بيىلعى جىل قازاق ەلى ءۇشىن اسا كۇدەلى كەزەڭگە اياق باسۋىمەن ەرەكشەلەندى. ەلدى دۇرلىكتىرگەن ءتۇرلى وقيعالاردىڭ بىرىنەنەن سوڭ ءبىرىنىڭ ورىن الۋى حالىق اراسىندا نارازىلىقتىڭ كۇشەيۋىنە اكەلدى. ەلدەگى قالىپتاسقان الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك سالدارىنان باستالعان نارازىلىقتىڭ سوڭى رۇقسات ەتىلمەگەن ميتينگىلەر ۇلاسقانىنا ءبارىمىز كۋا بولدىق. حالىق ءالى تولىق ساباسىنا تۇسكەن جوق.

تۋرا وسىنداي حالىق ىشىندە نارازىلىق تولقىنى باسىلماي تۇرعان كەزەڭدە حالىق اراسىندا جىك تۋعىزىپ، ەل ىشىندەگى تۇراقتىلىقتىڭ ىرگەسىن شايقالتاتىن تاعى ءبىر فاكتوردىڭ قالىپتاسقانىنا بۇگىنگى كۇنى ءبارىمىز كۋا بولىپ وتىرمىز. ول -  سەرىكجان ءبىلاش ىلاڭى دەسەك تۋرا بولاتىن شىعار. العاشىندا قىتايدان كەلگەن قانداستارىمىز اراسىنا جىك سالىپ، ءبىرىن قىتايشىل، ەكىنشى ءبىرىن قازاقشىلدار دەپ ەكىگە ءبولىپ، ارازداستىرۋدان باستاعان سەرىكجان ءبىلاشتىڭ ارەكەتى ورالماندار اياسىنان شىعىپ، جالپى قازاق اراسىن ءبۇلدىرىپ، ەكىگە جاردى. بۇل ەكىگە جارىلعان توپتار اراسىندا جاسى دا، جاسامىسى دا جەتكىلىكتى. ءتىپتى، ءمۇيىزى قاراعايداي مۇرات اۋەزوۆ، مۇحتار ماعاۋين، مۇحتار شاحانوۆ سياقتى تۇلعالاردىڭ بۇل داۋدىڭ اراسىنان كورىنۋى سەرىكجان ءبىلاش سالعان ىلاڭنىڭ شەڭبەرى جالپى قازاق اراسىن تولىق شارپىعاندىعىن كورسەتەدى.

بۇل تىكە-تىرەستەن  ءوز ۇلەستەرىن الىپ قالماق نيەتىمەن ساياساتكەرلەر دە ارالاسا باستاعانى قازاق قوعامى ءىشىن شارپىعان الاۋىزدىقتىڭ جاڭا ساتىعا كوتەرىلە باستاعانىنان حابار بەرسە كەرەك. سەرىك ءابدىراحمانوۆ سياقتى ساياساتكەرلەردى ايتپاعاننىڭ وزىندە، جاڭادان “الاش” پارتياسىن قۇرامىن دەپ جۇرگەن سىرىم ابدراحمانوۆ پەن اتاقتى مۇحتار ابليازوۆتاردىڭ بۇل داۋعا ارالاسىپ، سەرىجان ءبىلاشتى قولداي سويلەۋى ارقايسىسىنىڭ وسى تىكە-تىرەستەن ءوز ۇلەستەرىن الىپ قالماق نيەتتەرى بارلىعىن كورسەتتى. وكىنىشتىسى، سول سەرىكجان ءبىلاشتى قولداپ، اتوي سالىپ جۇرگەن توپتىڭ كوپشىلىگى سول ادامنىڭ كەشەگى كۇنىنەن ەش حابارى جوق. قازاقستانعا كەلىپ الىپ، قىتايداعى قازاقتاردىڭ جاعدايىن ايتىپ، شىرىلداپ جۇرگەنىنە قاراپ، “قازاقتى شىن جاناشىرى وسى” دەپ تانىعان حالىق، وعان قارسى شىققان، ونى سىناعان ادامنىڭ بارلىعىن جاۋ كورىپ، قارسى شىققانداردى شايناپ تاستاۋعا دايىن ەكەندىگىن بىلدىرۋدە. مىسالى، جاقىندا عانا مۇحتار شاحانوۆ اعامىزعا قارسى «شاحانوۆتىڭ اتاعى قىتايداعى ءۇش ميلليون قازاقتىڭ جانىنان ارتىق ەمەس» دەگەن اتپەن تاراعان ۆيدەوداعى نارازى توپتىڭ ارەكەتىنە قاراپ، سەرىكجان ءبىلاشتى جاقتاۋشىلاردىڭ ساناسى قانشالىقتى راديكالدانىپ، اقىل شەڭبەرىنەن شىعىپ بارا جاتقاندىعىن كورۋگە بولادى.

حالىق اراسىندا وسىنداي داۋ-داماي تۋدىرىپ، قازاقتى قازاققا قارسى قوياتىنداي سەرىكجان ءبىلاش كىم؟ ونىڭ كەشەگى وتكەنىنەن كىمنىڭ حابارى بار؟ ەشكىمنىڭ دە! كوپشىلىك ونىڭ «قازاعىم»-دەپ، كوزىنەن قولتىراۋىننىڭ جاسىن اعىزىپ، قىتايداعى قازاقتاردىڭ جايىن ايتىپ، ونى جالپاق دۇنيەگە جايىپ جۇرگەنىنە قاراپ باعالايدى. ال، شىندىعىندا، سەرىكجان ءبىلاش قازىرگى كۇنى قازاق ءۇشىن جان بەرەتىن ادام بولىپ كورىنگەنىمەن، سول قىتايداعى قازاقتىڭ باسىنا تۇسكەن بار اۋىرتپالىقتى ءوز قولىمەن جاساعان، تۇرمەگە تۇسكەن بار قازاقتىڭ تۇرمەگە تۇسۋىنە سەبەپ بولعان ادام ەكەندىگىنەن ەشكىمنىڭ حابارى جوق. بار بولسا دا سەنبەيدى. ونى ءوزىنىڭ انىق كىم ەكەندىگىن بىلەتىن حالىق بارلىعىن، بىراق دالەلدەي الماي جۇرگەنىن ءوزى دە ايتتى. ءبىز ونىڭ اتاقتى «ءتۇبى ءبىر تۇركى حالىقتارىنىڭ بىرىگۋىن قالامايتىن قاي انتۇرعان» اتتى ۆيدەوسىنان كوردىك. ول ۆيدەودا ول بىلاي دەيدى: «اتاجۇرتتى ءوشىرۋ كەرەك بولدى. سەرىكجاندا ءوشىرۋ كەرەك بولدى. سەرىكجاندى ۆاححابيست دەپ كوردى. بىراق ول ۋاححابيست بولماي قالدى. «شەتەلدەن اقشا الادى ەكەن»- دەدى. سويتسە، ول المايدى ەكەن». ۆيدەودا وسىلاي سايراپ تۇر. شىندىعىندا سولاي ما؟ جوق. سەرىكجان ءبىلاشتىڭ ۋاححابيست ەكەندىگىن وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ءوزىنىڭ كىتابى «مىڭ ءبىر ساپارىنان» مىسالدار كەلتىرە وتىرىپ دالەلدەگەنبىز.   ونىڭ «مىڭ ءبىر ساپار» اتتى شىعارماسىندا جاريالانعان ماتەريالدارى ونىڭ ناعىز ۋاححابيلىك باعىتتى قىتايداعى قازاقتار اراسىنا تاراتۋشى، باستى ۋاعىزشى بولعانىنا كوزىمىزدى جەتكىزدى.

ەندى سول «مىڭ ءبىر ساپار» اتتى شىعارماسىنان سول قىسقا ءۇزىندىنى تاعى ۇسىنىپ كورەيىك. «باقسىسى جوق، قۇمالاقشىسى جوق قازاقتىڭ اۋلەتى بار ما ەكەن وسى؟ تۇگەن اۋليە، تۇگەن كورىپكەلدىڭ اتاعىن ەسىتكەندە تايلى-تاياعى قالماي شۇبىراتىن قازاقتى شايتان يەكتەمەي قايتسىن؟! باقسىسى مەن بالگەرىنە، قۇمالاقشىسىنا قۇدايداي ۇيىعان قازاق اداسپاي كىم اداسسىن! باقسىسى مەن بالگەرىنە نانعان قوتىر تايىنشاسىن تابۋ ءۇشىن اللانىڭ قارعىسى تيگەن باقسىعا جۇگىنەتىن، اللانىڭ ەڭ جەك كورەتىن كۇناسىن ىستەۋدەن قورىقپايتىن قازاق، اللاعا سەرىك قوسۋدان قورىقپايتىن قازاق قۇرىماي، كىم قۇرىسىن؟! ءبىز اللانىڭ كىتابى بويىنشا تالداۋ جاساپ كورەلىكشى. جاڭاعى ءسوز جاقپايتىن دۇنگەن مەن ۇيعىر، ءسىزدىڭ ايتۋىڭىز بويىنشا بولعاندا، ءسىزدىڭ جيناعان اقپاراتىڭىز بويىنشا بولعاندا، كۇندىز مەشىتىنە بارىپ، كەشكە كورشىسىنىڭ تاۋىعىن ۇرلادى دەلىك. ال، قازەكەڭ تويىنا جارتى بايلىعىن شاشىپ تاستاپ، جومارت بولىپ، باي بولىپ، جاساپ، ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماي تەك قانا، جوعالعان قوتىر تايى ءۇشىن باقسىعا شاۋىپ باردى دەلىك. تارازىعا سالىپ ولشەڭدەرشى. قايسىسىنىڭ كۇناسى اۋىر ەكەن؟ كورشىنىڭ عازابىنا قالۋ دەگەنىڭ، اللانىڭ ازابىنا قالۋدىڭ قاسىندا ەشتەڭە ەمەس. اسسا تاپقان ساۋبىنان، جيعان يمانىنان قايىرار. ال اللانىڭ شەكتەگەن، تىيعان، اللانىڭ ەڭ جەك كورەتىن كۇنالى ءىسىن ىستەگەن جاڭاعى باقسىشىل قازاقتىڭ ءحالى ول دۇنيەدە قيىن بولماق! ارينە بۇل دەگەنىمىز جاڭاعى تاۋىق ۇرلاعاننىڭ كۇناسىن اقتاعانىمىز ەمەس. ەكەۋى دە كۇنا. بىراق، باقسىشىلدىڭ، مۇشىرىكتىڭ، اللاعا سەرىك قوسۋشىنىڭ كۇناسى كەشىرىلمەيتىن كۇنا! مەيلى جاڭاعى باي، اقكوڭىل قازاق، جومارت قازاق، ءوزىنىڭ بۇكىل ۇلىن، تۋىس-تۋعانىن جالعىز ءوزى اسىراپ وتىرسىن! ۇلى عانا ەمەس، كۇللى ادامزاتتى، جەر بەتىندەگى جەتى ميلليارد ادامدى جالعىز ءوزى اسىراپ، باقسا دا، باقسىعا سەنگەنى ءۇشىن، قۇمالاقشىعا بارعانى ءۇشىن، اسپان مەن جەردىڭ اراسىن تولتىرارداي ساۋاپتى ەڭبەگى بولسا دا، باراتىن جەرى توزاق بولماق! وسىنداي كۇنادان قاش قازاعىم. اللانىڭ ازابىنا قالدىراتىن كۇنادان ارىل قازاعىم!». مىنە وسى بەرىلگەن ءۇزىندىنىڭ ءوزى جارقىن 7-سەرىكجان ءبىلاشتىڭ كىم ەكەندىگىن، قىتايدا قازاقتار اراسىندا قانداي باعىتتى ۋاعىزداعانىن كورسەتىپ تۇر. قازاقتىڭ ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇرى، ءداستۇرلى ءدىنى تولىعىمەن جوققا شىعارىلىپ، ۋاححابي بولماساڭ، توزاققا باراسىڭ دەپ ۋاعىزداۋدا. سوندا سەرىكجان ءبىلاش كىم؟ ۋاححابيست! سويتە تۇرا ءوزىن سۇتتەن اق، سۋدان تازا ەتىپ كورسەتكىسى كەلەدى.

سەرىكجان ءبىلاش ۋاححابيلىك ۋاعىزىن تاراتىپ، حالىقتىڭ ساناسى ۋلانعاننان كەيىن، قازاق جاستارىنىڭ قىتاي وكىمەتىنە قارسى ارەكەتى باستالادى. قىتاي وكىمەتى جاپپاي جازالاۋ شارالارىن باستايدى. ونى ءوزى دە مويىندايدى. قىتايدان كەلگەن جارقىن يساحان اتتى جىگىت جاريالاعان ۆيدەودا ول اڭگىمەسىن: «مەن ءبىر كەزدە ۆيتچاتتىڭ كورولى بولىپ تۇرعان كەزىمدە، انا ولگەن ءۇش مالشىنىڭ اڭگىمەسى. ال، ۆيتچاتتاعىلاردىڭ ءبارى مىڭ-مىڭداعان مەنىڭ اسكەرىم عوي» - دەپ باستايدى. بۇل جەردە سەرىكجاننىڭ ءوزى قىتايداعى ۆيتچات جەلىسىندە ىقپالى بولعاندىعىن ايتىپ وتىر. دەمەك، ۆيتچاتتا وتىرىپ، جارقىن 7-ۋاعىزىن تاراتقانداردىڭ بارلىعى قىتاي ۇكىمەتىنىڭ قۇرىعىنا ىلىلىكتى جانە پوليتسيا ۇستاعان كەزدە «جارقىن ءشيدى قولداعانى ءۇشىن» دەپ ۇستايدى ەكەن [https://youtobe.be/OVmgF6-Blg].

بۇل قىتاي قازاعىنىڭ باسىنا تاۋقىمەتتى تاۋىپ بەرگەن وسى سەرىكجان ءبىلاش ەكەندىگىن كورسەتەدى. جالپى قىتايلىق ساناسى ۋلانا قويماعان جاستاردىڭ سەرىكجان ءبىلاشتى قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ءوز ادامى دەپ بىلەدى. مىسالى، ەربول سامەنۇلى دەگەن جىگىتتىڭ «قارا ساۋلەلى لامپا» اتتى جازباسىندا بىلاي باياندالادى: «جارقىن 7 دارىپتەگەن اسىرە ۇلتشىلدىق پەن دىنشىلدىك ۋاعىزدارىنا بەلسەندىلىك تانىتىپ، ءۇن قوسقان شيحۋ قالاسىنان نۇرجان مۇعالىم، سانجىلىق سارقىتجان، دوربولجىڭدىك ەرزات، التايدىڭ اعالاق اۋلىنان جۇمابەك سىقىلدى مىڭداعان ۇلتجاندى قىز-جىگىتتەرىنىڭ قىتايدىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتى تاراپىنان تۇتقىندالىپ، مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ ءتوندىرۋ پيعىلىندا بولدى دەگەن ايىپپەن ونداعان جىل ارقالاپ كەتۋى ويىمىزدى ودان ارى دالەلدەي تۇسەدى. سەرىكجان ءبىلاش ءوزى سول شىعارماسىن جازعان كەزىندە ۇنەمى قىتايدىڭ ءىرى قالالارىن ارالاپ، اۋە كەڭىستىگىن ۇشاقپەن كەزىپ جۇرگەن بولاتىن. «مىڭ ءبىر ساپاردا» كىمنىڭ نە ايتقانىن ءجىتى قاداعالاپ وتىرعان قىتايدىڭ ساۋىسقاننان ساق ارنايى قىزمەتى جارقىن 7-ءنى سونشا شولجاڭداتىپ قويعانىن ايتپاساق تا ءتۇسىنىپ وتىرعان شىعارسىزدار» - دەيدى.

بۇل جىگىتتىڭ ايتقاندارىنىڭ شىن ەكەندىگىن قىتايدان كەلگەن باۋىرلارىمىزدىڭ كوپشىلىگى اشىق ايتا الماسا دا، ىشتەرى سەزەدى. ءبىر قىتايلىق باۋىرىمىز قىتاي گازەتىندە جاريالانعان مىنا ماقالانى اۋدارىپ بەرىپتى. وندا بىلاي دەلىنەدى: «قىتايدا 200-دەن استان قازاق الىندى. ولاردىڭ قىلمىسى قازاقستانداعى ارانداتۋشى جارقىن 7-ءنىڭ ارانداتقىش سوزدەرىن تاراتقاندار ەكەن». قىتاي قازاقتارىنىڭ باسىنا سور جاماپ، تۇرمەگە تۇسىرگەن سەرىكجان ءبىلاش ەكەندىگىنە بۇدان ارتىق قانداي دالەل كەرەك؟ ونىڭ مۇنداي ارەكەتتەرىنەن حابارسىز حالىق، «قازاعىم» دەپ شىرىلداعانىن كورىپ، قازاقتى بار اۋىرتپالىقتان قۇتقارۋشى «تۇلعا» رەتىندە تانىعانى شىندىق. قىتايداعى قازاق سياقتى قۋعىنعا ءتۇسىپ جاتقان از ۇلتتاردىڭ باسىنا تۇسكەن تاۋقىمەتىن ونى حالىقارالىق قاۋىمداستىق الدىندا اشكەرەلەپ، الەم نازارىن اۋدارتقانى ونىڭ ابىرويىن ارتتىردى.

بىراق، سەرىكجان ءبىلاشتىڭ بۇل ارەكەتتەرى قازاققا نە بەرىپ جاتىر؟ ونىڭ سوڭى نەگە اپارىپ ۇرىندىرۋى مۇمكىن دەگەنگە باس قاتىرىپ جاتقان قازاق جوق. قازاقتىڭ ءسوزىن سويلەدى، بولدى، - دەپ تۇسىنگەن قازاق سەرىكجان ءبىلاشتى قولداماعانداردى وزدەرىنە جاۋ ساناپ، ءبىر-بىرىمەن الاكوز بولىپ وتىرعان جايى بار. وسىلاي ءوزىنىڭ ءىس-ارەكەتىمەن حالىق اراسىنا ىرىتكى سالىپ، ونسىز دا ءتۇرلى اعىمدار مەن باعىتتاردىڭ جەتەگىندە كەتىپ، ىركىتتتەي ءىرىپ وتىرعان قازاق قوعامىن ودان دا سوراقى قادامدارعا يتەرمەلەپ وتىرعانىن كورۋىمىزگە بولادى.  ەگەردە بۇل ارەكەت بۇدان ارى جالعاساتىن وندا مۇنىڭ ىشكى قاقتىعىسقا الىپ بارۋ ىقتيمالدىعى بار. ءبىز ونىڭ العاشقى نىشاندارى بارلىعىن م.شاحانوۆ اعامىزعا قارسى توپتىڭ ارەكەتىنەن بايقادىق.

ەندىگى كەزەكتە سەرىكجان ءبىلاش ءبۇلدىرۋ ارەكەتتەرى ءبىر قازاقپەن شەكتەلمەيتىنىنە، ونىڭ ءبۇلدىرۋ ارەكەتتەرى حالىقارالىق سيپات الىپ بارا جاتقانىنا  كوزىمىز جەتە ءتۇستى. سەرىكجان ءبىلاشتىڭ ۇيعىر سەپەراتيستەرىمەن اراسىنداعى بايلانىستىڭ بارلىعى، سولاردىڭ شوتىن شاۋىپ، قازاق مەملەكەتى ەسەبىنەن ۇيعىرلارعا مەملەكەت قۇرىپ بەرۋ جوسپارى دا بارلىعى جالپى حالىققا اشكەرە بولىپ قالدى. جوعارىدا سىلتەمە جاسالعان «ءتۇبى ءبىر تۇركى حالىقتارىنىڭ بىرىگۋىن قالامايتىن قاي انتۇرعان» اتتى ۆيدەودا سەرىكجاننىڭ سەرىگى ەربول داۋلەتبەك دەگەننىڭ «2-3 ملن ۇيعىردى قازاقستانعا كىرگىزىپ، ازاماتتىق بەرەيىك. ودان قازاقستاننىڭ ەشتەڭەسى كەتپەيدى. ەرتەڭ قىتايداعى ۇيعىر جويىلاتىن بولسا، ودان كەيىن قىتاي قازاققا، باسقا تۇركى حالىقتارىنا اۋىز اۋىز سالادى» - سارناپ وتىر.

بىرىنشىدەن، ونداي جالپى قازاق اتىنان توبەبيلىك جاسايتىن قۇقىقتى سەرىجان ءبىلاش پەن ەربول داۋلەتبەككە كىم بەردى؟

وسىنىڭ ءبارىن كورىپ وتىرعان قازاققا «2-3 ملن. ۇيعىردى قازاقستانعا اكەلىپ، ازاماتتىق بەرە قويايىق»- دەپ جالپاق شەشەيلىك تانىتىپ وتىرعان سەرىكجان ءبىلاش پەن ەربول داۋلەتبەكتى قازاققا دوس، قازاقتىڭ جاناشىرى دەپ ايتۋعا كەلەدى مە؟ مۇنىڭ ارتىندا قازاق ەسەبىنەن ۇيعىر مەملەكەتىن قۇرۋ ساياساتى جاتقاندىعىنا داۋ جوق. وسى قاۋىپتىڭ ءتۇبىنىڭ نە بولارىن سەزگەن ءبىر باۋىرىمىز فب-دا جازىپتى:

«قىتايداعى ۇيعىر مەن قازاقتى سالىستىرماڭدار!! ەكەۋى ەكى باسقا الەم!! قىتايداعى قازاقتىڭ ارقا سۇيەر وتانى بار! ال، ۇيعىردا وتانى جوق!! قىتايداعى قازاق ۇيعىرلار سەكىلدى ۇكىمەتكە قارسى مىڭداعان ادامدىق قاندى كوتەرىلىسكە شىققان جوق، شىقپاق تۇگىلى، ءبىر ادامدىق پيكەت تە جاساعان ەمەس، قىتايدى ەگەستىرەتىندەي. قىتايدى ەگەستىرىپ، قازاققا ايداپ سالاتىن ارەكەتتەردى جاساپ جۇرگەن سول سەرىكجاننىڭ ناق ءوزى، قاجەت بولسا!! قىتاي ءتىپتى، قازاقستانعا ءبىرجولا كوشىپ كەتكەن قازاقتارعا دەيىن پەنسياسىن بەرىپ وتىردى!! ماسەلە، سەرىكجاننىڭ كۇرەسۋىندە ەمەس، ماسەلە ونىڭ سول ۇيعىر تراگەدياسىن قازاققا اۋدارۋ جولىندا كۇرەسۋىندە!! بۇل ش ى ن د ى ق!! قىتايداعى ۇيعىر پروبلەماسى ونداعى قازاققا پالە بولىپ جابىستى!! ۇيعىرلار دا سونى ىشتەي قالادى!! ... ال، قىتايدا قىسپاق كورىپ جاتقان قازاقتار بولسا، ولار ساقالدى، بالاقتى دۇمشە مۇسىلماندار». بۇل ايتىلعاندارعا بىرنارسە قوسۋ ارتىق بولار.

ەندىگى كەزەكتە سەرىكجان ءبىلاشتىڭ باتىسپەن بايلانىسى تۋرالى بولماق. بۇل ماسەلە وسىعان دەيىن سەرىكجان بىلاشقا قاتىستى جازىلعان ەكى ماقالادا ارنايى كوتەرىلگەن بولاتىن. ول ماقالالاردا ايتىلعان ماسەلەلەردى قايتا جازىپ، ۋاقىتتارىڭىزدى العىم جوق. بىراق سوندا دا بولسا، ايتپاۋعا بولمايتىن ءبىر ماسەلە بار. ول الەمدىك ساياساتتاعى تەكە-تىرەستە ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاڭا العان قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان، تاجىكستان سياقتى ورتالىق ازيا ايماعىنداعى مەملەكەتتەردىڭ ءالى بۇعاناسى بەكىپ ۇلگەرمەي جاتىپ ولاردىڭ ەلىن مەن جەرىن قايتا بولىسكە سالۋ الپاۋىت دەرجاۆالاردىڭ جوسپارىندا بارلىعىن مۇنىڭ الدىندا جازىلعان ماقالالاردا دا ايتقان بولاتىنبىز.

ونىڭ دالەلى رەتىندە تاۋەلسىزدىك تاڭى اتقان كۇننەن باستاپ، بۇل ەلدەرگە ءدىني-رۋحاني ەكسپانسيانىڭ باستالۋىن كەلتىرۋگە بولادى. ونىڭ سوڭى نەگە بارىپ ۇرىندىرعانىنان دا حاباردارمىز. سول دىندەگى الاۋىزدىق سالدارىنان ءتۇرلى تەرراكتىلەر مەن ءدىني-رۋحاني نەگىزدەگى تىكە-تىرەستەر ورىن الماعان بىردە-ءبىر ەل جوق. سونىڭ سالدارىنان كەز-كەلگەن رەسپۋبليكادا سىرتتاي تىنىش بولىپ كورىنگەنىمىن ىشتەي ارباسۋ بار. مىنە، وسىنداي قوعام  ىشىندەگى الاۋىزدىقتى ودان ءارى ۋشىقتىرىپ، بۇلىك شىعارۋعا ارەكەت جاساپ جاتقان توپتاردىڭ بارلىعىن كورىپ-ءبىلىپ وتىرمىز.

وسى ماقالانىڭ باستى كەيىپكەرى سەرىكجان ءبىلاشتىڭ ارەكەتى دە سونداي قوعام ىشىندە ءدۇمپۋ تۋعىزۋعا باعىتتالعاندىعىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. ەگەردە ول ءدۇمپۋدىڭ سوڭى ىشكى قاقتىعىسقا ۇلاساتىن بولسا، تىپتەن جاقسى. وندا ورتا ازيا ايماعىندا بۇلىك شىققانىن كۇتىپ وتىرعان الەمدىك ساياساتتاعى ويىنشىلداردىڭ كوكتەن سۇراعانى جەردەن تابىلىپ، بۇل قاقتىعىسقا تىكەلەي قاتىسۋعا مۇمكىندىك الادى. ەگەردە ولاردىڭ ونداي ويلارى بولماسا، اۋعانستان مەملەكەتىنىڭ سولتۇستىگىنە ونداعان مىڭ قارۋلى جاساقتاردى توپتاستىرۋ ولارعا نە ءۇشىن قاجەت بولدى؟ ەگەردە ساياسي احۋال ولاي قالىپتاسا قالعان جاعدايدا، قىتاي دا، رەسەي دە بۇل قاقتىعىستان تىس قالماسى انىق. الدىمەن قازاق جەرىنە اسكەر كىرگىزەتىن قىتاي بولماق. سەبەبى، قازىرگى كۇنى قازاقستان ەكونوميكاسىنا كوپ قارجى سالعان مەملەكەت قىتاي ەكەندىگى جاسىرىن ەمەس.

جانە بۇل جەردە ەسكەرتە كەتەتىن تاعى ءبىر ءجايت، سەرىكجان ءبىلاش ءوزىنىڭ ارەكەتىندە جالعىز ەمەس، ونىڭ ءىس-ارەكەتىن جالعاستىرۋشى ارىپتەستەرى كورشىلەس قىرعىزستاندا، وزبەكستاندا، اۋعانستاندا ارەكەتتەرىن جۇرگىزىپ جاتىر. مىسالى، قىرعىزستان مەن وزگە رەسپۋبليكالاردا ەۆگەني بۋنين دەگەنىڭ اتى اتالىپ ءجۇر. قىرعىزستانعا بۋنين كەلگەن كەزدە قىرعىزداردىڭ قىتايعا قارسى ارەكەتتەرى كۇشەيەدى ەكەن. وتكەن جىلعى جەلتوقسان ايىنداعى قىرعىز اعايىنداردىڭ قىتايعا قارسى نارازىلىق اكتسيالارى كەزىندە 02-28 جەلتوقسان ارالىعىندا بۋنين بىشكەكتە بولادى. بۇل كەزدەيسوقتىق پا؟ الدە...؟ جانە ونىڭ سونداي ارىپتەسى اۋعانستاننان دا تابىلىپتى. فب-دا جاريالانعان مىنا ءبىر پوستا بىلاي جازىلىپتى: «سەرىكجان ءبىلاش كىم ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن سەرىكجان ءبىلاش سيقتى اياق استىنان پايدا بولعان جاساندى ليدەرلەردى زەرتتەۋ كەرەك. ماسەلەن، مانزۋر پاشتين. («مانسۋر پاشتين ي ەگو «نوۆايا پۋشتۋنسكايا پوليتيكا» پولزۋيۋتسيا راسپولوجەنيەم انگليچان ي امەريكانتسەۆ، ينديسكوگو يستەبليشمەنتا ي يح ماريونەتوك ۆ كابۋلە ليش س ەدينستۆەننوي تسەليۋ — پوستاراتسيا ناۆرەديت روسسيسكيم ي كيتايسكيم ينتەرەسام ۆ رەگيونە»، — سچيتاەت اريف حاسان حان احۋنزادا). سەرىكجان ءبىلاشتىڭ ماقساتى قازاقستاندى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىن الاڭى جاساۋ».

دەمەك، بۇل دەرەكتەر مەملەكەتتىڭ ىشكى تۇتاستىعىن بۇزۋعا باعىتتالعان ءىس-ارەكەتتەر تەك، قازاقستان ەمەس، وزگە دە كورشىلەس ەلدەردە ورىن الىپ جاتقانىن كورسەتەدى. دەمەك، بۇل ساياساتتىڭ ارتىندا باتىس ەلدەرى تۇرعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ماقساتتارى – قالايدا ورتالىق ازيا ايماعىندا سوعىس ءورتىن تۇتاندىرىپ، سودان ءوز ۇلەستەرىن الىپ قالۋ. ورتالىق ازيا ايماعىنداعى نەگىزگى مايلى شەلپەك قازاقستان ەكەنىن ەسكەرەتىن بولساق، وندا بۇل سۇرقيا ساياساتتىڭ تۇپكى ماقساتى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزگە باعىتتالىپ وتىرعاندىعىن ءتۇسىنۋ ونشالىقتى قيىن ەمەس.

«بۇل ماسەلەگە سەرىكجان ءبىلاشتىڭ قانشالىقتى قاتىسى بار دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندارى انىق. ءبىز ونى باتىس ەلدەرىنىڭ سەرىكجان ءبىلاشتى قورعاۋىنان-اق كورۋىمىزگە بولادى. سايراگۇلدى نورۆەگيا مەملەكەتىنىڭ ءوز قورعاۋىنا الۋى، سەرىكجان ءبىلاشتى نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنۋدىڭ استارىندا دا ونىڭ وسى بايلانىسى جاتىر. مەنىڭ ۆاتتسابىما كەلگەن اۆتورى بەلگىسىز ماقالادا ونىڭ باتىس ەلدەرىمەن اراداعى بايلانىسىن قالىپتاستىرعان ءومىرحان التىن ەكەندىگى تۇسپالداپ بولسا دا ايتىلادى: «بەلگىسىزدەن بي شىققان» ۇلتشىل قاھارمانداردىڭ ارتىندا وزدەرىن دەموكرات سانايتىن ۇلتشىل قىتاي وكىمەتى تۇرعان جوق پا؟ سەبەبى: قازاقستانداعى ايعايشىل توپتىڭ جۇيەسىن، كۇرەسۋ تەحنولوگياسىن جاساپ بەرىپ وتىرعان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا يدەيالوگى بولىپ وتىرعان گەرمانيالىق قازاقتىڭ ارتىنداعى قارجى كوزى تايۆان بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار. ءوزى ءبىراز جىل تايۆاندا وقىعان، تايۆان قىتاي ۇلتتىق وكىمەتىنىڭ ديوسپەراسى سانالىپ، ءارتۇرلى قارجىلاندىرۋ، كومەك الىپ جۇرگەن توپتىڭ «اتاجۇرتتىڭ» نەگىزگى قولداۋشىسى بولۋى كۇدىككە كۇدىك قوسادى. سول قولداۋشىنىڭ تۇركياداعى ۇيعىر جەتەكشىلەرىمەن بولعان قارىم-قاتىناسىن، قارجىلىق بايلانىستارىن الداعى جاعدايدا ىشكەرلەي بولەك زەرتتەۋگە تۋرا كەلەدى.

قورتىپ ايتقاندا، «اتاجۇرت جاستارى ەرىكتىلەرى» ۇلتى ءۇشىن جانىن شۇپەرەككە تۇيگەن جاستاردىڭ البىرت باتىرلىق قيمىلىنا ەمەس، الدى-ارتىن ويلاستىرعان، قازاقستانداعى لوبيسستەرى بار، ارت جاعىندا قىتايدىڭ قىزىلى ما، ۇلتشىلى ما، قىتاي ساياساتىنىڭ بەلگىسى بار جوبا بولۋى ابدەن مۇمكىن...». جالپى بۇل تۇجىرىمعا الىپ-قوساتىن جوق بولىپ كورىنگەنىمەن، سەرىكجان ءبىلاشتىڭ باتىستىڭ دا مۇددەسىنە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ادام دەپ ايتا الامىز. ولاي بولماعان جاعدايدا ولاردىڭ وعان كومەك قولىن سوزا قويۋى ەكىتالاي. جالپى، سەرىكجاننىڭ وسى ەلىمىزدىڭ ىشكى تۇتاستىعىن بۇزۋعا باعىتتالعان ارەكەتىنىڭ سوڭى بۇلىككە ۇلاساتىن بولسا، ءبىز سىرتتان بەرىلەتىن سوققىنى ەش ەسكەرتۋسىز الاتىنىمىزعا كۇماندارىڭىز بولماسىن. «دەموكراتيانى قورعاۋ»، «ينۆەستيتتسيانى قورعاۋ» دەگەن سىلتۋالاردى جەلەۋ ەتىپ، ەلىمىزگە باس سالادى. ءبىز ونى ليۆيا مەملەكەتىنىڭ مىسالىندا كوردىك. مەملەكەتتىڭ ىشىندەگى قاتىعىسقا فرانتسيا مەملەكەتىنىڭ باسشىسى ساركوزي ەشبىر ەسكەرتۋسىز ارالاسىپ، ليۆيانى بومبىلاۋعا بۇيرىق بەردى. ونىڭ سوڭى نەمەن اياقتالعانى الەمگە ايان. وسىنداي جاعداي ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ دە باسىنا تۇسپەسىن دەيتىن بولساق وندا سەرىكجان ءبىلاشتىڭ مىنا ارانداتۋ ارەكەتتەرىنە توسقاۋىل قويىلۋ كەرەك.

وكىنىشكە وراي، ازىرگە ءبارى كەرىسىنشە بولىپ تۇر. ونى تۇتقىنداپ، ءۇي قاماققا وتىرعىزۋ سەرىكجان ءبىلاشتىڭ پيار كومپانياسىنا اينالدى. قولدان «گەروي» جاسادىق. سوتتاعى سويلەگەن ءاربىر ءسوزى ونىڭ ابىرويىن كوتەردى. نەلىكتەن ەكەنى بەلگىسىز، پروكۋرورلار دا، سوت تا وزدەرىنىڭ دارمەنسىزدىگىن كورسەتتى. شىندىعىندا ول سونشالىقتى كۇناسىز جان با؟ جوق! ماسەلە ونىڭ ارتىندا ەلىمىزدە بۇلىكتىڭ شىقانىنا مۇدەللى، ىقپالدى توپتىڭ تۇرعاندىعىندا بولىپ تۇر. ەگەردە ونداي سەنەتىنى بولماسا، سەرىكجان ءبىلاشتىڭ سوتتا ولاي سويلەۋى مۇمكىن ەمەس بولاتىن. ال، بۇل ماسەلەگە ءمان بەرىپ جاتقان ەشكىم جوق سياقتى.

زىكىريا جانداربەك

Abai.kz