قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى

مۇحتار تىلەۋبەردىنىڭ،

قر باس پروكۋرورى

عيزات نۇرداۋلەتوۆتىڭ،

قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى توراعاسى

كارىم ءماسىموۆتىڭ نازارىنا!

وتكەندە الماتى وبلىسى ماڭىندا قازاق جانە قىتاي ازاماتتارى اراسىندا توبەلەس بولىپ، پوليتسيا بەس ادامدى ۇستاعان. ۇستالعان بەس جىگىت تە قازاقستان ازاماتتارى.

اپتا بۇرىن اتالعان جايتقا قاتىستى اقپار ايتقان قر ءىىم كىشى ءمينيسترى الەكسەي كالايچي «جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا قاتە اقپارات جەتكىزىلىپ، ول بۇزاقىلىققا سەبەپ بولعان. بەس ادام ۇستالىپ، ىستەرى تەرگەلىپ جاتىر» دەپ سويلەگەن.

اۋەلى ءۇش قىتاي ءبىر قازاقتى جابىلىپ ۇرعان

اۋەلى الەۋمەتتىك جەلىدە ۆيدەو تارادى. قاقتىعىس تالدىقورعان ماڭىندا بولعان. «الماتى-وسكەمەن» تاسجولىن سالۋمەن اينالىساتىن «Citic Construction» دەيتىن جشس جۇمىسشىلارى اراسىندا داۋ شىققان. الگى كومپانيادا جۇمىس جاساپ جاتقان قىتايدىڭ ءۇش ازاماتى ەتنيكالىق قازاقتى سوققىعا جىققان. بۇل اقپارات كەيىن راستالدى. 4 جۇمىسشىنىڭ اراسىندا توبەلەس بولعان. تورتەۋى دە قىتاي ازاماتتارى. ولاردىڭ ءبىرى – ەتنيكالىق قازاق. ول دەنە جاراقاتىن العان. ول – جامبىل قانات ەسىمدى ازامات.

«باس ينجينەر تراكتوردى قاعا بەرگەن سوڭ، تراكتوردان ءتۇستىم. «جاي ىستە. ايتپەسە كەت»، دەدى. ءجون سۇرادىم. سول كەزدە كۇرەكپەن اياعىمنان ۇرىپ جىبەردى. ارتىنشا، ودان نەگە بۇلاي جاساعانىن سۇراپ، جاعاسىنان الدىم. سول كەزدە ءۇش قىتايلىق ازامات كەلىپ، ۇرا جونەلدى. مەن جەرگە قۇلاعاننان كەيىن تەپكىلەي باستادى. سودان كەيىن ورنىمنان تۇردىم. ديرەكتور كەلىپ اجىراتىپ الدى»، دەپتى باسپاسوزگە پىكىر بىلدىرگەن جامبىل قانات.

پوليتسيانىڭ مالىمەتىنشە، اتالعان فاكتى بويىنشا كىنالىلەر انىقتالىپ، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ 73-1 بابى (دەنساۋلىققا قاساقانا جەڭىل زيان كەلتىرۋ) بويىنشا جاۋاپقا تارتىلعان.

الگى ۆيدەودا جۇمىسكەرلەر جوعارىداعى بولعان جاعدايدى، ەكى ەلدىڭ جۇمىسشىلارى ەكى بولەك ايلىق الاتىنىن، تەڭدەي جاعداي جاسالماعانىن ايتقان.

سوسىن پولتسيا 5 قازاقستاندىق ازاماتتى ۇستاعان

ال الەۋمەتتىك جەلىگە تاراعان ۆيدەودان كەيىن جەرگىلىكتى تۇرعاندار كاسىپورىنعا بارىپ، توبەلەس شىعارعان. بىرنەشە قىتاي ازاماتى تاياق جەگەن. اۋرۋحاناعا جەتكىزىلگەن.

وسى وقيعادان سوڭ، قىتايدىڭ قازاقستانداعى باس كونسۋلى گەن ليپين دەيتىن كەلىنشەك اتالعان جايتقا عانا ەمەس، جالپى قازاقستانداعى انتيقىتايلىق احۋالعا الاڭدايتىنىن ايتىپ، پىكىر ءبىلدىرىپتى.

«ە، بوپتى، ءوز ەلىنىڭ ازاماتتارىنىڭ اماندىعى ءۇشىن الاڭداپ وتىر ەكەن عوي. ەلشى بولعان سوڭ مىندەتى شىعار» دەپ جىلى جاۋىپ قويا سالار ما ەك، لەپىرىپ سويلەگەن ليپين ليميتتەن شىقپاسا.  جوق، ەلشى ەمەس، ەلدىڭ ەگەسى سەكىلدى ەكىلەنە سويلەپتى.

«بايقۇس» قىتايدىڭ بازىناسى

الگى توبەلەستەن كەيىن قىتايلىقتاردىڭ ءبىرى جاڭاعى ليپينگە حات جازىپ، مۇڭ شاعىپتى. قازاقتار كۇن كورسەتپەي جاتقانىن ايتىپتى. ءولىپ تاياق جەگەنىن ايتىپتى. اراشا سۇراپتى. مىناۋ سول حاتتىڭ قازاقشا قوتارماسى:

«قۇرمەتتى باس كونسۋل! مەن قازىر قازاقستاندا، تالدىقورعاندا جۇمىس جاساپ جاتىرمىن. ءبىز مۇندا جول جوندەۋگە كەلدىك. ەكى كۇن بۇرىن مەنى جانە مەنىڭ قىتايلىق جولداستارىمدى جەرگىلىكتى تۇرعىندار ۇرىپ كەتتى. ناتيجەسىندە بىرنەشە ادام اۋرۋحاناعا جەتكىزىلدى. ولاردىڭ ەكەۋى اۋىر جاراقات العان. ءتىپتى بىرەۋىنىڭ قول سۇيەگى كورىنىپ تۇردى. ءبىز قاتتى قورىقتىق. ءوزىمىزدى قورعانسىز سەزىنەمىز. ءبىز بۇرىن باسقا ەلدەردە دە جۇمىس جاسادىق. بارلىق جاقتا ءبىزدى جىلى قابىلدادى جانە مۇنايدى كورمەدىك. مۇنا، قازاقستاندا ءبىز بارىنشا جۇمىس جاساپ جاتىرمىز. بىراق ءبىزدى سەبەپسىزدەن سەبەپسىز ۇرىپ كەتتى. ارىپتەستەرىمنىڭ جاراقات العانىن كورىپ، مەنى اشۋ مەن وكپە قىسىپ وتىر. ءتىپتى مۇندا جۇمىس جاساعىم كەلمەيدى. سىزدەن كومەك سۇراپ، حات جازىپ وتىرمىن. ءبىز تۇسىنىكتەمە بەرۋىن جانە سىزدەن كومەك كۇتەمىز».

قالام الىپ، حات جازعان اۆتور ءوز شاعىمىن «قىتايلىق جۇمىسشى» دەپ تۇيىندەگەن ەكەن. ول قاي جۇمىسشى؟ اتى-ءجونى كىم؟ بەلگىسىز.

شىندىعىنا كەلسەك، بۇل بارىپ تۇرعان پروۆوكاتسيالىق حات. جالعان اقپارات بەرىلگەن حات. «سەبەپسىزدەن سەبەپسىز ۇرىپ كەتتى» دەپتى. جانجالدىڭ سەبەبى جوعارىدا ايتىلدى. پوليتسيا فاكتىنى تىركەدى. كىنالىلەردى اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتتى.

«ءبىز قاتتى قورىقتىق، ءوزىمىزدى قورعانسىز سەزىنەمىز» دەپتى. كومەك سۇراپتى. پروۆوكاتسيالىق حات يەسى (كىم بولسا دا) بۇل سوزىمەن نەنى مەڭزەپ وتىر؟ «ءبىز قورعانسىزبىز، ءبىزدى قورعاڭىزدار. قىتاي پوليتسياسى بولماسا، قازاقستان پوليتسياسى قازاقتاردى جاقتاپ وتىر» دەگەنى مە؟ ءبىز سولاي دەپ توپشىلادىق...

«باسقا ەلدەردە ءبىزدى جىلى قابىلدايتىن. مۇناي باسسىزدىق بولماعان» دەپتى ءارى قاراي. بيىل قوڭسىلاس قونىستانعان قىرعىز قوشىنالاردىڭ «قۇم-توردەگى» قىتايلاردى قالاي قۋىپ شىققانىن كوردىك. جالپى انتيقىتايلىق نارازىلىق جالعىز قازاقستاندا عانا ەمەس. سوندىقتان، «باسقالارعا سىيلىمىز، قازاقتار عانا قان-قاقساتىپ وتىر» دەگەنى جانە وتىرىك. قويشى، ايتا بەرسەڭ، ارانداتۋ پيعىلىمەن جازىلعان بۇل حاتتىڭ ءار سويلەمىن اشكەرەلەۋگە بولادى.

پروۆوكاتسيالىق حاتتىڭ يەسى قىتاي كونسۋلدىعىنىڭ ءوزى مە؟

ءبىزدى ويلاندىراتىنى – بۇل حاتتى كىم جازدى دەگەن سۇراق. اتى-ءجونى بەلگىسىز، ەشبىر ادرەساتى جوق بۇل حاتتى جازۋ كىمگە كەرەك بولدى؟ راس، توبەلەستى باستاپ، ارتىنان تاياق جەگەن قىتايلىق جۇمىسشىلار ءوز ەلشىلىكتەرىنەن كومەك سۇراپتى دەگەن اڭگىمە لوگيكاعا سايادى. حات اۆتورىنىڭ كۇتكەن ناتيجەسى دە سول بولسا كەرەك... مەيلى، سولاي بولسا، تىم قۇرىعاندا «پالەن كومپانياداعى قىتايلىق جۇمىسشىلار» دەپ ەسىم-سويلارىن كورسەتپەي مە؟ جوق.

راس، قازىر ەل ىشىندە انتيقىتايلىق كوڭىل-كۇي باسىم بولىپ تۇر. قازاقستاننىڭ جەر-جەرىندە قىتايدىڭ جۇمىس كۇشىنە، ونىڭ ينۆەست-جوبالارىنا قارسى نارازىلىقتار لەگ-لەگىمەن ءوتىپ جاتىر. بۇل جايدان جەرگىلىكتى باسقارۋشى ورگانداردان باستاپ، قازاقستان پرەزيدەنتىنە دەيىن حاباردار بولدى.

ءبىز حاتتى قىتاي ءتىلىنىڭ ماماندارىنا دا وقىتتىق. ولار: «بۇل ساۋاتتى جازىلعان حات. اسا كوركەم تىلمەن جازىلماسا دا، قالاممەن ءجيى جازىپ جۇرگەن ادامنىڭ جازۋى. قاراپايىم جۇمىسشىلاردىڭ اراسىندا جازۋدى ءدال وسىلاي ادەمى ەتىپ جازا الاتىندارى كوپ ەمەس. سوندىقتان، پالەن-تۇگەن دەۋ قيىن»، دەپ باعا بەردى.

سونىمەن، پروۆوكاتسيالىق حاتتىڭ اۆتورى كىم؟ بالكىم جوعارىداعى انتيقىتايلىق نارازىلىقتارعا بايلانىستى قازاقستان بيلىگىنە دات ايتىپ، تالاپ قويۋ ءۇشىن بۇل حات ەلشىلىكتىڭ يا كونسۋلدىقتىڭ وزىنە قاجەت بولعان شىعار؟ ونىڭ راس-وتىرىگى قۇدايعا سوسىن قىتاي كونسۋلدىعىنا ايان.

ەل-حالىقتى ارانداتۋعا ۇگىتتەيتىن، ەلدىڭ ىشكى ءھام سىرتقى قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ كەلتىرەتىن بۇل پروۆوكاتسيالىق حاتتىڭ جاي-جاپسارىن قازاقستاننىڭ باس پروكۋراتۋراسى، قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى تەكسەرىپ، انىقتاۋى كەرەك!

بىزدىكى كۇدىك دەدىك. كۇدىگىمىز راسقا اينالار بولسا، حالىقارالىق ديپلوماتيا ءتارتىبىن ورەسكەل بۇزعان ەلشىلىك پەن ونىڭ قاراماعىنداعى كونسۋلدىق باسشىلارى ەلدەن شىعارىلۋى كەرەك!

ءجا، ءارى قاراي جازايىق... الگى كۇدىكتى حات باس كونسۋل گەن ءليپيننىڭ قولىنا ءتيىپتى. ءسويتىپ، گەننىڭ «گەموگلاۆينى» كوتەرىلىپ، الاڭداۋشىلىقپەن قاتار اشۋ-ىزا كەرنەپتى، بويىن.

ءليپيننىڭ نۇسقاسى

اقىرى توبەلەس نەدەن شىقتى دەگەن سۇراققا كونسۋلدىق تا جاۋاپ ىزدەپتى. ءليپيننىڭ نۇسقاسى: ونىڭ ايتۋىنشا، جەرگىلىكتى جۇمىسشىنىڭ (قازاقستان ازاماتىنىڭ) كەسىرىنەن سالىنىپ جاتقان جولدىڭ ءبىر بولىگى بۇزىلعان ەكەن. قىتايلىق باسشى بۇزىلعان جەردى جوندەۋدى تالاپ ەتىپتى. ءسويتىپ، ارالارىندا تالاس تۋىنداپتى. كەيىن وعان ماڭايىنداعىلار ارالاسقان.

«ودان كەيىن تاراپتار تاتۋلاسىپ، داۋ تىنشىعان. الايدا ەرتەسى كۇنى تاڭعى ۋاقىتتا قىتايلىق جۇمىسشىلار جۇمىسقا شىعىپ بارا جاتقاندا ولاردى بەلگىسىز ءبىر توپ قورشاپ الىپ، سوققىعا جىققان»، دەپتى.

ودان ءارى الگى كۇدىكتى حات تۋرالى ايتىپتى. «مەن كەشە كومەك سۇراپ جازعان قىتايلىق جۇمىسشىنىڭ حاتىن الدىم. شىنىن ايتقاندا، حاتتى وقىپ وتىرىپ مەن، باس كونسۋل رەتىندە قاتتى الاڭداۋشىلىق پەن اشۋ سەزدىم.

وندا حات يەسىنىڭ قازاقستاندا جول جوندەۋمەن اينالىساتىن جۇمىسشى ەكەنى ايتىلعان. 8 قازاندا ونىڭ بىرنەشە جۇمىستاس جولداسىن ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن بىلمەستەن، جەرگىلىكتى تۇرعىندار توبى سوققىعا جىققان. ولاردىڭ ەكەۋى اۋىر سىنىق جاراقاتىن الىپ، اۋرۋحاناعا جەتكىزىلگەن.

مەن توسىن شابۋىلعا تاپ بولعان ءوز وتانداستارىم ءۇشىن الاڭدايمىن. مۇنداي ينسيدەنتتىڭ قازقستان سەكىلدى بەيبىت جانە ينتەرناتسيونال ەلدە ورىن الىپ وتىرعانى ءوز كەزەگىندە مەنى وكىندىرەدى جانە تۇسىنبەۋشىلىككە جەتەلەيدى.

كىنالىلەر زاڭ بويىنشا جاۋاپقا تارتىلادى دەپ ۇمىتتەنەمىن!

شىنىندا، مەن ينتەرنەتتە تاراپ جۇرگەن، «قىتايلىق جۇمىسشىلار قازاقستاندىق جۇمىسشىنى ۇردى»، «قىتايلىق جۇمىسشىلار بالالاردى جۇمىسقا جەگىپ قويدى» نەمەسە قىتايلىق كومپانيا جۇمىسشىلارعا تۇرعىن-جاي مەن تاماقتى دۇرىس بەرمەيدى ت.ب. سەكىلدى جاڭالىقتاردىڭ قايدان شىعاتىنىن تۇسىنبەيمىن...

مەن وسىنداي جەكەلەگەن ينتسيدەنتتەر قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى دوستىق قارىم-قاتىناستارعا كەسىرىن تيگىزبەيتىنىنە جانە ورتاق كۇش سالۋ ارقىلى ءبىزدىڭ ارىپتەستىك جولىمىز ودان سايىن كەڭەيە تۇسىتىنىنە، ال ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ودان ءارى جاقسارا بەرەتىنىنە سەنەمىن»، دەپتى.

بۇل باس كونسۋل گەن ءليپيننىڭ 14 قازاندا جاريا بولعان مالىمدەمەسى. ءليپيننىڭ ايتۋىنشا، جۇمىس بارىسىندا بولعان كيكىلجىڭ سول جەردە باسىلىپ، تاراپتار تاتۋلاسقان ەكەن. ال ەرتەسىنە جەرگىلىكتى تۇرعىندار ەش سەبەپسىز قىتايلاردى سوققىعا جىققان. ال ونداعى جۇمىسشىلار ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان.

كىم وتىرىكشى؟

اۋ، ليپين ايتقانداي، تاراپتار تاتۋلاسىپ تاراسقان بولسا، وندا پوليتسيا نە ءۇشىن ءىستى تىركەپ، جاۋاپتىلاردى اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتقان؟ وسىنىڭ ءوزى-اق، ءليپيننىڭ لەپىرمەسىنىڭ شىلعي وتىرىك ەكەنىن دالەلدەپ تۇرعان جوق پا؟..

كوپىرىپ سويلەگەن كونسۋل كەلىنشەك قىتايلاردىڭ ءبىر قازاقتى جابىلىپ ۇرعانىن قىلمىس دەپ تانىمايتىن وقشايدى. ەسەسىنە، جەرگىلىكتى قازاقتار بارىپ، قىتايلىقتاردى ساباپ كەتكەن دەپ سازارىپ وتىر. الگى ولەرمەندىكپەن جازىلعان كۇدىكتى حاتتى وقىپ، قازاقستان بيلىگىنە «ەسكەرتۋ» جاساۋعا ءماجبۇر بولىپتى جانە.

سوندا، 1998 جىلى تۋعان قازاقستان ازاماتى قانات جامبىلدى قىتاي ازاماتتارى ليانگ جەنگ (1982 جىلعى), چەنگ پەنگلين (1992 جىلعى), جانە چانگ حۋي (1995 جىلعى) ۇشەۋى جابىلىپ ۇرعانى، ونىڭ ەرتەسى كۇنگى جانجالعا سەبەپشى بولعانى وتىرىك ەكەن. قۇداي-اۋ، بۇل دەرەكتى ءتىپتى پوليتسيانىڭ ءوزى راستادى عوي.  جوق. ليپين بۇل فاكتىنى ەسكەرۋسىز قالدىرىپ، «كىنالىلەر جازالانسىن» دەپ نالىپتى.

ول ول ما، جۇمىسشىلارعا بارلىق جاعداي جاسالعان دەپتى.  ءتىپتى جالاقى ايىرماشىلىعى جوق ەكەن.  بىردەي كۆاليفيكاتسياداعى جۇمىسشىلاردىڭ بارلىعىنا تەڭ جاعداي جاسالعان دەپتى.

كەلىمسەك كومپانيالارداعى جۇمىسشىلارعا تەڭدەي جاعداي جاسالماعانىن ۇكىمەتتىك دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەر دە، ءتىپتى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ءوزى دە ايتقان ەدى. ليپين مۇنى ەستىمەگەن ەكەن. ءاي، بىراق، ەستىسە دە، ەستىمەگەندەي بولاتىنى ەكىباستان بەلگىلى عوي.

انتيقىتايلىق اكتسيالاردىڭ سەبەبى – جالاقى مەن جاعدايدىڭ تەڭسىزدىگى

قازىر ەلدە انتيقىتايلىق نارازىلىقتار جيىلەدى. بۇل شاندىق. ال ەندى سول نارازىلىقتىڭ تۋىنداۋىنىڭ باستى سەبەبى نە؟ سەبەپ – جاڭاعى گەن ليپيندەر ەستىسە دە ەستىمەگەندەي بولىپ، كورسە دە كورمەگەندەي بولىپ، كوز جۇمىپ، ءتانالماي وتىرعان جالاقى تەڭسىزدىگى. جاعداي ايىرماشىلىعى. بۇل تۋرالى «ەحو كازاحستانا» سايتىندا تاير باگيروۆ ەگجەي-تەگجەيلى جازىپتى. الىپ-قوسارى جوق.

ءجا، سونىمەن، جاڭاعى كونسۋل كەلىنشەك «جالاقى تەڭ، جاعداي ءبىر» دەپتى، بەتى بۇلك ەتپەستەن. وي، ءپالى! جاعداي ءليپيننىڭ لەپىرمەسىندەي تەگى كەرەمەت بولسا، بيىل قىركۇيەكتە باتىس قازاقستانداعى مۇناي وندىرۋمەن اينالىساتىن سەرۆيستىك كاسىپورىننىڭ جۇمىسشىلارى نارازىلىققا نەگە شىعىپتى دەيسىڭ...

سوندا ولاردىڭ «قازاقستاندىق جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن قىتايلىقتاردىڭ ايلىعىمەن تەڭەستىرسىن. بارلىعىمىزعا بىردەي جاعداي جاسالسىن» دەگەندەرى قىپ-قىزىل وتىرىك بولعانى ما؟ جوق، ارينە. ەندەشە ليپين نە كوكىپ وتىر؟.. نەنى ايتپاي وتىر؟ ليپين ايتپاعاندى ءبىز ايتايىق...

قىتاي مەنەدجەرى، «شىعىس مۇناي جانە سەرۆيستىك قىزمەت» كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى چجان باوتسزۋننىڭ كومپانيادا ىستەيتىن نارازى توپتى قورقىتىپ-ۇركىتىپ، ۇستىلەرىنەن ارىز جازىپ، اقتوبە وبلىستىق پروكۋرورى قايىپجانوۆقا قايرىلا سويلەپ، جاڭاجول مەن كەنقياقتاعى نارازىلىققا شىققانداردى جاۋاپقا تارتۋدى تالاپ ەتكەنىن گەن ليپين نەگە ايتپاعان؟

جاڭاعى ارىزقوي باوتسزۋن دەيتىن كەلىمسەك ءوزىنىڭ جازباشا ارىزىندا نارازىلىققا شىققان بەلسەندىلەردىڭ ەسىم-سويلارىن تىزىمدەپ كورسەتىپ، ولاردى بارىنشا قاتاڭ جازالاۋدى سۇراپتى، انە. «ەحو كازاحستانا» سولاي دەپ جازىپ وتىر.

قازاقستاندىق جۇمىسشىلاردىڭ ءوز جالاقىلارىن قىتايلىقتارمەن تەڭەستىرۋ ءۇشىن 50 پايىزعا كوتەرۋىن سۇراپ، تالاپ قىلۋى چجان باوتسزۋن ءۇشىن قىلمىس ەكەن. الگى جەردەگى بۇرعىلاۋ قۇرىلعىسىندا جۇمىس ىستەيتىن قازاقستاندىق جۇمىسشى ورتاشا 120 مىڭ تەڭگە السا، ءدال سول جەردە، سول قۇرىلعىدا ىستەيتىن قىتايلىق جاڭاعى ايتىلعان سومادان بىرنەشە ەسە جوعارى جالاقى الىپ وتىرعان. بۇل قانشالىق ادىلەتتى ەكەنىن، ءسىرا، گەن ليپين ايتا الماس. ءبىز ايتايىق...

بۇل ماسەلە دە قازاق بيلىگى ءۇن قاتۋى كەرەك ەدى. قىتايلىق جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ ءوزىم بىلەمدىك ساياساتىنان ءوز ازاماتتارىنا اراشا ءتۇسىپ، ولاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋى كەرەك ەدى. ءاي...

بىزدىكى قاۋىپتىڭ ءسوزى. قازاق جاڭاوزەندى ءالى ۇمىتقان جوق. ول كەزدە دە قىتايلىق مەنەدجەر ماڭعىستاۋ وبلىسىندا «قاراجانباسمۇنايگاز» اق، كاسىپوداق وكىلدەرىنىڭ ۇستىنەن ارىز جازىپ، قىلمىستىق ءىس قوزعالۋىن تالاپ ەتكەن. ولاردى «الەۋمەتتىك ارازدىقتى قوزدىردى» دەپ ايىپتاعان. ارتى نەمەن اياقتالعانىن بارلىعىمىز جاقسى بىلەمىز.

ەندى مىنە، تاعى دا سول جاعداي. الماتى وبلىسىنداعى توبەلەس سەبەپكە سىلتاۋ عانا. ءتىپتى، ونداعى توبەلەستى باستاعان قىتاي ازاماتتارى ەكەنى دالەلدەنگەن دە. الايدا، قىتايلىق ديپلومات ءدال وسى توبەلەستى ەكى جەلەۋ، ءبىر سىلتاۋ ەتىپ، نارازى جۇمىسشىلاردى جازالاۋدى تالاپ قىلىپ، وكىمەتتەن وزدەرىن قورعاۋدى سۇراپتى.

كونسۋل كەلىنشەكتىڭ مۇنىسى بەكەر ەمەس. جوعارىدا ايتقانداي، اڭعال كوڭلىم سەنگىشتىڭ اڭگىمەسى ەمەس. قاۋىپتىڭ باسى. بۇيتە بەرسە، قىتاي بيلىگى جۇمىس بارىسىنداعى ءاربىر كيكىلجىڭدى – قىتاي ازاماتتارىنا، قىتاي مەنشىگىنە جاسالعان قاستاندىق دەپ تانىماسىنا كىم كەپىل؟ كاسىپورىن قازاقستان اۋماعىندا ورنالاسقانىنا قاراماي، ءوز كۇزەتىن، ءوز پوليتسياسىن الدىرامىز دەسە شە؟

بۇل شىعىسپاي قالسا، «شىق كەت» دەي سالاتىن شارۋا ەمەس. الىپ اقشا. الپاۋىت كۇشتەردىڭ كۇرەسى.

جاڭاعى توبەلەس بولعان ءبىر عانا «الماتى-وسكەمەن» تاس جولىنىڭ  قۇنى 27 ميلليارد دوللار. وسىنشا قارجى اينالىپ وتىرعان جوبانى قىتاي باسقا بىرەۋگە وڭاي بەرىپ، كەتە سالمايتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

جوق. قىتاي بارىن سالىپ ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك كورپوراتسيالارىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ قالاتىنى انىق. كەرەك بولسا، قازاقستاننىڭ ىشكى ساياسي ماسەلەلەرىنە ارالاسۋعا ماقۇل. توبەلەستى باستاعان ءوز ازاماتارىن ەمەس، اياقتاعان قازاقستان ازاماتتارىن جازالاۋدى تالاپ ەتۋى سونىڭ دالەلى. جوق. ءبىز قىلمىستى اقتامايمىز. ال ەندى قىلمىستى كىم جاساعانىن انىقتاۋ قۇزىرلى ورگانداردىڭ قىزمەتى.

ال ەندى ءبىزدىڭ بيلىك...ءبىزدىڭ بيلىك ولاردىڭ ايتقانىنا كونىپ، ىعىنا جىعىلاتىن بولسا، جاڭاعى انتيقىتايلىق نارازىلىق انتيبيلىكتىك نارازىلىققا ۇلاساتىنى انىق. ويتكەنى حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمى تاۋسىلار حالدە.

قايتالاپ ايتامىز، بىزدىكى قاۋىپتىڭ ءسوزى. وسىعان دەيىن قىتايدىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى شىجان سياۋ دەيتىن ادام ءوز بيلىگىنە، ءوز پرەزيدەنتىنە دات ايتقان ەلگە «ەستەرىڭ دۇرىس پا؟» دەپ سويلەگەن ەدى.

قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسياسىندا كورسەتىلگەن زاڭدار مەن كودەكستاردى ورەسكەل بۇزعان ەلشى شىجان تۋرالى وسىعان دەيىن جازعان ەدىك. قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە قاراتا جازىلعان ماقالا قوعامدا قىزۋ تالقى بولعانىمەن، كەشىرىم سۇراعان ەلشىنى دە، ەلشىگە ەسكەرتۋ ايتقان مينيسترلىكتى دە كورمەدىك.

ءتۇيىن. بۇل ءبىرىنشى رەت بولىپ وتىرعان جوق. وسىعان دەيىن قىتاي ەلشىسى شىجان سياۋ قازاقستان ازاماتتارىنا جەكىپ سويلەپ، «ەستەرىڭ دۇرىس پا؟» دەگەن. ەندى مىنە، قىتايدىڭ باس كونسۋلى گەن ليپين دەيتىن ادام لەپىرىپتى.

اتى-ءجونى، ادرەساتى جوق، قايدان شىققانى بەلگىسىز كۇدىكتى، پروۆوكاتسيالىق حاتتى كورسەتىپ، «مەن اشۋلاندىم، كىنالىلەر جازالانسىن» دەپتى.  ماسلە ءتىپتى، گەن ءليپيننىڭ پىكىرىندە ەمەس. ونىڭ ارگۋمەنت رەتىندە ۇسىنعان ءۇشبۋ حاتىندا.

ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى تۇتاستىعىنا نۇقسان كەلتىرۋدى كوزدەيتىن بۇل حاتتىڭ كىمگە تيەسىلى ەكەنىن قۇزىرلى ورگان قىزمەتكەرلى انىقتاۋى كەرەك!

«ەلدەستىرمەك ەلشىدەن، جاۋلاستىرماق جاۋشىدان» دەۋشى ەدى. كۇدىكتى حاتتى كوپكە ءۋاج ەتكەن ەلشىلىك پەن كونسۋلدىقتىڭ قىلىعى ەلشىدەن گورى جاۋشىنىڭ جاۋىز نيەتتى تىرلىگىنە ۇقسايدى.

ديپلوماتيالىق اكريديتاتسيا مەن رانگتى بەرەتىن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى! دەمەك، بەرىلگەن اكريدتى كەرى قايتارىپ الۋعا دا قۇقىلى! ال ول ءۇشىن جوعارىداعى زاڭ بۇزۋشىلىقتار مەن فاكتىلەر جەتكىلىكتى بولسا كەرەك-ءتى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz