I

تاننەن جان ارتىق ەدى، ءتاندى جانعا باس ۇرعىزسا كەرەك ەدى.

اباي

ادامزات قاي جاقتان كەلەدى،
ادامزات قاي جاققا بارادى؟
سۇراققا كىم جاۋاپ بەرەدى،
سۇراققا كىم جاۋاپ تابادى؟

عالامزات باستاۋى – جارىلىس،
جارىلىس بولادى سوڭى دا.
قۇدايدان قونعالى باق-ىرىس،
تۇسكەنبىز دامۋدىڭ جولىنا.

ءبىرتۇتاس اسپان-جەر جول اشقان،
ءاۋ باستان ەكىگە جارىلدى.
كەڭەيگەن سايىن-ءدۇر كوك اسپان،
قارا جەر نەلىكتەن تارىلدى؟

ءبىرتۇتاس بولمىستى ادام دا
رۋح پەن ناپسىگە ءبولىندى.
ءبولىندى جاقسى مەن جامانعا،
قوس-قوستان بارلىعى كورىندى.

ءفاني مەن باقيدىڭ اراسى –
جالعانشى بەس كۇندىك تۇراعىڭ.
قيامەت-قايىمعا قاراشى،
كۇتىپ تۇر توزاق پەن جۇماعىڭ.

وڭ جاقتا – اق قانات پەرىشتەڭ،
سول جاقتا – قاپ-قارا شايتانىڭ.
بۇرىسپەن مەن-داعى كەلىسپەن،
دۇرىستى سەن-داعى بايقاعىن!

رۋحىمىز – بيىككە ۇشۋشى،
سوندىقتان تارتادى كوگىنە.
ءناپسىمىز – تومەنگە ءتۇسۋشى،
سوندىقتان سۇيرەيدى كورىنە.

جانىمىز – جاپ-جاسىل جاپىراق،
اللانىڭ نۇرىنان جارالعان.
ءتانىمىز – قوپ-قوڭىر توپىراق،
انانىڭ سۇتىنەن ءنار العان.

كۇيبەڭدەپ كۇن كەشكەن تىرلىگىڭ –
ءومىر مەن ءولىمنىڭ ايقاسى.
ماڭدايعا جازىلعان سۇرگىنىڭ –
جازمىشتىڭ مىگىرسىز ويقاسى.

جۇرەكتە – ەڭ ۇلكەن عازاۋات،
تاعدىرلار مايداندا توعىسار.
ماحاببات جانە دە عاداۋات –
قوس تاراپ ماڭگىلىك سوعىسار...

II

ادام بالاسى جىلاپ تۋادى، كەيىپ ولەدى.

اباي

بىتپەيتىن ەگەس قوي تىرلىك تە،
تاعدىردىڭ تەزىنە كوندىك پە؟
ءومىردىڭ سوڭى-ءدۇر – ءبىر نۇكتە،
ولەڭنىڭ سوڭى-ءدۇر – كوپ نۇكتە.

ءولىمنىڭ سوڭىنا كىم جەتكەن،
شايتاننىڭ جولىنا تۇسكىم جوق.
ساقتاندىم سىرتتاعى ىندەتتەن،
ودان دا قاۋىپتى – ىشكى ىندەت.

قاعاتىن جايىم بار دابىلدى،
ايتپەسە، وزالدان بۇلىندىك.
ەسكە الشى ابىل مەن قابىلدى –
ىزگىلىك جانە دە زۇلىمدىق.

ويىمىز سول كەزدە دەرتتەندى،
زۇلىمدىق اۋرۋداي تارالدى.
ىزگىلىك سول كەزدە مەرت بولدى، 
سودان سوڭ ۆيرۋستار جارالدى.

ەڭ سۇمدىق ۆيرۋس بۇل – تاجال-دى،
ادامزات بويىنا جۇقتى كوپ.
تۋدىرىپ سان جەتپەس اجالدى،
ۇلگەرگەن سان جەتپەس جۇكتى بوپ.

قاراماس – قارا ما، پاتشا ما،
ول باسىن تالايدىڭ جالماعان.
قىزىقپاس مال-مۇلىك، اقشاڭا،
ول ەمەس كىسىنى تاڭداعان.

ءومىر بۇل جاراتقان سىي ەتكەن،
بىلەسىڭ ءتىرىنىڭ ولمەگىن.
جاقسىلىق كورگەنىڭ – نيەتتەن،
نيەتتەن – جاماندىق كورگەنىڭ.

اجالدى توقتاتا الماسپىز،
دەگەنمەن، تەجەۋگە بولادى.
تۇبىندە ءبارىمىز – قانداسپىز،
بولگەنمەن تاعدىردىڭ جولاعى.

تاجالدى توقتاتۋ جولى بار،
الدىمەن نيەتتى تۇزەت تەك.
ويىڭدى ءوزىڭنىڭ قولىڭا ال،
اقىلدى ار سوندا كۇزەتپەك.

اركىمنىڭ قۇدايى – ءوز ارى،
ۇيات پەن ۇجدانىڭ باعالار.
دۇنيەدە ادام دا توزادى،
دۇنيەدە زامان دا جاڭارار...

III

قايتا، بالا كۇنىمىزدە جاقسى ەكەنبىز.

اباي

جاقسى ەكەن ادامنىڭ بارلىعى
باياعى جاس بالا كۇنىندە.
سول كەزدە جارقىراپ جان نۇرى،
سويلەيتىن ءتاڭىردىڭ تىلىندە.

ەسىمنەن كەتپەيدى بالا كەز،
ساعىندىم جالىندى جىلداردى.
ەسىمنەن كەتپەيدى قارا كوز،
ساعىندىم ساعىمدى قىرلاردى.

ەسىمنەن كەتپەيدى سابيلەر –
اقپاننىڭ تۇنىندە ورتەنگەن.
الدىمەن اناسى زار يلەر،
بالاسىن كورگەندە ەرتە ولگەن.

ءبىر جەتىم جۇرەك بار كەۋدەمدە،
شەرمەندە وزەك تە ورتەندى.
القىمعا وكسىك جاس كەلگەندە،
بەبەۋدەپ جان دۇنيەم دەرت ەمدى.

كوڭىلدى ەسەيتتىك ەرتەرەك،
ءومىردى تەزىرەك كورۋگە.
جۇردىك تە از ۋاقىت ەركەلەپ،
اسىقتىق وسۋگە، ونۋگە...

بىراق تا ۇمىتتىق نەلىكتەن
پەرىشتە ءسابيدى ىشتەگى؟
ايرىلدىق بەيكۇنا كورىكتەن،
ينساني ءزاھاردان ىشكەلى.

ۇمىتتىق بالا بوپ كۇلۋدى،
ۇمىتتىق بالا بوپ ويلاۋدى.
ۇمىتتىق بالا بوپ ءجۇرۋدى،
ۇمىتتىق بالا بوپ ويناۋدى.

ۇمىتتىق بەسىكتە جاتقاندى،
ۇمىتتىق ادال ءسۇت ەمگەندى.
ۇمىتتىق ماپەلەپ باققاندى،
ۇمىتتىق تاربيە بەرگەندى.

ۇمىتتىق عاجايىپ الەمگە
بالانىڭ كوزىمەن قاراۋدى.
ۇمىتتىق سويلەۋدى ولەڭدە
بالانىڭ سوزىمەن ساناۋلى.

بارلىعى جاقسى ەكەن ادامنىڭ 
جاس بالا كۇنىندە باياعى.
بۇل كەزدە ءتۇرى بار جاماننىڭ،
اقىرعى زامان دا تايادى...

IV

ەندى وسى كۇندە حايۋاننان دا جامانبىز.

اباي

«الەمدى سۇلۋلىق قۇتقارماق»،
«ولەڭدى شايتان دا جازادى».
قايدا الگى باسىما تۇتقان باق،
ءبىر ساڭعىپ ۇشقانى – مازاعى.

جىلانعا اينالدى سۇلۋلىق،
جارعانات بوپ كەتتى باق قۇسى.
كوڭىلدەن جوعالدى جىلۋلىق،
ءومىردىڭ ازايدى ءتاتتىسى.

اۋا دا بۇگىندە تۇنشىقتى،
دالا دا كەڭدىكتى اڭسادى.
پەندەلەر سوندا دا قىرسىقتى،
باستالدى سانانىڭ سارساڭى.

ءبىر تۇندە قايعى، مۇڭ، شەر تۇگىل،
كۇلكىم دە اۋرۋعا شالدىقتى.
جانىم مەن ءتانىمنىڭ دەرتى ءبىر،
ويىمدى سان ساققا قاڭعىتتى.

ناۋقاسقا سەكىلدى كور تىنىش،
ساۋدىڭ دا توگىلدى جاسى كوپ.
ەرتەڭدى ويلاۋ دا – قورقىنىش،
دۋماندى تويلاۋ دا – قاسىرەت.

جاۋلادى ءىبىلىس ىندەتى،
قاۋلادى شايتاننىڭ شالىعى.
قايتپادى كۇشەيگەن جىن بەتى،
جۇرەكتى توزاق-وت قارىدى.

قۇدايدىڭ قابىلداپ قاھارىن،
قامالعان تۇسىمىز – قابىرعا.
تاۋبەدەن جاڭىلدى شاھارىم،
تاۋسىلىپ بارادى سابىر دا.

ءتونىپ تۇر سۇم تاجال ءتاج كيىپ،
بۇل ءداۋىر اقىرعى زامانداي.
قارايمىن اسپانعا ءباجبيىپ،
جەردەگى ەڭ سوڭعى ادامداي.

ۇستانباي تابيعات ءتارتىبىن،
وڭ زاڭدى شىعاردىق تەرىسكە.
كۇتۋمەن وتۋدە ءار كۇنىم،
كەلەر دەپ قورعاۋشى پەرىشتە.

تىلەگىم – جاقسى مەن جايساڭىم،
تىرەگىم – جاراتقان ءتاڭىرىم.
اسپاندا جايى بار عايسانىڭ،
ال جەردە ورىن بار ءمادىنىڭ!..

V

ءوزىڭ ءتىرى بولساڭ دا، كوكىرەگىڭ ءولى بولسا، اقىل تابۋعا ءسوز ۇعا المايسىڭ.

اباي

جۇرەگىم جاڭىلدى مىندەتتەن،
اقىلىم اداستى ارماننان.
نە پايدا قۇر قاشسام ىندەتتەن،
نە پايدا تەك ءتىرى قالعاننان؟

كوبەيدى جۇرەكتىڭ سۇراعى،
ازايدى اقىلدىڭ جاۋابى.
كوبەيدى بايلانىس قۇرالى،
ازايدى پايدالى ءىس «ساۋابى».

ءومىردى قاشىقتان سۇرەمىز،
كوڭىلدى قاشىقتان بىلدىردىك.
كۇلسەك تە قاشىقتان كۇلەمىز،
بۇلدىرسەك قاشىقتان بۇلدىردىك.

جىلاساق قاشىقتان جىلايمىز،
سۇيسەك تە قاشىقتان سۇيەمىز.
حالدى دا قاشىقتان سۇرايمىز،
كۇيسەك تە قاشىقتان كۇيەمىز.

بالالار قاشىقتان وقىدى،
باعالار قاشىقتان قويىلدى.
توقۋدى قاشىقتان توقىدى،
وينادى قاشىقتان ويىندى...

جاقىنعا قاشىقتان سويلەيمىز،
قاعىلدى قاشىقتان قالتامىز.
ءبيدى دە قاشىقتان بيلەيمىز،
كۇيدى دە قاشىقتان تارتامىز.

ءاندى دە قاشىقتان سالامىز،
ءماندى دە قاشىقتان تابامىز.
قۇل بولدى قاشىقتان سانامىز،
مۇڭ بولدى قاشىقتان ارامىز.

اكىمدەر قاشىقتان سايلاندى،
حالىقتى قاشىقتان باسقاردى.
كەشەمىز قاشىقتان مايداندى،
بۇل سوعىس قاشىقتان باستالدى.

كوبەيدى سوندىقتان جانساقتىق،
ازايدى سوندىقتان باتىرلىق. 
كوبەيدى سوندىقتان الشاقتىق، 
ازايدى سوندىقتان جاقىندىق.

شىندىقتان نەلىكتەن قاشامىن،
بولمايدى نەلىكتەن ورتاق مۇڭ؟
كەلمەيدى تەك ءوزىم جاساعىم،
كەلمەيدى تەك ءوزىم جول تاپقىم...

VI

ادام بالاسىن زامان وسىرەدى، كىمدە-كىم جامان بولسا، ونىڭ زامانداسىنىڭ ءبارى ۆينوۆات.

اباي

باعىم ما، سورىم ما بۇل زامان،
سەيىلمەس قاپتاعان تۇمانى...
وزىمنەن سۇرارىم – كىم جامان،
وزگەدەن ىزدەمەن كىنانى!

جاقسىلىق جاساۋعا تىرىستىم،
بىراق تا جاقسىمىن دەمەدىم.
وتكەنمەن جۇرت ءۇشىن تىنىش كۇن،
ءبىر مازا تابا الماي كەلەمىن.

سانامىز قۇتىلسىن قۇلدىقتان،
جاقىن مەن جات سوندا سىيلاماق.
«شالىمىز» جالتارسا شىندىقتان،
ءبارىمىز بولامىز ۆينوۆات!

ساقتانعان دۇرىس-اق ىندەتتەن،
سەنىمدى قورعانىم – ۇيقاماق.
اكىمدەر اينىسا مىندەتتەن،
ءبارىمىز بولامىز ۆينوۆات!

سىرتىمدا ەمەس، دەرت – ىشىمدە،
سول مەنىڭ جانىمدى قيناماق.
جەمقوردىڭ جەگەنى ءۇشىن دە
ءبارىمىز بولامىز ۆينوۆات!

ۇشقان باق قايتپاسىن قايتپاسا،
سوردان دا جۇرەگىم شيراماق.
اقىندار اق ءسوزدى ايتپاسا،
ءبارىمىز بولامىز ۆينوۆات!

ادامزات قالار ما ازىقسىز،
قىرىق كۇن تىنىقسىن مي قابات.
ءبىر جەتىم جىلاسا جازىقسىز،
ءبارىمىز بولامىز ۆينوۆات!

كوگەرمەي كوپ تۇرسا كوسەگە،
«نۇر-جۇيە» تۇبىندە قيراماق.
قايىرشى وتىرسا كوشەدە،
ءبارىمىز بولامىز ۆينوۆات!

الدىمەن سانانى ەمدەمەي،
كۇرەسە الماسپىن كۇنامەن.
بۇزىلعان پيعىلدى جوندەمەي،
تۇزەلمەس وزىنەن بۇل الەم.

شالدىققان ناحالدىق ىندەتكە
ءزار جۇتقان كۇمان دا، ۇران دا...
شيپا بار جاھاندىق بۇل دەرتكە،
نە دەيدى، ءۇڭىلشى قۇرانعا!..

VII

اۋرۋدى جاراتقان – قۇداي، اۋىرتقان قۇداي ەمەس.

اباي

بۇرىننان سەنبەيمىز راستىققا،
حاق ءسوزدى قايسىمىز ۇعىندىق؟
قازىر دە اداممەن قاستىقتا –
ناداندىق، ماسىلدىق، زۇلىمدىق.

دوسىمىز سەكىلدى ءۇش دۇشپان،
مىڭق ەتپەي وتىرمىز سويسا دا.
كوكىرەك ماستانعان، ءىش پىسقان،
ناستانعان، لاستانعان وي-سانا.

كوڭىلدى مۇقاتتى ارامدىق،
قۇداي ما تار قىلعان پەيىلدى؟
جۇرەكتى جۇتاتتى ساراڭدىق،
قۇداي ما جوق قىلعان مەيىردى؟

ءاپ-ساتتە وزگەرەر زامان بار،
مىقتى دا قالادى مىسكىن بوپ.
داۋلاستى قاشىقتان ادامدار،
جاۋلاستى سىرتقى مەن ىشكى ىندەت.

اۋىرساق، كىنالى – ءوزىمىز،
اداسقان اق جولدان، اقىلدان.
اۋىرتقان – ءسوزىمىز، كوزىمىز،
كۇناعا بەلشەدەن باتىرعان.

قىلمىستىڭ بەرىلەر جازاسى،
سول بولار الاتىن شىن ساباق. 
جۇرەكتىڭ قاشىپ تۇر مازاسى،
ويتكەنى قويعانبىز تۇمشالاپ.

ەم تاپپاي نە دەرتكە، نە شەرگە،
جۇيكەمىز شالدىقتى كەسەلگە.
كەجىرلەر اينالدى ەسەرگە،
سەزىمدەر اينالدى مەشەلگە.

بۇرىستىك ءبىز ىشتەي، تىرىستىق،
قۇلقىندى قامدادىق قاتالاپ.
جانىمىز اڭساپ ەد تىنىشتىق،
ماڭگىلىك بولسا دەپ ماحاببات.

نە ىستەدىك ماحاببات جولىندا، 
سوڭىندا ءبىر جۇرەك اھ ۇردى.
بۇل دۇنيە – ادامزات قولىندا،
قولىندا – زامان دا اقىرعى.

قولىندا – جۇماق تا، توزاق تا،
كەتپەسە بولعانى سەنىمنەن.
قولىندا – عاجاپ تا، ازاپ تا،
تەك تاڭداۋ ەركى بار بەرىلگەن...

VIII

اردان كەتكەن سوڭ، ءتىرى بولىپ جۇرگەنى قۇرىسىن.

اباي

ءجۇر، انە، تىرلىكتە السىزدەر،
كوز اشپاي قورلىقتان، زورلىقتان.

ومىردەن ءتۇڭىلىپ ءمانسىز دەر،
تاعدىرىن بوقتايدى سوندىقتان.

اللانىڭ الدىندا – ميساقتا
بەرىلگەن ۋادەنى ۇمىتتىق.
جۇيرىك بوپ ەسەپ پەن قيساپقا،

دۇنيەگە تويماستان قۇنىقتىق.

اينالىپ جۇرگەنشە ارسىزعا.
اينالعان جاقسى ەدى جانسىزعا.
جالعانعا الداندىم قامسىزدا،
ارمانعا الداندىم اڭسىزدا.

نە بولعان بيىلعى كوكتەمگە،
ول الدە وكپەلەپ كەتكەن بە؟
ءىش دەرتىن جاسىرماس بەتپەردە،
قورعاماس سىرتتاعى دەرتتەن دە.

جاسادىق استامدىق، كۇپىرلىك،
تۇپكە دە جەتەردەي كەساپات. 
تاۋبەگە كەلمەسەك شۇكىر عىپ،
كومەگىن تيگىزبەس ەش اتاق.

ءار جۇرەك – ءار بولەك قىلۋەت،
قۇدايعا كەرەگى – ءمىناجات. 
دەرتتەردىڭ داۋاسى – قۇدىرەت،
كەدەرگى – تەك قانا كۇنازات.

ىشىمنەن شىعىپ تۇر ناعىز جاۋ،
جانىمدى جەپ جاتىر جەمىر-وي.
وزەككە ۋىنان تامىزدى-اۋ،
جەبىرلىك دەگەن دە جەگى عوي.

كىمىم بار جاتاتىن زار ۇعىپ،
دالاڭباي كوڭىل دە جەلىكتى.
ەل-انا تىنىسى تارىلىپ،
جەر-انا تىنىسى كەڭىپتى.

تىنىشتىق اڭساعان جۇرەكتەي
اسپان دا ءبىر ساتكە تىنشىماق.
كارانتين وي سالار قۇر وتپەي، 
بەرىلگەن ەسكەرتۋ – بۇل سىناق.

بۇل سىناق تۋدىرماس تاڭدانىس،
جاساۋ دا ءجون ەمەس بولەك ءتۇر.
سانادان باستالعان داعدارىس
سانادان ءبىتۋى كەرەك-ءدۇر!..

IX

ادام بالاسىنا ادام بالاسىنىڭ ءبارى - دوس.

اباي

الەمدە زاماننىڭ زارى بار،
دەنەمدە دالامنىڭ جانى بار.
ورەمدە عالامنىڭ زاڭى بار،
ولەڭدە قالامنىڭ قانى بار.

تىلەكپەن شىر ەتىپ دۇعا عىپ،
جۇرەكپەن جىر ەتىپ مۇڭ شاعام.
اقىلعا سالدىرمان بۇعالىق،
ماقۇلعا بولمايدى قۇل سانام.

ەلىممەن بىرگەمىن، كوشكە ەرەم،
ال جۇرتتان وزعانىم ايىپ پا؟
ادامنىڭ ءبارىن دە دوس كورەم،
ادامعا دۇشپاندىق لايىق پا؟

قۇدايدىڭ پەندەسى بولعاسىن،
اتامىز سافيدان دۇرەدىك.
«اللا جار، ارۋاق قولداسىن!» –
دەپ ءومىر سۇرۋمەن ءجۇر ەدىك...

ءىبىلىس ءتۇستى دە ورتاعا،
سۇيرەلەي جونەلدى تۇنەككە.
ءبىر قولى قابىستى قولقاعا،
ءبىر قولى جابىستى جۇرەككە.

سودان سوڭ ادامدار بۇزىلدى،
باستالدى الالاۋ، قارالاۋ.
ۇمىتتىق قۇداي مەن قىزىردى،
باستالدى ساۋ جاندى جارالاۋ.

دەرت بولىپ قارپىدى دۇشپاندىق،
ءورت بولىپ شارپىدى شايتاندىق.
شىندىقتى ءولتىردى مىستاندىق،
سۇمدىقتى ءتىرىلتتى سايقالدىق.

ارقامنان قاشىپ تۇر ارۋاق،
شالقامنان باسىپ تۇر الباستى.
قونباستان جاسىپ تۇر كارى باق،
وڭباستان ساسىپ تۇر ەلباستى...

بۇگىندە اينىماس دوس بار ما،
ولگەنشە ايرىلماس كۇن قايدا؟
ۇقسايمىز سۇزىسكەن قوشقارعا،
بۇل تىرلىك اينالدى قىربايعا.

زاماننىڭ زارىنا ءۇن قوستىم،
دالامنىڭ جانىنا ىڭ قوستىم.
قالامنىڭ قانىنا جىر قوستىم،
ادامنىڭ بارىنا شىن دوسپىن!..

X

اداسپاي تۋرا ىزدەگەن حاكىمدەر بولماسا، دۇنيە ويران بولار ەدى.

اباي

اكىمدەر ەسەبىن بەرۋدە،
حالىقتىڭ الدىنا شىعىپ اپ.
اقىندار ازابىن شەگۋدە،
قالامىن جۇرەككە سۇعىپ اپ.

اۋليە قالعان جوق ءسىرا دا،
ارۋاق تا، كيە دە قاشقان-دى.
كوك جەرگە قۇلاماي تۇرا ما،
ايتشى، كىم تىرەپ تۇر اسپاندى؟

تەرىس جول، اداسقان اعىم كوپ،
جالعان ءپىر، الدامشى سوپى بار.
زالىم كوپ، پايداسىز عالىم كوپ،
بارلىعى – تۇرلەنگەن توتىلار.

ءدىنىمىز اينالدى ىلاڭعا،
كۇنىمىز اينالدى قىرعىنعا.
تۇتىلدىق قاپ-قالىڭ تۇمانعا،
جۇتىلدىق قاپ-قارا قۇردىمعا.

حاق ەمەس، تاق كەرەك ساپپاسقا،
كوپ بۇگىن بيلىككە تالاسقان.
باق ەمەس، ءتاج كەرەك قاقباسقا،
كوپ بۇگىن تۋرادان اداسقان.

كوبەيگەن سايىن بۇل تاسىرلىق،
ىشتەگى اۋرۋدى جاسىردىق.
كۇشەيگەن سايىن بۇل باسىرلىق،
سىرتتاعى اۋرۋدى اسىردىق.

اتالىق قۋاتتان جاڭىلدىق،
ساپ بولدى قانداعى قاسيەت.
انالىق شۋاقتان ارىلدىق،
تاپ بولدى جانداعى قاسىرەت...

ءبىرتۇتاس دەنەمىز ءبىز دەگەن –
جاپىراعى جايقالعان بايتەرەك.
اداسپاي تۋراسىن ىزدەگەن
حاكىمدەر بولماسا قايتەر ەك؟

دۇنيەنى ساقتايتىن ويراننان،
سولار عوي – قۇتقارار ناۋبەتتەن.
سولار عوي – پەرىشتەم ويعا العان،
شاپاعىن شاشاتىن ءزاۋ كوكتەن.

سولار عوي – يمانداي سەنەرىم،
وڭالار، جوعالار دەرتتى مۇڭ.
جولىندا جانىمدى بەرەمىن،
قۇدايىم، جولىقتىر سەرتتى كۇن!...

 

اسىلبەك جاڭبىرباي

Abai.kz