قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ

تۇڭعىش پرەزيدەنتى

نۇرسۇلتان نازارباەۆقا

 

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن بەرى كوشى-قون ساياساتىن ەلىمىزدىڭ ستراتەگيالىق باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە قاراپ، ونى ۇنەمى ءوز باقىلاۋىڭىزدا ۇستاپ كەلەسىز. ءار جىلى ۇكىمەت قازىناسىنان 20 مىڭ وتباسىعا كۆوتا ءبولىپ، سونىڭ ارقاسىندا 800 مىڭداي قانداسىمىز ءوزىنىڭ تاريحي وتانىنا كوشىپ كەلىپ، قونىستاندى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ

تۇڭعىش پرەزيدەنتى

نۇرسۇلتان نازارباەۆقا

 

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن بەرى كوشى-قون ساياساتىن ەلىمىزدىڭ ستراتەگيالىق باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە قاراپ، ونى ۇنەمى ءوز باقىلاۋىڭىزدا ۇستاپ كەلەسىز. ءار جىلى ۇكىمەت قازىناسىنان 20 مىڭ وتباسىعا كۆوتا ءبولىپ، سونىڭ ارقاسىندا 800 مىڭداي قانداسىمىز ءوزىنىڭ تاريحي وتانىنا كوشىپ كەلىپ، قونىستاندى.

وسى سالانىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ ماقساتىندا 1992-جىلى تۇڭعىش «حالىقتىڭ كوشى-قون» زاڭىن قابىلداتتىڭىز. بيىل بۇل «كوشى-قون» زاڭىنا تاعى دا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلىپ، پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسىنىڭ قاراۋىنان ءوتىپ، ءسىزدىڭ قولىڭىز قويىلدى. العاشقى كەزەڭدە كوشى-قوندى رەتتەيتىن ورگاندى تىكەلەي وزىڭىزگە باعىناتىن «كوشى-قون اگەنتتىگى» ەتىپ قۇرعان بولاتىنسىز. ول ورگان ەكى وزگەرىستى باستان كەشىپ، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ باسىندا ءىىم-ءنىڭ قۇزىرىنداعى «ءىىم-ءنىڭ كوشى-قون پوليتسيسياسى كوميتەتى» ەتىلىپ بەكىتىلدى. قازىر كوشى-قون جۇمىسىمەن وسى مەكەمە اينالىسادى. كوشى-قونمەن اينالىساتىن بيلىكتىڭ بۇل سالاسىنىڭ قانشا مارتە وزگەرتىلىپ قۇرىلۋى ءسىزدىڭ شەتتە جۇرگەن قانداستارىمدى قايتسەم قارا شاڭىراققا جەتكىزەم دەگەن ىزگى نيەت، جاقسى كوڭىلىڭىزدىڭ بەلگىسى ەكەنىن ءبىز جاقسى بىلەمىز. سوعان ساي، قازاق كوشىنىڭ قارقىنى مەن ناتيجەسى جامان بولعان جوق. دەسە دە، ءسىز كوزدەگەن مارەدەن كورىنە قويماعانى تاعى بەلگىلى. بەس ميلليون قازاق ءالى دە جات ەلدە قالىپ وتىر. ونىڭ  ۇستىنە سوڭعى بەس-التى جىلدىڭ كولەمىندە كەلۋشىلەر سايابىرلاپ قالدى. قىتاي جاعىنان كەلەتىن كوش توقتادى.

جاسىراتىنى جوق، قازىر شەتتەگى قانداستارىمىزعا ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋ قاۋپى تونە باستادى. قىتاي قاراماعىنداعى قانداستارىمىزدىڭ جاعدايى تىپتەن قيىن. مەكتەپتەرى جابىلىپ، جىل وتكەن سايىن ءتىلى مەن دىنىنەن ايىرىلىپ بارادى. رەسەيدەگى قازاقتار دا وسى كۇيدە.

ءوزىڭىز جولعا قويعان بۇل ماڭىزدى ساياساتتىڭ استارىن ءتۇسىنىپ، ءجۇرىسىن جەدەلدەتۋدىڭ ورنىنا، جاۋاپتى ورگاندار نەمقۇرايدىلىق تانىتىپ، ءالى ءبىر كەمەلدى مەحانيزىم جاساي الماي كەلەدى. سوندىقتان وسىناۋ «تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما جىلدىعى» اتتى بەتبۇرىس كەزەڭدە كوشى-قون سالاسىنا دا تۇبەگەيلى وزگەرىس كەرەك سەكىلدى.

ءوز قانداستارىن وتانىنا شاقىرىپ وتىرعان ەلدىڭ ءبىرى  - يزرايل. ەۆرەيلەر الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە عاسىرلار بويى كوزتۇرتكى بولىپ جۇرگەن ۇلتتىق قاسىرەتتەن قۇتىلۋ ءۇشىن، 19-عاسىردىڭ سوڭعى جارتىسىنان باستاپ، سانالى تۇردە ۇيىمداسىپ، اتامەكەنى سانالاتىن پالەستيناعا قايتۋدى باستاعانىن بىلەسىز. ەۆرەي ۇلتى ءۇشىن قاسيەتتى سانالاتىن «زيون تاۋعا قايتۋ» يدەياسىن تەوريالىق تۇرعىدان ەڭ العاش جان-جاقتىلى دالەلدەپ، نەگىزدەپ بەرگەن گەرمانيالىق فيلوسوف، ەۆرەيلەردىڭ ەڭ العاشقى كوشباسشىلارى موسەس حەسس (1812-1875) جانە كادىمگى كارل ماركس بولاتىن. «زيون تاۋعا قايتۋ» ۇرانى نەگىزىندە گراف سەر موسەس مونتەفيورە باستاعان ەۆرەيدىڭ اۋقاتتى توبى 1856 جىلى تۇڭعىش رەت «الەمدەگى ەۆرەيلەردىڭ كوشى-قون قورىن» ۇيىمداستىرا باستادى. سول جىلى وسى قوردىڭ قارجىسىمەن بۇگىنگى يزراتل جەرىنە قونىستانعان ەۆرەيلەردىڭ سانى نەبارى 10029 ادام بولاتىن. يزرايل مەملەكەتى ومىرگە كەلگەن كۇنى (1948-جىلى، 14-مامىر) ولاردىڭ قاتارى التى ءجۇز مىڭ ادامعا جەتتى. بۇگىندە اياداي يزرايل جەرىندە جەتى ميلليون ءتورت ءجۇز مىڭ ەۆرەي تەكتى حالىق باقۋاتتى ءومىر سۇرەدى. ۇلت قامىن ويلاعان ەۆرەي وقىعاندارى مەن ءوزىنىڭ جەكە بايلىعىن ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋعا ارناعان كاسىپكەرلەرىنىڭ الدە نەشە ۇرپاعى يزرايل مەملەكەتىن قالىپتاستىرۋ جولىندا ءبىر عاسىرعا جۋىق ازاپتى كۇرەستەر جۇرگىزدى. سونىڭ ارقاسىندا ەۆرەيلەر جوقتان بار ەتىپ، مەملەكەت قۇرىپ شىقتى. ءبىز جيىرما جىل بولدى، ءوزىڭىز قۇرعان تاۋەلسىز، باي، قۋاتتى مەملكەتىمىز بولا تۇرا، قازاق كوشىن كولىكتى ەتە المدىق.

ال، گەرمانيادا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا كۇيرەي جەڭىلىپ، ەلىنىڭ قاق بولىنگەنىنە قاراماستان، 1947-جىلدىڭ وزىندە-اق سوعىس اپاتىنان جانە گيتلەر بيلىگىنىڭ جان توزگىسىز ساياسي قۋدالاۋىنىڭ كەسىرىنەن ءوز وتانىن تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولعان نەمىستەردى ەلگە قايتارۋ ماقساتىندا «كوشى-قون قورىن» قۇرعان بولاتىن. سوعىستىڭ قان داقتارىن ءالى جۋىپ، تازارتىپ ۇلگىرمەي جاتقان نەمىستەر سونشا نەگە اسىقتى؟ جاۋاپ بىرەۋ. قۋاتتى ەل بولۋ. ءدال وسى كوشى-قون قورىنىڭ قۋاتتى قارجىلىق مۇمكىندىگىنىڭ ارقاسىندا ميلليونداعان نەمىس ءوز وتانىنا ورالدى. ءتىپتى، بەرلين دۋالى قۇلاپ، ەكى گەرمانيا قوسىلعاننان كەيىن نارىقتىق قاتىناستارعا ءالى دە بەيىمدەلىپ ۇلگىرمەگەن، كوممۋنيستەردىڭ شەكپەنىنەن شىققان ميلليونداعان شىعىس گەرمانيالىق كەدەي-كەپشىك نەمىستەردىڭ دە اۋزى اققا ءتيىپ، ەل قاتارىنا قوسىلدى.

ءبىز ءوز قانداستارىن وتانىنا شاقىرىپ وتىرعان الەمدەگى وسى ءۇش ەلدىڭ ءبىرىمىز. دەمەك، تاۋەلسىزدىك العان جيىرما جىلدان بەرگى ۋاقىت ءبىزدىڭ كوشى-قون سالاسىنا تۇبەگەيلى وزگەرىس ەنگىزۋىمىز - ەۆرەيلەر مەن نەمىستەر سەكىلدى «كوشى-قون قورىن» قۇرۋدىڭ اسا قاجەت ەكەنىن كورسەتتى.

قازاق ەلىنىڭ تاريحىندا قازاقستان دەگەن جاس مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسىنىڭ قالانۋى; شەگاراسىنىڭ بەكەمدەۋى; جاڭا استاناسىنىڭ سالىنۋى; ەقىۇ-نا توراعالىق ەتۋى; قىسقى ازيادا ويىندارىن وتكىزۋى; الەمدەگى ءتۇرلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ باسىن قوسىپ، جينالىستار شاقىرۋى; يسلام كونفەرەنتسياسىنا باسشىلىق جاساۋى سىندى تولىپ جاتقان يگىلىكتى ىستەردىڭ ءبارى ۇلت كوشباسشىمىز بولعان نۇرسۇلتان ءابىشۇلى، ءسىزدىڭ اتىڭىزبەن تىكەلەي بايلانىستى. جوعارىدا ايتىلعان شەتتەگى قازاقتاردىڭ تاريحي وتانىنا ورالۋى، ورنالاسۋى دا ءوزىڭىز باستاعان يگى باستاما. ونىڭ بۇدان بىلايعى تاعدىرى دا ەلباسشىسى - ءسىزدىڭ قولىڭىزدا. سوندىقتان، بۇل كوشى-قونعا قاتىستى العاشقى «قور» دا تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ اتىندا بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.

پرەزيدەنتتىك «قوردى» قۇرۋ، ونىڭ جۇمىسىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇرگىزۋ، بۇل كۇندە كولىگى شابانداپ قالعان ۇلان-اسىر كوشكە سەرپىن بەرەتىنىنە ءشۇبا جوق. ونىڭ ۇستىنە  بۇل قازاق تاريحىندا توتەنشە ماڭىزعا يە، شىنايى تاۋەلسىزدىكتى ايعاقتايتىن، ەلىمىزدىڭ الەم الدىنداعى بەدەلىن كوتەرەتىن ساۋاپتى  جۇمىس. جازۋشى سماعۇل ەلۋباي: «بوس جاتقان جەر جاۋ شاقىرادى» دەگەن بولاتىن ءبىر سوزىندە. شىنىندا تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ بولاشاعى ۇلتىمىزدىڭ ءوز وتانىندا ۇيىسىپ، ۇلتتىق مەملەكەتىمىزدى قۇرا الۋىمەن بايلانىستى. ءسىزدىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ ءبىرىنشى كۇنىنەن باستاپ شەتەلدەگى ءوز قانداستارىڭىزدى قارا شاڭىراققا شاقىرا باستاۋىڭىزدىڭ سىرى وسىندا جاتىر.

تاعى ءبىر جاعىنان، ءسىز ۇستانعان ساليقالى ساياساتتىڭ ارقاسىندا، دۇرىس رەفورمالاردىڭ ناتيجەسىندە، ايرانداي ۇيىعان تىنىشتىقتىڭ اياسىندا ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتى ايتارلىقتاي كۇشەيدى. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جاقساردى. دەمەك، بۇل تاۋەلسىزدىكتىڭ، سول تاۋەلسىز ەلدى باسقارىپ وتىرعان ءسىزدىڭ جەتكەن جەڭىسىز. قازاق تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاعداي. ەندى سول باقىتقا قولى جەتكەن قاۋىم مەن ۇجىمداردىڭ دا ءبىر ۋاق ءوز ەلىن، شەتتە تارىداي شاشىراپ جۇرگەن قانداستارىن دا ەسىنە الاتىن، وعان قول ۇشىن بەرەتىن ءسات  تۋدى، قادىرلى نۇراعا.

قازاق كوشىن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان «نۇرلى كوش» دەگەن باعدارلامانىڭ بولعانى شىن. قىرۋار جۇمىستار اتقارعانى دا بەلگىلى. بيىل ونىڭ ۋاقىتى بىتەدى. شىنى كەرەك، بۇل جوبانىڭ اتى ادەمى بولعانىمەن، سالعان ۇيلەرىنىڭ باعاسى تىم قىمباتقا ءتۇستى. قانشا تومەن ءوسىمدى نەسيەمەن بەردىك دەگەن كۇننىڭ وزىندە، الىستان كەلگەن اعايىننىڭ الۋعا قالتاسى تايازدىق ەتتى.

ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ايماقتارىنداعى تۇرعىنداردىڭ كەزىندە ءوز وتاندارىنا كوشىپ كەتكەنىن ءوزىڭىز جاقسى بىلەسىز. توقىراۋ كەزەڭى باستالعاندا قانداستارىمىز جۇمىس ىزدەپ قالالى جەرلەرگە اعىلدى. شالعايداعى  اۋىلدار بوس قالدى. بولاشاعى بار دەپ تانىلعان وسى ەلدىمەكەندەر قازىر دە باياعى كۇيدە قاعىراپ تۇر دەپ ايتۋعا بولادى. «پرەزيدەنتتىك قور» العاشقى قادامدا قانداستارىمىزدى وسى اۋىلدارعا ورنالاستىرسا، ونداعى بوس تۇرعان ۇيلەردى ساتىپ الىپ، ولارعا تەگىن بەرسە، كوشىپ كەلگەن اعايىن ءۇشىن بۇدان ارتىق نە كەرەك؟  بۇلاي بولعاندا، «نۇرلى كوشتىڭ» قارجىسىنا سالىنعان ءبىر ءۇيدىڭ قۇنىنا، بۇل جەردەن كەمىندە ءۇش نە ءتورت وتباسىنا باسپانا اپەرۋگە ابدەن بولادى. سوسىن ولاردىڭ وزدەرى دە  اتالمىش قورعا، از بولسا دا، قارجى قۇيۋعا ىقىلاس بىلدىرە باستايدى. سوسىن قاجەتىنە قاراي، جاڭا ۇيلەر ءتىپتى اۋىلدار سالۋدى جالعاستىراسىز.

قادىرلى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

بۇل جەكە مەنىڭ عانا پىكىرىم ەمەس، الەمدە بار، ناتيجەسى ءونىم بەرگەن، وزىق تاجىريبە. الىستا جۇرگەن اعايىننىڭ ارمانى مەن تىلەگى. «الەمدەگى قازاقتىڭ جالعىز عانا وتانى بار. ول - تاۋەلسىز قازاقستان!». مەن سولاردىڭ تالاپ-تىلەگىن ەسكەرىپ، بۇرىنعى قورلاردىڭ جارعىسى نەگىزىندە، «كوشى-قون قورىنىڭ» جاڭا جوباسىن جاساپ شىقتىم. مىنە، ءسىزدىڭ قاراۋىزعا جىبەردىم. شەتتەگى تۋىستارىڭىز سىزگە وسىنداي ۇلكەن ءۇمىت ارتادى ءارى وسى ءۇمىتىنىڭ جەردە قالمايتىنىنا سەنەدى.

اۋىت مۇقيبەك

«بالدىرعان» جۋرنالىنىڭ قىزمەتكەرى،

الماتى قالاسى

 

شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى قازاقستانعا قونىستاندىرۋعا ارنالعان

«قۇيىلسىن كوشىڭ...»

پرەزيدەنتتىك قورىنىڭ

جارعىسى

2011

 

1. جالپى ەرەجەلەر

1.1. بۇدان ءارى قور دەپ اتالاتىن، شەتەلدەگى قانداستاردى قازاقستانعا قونىس-

تاندىۋعا ارنالعان «قۇيىلسىن كوشىڭ...» پرەزيدەنتتىك قورى مۇشەلىگى بولمايتىن، كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم بولىپ تابىلادى.

1.2. قور ءوزىنىڭ قىزمەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىن، زاڭدارىن جانە وزگە دە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرىن باسشىلىققا الادى.

1.3. قور ءوز قىزمەتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا جانە شەت ەلدەردە جۇزەگە اسىرادى.

1.4. قوردىڭ قىزمەتى ەرىكتىلىك، ءوزىن-ءوزى باسقارۋ، زاڭدىلىق جانە جاريالىلىق پرينتسيپتەرىنە نەگىزدەلەدى.

1.5. قوردىڭ تولىق اتاۋى: «قۇيىلسىن كوشىڭ پرەزيدەنتتىك قورى».

1.6. قوردىڭ زاڭدى مەكەنجايى: (قور تىركەلگەن كەزدە بەلگىلى بولادى).

1.7. قوردىڭ قىزمەت مەرزىمى شەكتەلمەي قۇرىلعان، قازاقستان رەسپۋبليكاسى-نىڭ ادىلەت ورگاندارىندا مەملەكەتتىك تىركەلگەن ساتىنەن باستاپ زاڭدى تۇلعا بولىپ تابىلادى، مەنشىگىندە وقشاۋلانعان مۇلكى بولادى، ءوز مىندەتتەمە-

لەرى بويىنشا وسى مۇلىكپەن جاۋاپ بەرەدى، ءوز اتىنان مۇلىكتىك جانە مۇلىكتىك ەمەس قۇقىقتارعا يە بولۋى جانە جۇزەگە اسىرۋى، مىندەتتەمەنى اتقارۋى، سوتتا قۋىنۋشى جانە جاۋاپكەر بولۋى مۇمكىن.

1.8. قوردىڭ دەربەس بالانسى، ءوز اتاۋى جازىلعان ءمورى، ءمورتاڭباسى، بلانكىلەرى مەن ەمبلەماسى بولادى، بەلگىلەنگەن تارتىپپەن بانكتەردە، سونىڭ ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا دا، شەتەلدە دە شەتەل ۆاليۋتاسىندا شوتتار اشۋعا قۇقىلى.

 

2. قوردىڭ ماقساتى

2.1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «كوشى-قون زاڭىنىڭ» اياسىندا تاعدىردىڭ جازۋىمەن الەمنىڭ ءار شالعايىنا شاشىراپ كەتكەن قانداستارىمىزدى ءبىر شاڭىراق استىنا جيناۋ.

2.2. ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «2020 جىلعا قاراي قازاقستان حالقىنىڭ سانىن 20 ميليونعا جەتكىزۋ كەرەك» دەگەن جارلىعىن جۇزەگە اسىرۋ-

عا كومەكتەسۋ.

2.3. شەتەلدەگى قانداستارىمىزدىڭ ءتىلىن، ءدىنىن، سالت-ساناسىن، ۇلتتىق قۇندى-

لىعىن ساقتاۋىنا قول ۇشىن بەرۋ.

 

3. قور تىكەلەي بايلانىسقا شىعاتىن ەتنيكالىق قازاقتار تۇرىپ جاتقان مەملەكەتتەر

-رەسەي،

-قىتاي،

-تۇركيا، اقش، جانە ەۋروپا ەلدەرى،

-موڭعوليا،

-بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىنان ءبولىنىپ شىققان تاۋەلسىز رەسپۋبلي-

كالار.

 

4. كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتاردى العاشقى كەزەكتە قونىستاندىراتىن ايماقتار

-اقمولا،

-اقتوبە،

-شىعىس قازاقستان،

-باتىس قازاقستان،

-قوستاناي،

-سولتۇستىك قازاقستان،

-پاۆلودار،

-اتىراۋ،

-ماڭعىستاۋ،

-قىزىلوردا،

-قاراعاندى وبلىستارىنىڭ بولاشاعى بار دەگەن ستاتۋسقا يە ەلدى مەكەندەرى.

 

5. قوردىڭ قىزمەتتەرى

5.1. قوردىڭ قىزمەتىنىڭ نەگىزگى ماقساتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى الەۋ-

مەتتىك-ساياسي ومىردەگى ادىلەتتىلىككە قول جەتكىزۋ، ەلدەگى دەموكراتيانى دامىتۋ جانە رەسپۋبليكا اۋماعىنا قونىس اۋدارعان ەتنيكالىق كوشىپ كەلۋشىلەردى الەۋمەتتىك، ساياسي جانە قۇقىقتىق جاعىنان قورعاۋ، ولاردىڭ لايىقتى ءومىر ءسۇرۋى، ءبىلىم الۋى مەن جەرگىلىكتى جاعدايعا بەيىمدەلۋى، سونداي-اق، كاسىپكەرلىك-شارۋاشىلىق قىزمەتپەن اينالىسۋىنا كومەك كورسەتۋ بولىپ تابىلادى.

5.2. قوردىڭ ماقساتتارىنا قىزمەتتەردىڭ كەلەسى تۇرلەرى جاتادى:

1) قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بولىپ جاتقان قوعامدىق، ساياسي جانە كوشى-قون ۇردىستەرىنە ساراپتاما جانە مونيتورنيگ جۇرگىزۋ;

2) قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىنا قونىس اۋدارعان ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىنە تۇسىنىكتەمە بەرۋگە باعىتتالعان ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ;

3) ەتنيكالىق كوشىپ كەلۋشىلەر مەن شەتەلدەردەگى قازاق دياسپوراسى تۋرالى ارنايى ينتەرنەت سايت قىزمەتتەرىن اشۋ جانە ۇيىمداستىرۋ;

4) ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا جانە جەكە زاڭدى تۇلعالارعا كەڭەس بەرۋ قىزمەتىن كورسەتۋ;

5) قوعامدىق پىكىر ساۋالنامالارىن، ءباسپاسوز كونفەرەنتسيالارىن، دوڭگەلەك ۇستەلدەردى جانە پىكىرتالاستاردى جۇرگىزۋ جانە ۇيىمداسترۋ;

6) ەتنيكالىق كوشىپ كەلۋشىلەر قونىستانۋعا قولايلى ايماقتاردى انىقتاۋ، ولار ءجيى قونىستانعان اۋماقتاردىڭ، ولكەلەردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا باعىتتالعان باعدارلامالار جاساۋ جانە ەندىرۋ;

7) ەتنيكالىق كوشىپ كەلۋشىلەرگە قاتىستى زاڭنامالاردى وڭدەۋ، جەتىلدىرۋ جانە ورىنداۋدا مەملەكەتتىك قۇزىرەتتى ورىندارعا ىقپال ەتۋ جانە كومەكتەسۋ. 5.3. قوردىڭ قىزمەتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قولدانىلاتىن زاڭدارىنىڭ اۋماعىندا جۇزەگە اسىرىلادى.

 

6. قوردىڭ قۇقىقتارى

6.1.قور قىزمەتىنىڭ ماقساتى مەن ءمانىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن زاڭنامادا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن:

-شەتەلگە شىعۋ تولقۇجاتى جوق ەتنيكالىق قازاقتار تۇراتىن ەلدەرگە قور اتىنان جانە زاڭدى تۇلعالار كەپىلدىك بەرگەن شاقىرتۋلار جىبەرۋگە;

-اتالعان ايماقتارداعى بولاشاعى بار ەلدى-مەكەندەردەن تۇرعىن ۇيلەردى ساتىپ الۋعا جانە ونى كوشىپ كەلگەن قانداستارعا تەگىن نە ۇزاق مەرزىمگە ءوسىم-

ءسىز نەسيمەن بەرۋگە;

-وتباسى مۇشەلەرى سانىنىڭ از-كوپتىگىنە قاراي پاتەر كولەمىن بەلگىلەۋگە;

-باسپاناعا ءبىرىنشى كەزەكتە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن، كوپ بالالى وتباسىلار-

دىڭ قولىن جەتكىزۋگە;

-باسقادا مۇلىكتەردى ساتىپ الۋعا جانە جالداۋعا، زاڭدى جانە جەكە تۇلعالار-

مەن وزگە دە ازاماتتىق-قۇقىقتىق قاتىناستار جاساۋعا;

-جارعى شەڭبەرىندە بەلگىلەنگەن ءىس-شارالاردى قارجىلاندىرۋعا;

-جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارعا گرانتتار بولۋگە;

-كوشى-قونعا قاتىستى تىكەلەي حالىقارالىق بايلانىستار ورناتۋعا، شەتەلدىك ۇيىمدارمەن كەلىسىمدەر جاساسۋعا;

-بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن قۇرۋعا جانە كوشى-قون ساياساتىن ناسيحاتتاۋعا;

-جارعىلىق ماقساتى شەڭبەرىندە ءتۇرلى كونكۋرستار ۇيىمداستىرۋعا جانە سىيلىقتار تاعايىنداۋعا;

-قوردىڭ جارعىلىق قىزمەتىن قارجىلاندىرۋ ءۇشىن وتاندىق جانە شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ جانە قايىرىمدىلىق قورلاردىڭ قاراجاتىن تارتۋ بويىنشا ءىس-شارالار وتكىزۋگە، شارتتار جاساسۋعا;

-قوردىڭ جارعىلىق ماقساتىنا ساي كەلەتىن كاسىپكەرلىك قىزمەتتى جۇزەگە اسى-

رۋعا;

-قوعامدىق ءومىردىڭ ءار ءتۇرلى ماسەلەلەرى بويىنشا باستامالار كوتەرۋگە جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىنا ءتيىستى ۇسىنىستار ەنگىزۋگە;

-قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا كوزدەلگەن وزگە دە ءىس-ارەكەتتەردى جۇزەگە اسىرۋعا قۇقىعى بار.

 

7. قوردىڭ مۇلكى

7.1. اقشالاي جانە وزگە دە نىسانداردا قوردىڭ مۇلكىن قالىپتاستىرۋ كوزدەرى:

1). قۇرىلتايشىلاردان بىرجولعى جانە تۇراقتى تۇسەتىن تۇسىمدەر;

2). ەرىكتى جارنالار مەن قايىرىمدىلىقتار;

3). كاسىپكەرلىك قىزمەتتەن تۇسەتىن تۇسىمدەر;

4). اكتسيالار، وبليگاتسيالار، باسقا دا باعالى قاعازدار مەن سالىمدار بويىن-

شا الىناتىن ديۆيدەندتەر (كىرىستەر، پايىزدار);

5). قوردىڭ مەنشىگىنەن الىناتىن تۇسىمدەر;

6). زاڭمەن تىيىم سالىنبايتىن باسقا دا تۇسىمدەر بولىپ تابىلادى.

7.2. قورعا ونىڭ قۇرىلتايشىسى بەرگەن مۇلىك قوردىڭ مەنشىگى بولىپ تابىلا-

دى. قۇرىلتايشىلار قوردىڭ مىندەتتەمەلەرى بويىنشا جاۋاپ بەرمەيدى، ال قور قۇرىلتايشىنىڭ مىندەتتەمەلەرى بويىنشا جاۋاپ بەرمەيدى.

7.3. قوردىڭ تاپقان تابىسى تەك جارعىلىق ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن عانا پايدالانىلۋى ءتيىس.

7.4. قور ءوز مۇلكىنىڭ پايدالانۋى تۋرالى ەسەپتەردى جىل سايىن رەسمي باسپا باسىلىمدارىندا جاريالاپ تۇرادى.

 

8. قوردى باسقارۋ

8.1. قوردى باسقارۋدىڭ جوعارعى ورگانى قۇرىلتايشىلار جينالىسى بولىپ تابىلادى.

8.2. قۇرىلتايشىلار جينالىسى ءوزىنىڭ قاراۋىنا قور قىزمەتىنىڭ كەز-كەلگەن ماسەلەسىن تۋرالى شەشىم قابىلداۋعا، قازاقستاندىق، شەتەلدىك جانە حالىقارالىق ۇيىمداردا قوردىڭ مۇددەلەرىن بىلدىرۋگە قۇقىلى.

8.3. قۇرىلتايشىلار جينالىسىنىڭ وتىرىستارىن وتكىزۋ جىلىنا ءبىر رەتتەن كەم بولماۋى ءتيىس.

8.4. قوردىڭ قۇرىلتايشىسىنىڭ ەرەكشە قۇزىرەتىنە مىناداي ماسەلەلەردى شەشۋ جاتادى:

1) قوردى قايتا ۇيىمداستىرۋ جانە تاراتۋ;

2) قوردىڭ جارعىسىن بەكىتۋ، وعان تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزۋ;

3) زاڭنامادا بەلگىلەنگەن اكتiلەر شەگىندە قوردىڭ وزگە زاڭدى تۇلعالاردى، سونداي-اق ءوز فيليالدارى مەن وكiلەتتiكتەرiن قۇرۋعا نەمەسە ولاردىڭ  قىزمەتiنە قاتىسۋى تۋرالى شەشiم قابىلداۋ.

8.5. قۇرىلتايشىلار جينالىسىنىڭ شەشىمدەرى جازباشا نىساندا رەسىمدەلە-

ءدى، ولاردىڭ قولى قويىلىپ بەكىتىلەدى جانە قوردىڭ مورىمەن كۋالاندىرى-

لادى.

8.6. قۇرىلتايشىلار جينالىسىنىڭ شەشىمدەرىن قوردىڭ بارلىق باسقارۋ ورگاندارى مەن قىزمەتكەرلەرى ورىنداۋعا مىندەتتى.

8.7. قوردى باسقارۋدىڭ تۇراقتى قىزمەت ەتەتiن القالىق ورگانى قوردىڭ قامقورشىلىق كەڭەسi بولىپ تابىلادى. قامقورشىلىق كەڭەستىڭ قۇرامىن ونىڭ توراعاسى قۇرادى جانە قۇرىلتايشىلار جينالىسى بەكiتەدi.

8.8. قامقورشىلىق كەڭەستiڭ ەرەكشە قۇزىرىنا:

1) قور قىزمەتىنىڭ باسىم باعىتتارى مەن الداعى جۇمىس جوسپارلارىن، سونىمەن قاتار، ولاردىڭ ورىندالۋى جونىندەگى ەسەپتەردى بەكىتۋ;

2) قور قىزمەتiنiڭ ونىڭ جارعىلىق ماقساتتارىنا سايكەستiگiن باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرۋ;

3) قوردىڭ ۇيىمدىق قىزمەت ەتۋ ماسەلەلەرiن شەشۋ جانە تيiستi قۇجاتتاردى بەكiتۋ جاتادى. قامقورشىلىق كەڭەس ءوز قاراۋىنا قۇرىلتايشىنىڭ قۇزىرىنا جاتاتىن ماسەلەلەردەن وزگە قوردىڭ قىزمەتiنە بايلانىستى كەز-كەلگەن ماسەلەلەردi قابىلداۋعا قۇقىلى.

8.9. قامقورشىلىق كەڭەستiڭ وتىرىسى قاجەتتiلiگiنە قاراي وتكiزiلەدi جانە مۇشەلەرiنiڭ كوپشiلiگi قاتىسقان جاعدايدا قۇقىلى بولىپ تابىلادى. قامقور-

شىلىق كەڭەستىڭ شەشىمدەرى وتىرىسقا قاتىساتىن مۇشەلەردىڭ سانى بويىنشا كوپشىلىك جاي داۋىسپەن قابىلدانادى. ءار مۇشە ءبىر داۋىسقا يە. داۋىستار تەڭ بولسا قامقورشىلىق كەڭەس توراعاسىنىڭ داۋىسى شەشۋشى بولىپ تابىلادى.

8.10. قامقورشىلىق كەڭەس وتىرىسىنىڭ حاتتاماسىنا قامقورشىلىق كەڭەستiڭ توراعاسى جانە قامقورشىلىق كەڭەس وتىرىسىنىڭ حاتشىسى قول قويادى.

8.11. قامقورشىلىق كەڭەسى تاعايىندايتىن ديرەكتور قوردىڭ جەكە دارا اتقارۋشى ورگانى بولىپ تابىلادى.

8.12. ديرەكتور:

1) قوردىڭ قىزمەتiنە جالپى باسشىلىقتى جۇزەگە اسىرادى;

2) قوردىڭ قىزمەتىن ۇيىمداستىرادى جانە قۇرىلتايشىلار مەن قامقورشى-

لىق كەڭەستىڭ الدىندا ونىڭ ناتيجەسى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتە بولادى;

3) قۇرىلتايشىلار جينالىسى مەن قامقورشىلىق كەڭەس شەشiمدەرi نەگiزiندە جانە ولاردى ورىنداۋ ماقساتىندا ارەكەت ەتەدi جانە ولارعا ەسەپ بەرەدi;

4) قور قىزمەتكەرلەرiنiڭ قىزمەتتiك مiندەتتەرiنiڭ شەڭبەرiن بەلگiلەيدi;

5) قامقورشىلىق كەڭەستiڭ شەشiمدەرiنە سايكەس قوردىڭ قاراجاتىنا جانە وزگە دە مۇلكiنە يەلiك ەتەدi;

6) قوردىڭ قىزمەتكەرلەرiن قىزمەتكە قابىلدايدى جانە قىزمەتiنەن بوساتادى، ولاردىڭ اراسىندا مiندەتتەردi بولەدi;

7) قوردىڭ بارلىق قىزمەتكەرلەرi ورىنداۋعا مiندەتتi بۇيرىقتار شىعارادى جانە نۇسقاۋلار بەرەدi; قوردىڭ اتىنان سەنiمحاتسىز ارەكەت ەتەدi, ونىڭ مۇددەسiن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىندا، وزگە دە مەملەكەتتiك جانە مەملەكەتتiك ەمەس ۇيىمداردا جانە شەت ەلدەردە بiلدiرەدi;

9) قوردىڭ اتىنان مامiلەلەر جاساسادى، سوتتا ءسوز سويلەيدi, سەنiمحاتتار بەرەدi, قور قىزمەتiنiڭ ماسەلەلەرi بويىنشا وزگە دە فۋنكتسيالاردى ورىن-

دايدى;

10) قۇرىلتايشىلار جينالىسى جانە قامقورشىلىق كەڭەستiڭ تاپسىرماسى  بويىنشا وزگە دە وكiلەتتiكتەردi جۇزەگە اسىرادى.

8.13. قوردىڭ اتقارۋشى ورگانىنىڭ قارجىلىق قىزمەتىن باقىلاۋ ماقساتىندا ءۇش جىلعا رەۆيزيالىق كوميسسيا تاعايىندالادى.

 

9. قوردى قايتا ۇيىمداستىرۋ جانە تاراتۋ

9.1. قوردى قايتا ۇيىمداستىرۋ تۋرالى شەشىمدى قامقورشىلىق كەڭەستiڭ ۇسىنىسى بويىنشا قوردىڭ قۇرىلتايشىلىر جينالىسى نە قۇرىلتايشىنىڭ جەكە باستاماسى بويىنشا قابىلداۋى مۇمكىن. قايتا ۇيىمداستىرىلعان جاعدايدا، قوردىڭ مۇلكى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىنا سايكەس، قايتادان پايدا بولعان زاڭدى تۇلعالارعا كوشەدى.

9.2. قور قامقورشىلىق كەڭەستiڭ ۇسىنىسى بويىنشا قور قۇرىلتايشىسى جينالىسىنىڭ شەشىمىمەن نە قۇرىلتايشىنىڭ جەكە باستاماسى بويىنشا تاراتىلۋى مۇمكىن. قور تاراتىلعان جاعدايدا، كرەديتورلاردىڭ تالاپتارىن قاناعاتتاندىرعاننان كەيىن قالعان مۇلىك قوردىڭ جارعىلىق ماقساتىنا باعىتتالادى.

 

10. قورىتىندى ەرەجەلەر

10.1. قور قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن بۋحالتەرلىك ەسەپ پەن ستاتيستيكالىق ەسەپتىلىكتى جۇرگىزەدى، ءوز قىزمەتى تۋرالى سالىق جانە ستاتيستيكا ورگاندارىنا اقپارات بەرەدى.

10.2. قور قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىنا سايكەس، كەدەندىك تولەمدەردى قوسا العاندا، سالىق جانە بيۋدجەتكە تولەنەتىن باسقا دا مىندەتتى تولەمدەردى تولەيدى.

10.3. قوردىڭ قىزمەتى وسى جارعىمەن رەتتەلمەگەن بولىگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىمەن رەتتەلەدى.

جارعىنىڭ العاشقى جوباسىن جاساعان:

اۋىت مۇقيبەك

الماتى قالاسى