ءىس-شارالارىنا بايلانىستى قالىپتاسقان «كوزقاراس»، وقۋشىلار سارايىنا اياڭداپ كەلە جاتىرمىن. كۇتكەنىم باسقا ەدى. كىرىپ قالسام، قۋىقتاي عانا ءبىر بولمە. ءبىر كومپيۋتەر. جانە جاستار. شىنى كەرەك، وسىنداي جاستاردى كورگەندە قۋاندىم. ماسەلە قۋىقتاي بولمە مەن مانساپتا ەمەس، شىنايى ۇلكەن  تازا نيەتتە. وسى بولمەدە قانشا وي كەلىپ، جوبالار جۇزەگە استى دەسەڭشى. جىلى جۇزبەن قارسى الىپ، سول بولمەنىڭ تورىنەن ورىن ۇسىندى. ءىسى مەن ءسوزى ساباقتاسۋ دەگەن وسى شىعار، دەپ تۇيىندەدىم. بۇل «زاڭعار» شىعارماشىلىق بىرلەستىگىنىڭ ۇجىمى ەدى....
سول ساتتە كەلىسىلگەن سۇحباتقا بارعانمىن. سۇحبات بەرۋشى ازامات وسى بىرلەستىكتىڭ ديرەكتورى ايدار قىرىقباەۆ. ءساتى كەلگەن سۇحباتتى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز...

جۋرناليست:اعا، ءوزىڭىزدى قانداي جاستاردىڭ قاتارىنا جاتقىزاسىز؟
ايدار قىرىقباەۆ:قوعامدىق جۇمىستارمەن جاستايىمنان اينالىسىپ كەلەمىن. قازاقتىڭ دامۋىنا، ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە تيتىمدەي بولسا دا پايدام  تيسە ەكەن دەگەن جاستاردىڭ قاتارىنانمىن.

ءىس-شارالارىنا بايلانىستى قالىپتاسقان «كوزقاراس»، وقۋشىلار سارايىنا اياڭداپ كەلە جاتىرمىن. كۇتكەنىم باسقا ەدى. كىرىپ قالسام، قۋىقتاي عانا ءبىر بولمە. ءبىر كومپيۋتەر. جانە جاستار. شىنى كەرەك، وسىنداي جاستاردى كورگەندە قۋاندىم. ماسەلە قۋىقتاي بولمە مەن مانساپتا ەمەس، شىنايى ۇلكەن  تازا نيەتتە. وسى بولمەدە قانشا وي كەلىپ، جوبالار جۇزەگە استى دەسەڭشى. جىلى جۇزبەن قارسى الىپ، سول بولمەنىڭ تورىنەن ورىن ۇسىندى. ءىسى مەن ءسوزى ساباقتاسۋ دەگەن وسى شىعار، دەپ تۇيىندەدىم. بۇل «زاڭعار» شىعارماشىلىق بىرلەستىگىنىڭ ۇجىمى ەدى....
سول ساتتە كەلىسىلگەن سۇحباتقا بارعانمىن. سۇحبات بەرۋشى ازامات وسى بىرلەستىكتىڭ ديرەكتورى ايدار قىرىقباەۆ. ءساتى كەلگەن سۇحباتتى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز...

جۋرناليست:اعا، ءوزىڭىزدى قانداي جاستاردىڭ قاتارىنا جاتقىزاسىز؟
ايدار قىرىقباەۆ:قوعامدىق جۇمىستارمەن جاستايىمنان اينالىسىپ كەلەمىن. قازاقتىڭ دامۋىنا، ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە تيتىمدەي بولسا دا پايدام  تيسە ەكەن دەگەن جاستاردىڭ قاتارىنانمىن.

جۋرناليست:قانشا جاسىڭىزدان باستاپ قوعامدىق جۇمىسپەن اينالىسىپ كەلەسىز؟
ايدار قىرىقباەۆ:16 جاسىمنان باستادىم.سودان بەرى مىنە، 12-13 جىلدىڭ ءجۇزى دە بولىپ قالىپتى.

جۋرناليست: رەاليستسىز بە، الدە ءوپتيميستسىز بە؟ جاستارعا  بايلانىستى دا ايتا كەتسەڭىز...
ايدار قىرىقباەۆ:مەن بارلىعىنا رەالدى قارايتىن، بۇگىنىمە دە ەرتەڭىمە دە سەنەتىن جاسپىن. جاستاردىڭ قوعامدىق جۇمىسقا تارتىلماۋى، وزدەرىنە سەنبەۋى،  مەنى قىنجىلتادى. بويكۇيەزدىك پەن جالقاۋلىققا، جانە سىلتەمەلىككە بوي ۇراتىنى تاعى دا مەنى تولعاندىرادى. بارىنە توپىراق شاشپايمىن جانە شاشقان دا ەمەسپىن. مەكتەپتىڭ وزىندە وقۋشىلار وتىرعان ورىندىعى مەن پارتاسىن سىزىپ شيمايلاپ يا بولماسا ساعىز جاپسىرىپ كەتەدى. بۇل نە دەگەن ءسوز؟
ول ەرتەڭ باسقا وقۋشىلار نەمەسە سەنىڭ ءىنىڭ وتىراتىنىن ولار ەسكەرمەيدى. ياعني، بولاشاعىن ويلامايدى جانە كورەگەندىك قاسيەتىنەن جۇرداي
.
جۋرناليست:قوعامدىق جۇمىسقا ارالاساتىن جاستار سانى بۇكىل جاستاردىڭ جارتىسىنان كوپ ەكەن. ستاتيستيكا سولاي بولعانمەن، شىندىققا جاناسپايتىن سياقتى...
ايدار قىرىقباەۆ: ءيا، قازىرگى جاستاردىڭ كوبىسىنىڭ شەتەلگە اڭسارى اۋىپ تۇرادى. سودان سوڭ ولار ەلىكتەگىش كەلەدى، ءدىن جاعىنان بولسىن، باسقا دا باعىتتارعا بولسىن، ءوز قۇندىلىقتارىن ۇمىتىپ تەز بوي الدىرىپ قويادى. مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ سانى بۇگىندە 8000-عا جەتتى. كوبىسىنىڭ اتى بار دا، زاتى جوق. كوبىسى تەك مەملەكەتتەن قارجى الۋعا قۇرىلعان سياقتى وي قالدىرادى. قۇر ءسۇلدىر ەسەپ بەرۋگە ارنالعان سياقتى.
جاستارعا كەلەر بولساق، جوعارىداعىلاردى اتاماعاندا، جالپى، ءوسىپ كەلە جاتقان تولقىنعا قاراسام، ارينە كوڭىلىم تولادى.

جۋرناليست: جاستار اراسىنداعى تۇلعالاردى ساۋساقپەن ساناپ، اتاپ بەرە الاسىز با؟
ايدار قىرىقباەۆ: قاي سالا بولماسىن بىزگە تۇلعا كەرەك. ول ءسوزسىز. قازاقتىڭ ىشىندە، ەلىكتەۋگە تۇرارلىق، ۇلگى بولۋعا لايىق-اق تۇلعالار بار.وتە كوپ. تەك، ءبىز سولاردى كورسەتە الماي وتىرمىز. وعان مەن باق وكىلدەرىن دە كىنالايمىن. سەبەبى، ولار «وتكەندە شىعاردىق قوي، جارناما بولىپ كەتەدى» دەپ، كوپتىك قىلادى دەپ سانايدى. مەن تۇسىنبەيمىن. جارنامالانسا نەگە قازاق بالالارى جارنامالانبايدى. ءوزىمىزدى ماقتاماساق، بارىمىزدى باعالاماساق، جارنامالاماساق كىم ءبىزدى باعالايدى، شەتەل ءبىزدى جارنامالايدى ما؟
شەتەلگە ەلىكتەۋ دەگەن ناۋقان باستالىپ كەتتى، انشىسىنە بولسىن، ارتىسىنە بولسىن، بۇل دوعارىلۋى ءتيىس. بىزدە ناقتى ەلىكتەيتىن تۇلعالار بار. ولار: ارداق نازاروۆ،  باقتيار  ارتاەۆ، ەرمۇحان ىبىرايىموۆ، ەسترادا سالاسىندا دا قاداۋ-قاداۋ جاس انشىلەر بار، كينو سالاسىندا دا جارقىراپ شىعىپ كەلە جاتقان بولاشاق تاماشا ونەر يەلەرى بار. بىزدە، تاعى قايتالاپ ايتامىن، سولاردى ناسيحاتتاۋ از.

جۋرناليست:ناعىز قازاق ءتىلدى، قازاق رۋحتى، قازاق جاندى جاستار قاشان بيلىككە كەلەدى؟ ءبىر-ەكى جاستاردىڭ وكىلى جوق ەمەس، ءبىر-ەكەۋى وتىر. بىراق، ولاردىڭ جاستار ماسەلەسىن كوتەرىپ، سويىلىن سوعىپ جاتقانى شامالى  ەمەس پە؟ ءسىز نە دەيسىز؟
ايدار قىرىقباەۆ: وعان ۋاقىت كەرەك، ءسىزدىڭ سوزىڭىزگە تولىقتاي قوسىلامىن.

جۋرناليست: جاستار ساياساتىنا قاتىستى زاڭ قايتا قارالىپ، كوپشىلىكتىڭ تالقىسىنا سالىنىپ،  ويلارىمەن ساناسىپ، تولىعۋدا. سىزدەر ءوز ۇسىنىستارىڭىزدى جىبەردىڭىزدەر مە؟
ايدار قىرىقباەۆ: 2004 جىلى قابىلدانعان زاڭ ەدى عوي. ءبارىڭىز بىلەتىن شىعارسىزدار. اتالمىش زاڭ وتە ۇلكەن سىنعا ۇشىرادى. شاماسى، سىن اسەر ەتكەن بولۋى كەرەك. وسى زاڭدى وزگەرتۋ تۋرالى قيمىل-قوزعالىس جاسالعاندا ءبارىمىز قۋاندىق. كوپتەگەن كەمشىلىك بار ەكەنىن ءبارىمىز دە بىلەمىز. اسا زور ءمان بەرىلمەستەن، قاجەت بولعاندىقتان قابىلدانعان زاڭ بولدى دەپ تۇسىنەمىن. وسى تۇرعىدا تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا كوپتىڭ كۇتكەنى، جاستاردىڭ قالاۋى، جاستار ساياساتى تۋرالى زاڭعا وزگەرىس ەنگىزۋ كەرەك بولدى.  ءبىز  شىعارماشىلىق بىرلەستىك بولعان سوڭ، ونەر ادامدارىمەن كوپ بايلانىسىپ، پىكىر الماسىپ تۇرامىز.  ونەر ادامدارىنان وزگە بيلىكتەگى اعالارىمىزبەن دە پىكىرلەرىمىزدى الماسىپ، ۇسىنىس-تىلەكتەرىمىزدى جەتكىزىپ تۇرامىز.  بىراق، ءبىر ايتا كەتەرلىگى، حات جازىپ وسى زاڭدى تالقىلاۋعا دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىرىپ، دەپۋتاتتاردى شاقىرعان بولاتىنبىز. ءبارى دە ءۇنسىز قالدى. جاۋاپ الا المادىق.  دەگەنمەن، ءوز ۇسىنىسىمىز ارقىلى ءوز ءۇنىمىزدى بىلدىردىك. قاتەلەسپەسەم، وسى زاڭنىڭ 3-ءشى بابىندا، حالىقارالىق سايىستارعا قاتىسىپ كەلگەن  جاستاردىڭ مارتەبەسىن، دارەجەسىن كوتەرۋ، دەگەن بىزدە كەنجە قالىپ قويعان كورىنەدى. ماتەريالدىق كومەك تۇرعىسىنان بولسىن، ناقتى قانداي كومەك كورسەتەتىنى اشىپ جازىلماعان. ماسەلەن، رەسەيدە وسىنداي سايىستارعا قاتىسىپ كەلگەن جاستاردى مينيسترلەردىڭ  ءوزى قابىلداپ، جاستارعا شابىت سىيلاپ، حالقىنىڭ ىقىلاسىن، جىلى تىلەكتەرىن بىلدىرەدى ەكەن. ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىز وسى مىسالعا ۇقسايدى، ول - قازاقتىڭ نامىسىن شەتەلدە قورعاپ، رۋحىن اسقاقتاتقانى ءۇشىن، ەرەكشە مارتەبە مەن ايرىقشا ماراپاتقا بولەنۋى.  وسىعان بايلانىستى ءوز ۇسىنىستارىمىزدى بىلدىردىك.

جۋرناليست:«زاڭعار»  قالاي جانە قاشان قۇرىلدى؟ جاس وتان دەپ قاسىنا جازىلادى، ونىڭ قاسىنان كورمەيمىز... بۇل قالاي؟
ايدار قىرىقباەۆ: نەگىزى بۇل وي دارحان كالەتاەۆتان قولداۋ تاۋىپ، جۇزەگە اسقان بولاتىن.  پارتيانىڭ جانىنان شىعارماشىلىق، رۋحاني ورتامەن بايلانىستىراتىن بىرلەستىك اشايىق دەپ شەشتىك. بۇل 2009 جىلى. قۇرىلعانىمىزعا ەكى جارىم جىلداي بولدى. جاس وتان جاستار قاناتى بۇگىندە كوپ ىستەر اتقارىپ جاتىر. ءبىر كۇندىك اكتسيا عانا وتەدى دەپ ەلدىڭ ەسىندە قالعان جاس وتان، بۇگىن ول قالپىنان ايىرىلعالى قاشان. ونىڭ بارلىعى ايتىلمايدى، كورسەتىلمەيدى. جاس وتان ەشكىمگە مىنە ساعان اقشا، مىنە ءۇي دەپ ايتا المايدى. جاس وتان جوبا تاستاۋشى، يدەيا تۋعىزۋشى. سول ارقىلى جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارى ويلارىن ءىلىپ الىپ كەتىپ، جۇمىسپەن، ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. مەن «ديپلوممەن اۋىلعا» جوباسىن ايتىپ وتىرمىن، تۇسىنگەن بولارسىز. ول اۋقىمدى جانە بولاشاعى زور جوبانى الىپ شىقتى، وتە ۇتقىر ويدان تۋعان جوبا دەپ ايتا الامىن. ستراتەگيالىق جوبا، ول بۇگىن نەمەسە ەرتەڭ ەمەس، 5-10 جىلدان كەيىن ءوز جەمىسىن بەرەدى.

جۋرناليست:جوبالاردى قالاي دۇنيەگە الىپ كەلەسىز؟
ايدار قىرىقباەۆ: ءسىز بىلەسىز بە، مەن جىلىنا ەكى رەت الماتى قالاسىنىڭ مەكتەپتەرىنىڭ ستاروستالارىمەن كەزدەسىپ تۇرامىن. اشىق اڭگىمە ايتىپ، پىكىر الماسامىز، وي-دارەجەلەرىن ءبىلىپ، تىڭ يدەيانى سولاردىڭ اۋزىنان ەستيمىن. ول شاراعا 700-گە  جۋىق جاستار كەلەدى. سول جاستار تۇرعان كەزدە، مەن جاستارعا، قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا سەنەمىن. نەگە دەسەڭىز، ءبىزدىڭ جاستار تەرەڭ ويلاپ، جان-جاقتى ىزدەنەتىنىنە كوزىم جەتتى. ولار ايتاتىن ۇسىنىستاردى ەستىگەندە اۋزىمنىڭ اشىلىپ قالعانى دا وتىرىك ەمەس. قازاقتىڭ كيەلى دومبىراسىنا قاتىستى ويدى، سول وقۋشىلار ايتقان بولاتىن. ەركىن اڭگىمە بولادى، قولدارىنا ساۋالناما تاراتامىز،ءوز ويلارىن سوندا جازىپ كورسەتەدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ تاڭى اتقان كەزدە دۇنيەگە كەلگەن بالالاردىڭ ويى مۇلدە باسقاشا ەكەن، مەن تاڭ قالدىم. مىسالى، مىنا ءبىر وقۋشىنىڭ ويىن تىڭداپ كورىڭىزشى. ول ايتادى «نەگە ءبىز الماتى قالاسىندا ءبىر كۇن بويى تۇگەل قازاقشا سويلەمەسكە، قازاقشا شەرۋ» ىسپەتتەس دەگەن وي تاستادى. مەنىڭ ويىم ەمەس، وقۋشىنىڭ ويى. ءار سالاعا قاتىستى ءارتۇرلى ويلار ايتىلادى. 640 دومبىراشى جوباسىن قۇپتاعان كىسى، ەڭ اۋەلى قارشىعا اعا بولاتىن. بۇل قارشىعا اعانىڭ كوپتەن كۇتكەن ارمانى بولاتۇعىن، ىسكە اسىرۋعا ءبىز كىرىسىپ كەتتىك، ناتيجەسى شۇكىر، جامان بولعان جوق سىڭايلى. جاستىق جىگەرلىكپەن العاشىندا، ستاديوندا 20000 دومبىراشىمەن وتكىزەمىز دەدىك. وسى ۇسىنىسپەن قارشىعا اعاعا باردىق، ول وتە قۋانىشپەن قارسى الىپ، ءبىزدى قۇپتادى.  مەن سول كەزدە قارشىعا اعامنىڭ دومبىرا دەسە ىشكەن اسىن، جەرگە قوياتىنىن ءتۇسىندىم. كونسەرۆاتوريا رەكتورىمەن كەلىسىپ، بۇكىل ستۋدەنتتەرىن 3 اي بويى دايىندىققا اكەلىپ ءجۇردى. جوبانى وتكىزۋدەگى ماقساتىمىز، جاستارعا «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىن  كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ. دومبىراعا دەگەن قۇشتارلىقتى ارتتىرۋ، قازىر جان-جاقتان جىلتىلداعاندار كوبەيىپ كەتتى، ۋاقىتشا ەمەس، ماڭگى قۇندىلىقتارعا نازار اۋدارتقىمىز كەلدى. الماتىدا 600 دومبىراشى جوق پا دەپ قورىقتىق، شىن. نەگە دەسەڭىز، مەكتەپتەرگە بارساق، ونداي دومبىراشىلار جوق دەپ ايتادى.  جان-جاققا حات جازدىق، ناتيجەسىندە دومبىراشىلاردىڭ وتە كوپ ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. 1500-گە جۋىق دومبىراشىلار بار ەكەن. ءبىز اتاعان كۇيلەردى تارتا بىلەتىن بالالاردان 700-800 بالا شىقتى. سول 800-ءدىڭ ىشىنەن ءبىز 640 دومبىراشىنى تاڭداپ الدىق.

جۋرناليست:اعا، ازيادادا قويامىن دەپ ەدى...
ايدار قىرىقباەۆ: ازيادادا دومبىراشىلار قويىلعان جوق. ءبىز ۇيىمداستىرعان جوبانى اعانىڭ ءوزى دە كورە المادى، وكىنىشكە وراي...

جۋرناليست: بىراق، شىۇ-نىڭ كونتسەرتىندە دومبىراشىلار جاقسى شىقتى عوي...
ايدار قىرىقباەۆ: ءيا، كەلىسەمىن. سول جوبادان كەيىن بارلىق جەردە كوپ دومبىراشىلارمەن كۇي تارتۋ تارالىپ كەتتى. ول ءبىز ءۇشىن ۇلكەن جەڭىس. جانە دە وتكەندە ءبىر وزىمشە زەرتتەۋ جۇرگىزگەنمىن، سوندا دومبىراعا قاتىساتىن بالالاردىڭ سانىنىڭ كوبەيگەنىن بايقادىم. ءتىپتى، سول جوباعا قاتىسقان وقۋشىلاردىڭ مەكتەپتەگى ۇلگەرىمى دە جوعارلاعانىن ۇستازدارى ايتتى. قيىنشىلىقتار وتە كوپ بولمادى ەمەس، بولدى. كونتسەرتتىڭ وتۋىنە تۋرا ەكى كۇن قالعان كەزدە، ستۋدەنتتەر سارايى ىشكى جوندەۋلەرىنە بايلانىستى بەرىلمەيتىن بولدى. ءۇش اي بويى ەڭبەك، 1-3 سىنىپتا وقيتىن بالالار دومبىرالارىن ارقالاپ 3 اي بويى دايىندىققا كەلىپ ءجۇردى. ال، نە ىستەيمىز؟ شىنى كەرەك، جۇرەگىمىز توقتاپ قالا جازدادى. رەسپۋبليكا سارايىندا وتكىزەمىز دەپ شەشتىك، ونىڭ جارىعىنا بايلانىستى ماسەلە بار ەكەن.  كوزىمىزدى جۇمدىق تا، الماتى قالاسىنىڭ ءبىلىم باسقارماسىمەن حابارلاستىق، وقۋشىلار سارايىن سۇرادىق. كەلىستى، بەردى. قۋاندىق. زالدى الدىق، زالعا كىردىك. ساحنا كىشكەنتاي. قاسىمىزدا، مارقۇم قارشىعا اعا بار. اقىلداسا كەلە، تىڭدارماندار مەن ساحنانىڭ ورنىن اۋىستىرامىز دەپ شەشتىك تە، سولاي ىستەدىك. سول كەزدەگى، 6 كۇيدى تارتىپ جاتقانداعى بالالاردىڭ ءجۇزىن، كوڭىل-كۇيىن، كوزىن كورسەڭىز... وليمپياداعا قاتىسىپ، جۇلدەمەن ورالعان سەكىلدى. كوپتەگەن سىندار بولدى...

جۋرناليست:اا، فونوگرامما دەپ جاتىر ەدى عوي، نەگىزى قالاي بولدى؟
ايدار قىرىقباەۆ: مەن تاعى قايتالايمىن، ول كۇيلەر اۋىر كۇيلەر. ءبىز ءۇش كۇيدى  ءتىرى داۋىسپەن، شىنايى ورىندادىق. قالعان ۇشەۋىنە فونوگرامما قوسىلدى. فونوگرامماسىز كۇيلەردى 200 ادام ورىندادى. ولار:قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتوريا ستۋدەنتتەرى، احمەت جۇبانوۆ اتىنداعى مەكتەپتىڭ وقۋشىلارى، ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى مەكتەپ وقۋشىلارى، «كوكىل» مەكتەبىنىڭ وقۋىشىلارى كاسىبي دەڭگەيدە دومبىرادا  وينايتىن ستۋدەنتتەر، وقۋشىلار قوسپا مۋزىكاسىز تازا تارتتى. وسىنداي جوبالار جاناشىر اعالارىمىزدىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسىپ جاتقان جايى بار. قالامگەر-ازامات جاس تىلشىلەر فورۋمى 2008 جىلى «جاس وركەن» جشس-دە جۇمىس جاساپ جۇرگەن كەزىمنەن باستالدى. سول جاققا قىزمەتكە تۇرعانىما قاتتى قۋاندىم. كىشكەنتاي كەزىمنەن وقىعان «ۇلان»، «بالدىرعان» گازەت-جۋرنالدارىندا ىستەۋ مەن ءۇشىن ايتىپ كەتتىم عوي، قۋانىش بولعان. مەن ول جەردە كوپ نارسە ۇيرەندىم. بارعاننان كەيىن جاس تىلشىلەرمەن ارالاساسىڭ، اڭگىمەلەسەسىڭ، سول كەزدە  رەسپۋبليكاداعى بۇكىل جاس تىلشىلەردىڭ باسىن قوسۋ ويىمىزعا كەلدى. سودان ىسكە كىرىستىك. نەگىزى بالالار تۇرتكى بولدى. فورۋم رەتىندە ءبىرىنشىسىن، ۇلاننىڭ ايماقتاعى تىلشىلەرىن جيناپ وتكىزدىك. فورۋم اياسىندا بالالار الماتى قالاسىنىڭ اسەم جەرلەرىن ارالاپ،  زيالى تۇلعالارمەن كەزدەسكەن بولاتىن. ءبىر اي وتكەن سوڭ، اتا-انادان كوپتەگەن حاتتار كەلدى. سول حاتتاردان كەيىن فورۋمنىڭ شامىن وشىرمەي، الدىڭعى ۋاقىتتا دا وتكىزەمىن دەپ وزىمە سەرت بەردىم.  حاتتا نە بولدى دەيسىز عوي،  فورۋمنىڭ بالالارعا جاقسى اسەر ەتىپ، ساباقتارىندا سەرپىلىس پايدا بولعانىن قۋانا جازىپتى. سول فورۋمنىڭ بالالارعا كىشكەنتاي بولسا دا رۋحاني ازىق بەرگەنىنە مەن قاتتى قۋاندىم. ءبىر وكىنىشتىسى، سىرتتاي تۇلعا دەپ سىيلاپ جۇرگەن اعالارىڭدى، بولمايتىن نارسە ءۇشىن تومەن ءتۇسىپ قالعانىن كورگەندە ءبىرتۇرلى بولىپ قالادى ەكەنسىڭ. «جاس وركەننەن» قىزمەتتەن كەتتىم، سول كەزدەگى باسشىلىق فورۋم وتكىزۋگە ىڭعاي تانىتپادى. ءوزىم كەتكەن سوڭ، فورۋمدى دا وزىممەن الا كەتتىم. ەكىنشىسىنە دە ۇلان گازەتتەرىنىڭ تىلشىلەرى قاتىستى. بىلتىردان باستاپ رەسپۋبليكالىق سيپات الىپ، اۋدان جۋرناليستەرىن دە شاقىرىپ ءجۇرمىز.

جۋرناليست:فورۋم نە ءۇشىن كەرەك دەپ ايتا ما؟
ايدار قىرىقباەۆ: ءيا، كوپ ادامدار ايتادى. بىراق، ءبىر نارسەنى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. قازىرگى بيلىك كوپ جاعدايدا جاستاردىڭ ايتقان ويلارى مەن پىكىرلەرىمەن ساناسادى. ەڭ ءبىرىنشى فورۋمدا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى تۇيمەباەۆ مىرزا ەدى. سول فورۋمدا قازۇۋ-دا جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە گرانتتىڭ ازدىعى ءسوز بولدى. سوندا ەلباسىنىڭ اتىنا ۇندەۋ جولداپ،  باق وكىلدەرىنە شىعىپ، وسى ماسەلەنى كوتەردىك. جاۋاپ رەتىندە حات كەلىپ، 2009-2010 جىلدارى فاكۋلتەتتە گرانت سانىن كوبەيتتى. مۇنى سول كەزدەگى فورۋمنىڭ جەتىستىگى دەپ ويلايمىز. ەكىنشى فورۋمدا كوتەرگەن تاقىرىبىمىز بالالار باسىلىمدارىنىڭ ازدىعىن، تارالىمىن تىلگە تيەك ەتىپ، ۇندەۋ حات جولدادىق. بايلانىس جانە اقپارات مينيسترلىگىنەن جاۋاپ حات كەلدى. وسى فورۋم اياسىندا بايقاعانىم، جىلدا قارا شاڭىراقتى قانشا جاس مامان بىتىرەدى، سول جاس مامان  اۋداندىق گازەتتەرگە بارمايدى ەكەن، ءتىپتى، قالالىق گازەتتەردە دە از ەكەن. سەبەبى، اۋداندىق گازەتتەردەن جاۋاپ كەلمەيدى، ياعني جاس ءتىلشى جوق دەپ جاۋاپ قاتادى. وسى ماسەلە مەنى شىنىمەن دە تولعاندىرادى. بىتىرگەن جاستار قايدا؟ 18-23 جاس ارالىعىنداعى جاس جۋرناليستەر ءبىزدىڭ فورۋمعا قاتىسا الادى. ماسەلەن، ونەر اكادەمياسىندا وبلىستارعا قانشا اكتەر كەرەك، سايكەسىنشە قاجەتتى مامانداردى جىل سايىن جىبەرىپ وتىرادى. جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە دە وسىنداي ءادىس كەرەك شىعار.

جۋرناليست:ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە، جاستارعا نە جەتىسپەيدى؟
ايدار قىرىقباەۆ: ءيا، مەن دە ايتايىن دەپ وتىر ەدىم. قازىرگى جاستارعا رۋحاني اڭگىمە جەتىسپەيدى دەر ەدىم. نەگە دەسەڭىز، مىسالى بالالار ۇيىنە انشىلەر، باقۋاتتى ادامدار بارىپ ماتەريالدىق جاعداي جاسايدى، كومەك كورسەتىپ ءۇيىپ تاستاسا دا، شىنايى ءبىر-ەكى اۋىز جىلى ءسوز بەنەن ۇلكەن ادام تاراپىنان اقىل-كەڭەس جەتىسپەيتىن سياقتى. قايىرىمدىلىق دەگەندى تەك اقشا بەرۋمەن ولشەمەۋ كەرەك. قارجىلىق كومەك جاساۋ ارقىلى، ولاردىڭ ايتۋىنشا، جەتىم ەكەنىن قاتتى سەزىنەدى، نەگىزى ولاردىڭ قالايتىنى باسقا. ولار تولىق قوعام مۇشەسى رەتىندە وزدەرىن سەزىنگىسى كەلەتىنىن بىرنەشە رەت ءوز اۋىزدارىنان ەستىگەن بولاتىنمىن.  ال، ولارمەن تۋىسىڭ سەكىلدى سويلەسىپ، پىكىر الماسىپ، اڭگىمەلەسسەڭ ناعىز كومەك وسى شىعار.  ومىر جونىندە، بولاشاق جايلى كوزقاراس الماسسا تاماشا بولار ەدى. سەنىڭ ايتقانىڭا ويلانادى، ناتيجە شىعارادى. ءبىز شەت قالماعان ەكەنبىز عوي، بىزگە وسىلاي نازار اۋدارىپ جاتىر دەپ ولار ريزا بولادى. ولاردا رۋحاني كۇش پايدا بولادى. وعان ءبىز دە ۇلەس قوسامىز، سونى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. جارناما ءۇشىن جاسالىپ جاتقان قايىرىمدىلىق پەن قاراجاتتىڭ ەش قاجەتى جوق دەپ ايتقىم كەلەدى.
اقىن-جازۋشىلاردىڭ كوبىسى قازىرگى جاستاردىڭ پوەزياسى جوق، اۋىزبىرشىلىكتەرى جوق دەپ كوپ سىن ايتىپ، كوڭىلدەرى تولمايدى. سول كىسىلەر ەمىن-ەركىن وتىرىپ جاستارمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇردى ما ەكەن؟ ونداي ازاماتتار جوق دەپ تە ايتا المايمىن، دەگەنمەن دە ازداۋ. جەتىسپەي جاتادى. بىردە ءارتىس كۇنسۇلۋ تۇرعىنبەكقىزىمەن №1 الماتى وبلىستىق بالالار ۇيىنە جولىمىز بىرگە ءتۇسىپ قالدى. مەن الدىندا، شىنى كەرەك، جارناما ءۇشىن دەپ ويلاعانمىن. ال، سول ۇيگە كىرگەندە بالالاردىڭ «ماما» دەپ ايقايلاپ جۇگىرگەنىن كورگەندە، مەن قاتتى تاڭ قالدىم. شىنايى نيەتىنىڭ تازا ەكەنىنە كوزىم جەتتى دەسەم دە بولادى. ول كىسى  سول جەردە 5 ساعات وتىرىپ، «ۋاقىتىم كەتتى» دەمەي-اق، بالالارىنىڭ حال-جاعدايىن سۇراپ، ولارمەن ۇزاق اڭگىمەلەستى. جاقسى اڭگىمەمەن وسكەن بالادان جاقسى ادام شىعادى دەپ ويلايمىن.

جۋرناليست: دەمەۋشىلەردى قالاي تاباسىز؟
ايدار قىرىقباەۆ: شىن مانىسىندە دەمەۋشى جوق دەپ ايتسام بولادى. سەنى تۇسىنەتىن، جوبالارىڭا قولداۋ كورسەتەتىن ادامدار كوپ. شۇكىر. اركەزدە ءارتۇرلى ادامدار قول ۇشىن بەرەدى. تۇراقتى ءبىر دەمەۋشىمەن جۇمىس ىستەيمىن دەپ ايتا المايمىن.

جۋرناليست: قانشا قاراجات كەتەدى، ءىس-شارالارعا؟
ايدار قىرىقباەۆ: بىلتىرعى وتكىزىلگەن فورۋمعا 450 مىڭ تەڭگە كەتتى. وسىنى كەيبىرەۋىنە ايتسام سەنبەيدى. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنەن جانە بايلانىس جانە اقپارات مينيسترلىگىنەن وتە ۇلكەن قولداۋ كورىپ جاتىرمىز. مەن جىلداعى فورۋمعا قاتىستى ايتىپ وتىرمىن. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى قازاق عالامتورىنىڭ دامۋىنا كوپ ۇلەس قوسىپ كەلە جاتىر دەپ ايتا الامىن. ءاربىر وتكىزىپ جاتقان شارالارىمىز جارناما ءۇشىن ەمەس، استارىن تۇسىنە بىلگەن ادامعا، ۇلكەن ءمان جاتىر. ماسەلەن، وتكەندە وتكەن بەينەكليپتەر بايقاۋىن الايىق. پاتريوتتىق رۋحتاعى، ءمان مەن ماعىناعا تولى كليپ قانا جاقسى ورىن الا الادى. سايىستىڭ شارتى سولاي بولدى. بۇل قازىرگى باتىسقا قۇر ەلىكتەپ، ماعىناسىز ءان مەن بەينەبايان قاپتاپ كەتكەن، ءتىپتى كىشىگىرىم پورنوفيلم دەپ ايتسام بولادى. ونى كورگەن بالادا، نە تاربيە بولادى. سوندىقتان، وسىنداي بايقاۋ كەرەك-اق. ءبىرازى، تىزگىنىن تارتىپ، بەتتەرىنە ۇياتتارى ۇيمەلەپ قالعان سىڭايلى بولدى، ماعان. بايقاۋعا اۋىل، اۋداننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن انشىلەر كەلدى. تۋعان ولكەسى جونىندە ماتەريالدار اكەلۋى، كاسىبي ەمەس، بىراق ماعىناسى قانداي جاقسى. جانە ءبىر نارسەنى بايقاۋلارىڭىزدى وتىنەمىن، ءبىزدىڭ قاي جوبا، ءىس-شارا بولماسىن، تەك قازاق تىلىندە عانا وتەدى. ول ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز تۇعىن. اسقار توقمانوۆ اتىنداعى فەستيۆال وتكىزدىك. ول كىسى - ءىرى تۇلعا. قازاقستاننان شىققان، ماسكەۋدىڭ وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ كەلگەن، ەڭ العاشقى  كاسىبي رەجيسسەر. قازاقتىڭ كينو ونەرىنىڭ دامۋىنا وراسان ۇلەس قوستى. وكىنىشتىسى، زامان سولاي ما، ارتىندا قالعان ۇرپاعى ۇمىتىپ بارا جاتقان سەكىلدى... ول جەردە، جاس اكتەرلەردىڭ، جاس تەاترلاردىڭ بايقاۋى بولدى. ءبىز جاس تەاترلاردىڭ سانى از دەپ ويلاپ، ارى كەتسە 10 بولاتىن شىعار دەپ جوسپارلاعانبىز. سوڭىندا 20-عا جۋىق ستۋدەنتتىك تەاتر كەلگەندە، ءبىز قايتادان تاڭ قالدىق. ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىنان كەلدى، ءتىپتى پەتروپاۆلدان كەلگەن جاستار بولدى. كوكشەتاۋدان. مەن ول ايماقتاردى باسىندا ساناعان دا جوق ەدىم. مىنە، بىزدە بار. ءبىز سول بارىمىزدى  كورسەتە الماي كەلەمىز.

جۋرناليست:اقپارات قۇرالدارىنىڭ ىشىنەن قايسىسىن قالايسىز؟
ايدار قىرىقباەۆ:قازىرگى تاڭدا گازەتتەردىڭ كوپ بولعانى دۇرىس. مەن جاقىندا ءبىر جۋرنال كوردىم. اتىن ايتپاي-اق قويايىن، رەداكتورى سۋرەتىن بەرگەن. ول سۋرەتكە نە بولىپتى دەيسىز عوي. ءبىر اجەتحانادا وتىرعان سەكىلدى سۋرەت. ءىشىنىڭ ءبارى جاقسى، ءتۇرلى-ءتۇستى سۋرەتتەرمەن كوركەمدەلگەن. ءبىر سۋرەت بۇكىل باسىلىمدى قۇرتىپ وتىر. كىم كورىنگەن گازەت اشا بەرەتىن بولىپ كەتكەن سىڭايلى. ولارعا ءبىر كىسىلەر گازەت اشۋ مەن ونىڭ جۇرگىزىلۋ مادەنيەتىن دە ءتۇسىندىرۋ كەرەك شىعار. گازەتتەردەن، الاش ايناسى، ەگەمەن قازاقستاندى مىقتى ەسسەلەرى ءۇشىن، ايقىننىڭ «ايقىن اپتاسىن»، جاس قازاقتى سوڭىنان باستاپ وقيمىن، الماتى اقشامى، انا ءتىلى گازەتتەرىن وقىپ تۇرامىن.

جۋرناليست:تەلەارنالارداعى قانداي باعدارلامالارعا دەن قوياسىز؟ توپاستاندىرۋ ساياساتى دەپ ايتىپ ءجۇر، كەلىسۋگە بولا ما، قالاي؟
ايدار قىرىقباەۆ: كەلىسەمىن دە، كەلىسپەيمىن دە. جاقسى باعدارلامالار تابۋعا بولادى. حابار ارناسىنان «سونىمەن، سولاي دەيىك» باعدارلاماسىن، كتك ارناسىنان «پورترەت نەدەلي» مەن «استارلى اقيقاتىن» تاماشالايمىن. 31 تەلەارنادان ينفورمبيۋرونى ۇزبەيمىن. 

جۋرناليست:بۇگىنگى تاڭدا تاربيە قۇرالى تەك تەلەديدار سەكىلدى، كەلىسەسىز بە؟
ايدار قىرىقباەۆ: ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جاستار ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىر، بالاباقشا-مەكتەپتەردە كوپتەگەن ءىس-شارالار وتۋدە. ەگەر اتا-انانىڭ كۇنى اقشا تابۋ ماقساتىمەن جۇمىسقا كەتەتىنىن ەسكەرسەك، بالالاردى تاربيەلەپ وتىرعان تەلەديدار ەكەنىنە كەلىسپەسىمە لاج جوق.

جۋرناليست:سوڭعى وقىعان كىتابىڭىز؟
ايدار قىرىقباەۆ:زەينوللا قابدولوۆتىڭ «مەنىڭ اۋەزوۆىم» دەگەن كىتاپتى وقىدىم. سول كىتاپتى وقىپ وتىرىپ، سول زاماندا تۋىلسام عوي، دەگەن ارمانعا شومىپ كەتتىم. زەينوللا قابدولوۆ پوليتەحتە وقىدى عوي، اۋەزوۆتىڭ ءدارىسىن وقۋ ءۇشىن قازىرگى جۇرگەنوۆتىڭ عيماراتىنا بارادى ەكەن.  جاستاردىڭ ىزدەنىمپازدىعىنا تاڭداي قاقتىم.

جۋرناليست:ماقتاۋعا قالاي قارايسىز؟
ايدار قىرىقباەۆ:ءىسىڭدى باعالاپ ورىندى ماقتاسا، قۋاناسىڭ. ال، وتىرىك ماقتاسا قۇلاق اسپاۋعا تىرىسامىن.

جۋرناليست:«زاڭعار» شىعارماشىلىق بىرلەستىگىنىڭ باسەكەلەستەرى بار ما؟
ايدار قىرىقباەۆ:سوڭعى ءبىر-ەكى جىلدىڭ ىشىندە كورىنىپ جاتقان جاستار باسەكەگە وتە قابىلەتتى دەپ ويلايمىن، كەرەك دەسەڭىز، بىزدەن دە اسىپ تۇسەدى. ولارمەن كەزدەسكەندەگى پىكىرلەرى مەن ويلارىنا قۇلاق اسسام، وتە ورىندى كوزقاراس پەن ايقىن ماقساتتى ۇستانعان قىز-جىگىتتەر ەكەن.

جۋرناليست:شەنەۋنىك بولعىڭىز كەلە مە؟
ايدار قىرىقباەۆ: قۇداي قالاسا، ونداي ويىم بار.

جۋرناليست:ونداي مانساپقا جەتۋ ءۇشىن اقشا كەرەك پە، الدە قوعامدىق جۇمىسپەن كوتەرىلۋگە بولا ما؟
ايدار قىرىقباەۆ: ءبىلىمدى، قولىنان ءىس كەلەتىن، دارىندى ازاماتتار بيلىككە كەلە الادى.

جۋرناليست: «ستەپنوي ماياك» گازەتىنە قاتىستى نە ايتا الاسىز؟ جازاسى تىم جەڭىل بولعان سىڭايلى، ول جاعداي ەكىنشى رەت قايتالانباس ءۇشىن ونداي گازەتتى جاۋىپ، باس رەداكتورىن قىزمەتتەن بوساتۋ كەرەك ەدى دەپ ويلايمىن...
ايدار قىرىقباەۆ: رەداكتوردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا ولار، رەسەيلىك گازەتتەن كوشىرىپ العان.

جۋرناليست: سوندا، رەسەي سونداي سوزجۇمباقتار ۇدايى جاريالاپ، ءبىز جايلى سولاي جازىپ وتىرادى ما؟
ايدار قىرىقباەۆ: رەداكتور نەگە باسقا ەمەس، ءدال سول سوزجۇمباقتى الدىرىپ جازدىردى دەگەن سۇراق  پايدا بولادى. قاتەلىكتى بايقامادى دەپ ويلامايمىن، كورە تۇرا ادەيى جازدى.

جۋرناليست:سەلقوس قارادىق دەپ وتىر عوي...
ايدار قىرىقباەۆ: سەلقوس قارادى دەگەنگە سەنۋ قيىن. ءاربىر باس رەداكتور شىعايىن دەپ جاتقان گازەتتىڭ بۇگە-شىگەسىنە دەيىن قارايدى. رەداكتور كورمەدى ەمەس كوردى، ونى 100 پايىز سەنىممەن ايتۋعا بولادى. سۇحباتىندا پاتريوتپىز دەيدى، ەگەر شىنىمەن پاتريوت بولسا، وسىنشالىقتى دورەكى قاتەلىكتى قالاي جىبەرۋگە بولادى؟ ەگەر شىنىمەن دە پاتريوت بولسا، رەسەي باسىلىمىنا سولاي جازعانى ءۇشىن حات جىبەرۋ كەرەك ەدى. زاڭدا كورسەتىلگەندەي، نەگە ءتيىستى ورگاندارعا حابار بەرمەگەن؟ بۇعان شەكتەۋ قويۋ كەرەك ەدى، ول بولعان جوق.
ەندى جازاسىنىڭ ءتۇرىن قاراڭىزشى، تەك سوگىس قانا جاريالاعان... جەڭىل جازا كەلەسى ءبىر وسى تۇرعىداعى ارەكەتتەردىڭ الدىن المايدى دەپ ويلايمىن.
جاستار تاراپىنان پرەمەر-ءمينيستردىڭ اتىنا حات جولداندى. سول كەزدە كوتەرىلگەن ماسەلەلەر ورىندى دەپ ويلايمىن. حاتقا جاۋاپ تا كەلگەن بولۋ كەرەك. مەنىڭشە، وبلىس اكىمىنە ناقتى تاپسىرما بەرىپ، وسى ءىستى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ كەرەك سياقتى. تەك سوگىس جاريالاعانى دۇرىس بولماعان. قىزمەتتەن بوساتۋعا كەلىسەمىن، ال سونشا جىل تاريحى بار گازەتتى جاپپاي-اق قويۋعا بولادى. كادرلارىن دا تۇگەلىمەن جۇمىستان بوساتۋ كەرەك ەدى.

جۋرناليست: تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا قانداي سىي-سىرالعىلارىڭىز بار؟
ايدار قىرىقباەۆ: قالامگەر-ازامات  4-ءشى جاس جۋرناليستەر فورۋمى تاۋەلسىزدىككە ارنالادى. 
پوەزيالىق كەش ۇيىمداستىراتىن شىعارمىز.

جۋرناليست:ارمانىڭىز قانداي؟
ايدار قىرىقباەۆ: ارمانىم... ەلىمىزدە ەڭ ءبىرىنشى تۇراقتىلىق پەن تىنىشتىق ماڭگى تۇراقتاپ قالسا ەكەن دەيمىن. جاستاردىڭ بويىنداعى پاتريوتتىق سەزىمى، جىگەر-كۇشتەرى مۇقالماسا، جوعالماسا ەكەن دەيمىن.

فاريزا بايەلى
29.06.2011ج

http://mtdi.kz/kz/sybat/madeniet-okilderi/524