ءىى.

ولەڭسوزدە كوركەمدىكتەن وزگە شارتتى تەوريا بولمايدى دەگەندى ايتتىق. ەندى وسى ۇستانىم ارقىلى اقىن ءسوزىن ارى قاراي تالدايمىز. البەتتە، ءبىز سىن ايتپايمىز. ول - سىنشىلاردان اتقارىلار ءىس. بىزدىكى-اقىننىڭ ولەڭىن اقىن جۇرەگىمەن  وقۋ. اقىندىق كوزقاراسپەن وي تەرەڭىنە ەركىن بويلاپ، ولەڭسوزدىڭ قاتپارىنا ءۇڭىلۋ، اسەم ىرعاعىنان جانعا ءلاززات تابۋ.

«جۇرەكتەن كىرىپ بويدى الار...»، - دەپ اباي ايتقاندايىن، جۇرەكتەن كىرىپ، بويدى العان تىنىستى سىرتقا شىعارۋ.

تولعان ايداي تولىقسىپ، ءتاتتى مۇڭ كوكىرەكتى بيلەگەن تۇستا، الدە قايدان كوڭىلگە مەدەۋ بولارلىق - سالقىن سايا ىزدەيسىڭ. جانىڭ تاعات تاپپاي، الدە نەگە شولىركەپ، دۇنيە كەڭىستىگى تارلىق ەتە باستاعان تۇستا، كوڭىلگە سامال بولارلىق تاعى دا بىردەڭەنى ىزدەيسىڭ. جۇمەكەننىڭ ولەڭى وسى قاسيەتكە تولى. سوندىعىنان بولار، ونىڭ ولەڭدەرى كەز كەلگەن ادامنىڭ جۇرەگىنەن ورىن تابا بەرەدى. قاراپايىم ءسوز، قاراپايىم ورنەك، قاراپايىم تابيعات، بىراق جۇمەكەننىڭ ولاردى كورۋ ءتاسىلى مۇلدە بولەك، وزىنەن وزگە ەشكىمگە ۇقسامايدى. تەك قانا جۇمەكەننىڭ كوزىمەن كورىپ، جۇرەگىمەن سەزۋگە بولاتىن بوياۋ، ناقىش پەن ورنەكتەر. كوپ جاعدايدا ادامدار وسى تۇسقا كەلگەندە، جۇمەكەننەن كوز جازىپ قالىپ جاتادى. قاراپايىم ءسوز-ورنەكتەرىنىڭ استارىنا ۇڭىلۋدەن ەرىنىپ نەمەسە تۇسىنبەي، اقىن ولەڭدەرىن شەتتەتە وقۋ قالاي بولار ەكەن؟!.

ءىى.

ولەڭسوزدە كوركەمدىكتەن وزگە شارتتى تەوريا بولمايدى دەگەندى ايتتىق. ەندى وسى ۇستانىم ارقىلى اقىن ءسوزىن ارى قاراي تالدايمىز. البەتتە، ءبىز سىن ايتپايمىز. ول - سىنشىلاردان اتقارىلار ءىس. بىزدىكى-اقىننىڭ ولەڭىن اقىن جۇرەگىمەن  وقۋ. اقىندىق كوزقاراسپەن وي تەرەڭىنە ەركىن بويلاپ، ولەڭسوزدىڭ قاتپارىنا ءۇڭىلۋ، اسەم ىرعاعىنان جانعا ءلاززات تابۋ.

«جۇرەكتەن كىرىپ بويدى الار...»، - دەپ اباي ايتقاندايىن، جۇرەكتەن كىرىپ، بويدى العان تىنىستى سىرتقا شىعارۋ.

تولعان ايداي تولىقسىپ، ءتاتتى مۇڭ كوكىرەكتى بيلەگەن تۇستا، الدە قايدان كوڭىلگە مەدەۋ بولارلىق - سالقىن سايا ىزدەيسىڭ. جانىڭ تاعات تاپپاي، الدە نەگە شولىركەپ، دۇنيە كەڭىستىگى تارلىق ەتە باستاعان تۇستا، كوڭىلگە سامال بولارلىق تاعى دا بىردەڭەنى ىزدەيسىڭ. جۇمەكەننىڭ ولەڭى وسى قاسيەتكە تولى. سوندىعىنان بولار، ونىڭ ولەڭدەرى كەز كەلگەن ادامنىڭ جۇرەگىنەن ورىن تابا بەرەدى. قاراپايىم ءسوز، قاراپايىم ورنەك، قاراپايىم تابيعات، بىراق جۇمەكەننىڭ ولاردى كورۋ ءتاسىلى مۇلدە بولەك، وزىنەن وزگە ەشكىمگە ۇقسامايدى. تەك قانا جۇمەكەننىڭ كوزىمەن كورىپ، جۇرەگىمەن سەزۋگە بولاتىن بوياۋ، ناقىش پەن ورنەكتەر. كوپ جاعدايدا ادامدار وسى تۇسقا كەلگەندە، جۇمەكەننەن كوز جازىپ قالىپ جاتادى. قاراپايىم ءسوز-ورنەكتەرىنىڭ استارىنا ۇڭىلۋدەن ەرىنىپ نەمەسە تۇسىنبەي، اقىن ولەڭدەرىن شەتتەتە وقۋ قالاي بولار ەكەن؟!.

شەگىنىس: تاعى دا سول «انا ءتىلى» ۇلت اپتالىعىندا جۇمىستاپ جۇرگەن كەزدە اپتالىقتان جاريالانعان «جابىق بايگەگە» ءار ءتۇرلى اقىنداردان شىعارمالار كەلىپ جاتتى. اقىن يسرايل ساپاربايدىڭ جازعان كولەمدى پوەماسىن رەداكتور (مەرەكە قۇلكەنوۆ) ءبىزدىڭ قولعا بەردى. «وقىپ، تانىس!» دەپ بۇرىشتاما قويىپتى. وقىدىق، تانىستىق. يسرايلدى ەمەس، جۇمەكەندى وقىعانداي اسەر الدىق!.. كەزەكتى لەزدەمەدە رەداكتور وسى پوەما تۋرالى ءار ادامنان جەكە-جەكە پىكىرىن سۇرادى. مەن: «بۇل پوەما جۇمەكەندى ەسكە تۇسىرەدى!»، - دەدىم. مەرەكە: «مەن دە سولاي ويلاعانمىن!»، - دەدى.

-  جۇمەكەننىڭ  «توپىراق» دەيتىن تولعاۋىنىڭ سولعىن ءبىر كوشىرمەسى سياقتى!، - دەدىم.

-  ءيا، ءدال سولاي!، - دەدى، مەرەكە...

عاجابى سول - بۇل جەردە جۇمەكەننىڭ «توپىراق» دەپ اتالاتىن تولعاۋى دەگەندى ايتىپ وتىرعانىمىز بولماسا، يسرايلدىڭ پوەماسىنىڭ اتى دا، زاتى دا مۇلدە بولەك، ۇزىن-سونار پوەمادا جۇمەكەننىڭ تولعاۋىنان الىنعان ءبىر دە ءبىر ءسوز، تەڭەۋ جوق بولاتىن. ايتسە دە، پوەمانى وقىعاندا جۇمەكەننىڭ «توپىراق» دەپ اتالاتىن تولعاۋىنىڭ ىرعاعىنا ءتۇسىپ، سونى وقىپ وتىرعانداي اسەر الاسىڭ. سەنىڭ كوز الدىڭا يسرايل ەمەس، جۇمەكەن ەلەستەيدى. تاقىرىبى، ايتار ويى، قۇرىلىمى دا بولەك ەكى دۇنيەنى ۇشتاستىرىپ تۇرعان نە نارسە؟ ارينە، ولەڭسوزدىڭ ىشكى ىرعاعى (زاڭدىلىعى)! سول ىشكى ىرعاقتى شەگىنە جەتكىزە يگەرگەن جۇمەكەننىڭ اقىندىق قالپى. ورىستار مۇنى «شكولا» دەپ اتايدى. سوزبە-ءسوز - جۇمەكەندىك مەكتەپ، ياكي - جۇمەكەن ءداستۇرى. ءبىزدىڭ ادەبيەتتەگى: «اباي مەكتەبى»، «شاكارىم مەكتەبى»، احمەت مەكتەبى»، «مۇحتار مەكتەبى»...ت.ت، ت.ب... دەپ اتاپ جۇرگەنىمىز - وسى!

جۇمەكەن الماتى كونسەرۆاتورياسىنان كالعان كۇيشىلىك مەكتەبىن ماسكەۋدەگى م. گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىندا ادەبيەت بىلىمىمەن تولىقتىردى. دەمەك، ول اقىندىق شەبەرلىگىن ىقىلاس، قۇرمانعازىلاردىڭ كۇيشىلىك سارىنىنا ۇيلەستىرۋ ارقىلى الەم ادەبيەتىنىڭ ءىنجۋ-مارجان ۇلگىلەرىمەن تۇتاستىرىپ، تۇگەلدەي كوكىرەگىنە ءتۇيىپ الدى. وسىلايشا ونىڭ كوكىرەگىندە قازاقتىڭ كۇي سارىنان باستاۋ العان ولەڭنىڭ دارا ءبىر ىرعاعى قالىپتاستى. بۇدان بىلاي «جۇمەكەندىك مەكتەپ» دەپ اتالاتىن بۇل ىرعاقتى اقىن تابيعي دارىنى مەن مول بىلىمىنە ۇشتاستىرا وتىرىپ، ولەڭسوزدە وزىنەن وزگە ەشكىمگە ۇقسامايتىن جاڭا قالىپ، جاڭا ءداستۇردى، جاڭا ءتاسىلدى پايدا بولدىردى. بۇعان كىم ەلىكتەسە، سول ادام - جۇمەكەن بولادى دا تۇرادى. يسرايلدىڭ پوەماسىنىڭ جۇمەكەننىڭ تولعاۋىنا ۇقساپ كەتكەنى دە سوندىقتان. كوپ جاعدايدا ادەبيەت مەكتەبىنەن حابارى جوق، جازۋدى ونەر دەپ قابىلدامايتىندار مەن ادەبيەتكە كوزسىز قادام باسقان ۇلكەنى بار، كىشىسى بار بارلىق پەندە وسىنداي ەلىكتەۋدى باستان وتكىزەدى. سولاردىڭ اراسىنان ىلۋدە بىرەۋى جۇمەكەن سياقتى وزىندىك دارا قالپىن قالىپتاستىرىپ، «ۇلى اقىن»، «ۇلى جازۋشى» دەگەن اتقا يە بولادى.

(جالعاسى بار)

«اباي-اقپارات»