قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ەكىجاقتى ءوزارا قارىم – قاتىناس جوسپارلى تۇردە دامۋدا-ءوزارا ساۋدا كولەمى 2019 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتى جىلدىعىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 31%-عا ارتىپ، 6,8 ملرد. اقش دوللارىنا جەتتى. قىتايدىڭ جىل سايىنعى ينۆەستيتسيالىق اعىندارى ورتا ەسەپپەن 22%-عا ۇلعايۋدا. سەرىكتەستىك قاتىناستاردى نىعايتۋعا «بەلدەۋ جانە جول» باستاماسى ىقپال ەتەدى، ول قازاقستانعا ەۋروپامەن تاۋار اينالىمىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. زەرتتەۋ كورسەتىپ وتىرعانداي، ەكسپورت كولەمى 10%-عا ۇلعايعان كەزدە ءجىو-ءنىڭ وزگەرۋى 12%-دى قۇرايدى.

قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستار 1992 جىلدىڭ قاڭتارىندا ورناتىلدى. قازاقستان ءۇشىن ەكى جاقتى ءوزارا قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋ سىرتقى ساياسي حالىقارالىق قىزمەتتىڭ ماڭىزدى بولىگى بولىپ تابىلادى، اسىرەسە الەمدىك ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋى كەزەڭىندە.

العاشقى شارتتىق-قۇقىقتىق بازانىڭ ءبىرى – 1993 جىلى قابىلدانعان دوستىق ءوزارا قارىم-قاتىناستاردىڭ نەگىزدەرى تۋرالى بىرلەسكەن دەكلاراتسيا قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا باستاما بولدى. ودان كەيىنگى جىلدارى مەملەكەت باسشىلارى بىرقاتار ماڭىزدى كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزدى، ولاردىڭ اراسىندا شەكارا ۋچاسكەلەرىن انىقتاۋ، يادرولىق قارۋ-جاراقتى قولدانباۋ، ەلدەردىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسپاۋ، سۋ رەسۋرستارىن ساقتاۋ جانە ت. ب. بويىنشا ۋاعدالاستىقتار بار.

قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستىڭ نەگىزگى ءساتى 1999 جىلى XXI عاسىرداعى جان-جاقتى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋ تۋرالى بىرلەسكەن دەكلاراتسيانى قابىلداۋ بولدى. قول جەتكىزىلگەن كەلىسىم ەكونوميكالىق ءوزارا قارىم-قاتىناستى جەدەلدەتۋگە جاڭا سەرپىن بەردى. بۇگىنگى تاڭدا قىتاي قازاقستاننىڭ رەسەيدەن كەيىنگى ءىرى سىرتقى ساۋدا سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ماسەلەن، 2019 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءوزارا ساۋدا كولەمى 6,8 ملرد. اقش دوللارىن قۇراپ، 2018 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 31%-عا ارتتى. اينالىم قۇرىلىمىندا قازاقستاندىق ءونىمنىڭ ەكسپورتى باسىم – 4 ملرد. اقش دوللار.

ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ ءوسۋى تاۋار اينالىمى، يمپورت جانە ەكسپورت كولەمىمەن تىعىز بايلانىستى. ماسەلەن، ەكسپورت 10%-عا ۇلعايعان كەزدە ءجىو ءوسىمى شامامەن 12%-دى قۇرايدى. بۇل كورسەتكىش قىتايدىڭ قازاقستان ەكونوميكاسى ءۇشىن جوعارى ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىرەدى.

نارىقتىڭ تەز وزگەرىپ كەلە جاتقان كونيۋنكتۋراسى، حالىقارالىق ساۋدا-ەكونوميكالىق قاقتىعىستار، الەمدىك ەكونوميكانىڭ تۇراقسىزدىعى جاعدايىندا قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ينتەگراتسيالىق پروتسەستەر ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ دامۋىنا سىرتقى تاۋەكەلدەردىڭ اسەرىن تومەندەتۋ ءۇشىن ەرەكشە ءمان بەرەدى. ەكى ەلدىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىنىڭ باستى باستامالارىنىڭ ءبىرى 2013 جىلعى 7 قىركۇيەكتە العاش رەت ۇسىنىلعان «بەلدەۋ جانە جول» باعدارلاماسى بولىپ تابىلادى. بۇل باستاما جىبەك جولى بويىنداعى ساۋدا جانە كولىك بايلانىستارىن نىعايتۋعا عانا ەمەس، سونداي-اق وڭىرلىك دەڭگەيدە دە، جاھاندىق دەڭگەيدە دە بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا ىقپال ەتۋگە قابىلەتتى.

دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، 2013 جىلدان باستاپ 2017 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە قىتايدىڭ «بەلدەۋ جانە جول» باستاماسىنا قاتىسۋشى ەلدەرمەن تاۋار اينالىمى 5 ترلن اقش دوللارىنان استى، ال اتالعان ەلدەرگە قىتايدىڭ شەتەلدىك ينۆەستيتسيالارىنىڭ اعىنى (شيا) شامامەن 70 ملرد اقش دوللارىن قۇرادى.

2015 جىلدان باستاپ ۇلكەن ەۋرازيالىق سەرىكتەستىكتى قالىپتاستىرۋ اياسىندا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق پەن «بەلدەۋ جانە جول» تۇجىرىمداماسىن ۇيلەستىرۋ جۇمىستارى باستالدى. 2019 جىلى مامىردا ەاەو مەن قحر اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. قىتايدىڭ ەاەو ەلدەرىمەن تاۋار اينالىمى 2018 جىلى 126,3 ملرد اقش دوللارىن قۇرادى (2017 جىلى — 102,7 ملرد. اقش دولل.).

قىتايدىڭ قازاقستانعا ينۆەستيتسيالىق اعىندارى 2015 جىلدان باستاپ وڭ ديناميكانى كورسەتەدى – ورتاشا جىلدىق ءوسىم 22%-دى قۇرايدى. بۇل رەتتە ەڭ ۇلكەن كولەم 2018 جىلى-1,5 ملرد. اقش دوللارىن قۇرادى، بۇل 2017 جىلعا قاراعاندا 37,6%-عا جانە 2015 جىلعا قاراعاندا 78,6%-عا كوپ. 2019 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا قىتايدان جالپى ينۆەستيتسيا اعىنى 362 ملن. اقش دوللارىن قۇرادى.

2019 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا قازاقستان رەزيدەنتتەرىنىڭ قىتاي ينۆەستورلارى الدىنداعى مىندەتتەمەلەرى 15,3 ملرد. اقش داللارىنا جەتتى. قازاقستان مىندەتتەمەلەرىنىڭ جالپى قۇرىلىمىندا (220,3 ملرد. اقش دولل.) قىتاي ۇلەسى 6,9%-دى قۇرادى. ەكونوميكالىق قىزمەت تۇرلەرى بويىنشا ەڭ ۇلكەن كولەم كولىك جانە قويمالاۋ (5 ملرد. اقش دولل.) سالالارىندا شوعىرلانعان، تاۋ-كەن ءوندىرىسى (2,6 ملرد. اقش دولل.), وڭدەۋ ونەركاسىبى (2,1 ملرد. اقش دولل.), قۇرىلىس (2 ملرد. اقش).

مىندەتتەمەلەردىڭ نەگىزگى كولەمى 2019 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 9,1 ملرد. اقش دوللارىن قۇراعان تىكەلەي ينۆەستيتسيالاردىڭ ەسەبىنەن قالىپتاستى. قارجىلاندىرۋدىڭ باسقا نىساندارى (كرەديتتەۋ، ليزينگ، جوبالىق، ارالاس سالىمدار جانە ت. ب.) 6,2 ملرد. اقش دوللارىنا جەتتى، ال پورتفەلدىك ينۆەستيتسيالار – تەك 464,8 مىڭ اقش دولل. قۇرادى.

پورتفەلدىك ينۆەستيتسيالار ۇلتتىق ەكونوميكا ءۇشىن جوعارى پايدانى بىلدىرەدى، سەبەبى ينۆەستورلارعا كاسىپورىننىڭ قىزمەتىن باقىلاۋ نەمەسە ونى يەلەنۋ قۇقىعىن بەرمەي اقشا قاراجاتىن تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق قارجىلاندىرۋدىڭ وسى نىسانى جوعارى وتىمدىلىككە يە، ءارتاراپتاندىرۋ قاعيداتتارىنا جاۋاپ بەرەدى جانە ينۆەستيتسيالاۋ مەرزىمدەرىن دەربەس رەتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. دەگەنمەن دە، قازاقستاندا ولاردىڭ تانىمالدىلىعى تومەن. بۇل قۇندى قاعازدارعا ينۆەستيتسيالاۋ، حالىقارالىق ەميتەنتتەردى تارتۋ جانە حالىقارالىق كاپيتال نارىقتارىمەن ينتەگراتسيالاۋ مۇمكىندىگىمەن تولىققاندى قور نارىعىن دامىتۋ 2018 جىلدىڭ 5 شىلدەسىندە Astana International Exchange (AIX) «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىن (احقو) قۇرۋدان باستالدى. قىتاي قور بيرجاسىن قۇرۋ يدەياسىن قولداۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى، شانحاي قور بيرجاسى مەن جىبەك جولى قورى ءAىح اكتسيونەرلەرى اتاندى.

قىتاي ەكونوميكاسىنا سالىنعان وتاندىق ينۆەستيتسيالىق اعىندار 2018 جىلى 41,8 ملن. اقش دولل. قۇرادى، بۇل 2017 جىلعا قاراعاندا (38,6 ملن. اقش) 8,2%-عا كوپ. قىتاي قازاقستاننىڭ تىكەلەي ينۆەستيتسيالارىنىڭ جالپى اعىنى بويىنشا ۇزدىك-10 ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى – ينۆەستيتسيا ۇلەسى 3,2%-دى قۇرادى.

2019 جىلعى شىلدەنىڭ سوڭىنداعى جاعداي بويىنشا قازاقستاندا 2,5 مىڭ قىتاي كاسىپورنى تىركەلگەن، ونىڭ ىشىندە جۇمىس ىستەپ تۇرعانى 1,1 مىڭ كاسىپورىن. سونداي-اق ەل اۋماعىندا 3 قىتاي بانكى جۇمىس ىستەيدى: Altyn Bank, Bank of China Kazakhstan جانە ICBC (قىتايدىڭ ساۋدا-ونەركاسىپتىك بانكى). ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بانكتەردىڭ اكتيۆتەرى 886,2 ملرد تەڭگەگە نەمەسە بانك سەكتورىنىڭ جالپى كولەمىنىڭ 3,5%-نا جەتتى.

قازاقستاندا جالپى سوماسى 27,4 ملرد. اقش دوللارىن قۇرايتىن 55 قازاقستان-قىتاي جوباسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. 2015-2018 جىلدار ارالىعىندا 10 كاسىپورىن ىسكە قوسىلدى.

ەڭ ماڭىزدى جوبالار:

• «DanAke» جشس تسەمەنت ءوندىرىسى، China Gezhouba Cement Co. Ltd. 2018 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا پايدالانۋعا بەرىلدى. ينۆەستيتسيالار 178 ملن. اقش دوللارىن قۇرادى، 226 جۇمىس ورنى اشىلدى;
• «سارىارقااۆتوپروم» جشس جانە JAC Motors, CMC ستراتەگيالىق ارىپتەسىمەن بىرلەسىپ ءىرى توراپتى قۇراستىرۋ (CKD/SKD) جانە ۇساق توراپتى قۇراستىرۋ (CKD) ادىسىمەن JAC ماركالى جەڭىل اۆتوموبيلدەر شىعارۋ. كەزەڭ-كەزەڭمەن ىسكە قوسىلدى: 2015 جىلى I كەزەڭ، 2017 جىلى II كەزەڭ. ينۆەستيتسيالار 22 ملن. اقش دوللارىن قۇرادى، 350 جۇمىس ورنى اشىلدى.
• «قورعاس — شىعىس قاقپاسى» اەا اۋماعىنداعى قۇرعاق پورت، «KTZE-Khorgos Gateway» جشس، Lianyungang Port Holding Group Co. Ltd.، COSCO Shipping Lines Co. Ltd. ينۆەستيتسيالار 76 ملن. اقش دوللارىن قۇرادى.

ىسكە اسىرۋ كەزەڭىندە 13 جوبا بار، 2019 جىلى جالپى سوماسى 350 ملن. اقش دوللارىن قۇرايتىن 3 جوبانى ىسكە قوسۋ كۇتىلۋدە.

Abai.kz