسىپ بابامىز بىلاي دەپ تۇجىرىمدايدى: «عىلىم-بىلىمگە عۇمىرىن سارپ قىلعان پەندەنىڭ جانى ءتىرىلىپ، سىيلى بولادى، ال عىلىم-بىلىمگە عۇمىرىن سارپ قىلماعان پەندەنىڭ جانى ولىك جان ەسەپتى. ءوزى ءولىپ جاتقان ولىكتى كىم كەرەك قىلادى؟! ونداي جان دۇنيەدە ءھام اقىرەتتە دە سىي-قۇرمەت كورە المايدى».

ءوزىڭ ءۇشىن وقى!

ءوزىڭ ءۇشىن ۇيرەن!

ەگەر وسىلاي جاسايتىن بولساڭ; وزىڭە دە، وزگەگە دە اسەرىن كورەسىڭ...

سەن ىزدەپ تۇرعان نارسە، سەنى دە ىزدەيدى.

جاراس احان، تاريحشى

Abai.kz