باردى جوق دەسەك، ادىلەتسىزدىك بولادى، ىرىسبەك ءىنىم!

مەن ىرىسبەك توقتاسىنۇلى ءىنىمدى وتە جاقسى بىلەم. قارعاداي كەزىندە قازاقستانعا ورالىپ، قاتارعا قوسىلعان، ەرتە ەسەيگەن ازامات. ون جىلداي ءبىر قالادا -- الماتىدا بىرگە تۇردىق. تاۋەلسىزدىك جىلدارىنىڭ قىزىعى مەن شىجىعىن بىرگە كوردىك. مەن اقىن بولام دەپ، تۇماعانىڭ سوڭىنا ەردىم. ىرىسبەك جەكە كاسىپپەن اينالىسىپ ءجۇردى. وتانىمىز ۇسىنعان كومەكتەن دە ىركەس-تىركەس يگىلىكتەندىك...

ىرىسبەك ءىنىم سوڭعى كەزدە ساياساتقا ارالاسىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءوز ويلارىن اكتيۆتى تۇردە ورتاعا سالىپ كەلەدى. "ۇلت اماناتى" دەگەن قوعامدىق بىرلەستىك قۇرىپ، قانداستارىمىز ءۇشىن وتە بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىر. جەرلەس، تاعدىرلاس اعاسى رەتىندە مەن ىرىسبەكتىڭ بارلىق قادامىنا ءساپ سالىپ، باقىلاپ وتىرام. كوبىندە قۋانىپ قول سوقسام، كەيدە "اتتەگەن-اي" دەپ تە قالاتىن تۇستارىم بار. جالپىسىنان العاندا ىرىسبەككە ريزامىن. ەشكىم اسپاننان ساياساتشى بولىپ تۇسە قالعان جوق. ايتىسا-تارتىسا ءجۇرىپ جەتىلەدى. سۇرىنە ءجۇرىپ، تاجىريبە قورىتادى.

بايقاپ وتىرمىن، ىرىسبەك جۇرت كوزىنە تەز ءتۇستى. قازىر كۇندەلىكتى بولىپ جاتقان ساياسي وقيعالارعا بايلانىستى باق وكىلدەرى ونى ساراپشى رەتىندە شاقىرىپ، پىكىرىن تىڭدايتىن، كوزقاراسىن سۇرايتىن بولدى. ءىنىمنىڭ بۇل جاعدايعا جەتۋىن – زور جەتىستىك دەپ بىلەم. قاتتى قۋانامىن.
"العا باسا بەر، ورگە تارتا بەر، ىرىسبەك!" دەگەننەن باسقا ايتارىم جوق.
جاقسى ساياساتشى، مىقتى قايراتكەر بولۋدىڭ ءبىر ولشەمى – بىلىمدىلىك بولسا، ەكىنشى ولشەمى – ادىلەتتىلىك.

ەلباسىنىڭ 21 تامىزدا وتكەن "نۇر وتان" پارتياسىنىڭ ساياسي كەڭەسىنىڭ كەڭەيتىلگەن ماجىلىسىندە ايتقان «1 ميلليون [شەتەل قازاعىن] شاقىردىق. بۇلاي بىردە-ءبىر ەل جاسامادى. ولارعا بالالارىڭ ۇيلەنسىن، ءوسسىن دەسەك، [ورالماندار] ماعان بەر دەپ اقشا سۇرايدى...» دەگەن سوزىنە بايلانىستى ينگا قارىنداسىما سۇحبات بەرىپتى ىرىسبەك باتىر.

مۇقيات تىڭدادىم. ىرىستىڭ سول سۇحباتتا ايتقان پىكىرىنە ءبىر-ەكى تۇزەتۋ بەرە كەتكەندى اعالىق پارىزىم دەپ سانادىم.

ءبىرىنشى، ىرىسبەك توقتاسىنۇلى «[ورالماندار] مەملەكەتتەن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تە الىپ جاتقان جوق. سەبەبى ولاردىڭ قولىندا قۇجاتى دايىن ەمەس!» دەپتى ءوز سۇحباتىندا.

بۇل مۇلدە دۇرىس ەمەس!
قازىر قولدانىستا تۇرعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2011 جىلعى 22 شىلدەدەگى №477-IV زاڭىنىڭ 26-بابىندا «ورالمانداردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى» بەكىتىلگەن. اتالعان باپتىڭ 2) -تارماعىندا ورالماندار مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ «جەڭىلدىكتەردى، وتەماقىلاردى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىندا بەلگىلەنگەن الەۋمەتتىك كومەكتىڭ باسقا دا تۇرلەرىن الۋعا; قۇقىعى بار» دەپ، انىق جازىلعان.

دەمەك، بۇل – «ورالمان» مارتەبەسىن العان اعايىن الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەردەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىمەن تەڭ دارەجەدە يگىلىكتەنە الادى دەگەن ءسوز!

ول از دەسەڭىز، اتالعان زاڭنىڭ 23-بابىندا ورالماندارعا، ەتنيكالىق قازاقتارعا جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە ۇسىنىلاتىن مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى بەكىتىلگەن. وندا مىناداي جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان:

1. ەتنيكالىق قازاقتار جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراقتى تۇرۋعا رۇقسات الۋ كەزىندە ءوزىنىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىن راستاۋدان بوساتىلادى.

2. ورالمان مارتەبەسiن العان ادامدار مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرi:
1) ورالمانداردى بەيiمدەۋ جانە ىقپالداستىرۋ ورتالىقتارىندا تەگiن بەيiمدەۋ جانە ىقپالداستىرۋ قىزمەتتەرiن كورسەتۋمەن;
2) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى زاڭناماسىنا سايكەس مەديتسينالىق كومەكپەن;
3) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىمەن تەڭ جاعدايدا مەكتەپتەردە جانە مەكتەپكە دەيiنگi ۇيىمداردا ورىندارمەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكiمەتi ايقىندايتىن كولەمدە تەحنيكالىق جانە كاسiپتiك، ورتا بىلىمنەن كەيiنگi جانە جوعارى بiلiم بەرەتiن وقۋ ۇيىمدارىنا وقۋعا تۇسۋگە بولiنگەن كۆوتاعا سايكەس بiلiم الۋ مۇمكiندiگiمەن;
4) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىمەن تەڭ جاعدايدا الەۋمەتتiك قورعالۋمەن;
5) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋمەن قامتاماسىز ەتiلەدi.

3. ورالماندارعا جەكە قوسالقى شارۋاشىلىعىن جۇرگiزۋ، باعباندىقپەن اينالىسۋ، ساياجاي قۇرىلىسى ءۇشiن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر زاڭناماسىنا سايكەس اۋىلدىق ەلدi مەكەندەردiڭ جەرلەرىنەن، اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردەن، يمميگراتسيالىق جەر قورىنان، ارنايى جەر قورىنان جانە بوسالقى جەرلەردەن ۋاقىتشا وتەۋسiز جەر پايدالانۋ قۇقىعىمەن جەر ۋچاسكەلەرi بەرiلەدi.

ورالماندارعا شارۋا نەمەسە فەرمەر قوجالىعىن جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندiرiسiن جۇرگiزۋ ءۇشiن اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردەن، ارنايى جەر قورىنان، يمميگراتسيالىق جەر قورىنان جانە بوسالقى جەردەن ۋاقىتشا جەر پايدالانۋ قۇقىعىمەن جەر ۋچاسكەلەرi بەرiلەدi.

4. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنان تىس قونىس اۋدارعان ورالماندارعا جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە تۇراقتى تۇرعىلىقتى جەرىنە جول ءجۇرۋ جانە مۇلكىن تاسىمالداۋ شىعىندارىن وتەۋدى قامتيتىن بىرجولعى جاردەماقىلار بەلگىلەۋى مۇمكىن. جاردەماقىلاردى تولەۋدىڭ ءتارتىبى مەن شارتتارىن وبلىستاردىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ، استانانىڭ اكىمدىكتەرى حالىقتىڭ كوشى-قونى ماسەلەلەرى جونىندەگى ۋاكىلەتتى ورگان بەكىتەتىن ۇلگىلىك قاعيدالار نەگىزىندە بەكىتەدى.

4-1. ورالمان مارتەبەسىن بەرۋگە جانە (نەمەسە) ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنا ەنگىزۋگە كەلىسىم العان ەتنيكالىق قازاقتار جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى، سونداي-اق ورالماندار جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىنا كەلگەن كەزدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق شارتتارىنا جانە (نەمەسە) كەدەن زاڭناماسىنا سايكەس، كولىك قۇرالدارىن قوسا العاندا، جەكە پايدالانۋعا ارنالعان مۇلكىنە كەدەندىك تولەمدەردى تولەۋدەن بوساتىلادى.

4-2. ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنا ەنگىزىلگەن ورالماندارعا جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى زاڭناماسىنا سايكەس جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋدىڭ بەلسەندى شارالارىنا قاتىسۋشىلارعا كوزدەلەتىن مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى ۇسىنىلادى.

5. ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنا ەنگىزىلگەن ورالماندارعا جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە وسى باپتا كوزدەلگەن مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنان باسقا تۇتىنۋ كرەديتىن جانە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا يپوتەكالىق قارىز الۋ قۇقىعى بەرىلەدى.

5-1. ورالماندار نەمەسە ونىڭ وتباسى مۇشەلەرى ولاردى ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنا ەنگىزگەننەن كەيىن قايتىس بولعان جاعدايدا، مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى ورالماندارعا نەمەسە وتباسى مۇشەلەرىنە ولاردىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن العانىنا قاراماستان ۇسىنىلادى.

6. وسى باپتىڭ 4-2-تارماعىندا اتالعان ورالماندار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ايقىنداعان ءوڭىردىڭ شەگىنەن تىس جەرگە ءوزىنىڭ ەرىك قالاۋىمەن بەس جىل ىشىندە ءوز بەتىنشە كوشىپ-قونعان نە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋدان باس تارتقان جاعدايلاردا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى زاڭناماسىنا سايكەس جۇمىسپەن قامتۋعا جاردەمدەسۋدىڭ بەلسەندى شارالارىنا قاتىسۋشىلارعا كوزدەلگەن، وزدەرى العان مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىن مەرزىمىنەن بۇرىن تولىق كولەمدە وتەۋگە مىندەتتى.

قازىر زاڭدا «ورالمان» مارتەبەسىن الۋعا، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋدا، ازاماتتىققا قۇجات تاپسىرۋعا ەشقانداي كەدەرگى جوق. ءبارى شەشىلگەن. تەك، قانداستارىمىز باتىل شەشىم جاساپ، ساۋاتتى، شيراق قيمىلداسا بولعانى.

ەكىنشى، ىرىسبەك باۋىرىم وسى سۇحباتىندا تاعى دا «[ورالماندار] زەينەتاقى دا الىپ جاتقان جوق. سەبەبى، ولاردىڭ ەڭبەك ءوتىلى بۇل جاقتا سانالىپ جاتقان جوق!» دەپتى، بىردەن كەسىپ.

بۇل دا دۇرىس ايتىلعان ءسوز ەمەس!
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى»
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2013 جىلعى 21 ماۋسىمداعى № 105-V زاڭىنىڭ 13-بابىنا بيىل 18) تارماق ەتىلىپ جاڭا تولىقتىرۋ ەنگىزىلدى. سوعان ساي، 18) «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا تاريحي وتانىندا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىندا كەلگەن ەتنوستىق قازاقتاردىڭ شىعۋ ەلىندەگى ەڭبەك ءوتىلى ەسەپكە الىناتىن بولدى.

«ەشتەن كەش جاقسى» دەيدى عوي دانا حالقىمىز. كەش بولسا دا بۇل ماسەلە دە مەملەكتتىك دەڭگەيدە شەشىلدى.
زەينەت جاسىنا تولعان قانداستارىمىز ءوزى كەلگەن ەلىنەن وڭبەك ءوتىلىن راستايتىن ءبىر جاپىراق انىقتاما اكەلسە بولدى، زەينەتاقىسى قايتا ەسەپتەلىپ، كوبەيتىلىپ بەرىلەدى. بەرىلىپ تە جاتىر.

بۇل – ەلباسىمىزدىڭ، مەملەكەتىمىزدىڭ الىستان ورالعان قانداستارىنا جاساپ وتىرعان زور قامقورلىعى، ىرىسبەك! ءبىز ءبارىن سىپىرمايىم جوققا شىعارۋدان اۋلاق بولعانىمىز دۇرىس.

باردى جوق دەپ اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتسەڭ، ول -- əدىلەتسىزدىك بولادى، ىرىسبەك ءىنىم!

سەن سەكىلدى جاس قايراتكەردىڭ اۋزىنان شىققان بۇل ءسوزىڭدى الىستاعى اعايىن ەستىسە، قانداي كوڭىل كۇيدە بولادى؟ شىنىندا دا تۇك جوق ەكەن عوي دەپ، سەنىپ قالۋى بەك مۇمكىن. كوش تاعى توسىلىپ قالۋى عاجاپ ەمەس.

اتقارۋشى بيلىك تاراپىنان زاڭ ءوز دەڭگەيىندە بارلىق وڭىردە بىركەلكى اتقالىلماي جاتىر دەسەڭ، كىشكەنە كەلىسۋگە بولادى. بىراق، ونى دا بىرجاقتىلى قاراستىرۋ – تاعى تۋرا ەمەس!!

ال، ءتۇسىندىرۋ جۇمىسى جوقتىڭ قاسى دەسەڭ، ونىمەن تولىق كەلىسەر ەدىم!!!
ەگەر، جوعارىدا اتالعان جەڭىلدىكتەردەن قانداستارىمىز تولىق يگىلىكتەنە الماي جاتسا، ول – اعايىندارىمىزعا دۇرىستاپ ساۋاتتى تۇردە تۇسىندىرە الماعان، اتقارۋشى بيلىككە ءوز دەڭگەيىندە اتقارۋعا ىقپال ەتە الماعان، باسقا ەمەس، سەن ەكەۋىمىزدىڭ كەمشىلىگىمىز!

ال، زاڭدار مەن نورماتيۆتىك قۇجاتتاردا كەمشىن تۇستار بولسا، ول دا زاڭ شىعارۋشى ورگانعا دۇرىستاپ ۇسىنىس بەرىپ، وتكىزە ەتە الماعان تاعى ەكەۋمىزدىڭ وسالدىعىمىز بەن ساۋاتسىزدىعىمىز، ىرىسبەك!

ءبىزدىى مىندەت – قانداستارىمىزدىڭ زاڭدىق ساۋاتىن كوتەرۋ. ول ءۇشىن، الدىمەن ءوزىمىز ساۋاتتى بولۋىمىز ءتيىس! Əسىرەسە، سەن سەكىلدى جۇرت الدىنا شىعىپ، ءسوز ۇستاپ جۇرگەن جىگىتتەر دۇرىس اقپارات بەرۋگە ءتيىس. سەن قاتەلەسسەڭ، ەل قاتەلەسەدى...

مەن سەنىڭ الداعى بارشا قادامىڭا تابىس، بەرەكە جانە جەڭىس تىلەيمىن!

ىزگى نيەتپەن،
اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz