قۇرمەتتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى
قاسىمجومارت توقاەۆ مىرزا!

ارىس قالاسىنىڭ ءبىر توپ ەڭبەك ارداگەرلەرى، زيالى قاۋىم وكىلدەرى، قاراپايىم تۇرعىنداردىڭ اتىنان سىزگە ءوتىنىش جولدايدى.

بيىلعى ماۋسىم ايىنىڭ 24 ءشى جۇلدىزى مەن 28 ءشى جۇلدىزى ارالىعىنداعى ارىس وقيعاسى تەك ءوز ەلىمىزگە عانا ەمەس الىس، جاقىن شەتەل اقپاراتتارىنا ارقاۋ بولدى. بۇل قورعانىس ءمينيسترى ايتقانداي ەشقانداي «تابيعات اپات» ەمەس ەدى. وسىمەن كەزەكتى ءتورتىنشى رەت جارىلىپ، ءبىرتالاي ادام ءومىرىن الىپ كەتكەن بۇل جويقىن جارىلىس ارىس حالقىن وسى كۇنگە دەيىن الاڭداتۋدا. جارىلىس سالدارى ارىستىقتاردىڭ كوزىن اشتى، كوڭىلدەرىن وياتتى. بيلىكتىڭ ساياساتى وزدەرى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنان الشاق جۇرگەندەرىن سەزىندى. ءبىز دە ىرگەلى ەلمىز. وسىنداي تاجالمەن ارپالىسقان ۋاقىتتان كەيىن بىزدەردىڭ دە ايتار ءۋاجىمىز بار!

بىرىنشىدەن. ەندى ارى كەتسە ءبىر اي كولەمىندە بىزدە جاۋىن شاشىن بولادى دەپ كۇتىلۋدە. سەبەبى جاز ايلارىندا كۇننىڭ ىستىقتىعى 50 گرادۋسقا جەتتى. بىراق ۇيلەرى جەرمەن جەكسەن ەتىلىپ سۇرىلگەن جانۇيالار ايتەۋىر ولمەستىڭ كۇنىن كەشىپ كەلەدى. وسى كەزگە دەيىن كوپتەگەن ۇيلەرىنىڭ قابىرعالارى جارىلعان، الايدا ءسۇرىلىپ تاستالۋعا «داۋلى» ۇيلەر سول كۇيى ءوز كەزەگىن كۇتىپ تۇر. ءدال قازىر سول ادامدار قانداي دا ءبىر اكتسيالاردان الشاق بولماي تۇر! مىنە وسى الداعى ءبىر اي ۋاقىت ارالىعىندا ارىس حالقىنىڭ تەگىس باسپانالى بولۋىن قامتاماسىز ەتسەڭىز.

ەكىنشىدەن. قازىر جاستار ونسىز دا سەيسميكالىق ايماقتا ورنالاسقان ارىس قالاسىندا «مۇنان ارى تۇرۋ قاۋىپتى» دەگەن ويمەن سىرت جاققا كەتپەك ويدا ءجۇر. سەبەبى وسىعان دەيىن سنارياد جارىلىسىندا «سناريادتاردى الىپ كەتەمىز» دەگەن سوزدەرىنە حالىق بۇل جولى دا سەنبەي وتىر. مىنە وسىعان ءوزىڭىز باس بولىپ قويماداعى سناريادتاردىڭ الىپ كەتىلۋىنە تولىقتاي كەپىل بولۋىڭىزدى قالايدى ارىس حالقى. وسىعان دەيىنگى ايتىلىپ كەلگەن وتىرىك، كوپىرمە سوزدەرگە سەنۋىن ءسىز عانا توقتاتا الاسىز

ۇشىنشىدەن. قالاعا ينفراقۇرىلىمدار ورناتۋ. جاستاردى سول جۇمىس ورىندارىنا تارتۋ. ينۆەستورلار تارتۋ ارقىلى وسى جارىلىسقا دەيىن دە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن، جۇمىس ورىنى جوق بولىپ كەلگەن قالا حالقىنا جۇمىس ورىندارىن اشۋ. ونداي مۇمكىنشىلىكتى سول كەلەر ينۆەستورلارعا سالىق تولەمىن ەڭ تومەنگى دەڭگەيگە تۇسىرسە تابىلارى ءسوزسسىز. (تەك قىتايدان كەلەر ەسكى قۇسقى زاۋىتتارىن كىرگىزبەۋ) ونسىز دا 2015 جىلدان بەرى تىنىمسىز جارىلعان سناريادتاردان ەكولوگيالىق جاعداي جاقسى ەمەس بولاتىن بىزدە.

تورتىنشىدەن. جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەرگە قاشان ءوز اياقتارىنان تۇرىپ كەتكەنشە ەڭ تومەنگى پايىزبەن كرەديت بەرۋدى قولعا الساڭىز. وتكەندەگى كاسىپكەرلەرگە دەپ بولىنگەن 200 ميلليون تەڭگە ەشقانداي تىرلىككە اسپايتىنىن، ول تەك حالىقتى الداۋ ەكەندىگىنە كوڭىل بولسەڭىز.

بەسىنشىدەن. قالامىزداعى اۋرۋحاناعا سوڭعى ۇلگىدەگى، زاماناۋي مەديتسينالىق قۇرىلعىلاردى ورناتۋ. سەبەبى جوعارعىداعى ايتىلىپ وتكەندەي ەكولوگيالىق ايماقتا تۇرىپ كەلۋىمىزگە بايلانىستى جانە دە سوڭعى جارىلىستان سوڭ قالامىزدا اۋرۋ سىرقاۋلار كۇننەن كۇن بەلەڭ الۋدا. ءبىر اۋرۋ تاريحىن بىلۋگە بولا دارىگەرلەر سوناۋ شىمكەنت قالاسىنا جىبەرەدى. جۇمىسسىز، جۇمىسى باردىڭ ءوزىنىڭ ايلىعى تومەن بولعاندىقتان حالىقتىڭ كوبى قالتا جۇقالىعىنان قاراجات جيناپ مرت، ۋزي ت.ب تۇسەمىن دەپ جۇرگەندە ۋاقىت وتكىزىپ، اۋرۋىن اسقىندىرىپ الىپ جاتادى.

التىنشىدان. مىنە ەندى بىرەر اپتا كولەمىندە مەكتەپتەردە جاڭا وقۋ جىلى باستالماق. سول جيىلعان بۇلدىرشىندەر وسى كۇنگە دەيىن جۇيكەلەرىنە تۇسكەن اۋىر سالماقتان ءالى كۇنگە دەيىن ايىعا قويعان جوق. ء(سال قاتتى شىققان دىبىستارعا سەلت ەتىپ قاراۋ، تۇندە ۇيقىلارىنان شوشىنىپ ويانۋ ت. س. س.) مىنە وسى جاعدايداعى بالالاردى (پسيحوەموتسيونالنىي سترەسس) تەكسەرۋ، ەمدەۋ شارالارىن قولعا الساڭىزدار ەكەن.

جەتىنشىدەن. ارىستىقتار وسى كۇنگە دەيىن ۇكىمەتتىڭ «ارىس قالاسىنىڭ ءاربىر تۇرعىنىنا 100 مىڭ تەڭگەدەن وتەماقى تولەنەدى» دەگەن قاۋلىسىنا تۇسىنە الماۋدا (مەيلى، ءوز ەسەپتەرىنە كەلىپ ءتۇستى، الىپ دا جاتىر) سوندا جەرىنەن، ۇيىنەن 4 كۇن بويى بەزىپ كەتكەن ارىستىقتارعا بەرىلەر بۇل قانداي «وتەماقى؟» «ماتەريالدىق پا، الدە «مورالدىق» پا؟

ارىس قالاسى-تەمىرجولشىلار قالاسى اتالادى، ياعني توعىز جولدىڭ تورابى. ورتا ازيا، ءسىبىر، رەسەي ايماقتارىن بايلانىستىرىپ وتىرعان جالعىز تەمىر جول ستانتسياسى بىزدە ورنالاسقان. مىنە وسى تەمىرجولدان تۇسەر پايدا سالىقتارىن تەگىستەي قتج يەلەنىپ كەتەدى. ءدال وسىعان ۇقساس جاعدايلار بەنزين، گاز سالاسىندا دا ورىن العان. جەر، ەكولوگيا سالىقتارى-تيىن تەبەندى ارىس سالىق ورىنىنا تولەيدى دا، باسقا بار تابىس سالىعىن وزدەرى الىپ كەتىپ وتىرادى. سوندا ارىس قالاسى سول مونوپوليستەردىڭ «ويىن» الاڭى بولىپ قالا بەرمەك پە؟ ارىس قالاسىندا تىرلىك ەتىپ وتىر ما، تولەسىن تابىس-پايدا سالىعىنان. مىنە، وسىلار ارقىلى قالامىزدىڭ ەكونوميكالىق قارجىسى دا العا باسىپ، الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى كوتەرىلەر ەدى. مۇنىڭ بارلىعى دا قالامىزدا ادام پوتەنتسيالى-قالا حالقىنىڭ دامۋ يندەكسى تۇراقتاپ قالۋىنا بىردەن ءبىر سەبەپكەر بولار ەدى.

جانە دە جاز كەزدەرىندە اۋانىڭ وتە ىستىق بولۋىنا بايلانىستى وسىنداعى حالىقتىڭ دەنساۋلىعى بىزدەگى بەلگىلەنگەن زەينەت جاسىنا جەتپەي سىر بەرىپ قالىپ جاتادى. وسى جاعىن دا زەرتتەپ بەلگىلى ءبىر نورما قاراستىرىلسا ەكەن.
مۇنى بىزدەر قازاقستان رەسۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ءسىزدىڭ «ءار ادام قۇقىعىن قورعاۋ-مەنىڭ ماقساتىم» دەگەن انتىڭىزعا بەرىك بولادى دەپ سەنىم بىلدىرە وتىرىپ، جارىلىس سالدارىنان جانتالاسىپ، ءوز قالاسىنان، ءوز ۇيلەرىنەن قاشىپ، پسيحيكالىق كەزەڭدەردى باسىنان وتكىزگەن 56 مىڭداي جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تالاپ تىلەگىن ەسكەرەدى دەپ سانايمىز.

ارىس قالاسى تۇرعىندارىنان

Abai.kz