ارداق قۇلتاي. ابايدىڭ اقىندىق اينالاسى تۋرالى نە ايتاسىز؟
روزا رىمباەۆا، ءانشى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى:
- اباي دەسە، شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى عانا الدىمەن ەسكە تۇسەدى. شاكارىمنىڭ «ەڭلىك-كەبەك» تراگەدياسىن جاقسى بىلەسىزدەر. سول ۇلكەن تراگەديالىق، ولەڭ سوزبەن جازىلعان پوەماسىنىڭ كەبەك تۋرالى جىرىن ورىندايمىن. بۇل ءاندى 1979 جىلدان باستاپ قازىرگە دەيىن ورىنداپ كەلەمىن. ءوز رەپەرتۋارىمداعى ەڭ جاقسى اندەردىڭ قاتارىندا ەكەنىن ايتا الامىن.
روزا رىمباەۆا، ءانشى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى:
- اباي دەسە، شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى عانا الدىمەن ەسكە تۇسەدى. شاكارىمنىڭ «ەڭلىك-كەبەك» تراگەدياسىن جاقسى بىلەسىزدەر. سول ۇلكەن تراگەديالىق، ولەڭ سوزبەن جازىلعان پوەماسىنىڭ كەبەك تۋرالى جىرىن ورىندايمىن. بۇل ءاندى 1979 جىلدان باستاپ قازىرگە دەيىن ورىنداپ كەلەمىن. ءوز رەپەرتۋارىمداعى ەڭ جاقسى اندەردىڭ قاتارىندا ەكەنىن ايتا الامىن.
امانحان ءالىم، اقىن، م.ماقاتاەۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، قر مادەنيەت قايراتكەرى:
- ونىڭ شاكىرتى دەپ كوكباي اقىندى، ءارىپ تاڭىربەرگەنوۆتى، «اباي جولى» رومانىنداعى شۇباردى ايتۋعا بولادى. ابايدىڭ ءوز بالالارىنان باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جالعاسقان اقىنداردى شاكىرتى دەپ ايتۋعا بولادى. ماسەلەن، قادىر اعا مىرزاليەۆ. جالپى، فيلوسوفيالىق وي-پىكىردى پوەزياعا اينالدىرۋ، ول - نەكەن-ساياق تالانت يەلەرىنىڭ ەنشىسىندە. اباي - سونىڭ باسى. باسشىسى بولعاندا دا، ول ءوز زامانىندا، ءوز ۋاقىتىندا كەلۋىمەن باسى بولىپ وتىر. ويتكەنى اباي - وعان دەيىن دە قازاق پوەزياسىنداعى فيلوسوفيالىق تۇيىندەردى جازبا ستيلگە كوشىرگەن تۇلعا. ونىڭ شاكارىم قاجىعا ىقپالىن ايتساق، ول - وزىنشە ءبىر توبە اڭگىمە. سوندىقتان دا اباي - جاڭا كەزەڭنىڭ، جاڭا زاماننىڭ باسىندا تۇرعان قازاق جازبا ادەبيەتىنىڭ ءتىلىن قالىپتاستىرعان اقىن. مەن ءبىر جولى ابايدى باس اقىن، باستى اقىن ەمەس دەگەنىمدە، كەيبىرەۋلەر تۇسىنبەدى. ابايدى جوققا شىعارىپ وتىرعانداي بولىپ ماعان سوقتىققاندار تابىلدى. بۇل ابايدى جوققا شىعارۋ ەمەس، ەگەر ءبىز بار پوەزيانى ابايدان باستاساق، وندا وعان دەيىنگى اقىندارىمىز بەن جىراۋلارىمىزدى جوققا شىعارعانمەن بىردەي بولامىز. اباي بولماسا، ءبىز ۇلت رەتىندە ومىرگە ەشتەڭە دە بەرمەگەن بولىپ شىعا كەلەمىز. ابايدى جاڭا كەزەڭنىڭ باس اقىنى دەپ قابىلداۋ كەرەك. ال كەيبىر سىنشىلارىمىز وسىنى ەسكەرمەيدى. اباي شاكىرتتەرى دە سول جاڭا كەزەڭنىڭ جەمىسى جانە ءداستۇر جالعاستىرۋشىسى. ماسەلەگە وسى تۇرعىدان كەلۋى كەرەك. ماعاۋيا، شاكارىم، ارىپتەردى ايتقانىمىزبەن، ابايدىڭ شاكىرتى دەپ ابايدان كەيىنگى بارلىق اقىنداردى ايتۋعا بولادى. سەبەبى اباي - ءبىز ءۇشىن پوەتيكالىق ءىرى تۇلعالىقتان بۇرىن ۇلت اقىنى رەتىندە قابىلداناتىن تۇلعا. مەنىڭ ءبىر ايتقانىم بار «حالىق اقىنى كوپ، ال ۇلت اقىنى نەكەن-ساياق» دەپ. سوندىقتان باس-باسىمەن ايتىپ، ونىڭ ءبارىن دە ابايدىڭ شاكىرتى دەي بەرۋگە دە بولمايدى. «اباي شاكىرتى» دەگەن ءسوزدىڭ وزىنە اسا ىجداھاتتىلىقپەن ويلانىپ، بايقاپ قاراۋىمىز كەرەك. كىم ابايعا قاي جاعىنان شاكىرت، مىنە، وسىنى ۇعىپ الايىق. بۇل اڭگىمە توڭىرەگىندە ۇلكەن «رەۆيزيا» جاسالۋى كەرەك. شىن ماعىناسىنداعى شاكىرتى كىم دەگەن سۇراقتى كەڭىنەن تالداپ، تالقىلاۋ كەرەك. ءبىزدىڭ سىن ءالى سوعان جاۋاپ بەرگەن جوق.
ءجادي شاكەن، جازۋشى:
- بۇكىل قالام ۇستاعان قاۋىم - ابايدىڭ شاكىرتى عوي! اباي مەكتەبىن ونەگە تۇتپاعان اقىن جوق. ول - اقىلدىڭ، ليريكانىڭ كاۋسار بۇلاعى. سول بۇلاقتان سۋسىنداعان جازيرالى قۇراق بار دەسە، مۇنىڭ بارلىعى دا - سول ابايدىڭ قالاعان ەڭبەگى. اباي ولەڭدەرىمەن، ونەگەسىمەن، ليريكالىق سەزىمتالدىعىمەن، ەرەكشە اۋەزدىلىگىمەن، قازاق پوەزياسىنا اكەلگەن جاڭا فورماسىمەن بىزگە مول بايلىق سىيلاعانى انىق. ءوز باسىم ابايدىڭ بىردەن-ءبىر شاكىرتى رەتىندە شىڭجاڭ قازاقتارى قونىستانعان بايان ولگەي، قوبدا وڭىرىنە كەڭىنەن تانىمال، قازىردە التايدىڭ ارعى جاعىندا جاتقان ءماشھۇر اقىن - اقىت ءۇلىمجىۇلىن ايتا الامىن.
«بىزدەن بۇرىن اقىندار ءوتتى تالاي،
سونىڭ ءبىرى - قۇنانباي، بالاسى - اباي»، -
دەپ كەلەتىن ولەڭى دە بار. مەن ءبىر جاڭالىق ايتايىن، ابايدان بۇرىن، 1890 جىلدارى كىتاپ باستىرىپ ۇلگەرگەن اقىندار اباي ولەڭدەرىنىڭ تەرەڭدىگىن ءتۇسىنىپ، ول تۋرالى پىكىرلەر كوپ ايتقان. ونى ۇستاز تۇتقان. اقىت اقىن ابايعا ارناپ ءبىر داپتەر ولەڭ جازعان. اباي باعىتىمەن 90 ولەڭ جازعان اقىن دا وسى - اقىت ءۇلىمجىۇلى بولاتىن. اباي 1845 جىلى تۋسا، اقىت 1868 جىلى تۋعان. وسىنشالىقتى تۇستاس ادامدار بولسا دا، اقىتتىڭ ابايدى ۇستاز تۇتقانى بەلگىلى. اباي ولەڭدەرى 1909 جىلدارى جارىققا شىقسا، ال اقىتتىڭ جيناعى 1890 جىلدارى جارىق كوردى. ال 1898 جىلى ورىستىڭ نيكولاي كوتانوۆ دەگەن ۇلكەن عالىمى اقىت شىعارماشىلىعىنا توقتالعان. مىنە، سوندا ابايدان بۇرىن شىعارما جاريالاعان اقىت ابايدىڭ سونشالىقتى بيىك ەكەنىن مويىنداپ، وزىنە ۇستاز ەتكەنى بەلگىلى بولدى. جانە ءوزىن ابايدىڭ شاكىرتىمىن دەپ ەسەپتەگەن.
بەكبولات تىلەۋحان، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، قوعام قايراتكەرى:
- ابايدى ۇستاز تۇتاتىن قازاقتىڭ ءبارىن دە ابايدىڭ شاكىرتتەرى دەۋگە بولادى. بەرتىندەگى ءۋايىس، شاكارىم، اسەتتەردى ايتامىز عوي، ال بىراق كىم ابايدىڭ تاعىلىمىن، پوەزياسىن وقىپ، سودان ءنار السا، ونى، البەتتە، ابايدىڭ شاكىرتتەرى دەپ ايتۋعا بولادى. ابايدىڭ جانىندا شاكارىم، كوكباي، ءمۇرسالىم سەكىلدى ادامدار از بولماعان. ونىڭ بارلىعى دا - ونىڭ زاڭدى شاكىرتتەرى. زەرتتەۋگە كەلسەك، شاكارىم زەرتتەلىپ-اق جاتىر، ال اسەت نايمانبايۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى ءالى دە زەرتتەلىنبەي كەلە جاتقانى وكىنىشتى، ارينە. كوكبايدى بولسا، ونشا اقىن رەتىندە ايتا المايمىن. قاراپ وتىرساق، ابايدىڭ ءوزى دە، ونىڭ شاكىرتتەرى دە جىراۋلار پوەزياسىنان ءنار العان. ابايدىڭ تەڭدەسى جوق اقىن ەكەنىنە ەشكىمنىڭ داۋى جوق، دەسەك تە، سول ابايدىڭ ءوزى جىراۋلاردان سۋسىنداپ، سولاردان ۇلگى العان. وسىلاي ايتۋعا تولىق نەگىز بار. سەبەبى ءبارى دە ءداستۇرلى قازاق پوەزياسىنىڭ جالعاسى ەكەنىن تەرىسكە شىعارۋعا بولمايدى. دۋلات جىراۋلاردىڭ ناق ءوزى بولسا، اباي - سول دۋلاتتاردىڭ جالعاسى. بىراق ول قانشا دەگەنىمەن قۇنانباي قاجىنىڭ بالاسى عوي. اباي - شىعىس، باتىس ادەبيەتتەرىنەن دە سۋسىنداعان ادام. ونىڭ شاكىرتتەرىنە ورالساق، شىنىن ايتقاندا، شاكىرتتەرىنىڭ بارلىعى دا سول ابايدىڭ كولەڭكەسىندە قالدى عوي ءبارى. ابايدىڭ مولدانى سىناعان جەرىن بۇكىل مۇسىلماندى سىناعانداي ەتىپ كورسەتكەن زامان بولدى، بايدى سىناعان جەرىن بۇكىل قوعامدى سىناعانداي ەتىپ كورسەتتى. مۇنىڭ ءوزى دە ءبىر ۇلكەن تاقىرىپ ەكەنىن تۇسىنگەندەيمى
«الاش ايناسى» گازەتى