بۇگىن چەحيانىڭ پراگا قالاسىندا كلەمەنتينۋم اتىنداعى ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا «اباي» مادەني-اقپاراتتىق ورتالىعىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى بولىپ ءوتتى. 

2020 جىلى ۇلى كلاسسيك جانە گۋمانيست اباي قۇنانبايۇلىنىڭ                          175 جىلدىق مەرەيتويى تويلانادى. قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءۇ.ج. 9 قاڭتارىندا «اباي جانە XXI عاسىرداعى قازاقستان» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. وندا مەملەكەت باسشىسى بىلاي دەدى: «ابايدى تانۋ – ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋى. ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋى جانە ۇنەمى دامىپ وتىرۋى، عىلىمعا، بىلىمگە باسىمدىق بەرۋى – كەمەلدىكتىڭ كورىنىسى. ينتەللەكتۋالدى ۇلت دەگەنىمىز دە – وسى. وسىعان وراي، اباي ءسوزى ۇرپاقتان باعىت الاتىن تەمىرقازىعىنا اينالۋى قاجەت». سونداي-اق، قاسىم-جومارت توقاەۆ شەت مەملەكەتتەردەگى ەلشىلىكتەر جانىنان «اباي» ورتالىقتارىن اشۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى. 

وسىعان وراي، قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جانە  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ چەح رەسپۋبليكاسىنداعى ەلشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن پراگا قالاسىندا «اباي» مادەني-اقپاراتتىق ورتالىعىن اشۋ قولعا الىنعان بولاتىن.  ورتالىق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ چەح رەسپۋبليكاسىنداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى مارات مۇحانبەتقازىۇلى ءتاجيننىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە اسىرىلدى.   

ورتالىقتىڭ مىندەتى – قازاق ادەبيەتى مەن رۋحانياتىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋ، اباي شىعارمالارىن وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، اقىن مۇرالارىن شەت ەلدەردەگى عالىمداردىڭ زەرتتەلۋىنە جانە عىلىمي ەڭبەكتەردىڭ كوپتەپ جازىلۋىنا اسەر ەتۋ. قر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىمەن تىكەلەي بايلانىس ورناتاتىن جەتەكشى رۋحاني ورداسى رەتىندە قازاق ادەبيەتىنىڭ وڭ ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ، اقىن شىعارمالارىنا دەگەن سۇرانىس پەن اقپارات اعىندارىن باعىتتاۋ جانە رەتتەۋ، ورتالىقتىڭ عىلىمي جانە مادەني قىزمەتىنە بايلانىستى وتكىزىلەتىن ءىس-شارالاردى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالاۋ جانە اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتۋ بولىپ تابىلادى.

ورتالىقتا كىتاپتار مەن ەلەكتروندى اقپاراتتىق رەسۋرستارمەن تانىسۋعا بولادى: CD-ديسكىلەر، اقپاراتتىق جانە مەرزىمدى باسىلىمدار، عىلىمي اقپاراتتار. سونداي-اق، قازاقستاندىق تولىق ءماتىندى مالىمەتتەر بازالارىنا قولجەتىمدىلىك ۇسىنىلادى. اباي جانە ونىڭ شىعارمالارى تۋرالى  قازاقستاندىق ۇلتتىق ەلەكتروندى كىتاپحاناسىندا 800-دەن استام باسىلىمدار بار. 

ورتالىق ۇلى ابايدىڭ دانالىق دۇنيەتانىمىن سارالاۋ، اقىننىڭ جەكەلەگەن عيبراتتى وي تۇيىندەرىن، ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىندەگى فيلوسوفيالىق تۇجىرىمدارىنا تۇسىنىك بەرۋدى كوزدەيدى. ورتالىق كىتاپحانا وقىرماندارى، قازاقستان مەن چەحيانىڭ تانىمال جازۋشىلارى مەن اقىندارىمەن كەزدەسەتىن ورىنعا اينالادى.

ورتالىقتا كىتاپ كورمەلەرى، دوڭگەلەك ۇستەل، ابايتانۋشىلارمەن كەزدەسۋ، ادەبي-مۋزىكالىق كەشتەر جانە ت.ب. مادەني ءىس-شارالار وتكىزۋ جوسپارلانۋدا.

ورتالىقتا ابايدىڭ شىعارمالارى بويىنشا ونىڭ ناقىل سوزدەرى، ولەڭدەرى، پوەمالارى، قارا سوزدەرى، اۋدارمالارى، اندەرى، سونداي-اق، ابايتانۋشى عالىمداردىڭ شىعارمالارى، زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى، بيبليوگرافيا، ديسسەرتاتسيا، اۆتورەفەراتتار تۋرالى اقپاراتتار بەرىلەدى. #Abai175 حەشتەگى بار ەلەكتروندىق پورتالدا ۇلى ابايدىڭ مەرەيتويىنا ارنالعان ءىس-شارالار

اباي ولەڭدەرىن وقۋ ەستافەتاسى  مەن ۇلى ابايدىڭ مەرەيتويىنا ارنالعان ءىس-شارالار جايىندا مالىممەتتەر تاراتىلادى.  

سونداي-اق، ورتالىقتا «اباي» رومانىنىڭ شىققان العاشقى باسىلىمدارى، اباي تۋرالى شىعارمالار مەن سۋرەتشىلەردىڭ قۇجاتتارى،  مۇراجايلار جانە ەسكەرتكىشتەر تۋرالى مالىمەتتەر، حاكىم ابايدىڭ بەينەسىن سالعان بەلگىلى سۋرەتشىلەردىڭ رەپرودۋكتسيالارىنىڭ كوشىرمەلەرى مەن يلليۋستراتسيالىق كىتاپ جانە فوتو كورمەلەرى كىتاپسۇيەر وقىرماندارعا ۇسىنىلادى.  

ءىس-شارا بارىسىندا «الەم تانىعان اباي» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىرىلىپ، «الەم تانىعان اباي» ءيلليۋستراتيۆتى-كىتاپتار كورمەسى مەن «اباي الەمى» اتتى فوتوكورمەسى، «ەستەلىك عاسىردان دا ۇزاققا سوزىلادى...» اتتى كورىنىس ۇسىنىلدى. 

«الەم تانىعان اباي» ءيلليۋستراتيۆيتى-كىتاپتار كورمەسىندە «اباي» ەنتسيكلوپەدياسى، «قاراسوزدەرى»، شىعارمالار جيناعىنىڭ 2 تومدىعى،  «قالىڭ ەلىم قازاعىم...» ولەڭدەر جيناعى، «سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە» ولەڭدەر مەن قاراسوزدەرى، «ستيحي، پوەمى، پروزا»، «اباي ءتىلى سوزدىگى»، «اباي تۋرالى ءسوز»، «يا – چەلوۆەك-زاگادكا...» جانە  م.اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانى، لاتيف ءحاميديدىڭ «اباي»، «دۆادتسات ستيحوتۆورەني نا ترەح يازىكاح»، د وماروۆتىڭ «ابايدىڭ رۋحاني مۇراسى»، ع. ەسىمنىڭ «حاكيم اباي» جانە «اباي تۋرالى فيلوسوفيالىق تراكتات»، ش.قۇدايبەردىۇلى شىعارمالارىنىڭ جيناعى جانە ت.ب. كىتاپتار تانىستىرىلادى. 

«اباي الەمى» اتتى فوتوكورمەدە ابايدىڭ شىعارماشىلىعى مەن ومىرىنە قاتىستى تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن تابيعات كورىنىستەرى، اقىن دۇنيەگە كەلگەن قاسيەتتى مەكەن تۋرالى جانە قازاق ەلىنىڭ مادەني ومىرىنە قاتىستى مول ماعلۇماتتار بەرىلەدى. اتاپ ايتاتىن بولساق، ءا.قاستەەۆتىڭ «جاس اباي» (1945), «اباي» (1954), «اباي» (1967), «ابايدىڭ جاستىق شاعى» (1968), ا.ۆولوششيكتىڭ «بالا اباي جىر تىڭداپ وتىر» (1948), ە.سيدوركيننىڭ «اباي مەن اجەسى زەرە» (1960) جانە «اباي»، «مۇحتار اۋەزوۆ» پەن «مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىنا سالعان يلليۋستراتسيالارى، ءۇ.اجيەۆتىڭ «بالا ابايدىڭ وقۋدان ورالۋى» (1969), ل.لەونتەۆتىڭ «اباي سەمەي قالاسىنىڭ كىتاپحاناسىندا» (1954), «اباي جانە بالالارى» (1896), ا.كەنيگ «اباي» (1953), «اباي  جانە وتباسى، «ابايدىڭ قاۋىرسىن قالامى، شاقشاسى، قالتا ساعاتى، ءوزى ءسۇيىپ وقيتىن توعىزقۇمالاق تاقتاسى»، «م.اۋەزوۆ جۇمىس ۇستىندە. 1939 ج.، سەمەي قالاسىنداعى ابايعا ورناتىلعان ەسكەرتكىش، سارىارقانىڭ شىعىس بولىگىندەگى تاۋ جوتاسى – اباي تۋعان  شىڭعىس تاۋى، ەرتىس – قازاق دالاسىنىڭ ۇلى وزەنى، شىڭعىس پەن سەمەي قالاسىن جالعايتىن تاس جول، جيدەباي قونىسى جانە ت.ب. 50-دەن استام كارتينالار قويىلدى. 

چەحيا رەسپۋبليكاسىنداعى «تارلان» قازاق ستۋدەنتتىك جاستار ۇيىمى دا  ءىس-شارانىڭ وتۋىنە اتسالىستى. ۇيىم 2008 جىلى قۇرىلىپ، سپورت، تۋريزم، مادەني جانە ويىن-ساۋىق ءىس-شارالارىن ۇيىمداستىرۋمەن اينالىسادى. كوماندادا 12 ادام جۇمىس جاسايدى. چەحياداعى 3000 قازاق جاستارىنىڭ باسىن قوسقان ۇيىمدى باقنۇر ايۋبەك باسقارادى. 

العاشقى ابايتانۋشى جانە اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق مۇراسىن ورىس وقىرماندارىنا تۇڭعىش تانىستىرعان قوعام قايراتكەرى، جۋرناليست، ەتنوگراف ءاليحان بوكەيحانوۆ. 

ونىڭ العاشقى جازعان ماقالاسى «اباي (يبراھيم) كۋنانباەۆ – ءمۇناھيب (نەكرولوگ)» دەپ اتالادى. ول 1905 جىلدىڭ قاراشا ايىندا «سەميپالاتينسكي ليستوك» گازەتىنىڭ 250-252 ساندارىندا جاريالانعان. ءبىر جىلدان سوڭ، «سەميپالاتينسكيە وبلاستنىە ۆەدوموستي» گازەتىنە قايتا باسىلىپ، كەيىن 1907 جىلى «زاپيسكي سەميپالاتينسكوگو پودوتدەلا ي.ر.گ.و.» اتتى كىتاپتا شىقتى. ال، 1991 جىلى «جۇلدىز» جۋرنالىندا قازاق تىلىندە جاريالادى. ماقالانى اۋدارعان ابايتانۋشى تۇرسىن جۇرتباي بولدى. 

اباي شىعارمالارى 34-تەن استام تىلگە اۋدارىلدى: اعىلشىن، ارميان، اراب ازەربايجان، باشقۇرت، بولگار، بەلورۋسس، گرۋزين، يتاليا، قاراقالپاق، قىتاي، كارىس، قىرعىز، لاتىن، لاتىش، ليتۆا، مولدوۆان، موڭعول، نەمىس، پولشا، ورىس، وزبەك، تاجىك، تاتار، تۇرىك، تۇركىمەن، ۋكراين، ۇيعىر، فرانتسۋز، ەستون، چەح جانە ياكۋت  تىلدەرى. اتاپ ايتاتىن بولساق، اقىننىڭ كىتاپتارى «Kynanbajev Abaj شەرلار   ءۆا پوەمالار» ازەربايجان، «Kunanbaev Abai Selected poems»، «Kunanbaev Abai Selected poems»، «Abai. Life. Time»، «Abai Book of  Words» اعىلشىن، «كۋنانباەۆ اباي يزبراننوە» ارميان، «كۋنانباەۋ اباي. ۆىبراناە» بەلورۋس، اباي «كنيگا زا سلوۆوتو-پريتچي» بولگار، «Nyar/Ford. Trencsenyi-Wildapfell» ۆەنگر، «كۋنانباەۆ اباي ۆرەميا لەتيت. ستيحي» گرۋزين، «كۋنانباەۆ اباي تانگلامالى قوسىقلار» قاراقالپاق، «ءۇش پوەما» قىتاي، «سوزدەر كىتابى» كارىس، «ىرلار» قىرعىز، «Kunanbajevs Abajs Ergla acis» لاتىش، «دەتي. زيما. رودنايا زەمليا» ليتۆا، «كۋنانباەۆ اباي ۆەرسۋر الەسە» مولدوۆا، «اباي  قۇنانبايۇلى ولەڭدەرى» موڭعول، «Des Madchens Antwort» نەمىس، «Kunanbajew Abaj Masgut» پولشا، «ليريكا ي پوەمى» ورىس، «يدي پرياموي دوروگوي. پوۆەر سەبە. پرازدنيك مولودوستي» تاجىك، «شيگىرلار ءھام پوەمالار» تاتار، «Abay`in Eserlerinden seçmeler» تۇرىك،  «يسگەندەر. پوەما» تۇرىكمەن، «اباي پوەزىى» ۋكراين، «Reflexions en prose, poèmes «Iskander» et «Masgoud» فرانتسۋز، «Ctyricet Rozjimani و zivote a Lidech» چەح تىلدەرىنە جانە باسقا دا كىتاپتارى اۋدارىلدى.  

قر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى 

Abai.kz