اشىق حات: جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە ساياسي باعا بەرىلسىن!
...كۇردەلى كەزەڭنىڭ كۇيبەڭىمەن ءجۇرىپ،
1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ تاريحي ماڭىزىن تولىق دارەجەدە باعالاپ ۇلگەرگەن جوقپىز...
نۇرسۇلتان نازارباەۆ
(«عاسىرلار توعىسىندا» كىتابىنان»)
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆقا
قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!
ءار حالىقتىڭ ۇلتتىق تاريحي تاعدىرى ياعني ۇلتتىق ار-نامىسى، قۇقىقتارى مەن مۇددەسى، وزىندىك بەت-بەينەسى بولادى. ەگەر ۇلت رەتىندە ءوزىنىڭ تاريحي تاعدىرىن ۇلت تالابىنا ساي قورعاي بىلمەسە، ول حالىقتىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر بولماق. ۇستىمىزدەگى جىلى جەلتوقسان ايىندا حالقىمىز ەكى ۇلى مەرەكەنى: قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىن جانە 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 25 جىلدىعىن اتاپ وتەدى.
العاشقى تاريحي كۇندى ادەتتە ءبىز ءوز دەڭگەيىندە اتاپ كەلەمىز. ال تاريح تولقىنىنداعى ەلەۋلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە دەگەن كوزقاراس ءالى دە ناقتىلانباي كەلەدى. تۋراسىنا كوشسەك، سول باياعى كەڭەستىك جۇيە جاعدايىنداعى كوزبەن قارايمىز. جەلتوقسان قايراتكەرلەرى ءوز حالقىنىڭ دەربەستىگى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىندا نامىس وتىن الاۋلاتىپ، لايىقتى ءۇن قاتا بىلسە دە، رۋحاني بۇل كۇرەسكەرلىك، ەرەن ەرلىك ءوز دەڭگەيىندە باعالانباي وتىر.
...كۇردەلى كەزەڭنىڭ كۇيبەڭىمەن ءجۇرىپ،
1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ تاريحي ماڭىزىن تولىق دارەجەدە باعالاپ ۇلگەرگەن جوقپىز...
نۇرسۇلتان نازارباەۆ
(«عاسىرلار توعىسىندا» كىتابىنان»)
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆقا
قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!
ءار حالىقتىڭ ۇلتتىق تاريحي تاعدىرى ياعني ۇلتتىق ار-نامىسى، قۇقىقتارى مەن مۇددەسى، وزىندىك بەت-بەينەسى بولادى. ەگەر ۇلت رەتىندە ءوزىنىڭ تاريحي تاعدىرىن ۇلت تالابىنا ساي قورعاي بىلمەسە، ول حالىقتىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر بولماق. ۇستىمىزدەگى جىلى جەلتوقسان ايىندا حالقىمىز ەكى ۇلى مەرەكەنى: قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىن جانە 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 25 جىلدىعىن اتاپ وتەدى.
العاشقى تاريحي كۇندى ادەتتە ءبىز ءوز دەڭگەيىندە اتاپ كەلەمىز. ال تاريح تولقىنىنداعى ەلەۋلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە دەگەن كوزقاراس ءالى دە ناقتىلانباي كەلەدى. تۋراسىنا كوشسەك، سول باياعى كەڭەستىك جۇيە جاعدايىنداعى كوزبەن قارايمىز. جەلتوقسان قايراتكەرلەرى ءوز حالقىنىڭ دەربەستىگى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىندا نامىس وتىن الاۋلاتىپ، لايىقتى ءۇن قاتا بىلسە دە، رۋحاني بۇل كۇرەسكەرلىك، ەرەن ەرلىك ءوز دەڭگەيىندە باعالانباي وتىر.
وسى جىلدار ىشىندە جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ قاسىرەتىن عانا ايتىپ كەلدىك، ەندىگى جەردە ونىڭ شىنايى ءمانىن ياعني، وتانسۇيگىشتىك پەن قاھارماندىق تۋرالى ايتاتىن كەز كەلدى.
20 جىلدى تۇتاس ءبىر تاريحي كەزەڭ دەۋگە بولادى. حالقىمىزدىڭ سانا-سەزىمى ويانعان. جەلتوقسان وقيعاسىنا دەموكراتيالىق جانە حالىقارالىق ستاندارتتار بويىنشا ساياسي ءارى قۇقىقتىق تۇرعىدان جاڭاشا ناقتىلى، ادىلەتتى باعا بەرۋ قاجەتتىگى تالاي رەت ماسەلە رەتىندە كوتەرىلدى، ازىرشە قوزعالىس بايقالمايدى.
كەزىندەگى كەڭەستىك جۇيەنىڭ ويدان شىعارىلعان ايىپتاۋى ءارى جالعان باعاسى ءبىزدىڭ كوپۇلتتى حالقىمىزدىڭ اراسىنا ىرىتكى سالا المادى. بۇگىنگى كۇنى وعان كوپتەگەن دالەلدەر بار.
جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ قانشالىقتى قاتىگەزدىكپەن باسىپ-جانشىلعانى بەلگىلى. قازاق ەلىنىڭ ار-نامىسى، تاۋەلسىزدىگى مەن مۇددەسى ءۇشىن ونداعان مىڭ جىگىتتەرىمىز بەن قىزدارىمىز جاپپاي ەرلىك كورسەتە ءبىلدى. كوتەرىلىس تەك الماتى قالاسىندا عانا ەمەس، قازاقستاننىڭ باسقا وڭىرلەرىندە دە جالعامىپ، كەيبىر ايماقتاردا اشىق، كەي جەرلەردە جاسىرىن تۇردە بولىپ وتكەنى اقيقات.
قازاقستاننىڭ ناعىز پاتريوتتارى، سونداي-اق، ن.ك.فوكينا، م.ت.داۋرانوۆ، ا.كنياگينين، گ.كيم، ي.دۋبەرمان، ۆ.كارو-مادە سياقتى وزگە ۇلت وكىلدەرى جانە 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان ۇيعىر ۇلتىنىڭ وكىلى ا.رۋزيەۆ كوتەرىلىسشىلەر جاعىنا شىقتى.
قانشاما قىرشىن ۇل-قىزدارىمىز تۇرمەلەرگە جابىلىپ، باس بوستاندىقتارىنان ايرىلدى، قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى. قانشاماسى مۇگەدەك بولىپ قالدى، تىپتى كەيبىرەۋلەرى ومىرلەرىن قۇربان ەتتى.
بۇل جونىندە كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ ماتەريالدارىندا بۇلتارتپاس دالەلدەر جەتكىلىكتى.
ءسىز جازىقسىز جازالانعان، ءار ءتۇرلى مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايرىلعان جەلتوقسان كۇرەسكەرلەرىن ءوز ۇكىمىڭىزبەن اقتاپ شىعاردىڭىز. بۇل وقيعالاردىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىلارىنىڭ ءبىرى - ق.رىسقۇلبەكوۆكە «حالىق قاھارمانى» اتاعىن بەرىپ، ونىڭ ەرلىگىن تيىسىنشە جوعارى باعالادىڭىز.
بۇل باعانى حالقىمىز ءسىزدىڭ تاريحىمىزعا جاساعان شىنشىل دا ادىلەتتى باعاسى دەپ تۇسىنەدى، بىلەدى.
قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، بىزدەر، جەلتوقساندىقتار، مەملەكەتىمىزدىڭ حالىق سايلاعان كوشباسشىسى رەتىندە ءسىزدى - ماڭىزى بار وقيعاعا - جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە ساياسي جانە قۇقىقتىق تۇرعىدان تاريحي باعاسىن بەرە الادى دەپ سەنەمىز.
سىزدەن، وسىعان وراي، تومەندە ۇسىنىلىپ وتىرعان ءىس-شارالاردى قولداۋىڭىزدى سۇرايمىز.
1. قازاقستانداعى 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 25 جىلدىعىنا بايلانىستى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋ.
بۇل كوميسسياعا جوعارى مارتەبە بەرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك حاتشى نەمەسە پارلامەنت پالاتالارى سپيكەرلەرىنىڭ ءبىرىن ونىڭ توراعاسى ەتىپ تاعايىنداۋ.
كوميسسيا قۇرامىنا ءارتۇرلى قوعامدىق ۇيىمدار وكىلدەرىن، دەپۋتاتتاردى، قوعام قايراتكەرلەرىن، وسى پروبلەمالاردى زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدار مەن مامانداردى ەنگىزۋ. كوميسسيا حالىقارالىق اۋقىمدا ۇيىمداستىرۋشىلىق، زاڭدىق، تاربيەلىك جانە مادەني ءىس-شارالار كەشەنى جوسپارىن ازىرلەپ، ۇكىمەتكە تاپسىرۋى ءتيىس.
2. ءىس-شارا جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك رەزەرۆتەن نەمەسە بيۋدجەتتىك تۇسىمدەردەن جەتكىلىكتى قاراجات ءبولۋ.
قۇرمەتتى پرەزيدەنت، ءبىز جەلتوقسان قايراتكەرلەرى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعى مەن جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 25 جىلدىعىنىڭ قارساڭىندا قازاق جادىندا ماڭگى ساقتالاتىن بۇل تاريحي ءمانى زور وقيعاعا لايىقتى باعا بەرىلەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.
سونداي-اق، تۋعان ەلىمىزدىڭ بولاشاق جاستارىن وتانسۇيگىشتىك جانە قاھارماندىق ونەگەسىنە تاربيەلەۋدە جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ءمانى زور دەپ سەنەمىز. ءبىز وسىنى ۇلگى ەتىپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ وتانسۇيگىشتىك قاسيەتىن ءتيىستى دەڭگەيگە كوتەرگىمىز كەلەدى. وسىلايشا، ولاردىڭ قارىشتى قادام جاساپ، ەرلىك ىستەرگە بارۋىن، سول ارقىلى ەلىمىزدىڭ دەموكراتيا وركەندەگەن، باسەكەگە قابىلەتتى، دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىندا تۇرۋىن قالايمىز.
قۇرمەتپەن، جەلتوقسان قايراتكەرلەرى:
ايتمىرزا قۇرمانعازى زەينوللاۇلى، قازسسر قك 60-65-باپتار بويىنشا 4 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان, بايسيمبەكوۆ ەرلان مامىرحانۇلى، قازسسر قك 65-بابى بويىنشا 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، دەكەلباەۆ ەرلان ءابدىراشيتۇلى، قازسسر قك 65-بابى بويىنشا 6 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، ەرمەكوۆ توقتار تيشكۋلۇلى، قازسسر قك 65-بابى بويىنشا 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، ەسجانوۆ تىنىشبەك قارلىبايۇلى، قازسسر قك 65-بابى بويىنشا جانە 201-بابى بويىنشا 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، ەسيمباەۆ قادىر سەيتحانۇلى، قازسسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 3 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، ەسىركەپوۆ ۋىزبەك شاكىرۇلى، قازسسر قك 65-بابى بويىنشا 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، يمانعوجا باقتىبەك جۇمابەكۇلى، قازسسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 3 جىل 6 ايعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، كۇزەمباەۆ قايىرگەلدى قالياقپارۇلى، قازسسر قك 60-65, 88-1, 173-1-باپتارى بويىنشا 14 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان, قامباروۆ قالدىبەك، قازسسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، قاسەنباەۆ مەيرامعازى جاعىپارۇلى، قازسسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 2 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، قوراباەۆ شورا حالىقۇلى، قازسسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 6 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، قۇدايبەرگەنوۆ راسىلحان ومارۇلى، قازسسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، مۋزاففار الىبەك قۇنداقبايۇلى، قازسسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 4 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، وتارباەۆ كەنجەتاي، قاز سسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 6 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، رامازانوۆ اماندىق ءسابيتۇلى، قازسسر قك 65-بابى بويىنشا 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، ءسابيتوۆا جانسايا، قازسسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، سەيتىمبەت ءۇسىپحان ابدىكەرىمۇلى، قازسسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 3 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، تاۋباي باقتىعالي ارتىقبايۇلى، قازسسر قك 65-بابى بويىنشا 4 جىلعا، 173-ءىى بابى بويىنشا 2 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان، شىنىباەۆ نۋرمان اليبەكۇلى، قازسسر قك 60-65-باپتارى بويىنشا 8 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعان.
