تۇركىستان لەگيونى اقيقاتىنىڭ جارشىسى، بەلگىلى تاتار جازۋشىسى شىڭعىس داعشى دۇنيە سالدى

لوندوندا تۇراتىن بەلگىلى جازۋشى شىڭعىس داعشى 2011 جىلى 22 قىركۇيەك كۇنى 92 جاستا دۇنيە سالدى. 1919 جىلى، 9 ناۋرىز كۇنى قىرىمنىڭ گۋرزۋف قالاشىعىندا ومىرگە كەلگەن داعشى ءىى-دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە كەڭەس ارمياسى قاتارىندا سوعىسقا قاتىسقان جانە نەمىس فاشيستەرىنە تۇتقىنعا تۇسكەننەن كەيىن تۇركىستان لەگيونىندا بولعان. وڭىڭ 30-عا جۋىق ەڭبەگى 1956 - 2005 جىلدارى اراسىندا ىستامبۇلدا تۇرىك تىلىندە جارىق كوردى.

شىڭعىس داعشى - سوعىستان كەيىن "بىزدە تۇتقىن جوق، ساتقىن بار" دەگەن ستاليندىك بيلىكتىڭ شەڭگەلىنە تۇسپەۋ ءۇشىن لوندونعا بارىپ پانالاعان ەدى. وسىدان كەيىن ول قالعان ءومىرىن سوعىس پەن تۇتقىن لاگەرلەرىندە قازا تاپقان دوستارى تۋرالى رومان جانە ەستەلىكتەر جازىپ، ولاردىڭ ەسىمدەرىن وشىرمەۋگە ارنادى. ونىڭ قالامىنان تۋعان كوپتەگەن رومانداردا ءوزى مەن دوستارىنىڭ باستان كەشكەن وقيعالار باياندالادى. داعشى سوعىس تۋرالى ەستەلىكتەرىن بولعان وقيعالاردىڭ ءىزى سۋىماستان، سوعىس بىتپەي جاتىپ بەرليندە، قالا بومبالانىپ جاتقان كەزدە، جازا باستادى. سوندىقتان جازعان دۇنيەلەرى اسا قۇندى.

تۇركىستان لەگيونى اقيقاتىنىڭ جارشىسى، بەلگىلى تاتار جازۋشىسى شىڭعىس داعشى دۇنيە سالدى

لوندوندا تۇراتىن بەلگىلى جازۋشى شىڭعىس داعشى 2011 جىلى 22 قىركۇيەك كۇنى 92 جاستا دۇنيە سالدى. 1919 جىلى، 9 ناۋرىز كۇنى قىرىمنىڭ گۋرزۋف قالاشىعىندا ومىرگە كەلگەن داعشى ءىى-دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە كەڭەس ارمياسى قاتارىندا سوعىسقا قاتىسقان جانە نەمىس فاشيستەرىنە تۇتقىنعا تۇسكەننەن كەيىن تۇركىستان لەگيونىندا بولعان. وڭىڭ 30-عا جۋىق ەڭبەگى 1956 - 2005 جىلدارى اراسىندا ىستامبۇلدا تۇرىك تىلىندە جارىق كوردى.

شىڭعىس داعشى - سوعىستان كەيىن "بىزدە تۇتقىن جوق، ساتقىن بار" دەگەن ستاليندىك بيلىكتىڭ شەڭگەلىنە تۇسپەۋ ءۇشىن لوندونعا بارىپ پانالاعان ەدى. وسىدان كەيىن ول قالعان ءومىرىن سوعىس پەن تۇتقىن لاگەرلەرىندە قازا تاپقان دوستارى تۋرالى رومان جانە ەستەلىكتەر جازىپ، ولاردىڭ ەسىمدەرىن وشىرمەۋگە ارنادى. ونىڭ قالامىنان تۋعان كوپتەگەن رومانداردا ءوزى مەن دوستارىنىڭ باستان كەشكەن وقيعالار باياندالادى. داعشى سوعىس تۋرالى ەستەلىكتەرىن بولعان وقيعالاردىڭ ءىزى سۋىماستان، سوعىس بىتپەي جاتىپ بەرليندە، قالا بومبالانىپ جاتقان كەزدە، جازا باستادى. سوندىقتان جازعان دۇنيەلەرى اسا قۇندى.

داعشى 1944 جىلى جازا باستاعان ەستەلىكتەرىن 1955 جىلى اياقتادى. ونىڭ ۇستىنە داعشى سوعىستان بۇرىن دا ادەبيەتكە ەتەنە جاقىن بولعاندىقتان ەستەلىكتەرىن رومان تۇرىندە جازدى. بۇل - سۆاستيكا مەن قىزىل جۇلدىز سەكىلدى ءبىر-بىرىنە كەرەعار ەكى كۇشتىڭ اراسىندا قالعان ءبىر اسكەردىڭ قانداي وي-سەزىم جەتەگىندە قالعاندىعىن سۋرەتتەپ كورسەتۋى تۇرعىسىنان ۇلكەن مانگە يە. سوندىقتان ول لەگيونداعى تۇركى تەكتى اسكەريلەردىڭ سول ءبىر سۇمدىق كەزەڭدە قانداي قيىن تاڭداۋ مەن اۋىر ازاپ ىشىندە بولعاندىعى تۋرالى كوبىرەك توقتالىپ، جان-جاقتى سۋرەتتەيدى.

ونىڭ 30-عا تارتا جارىق كورگەن روماندارى ىشىندە،  اسىرەسە، «سۇراپىل جىلدار»، «جۇرتىن جوعالتقان جان» جانە «ءبىز بۇل جولدى بىرگە ءجۇرىپ وتتىك» اتتى روماندارى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە باستان وتكەن كۇندەرىنە ارنالعان. 1998 جىلى ەستەلىكتەرى دە جارىق كوردى.

ءبىز داعشىنىڭ ەڭبەكتەرى جانە باسقا دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ، 2006 جىلى ىستامبۇلدا جارىق كورگەن تۇركىستان لەگيونى جانە شىڭعىس داعشى تۋرالى جازعان كىتابىمىزدا مىناداي قورىتىندىعا كەلگەن ەدىك. «بۇگىنگى تاڭدا كوپتەگەن ادام فاشيستتەرگە قىزمەت ەتكەن ساتقىن ادامدار رەتىندە جاڭساق باعالاعان تۇركىستان لەگيونىندا بولعاندار شىندىعىندا نەمىس سۆاستيكاسى مەن سوۆەت قىزىل جۇلدىزى اراسىندا جانتالاسقا تۇسكەن ادامدار ەدى. ويتكەنى بولشەۆيكتەر سەكىلدى فاشيستتەردىڭ دە كوزدەگەن ماقساتى - كەڭەستىك تۇركى تىلدەس ەلدەردى وتارلاۋ بولعان. ونىڭ ۇستىنە نەمىستەر بۇل ءىستى ورىستاردان دا تەزىرەك ءارى دورەكى تۇردە جۇزەگە اسىرماق بولدى. قورىتىندىلاي ايتقاندا، كەڭەستەر وداعىنداعى تۇركى حالىقتارى ءۇشىن نەمىس بيلىگى تەك «قوجايىن» اۋىستىرۋدان باسقا ەشتەڭە ەمەس ەدى.

شىڭعىس داعشى ەڭبەكتەرىندە وسى جاعدايدى ساياساتقا بارماستان، فاشيزم مەن كوممۋنيزمدى اۋىزعا الماستان، تەك ادەبي شىعارماشىلىق تۇرعىسىننان جازا بىلگەن شەبەر قالامگەر.

وكىنىشكە قاراي، ول ءتىرى كەزىندە باعالانبادى. ءتىپتى ءبىر كەزدە ونى ورىسقا، كەڭەس وداعىنا قارسى ادام رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسقاندار بولعان. الايدا، داعشى ەشبىر رومانىندا ورىستارعا دەگەن دۇشپاندىق پيعىلدى ماقسات تۇتپاعانىن ايتادى.  2001 جىلى تۇرىك ءجۋرناليسى كەمال چاپرازعا بەرگەن سۇحباتىندا «كەيبىر كىسىلەر شىڭعىس داعشىدا ورىستارعا دەگەن دۇشپاندىق سەزىم بار دەگەندى تىلگە تيەك ەتەدى. ال نەگىزىندە ونداي نارسە جوق. مەن تەك اقيقاتتى جازدىم» دەيدى. راسىندا دا ونىڭ شىعارمالارىندا نە نەمىستەرگە، نە ورىستارعا دەگەن دۇشپاندىق پيعىلداعى سوزدەر ۇشىراسپايدى. كەرىسىنشە، جازۋشى ەستەلىكتەرىندە، اسىرەسە، ورىستارعا ءىش تارتاتىندىعىن، ولارعا دەگەن جاقىندىق سەزىمى بار ەكەندىگىن ايتىپ وتەدى. مۇنى ورىس مادەنيەتىمەن، ورىس ادەبيەتىمەن سۋسىنداپ وسكەندىگىمەن تۇسىندىرەدى. داعشى ءوز تۋىندىلارىن سانالى تۇردە، ال كەيدە ءوزى دە بايقاماستان ورىس ادەبيەتىنىڭ ىقپالىندا قالا وتىرىپ جازعانىن بىلدىرەدى.

ونىڭ ويىنشا، شىعارمالارىندا جازعان ماسەلەلەردى وزىنەن بۇرىن ورىس جازۋشىلارىنىڭ بۇدان دا اسەرلى، ءارى شەبەر تۇردە جازۋى ءتيىس. مۇنىڭ ورىس حالقىنا پايداسى بولماسا، زيانى تيمەس ەدى.

داعشى رومانىندا ءوزىنىڭ ءتىرى قالىپ، جولداستارىنىڭ قازا تاپقانىنا توقتالا كەلە بىلاي دەيدى: «ولاردىڭ  ومىرلەرى مەنىڭ ومىرىمنەن دە قىمبات. ەگەر ولاردى تىرىلتە السام، بۇكىل بولمىسىممەن ۋمان تۇتقىن لاگەرىنىڭ سۇمدىق شىڭىراۋىندا قالىپ قويۋعا دا رازى بولار ەدىم. تەك بار بولعانى ولار جەر باسىپ جۇرسە، ولار ءومىر سۇرسە بولدى. ولار ءتىرى جۇرسە، جان-دۇنيەم تەڭىزدەردىڭ ءتۇپسىز تەرەڭ تۇڭعيىعىندا دا جاي تابار ەدى».

داعشىنىڭ پىكىرىنشە، وتاندارى تۇركىستاننىڭ ازاتتىعى ءۇشىن جاندارىن پيدا ەتكەن جاندار تۋرالى ەستەلىكتى تۇركىستانعا جەتكىزۋ - سوعىستان امان-ساۋ شىققانداردىڭ قاسيەتتى پارىزى بولاتىن. داعشى تۇركىستان لەگيونىندا اسكەري ءتالىم العان تۇركىستاندىق اسكەرلەرگە قاراپ ويعا شومعان، رومان كەيىپكەرى سادىق تۇراننىڭ سوزىمەن بىلاي دەيدى: «بالكىم، ەلدەرىنىڭ شەكاراسىنا جەتپەستەن، كوپشىلىگى جولدا جان تاپسىرار. بىراق ول تۇك ەمەس قوي! بارلىعى تۇركىستان ءۇشىن جاسالىنىپ جاتقان جوق پا؟! تۇركىستان قايتادان ءوز قولىمىزعا وتەدى ەمەس پە؟ توپىراعى، تاۋ-تاسى، اۋاسى-سۋى، اسپانى، مەشىتتەرى، بارشا جەرى بىزدىكى بولادى عوي! ەندى ءبىز ءۇشىن تەك قانا ەكى قاستەرلى ۇعىم بار: «تۇركىستان» جانە «ازاتتىق»! وسى جولدا، وسى قاسيەتتى مۇرات جولىندا قاسىق قانىمىز قالعانشا كۇرەسەمىز. وسى اسىل مۇرات جولىندا قازا تاباتىن ەرلەر قانداي باقىتتى! ويتكەنى ءتىرى قالعاندار كەلەشەكتە ولار تۋرالى ەستەلىكتەردى اياۋلى وتاندارىنا جەتكىزەتىن بولادى. بۇل ۋنيفورمالاردى وسىنداي ويلارمەن كيگەن ەدىك».

اياۋلى قالامگەر شىڭعىس داعشى، سەن جولداستارىننىڭ اماناتىن، ولاردىڭ باسىنان وتكەن جاعدايلاردى تولىق بايانداپ،  اقيقاتتى اشۋ تۋرالى ۋادەڭدى ورىندادىڭ. توپىراعىن تورقا، بارعان جەرىن ۇجماق بولسىن!

ابدىۋاقاپ قارا

شوقايتانۋشى، عالىم

«اباي-اقپارات»