مىسالى، 1990 جىلدىڭ 13 قىركۇيەگىندە وتەتىن سەسسياسىنا شاقىرتۋعا ارنالعان 1083 تيراجبەن شىعارىلعان ۇنپاراقتا: «... نا سەسي پرەدلاگاەتسيا ۆ ستروگوم سوسوتۆەتستۆي س زاكونوم سسسر «و سۆوبودنوم ناتسيونالنوم رازۆيتي گراجدان سسسر»، پرينىت رەشەنيە و سوزداني نا تەرريتوري گ. ۋست - كامەنوگورسكا ي پريلەگايۋششيح رايونوۆ ناتسيونالنوگو، ادمينيستراتيۆنو -تەرريتوريالنوگو ۋپراۆلەنيا ي پروۆەدەنيە رەفەرەندۋما پو ەتومۋ ۆوپروسۋ سرەدي ناسەلەنيا. ينفورميرۋيا ۆاس وب ەتوم، پريگلاشاەم پرينيات ۋچاستە ۆ وبسۋجدەني ەتوگو ۆوپروسا. سەسسيا وتكرىۆاەتسيا 13 سەنتيابريا  ۆ گ. ۋست - كامەنوگورسكە ۆ 9.00 ۆ دومە كۋلتۋرى سترويتەلەي.» دەپ جازدى. سوڭىنان ىلە - شالا  1990 جىلدىڭ قازان ايىندا تاعى ءبىر كەزەكتەن تىس بىرىككەن سەسسيا شاقىرىپ اۆتونوميا قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋدى ىسكە اسىرماق بولدى. بىراق ولارىنان ەشتەڭە شىقپادى. بەس ساعاتقا تاياۋ جۇمىس ىستەگەن سەسسيانىڭ ءۇش ساعاتتان استامى اۆتونوميا قۇرۋ ماسەلەسىن كۇن تارتىبىنە قويۋ توڭىرەگىندەگى تارتىسپەن ءوتتى. بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىنە قويىلسا دا ەكى جاققا بولىنگەن دەپۋتاتتار ءبىراز ايتىستان كەيىن داۋىسقا سالىپ  ۇلتتىق اكىمشىلىك باسقارماسىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋىنا جول بەرمەدى. سونىمەن گولوۆكوۆتار توبى العاشقى ۇلكەن جەڭىلىسكە ۇشىرادى. بۇل وبلىستا باس قوسىپ گولوۆكوۆ توبىنا قارسى جۇمىلا جۇمىس ىستەگەن ازاماتتاردىڭ العاشقى جەمىسى ەدى.

مىسالى، 1990 جىلدىڭ 13 قىركۇيەگىندە وتەتىن سەسسياسىنا شاقىرتۋعا ارنالعان 1083 تيراجبەن شىعارىلعان ۇنپاراقتا: «... نا سەسي پرەدلاگاەتسيا ۆ ستروگوم سوسوتۆەتستۆي س زاكونوم سسسر «و سۆوبودنوم ناتسيونالنوم رازۆيتي گراجدان سسسر»، پرينىت رەشەنيە و سوزداني نا تەرريتوري گ. ۋست - كامەنوگورسكا ي پريلەگايۋششيح رايونوۆ ناتسيونالنوگو، ادمينيستراتيۆنو -تەرريتوريالنوگو ۋپراۆلەنيا ي پروۆەدەنيە رەفەرەندۋما پو ەتومۋ ۆوپروسۋ سرەدي ناسەلەنيا. ينفورميرۋيا ۆاس وب ەتوم، پريگلاشاەم پرينيات ۋچاستە ۆ وبسۋجدەني ەتوگو ۆوپروسا. سەسسيا وتكرىۆاەتسيا 13 سەنتيابريا  ۆ گ. ۋست - كامەنوگورسكە ۆ 9.00 ۆ دومە كۋلتۋرى سترويتەلەي.» دەپ جازدى. سوڭىنان ىلە - شالا  1990 جىلدىڭ قازان ايىندا تاعى ءبىر كەزەكتەن تىس بىرىككەن سەسسيا شاقىرىپ اۆتونوميا قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋدى ىسكە اسىرماق بولدى. بىراق ولارىنان ەشتەڭە شىقپادى. بەس ساعاتقا تاياۋ جۇمىس ىستەگەن سەسسيانىڭ ءۇش ساعاتتان استامى اۆتونوميا قۇرۋ ماسەلەسىن كۇن تارتىبىنە قويۋ توڭىرەگىندەگى تارتىسپەن ءوتتى. بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىنە قويىلسا دا ەكى جاققا بولىنگەن دەپۋتاتتار ءبىراز ايتىستان كەيىن داۋىسقا سالىپ  ۇلتتىق اكىمشىلىك باسقارماسىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋىنا جول بەرمەدى. سونىمەن گولوۆكوۆتار توبى العاشقى ۇلكەن جەڭىلىسكە ۇشىرادى. بۇل وبلىستا باس قوسىپ گولوۆكوۆ توبىنا قارسى جۇمىلا جۇمىس ىستەگەن ازاماتتاردىڭ العاشقى جەمىسى ەدى. بىراقتا، جوعارعى سوۆەت دەپۋتاتتارى ۆاسيلەۆا مەن پەترۋشەنكونىڭ قولداۋىن تاپقان گولوۆكوۆ توبى 1991 جىلدىڭ ناۋرىزنان قازان ايىنىڭ ارالىعىندا  قالانىڭ ەكى اۋدان دەپۋتاتتارى بىرىگىپ بىرنەشە دۇركىن كەزەكتەن تىس سەسسيالار وتكىزىپ مەملەكەتتىك تىلگە، ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا قابىلداۋعا قارسى جانە اۆتونوميا قۇرۋعا بايلانىستى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە تالقىلاۋلار ۇيىمداستىرىپ ءجۇردى. 1991 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىننىڭ 4 كۇنى كەزەكتەن تىس وتكىزىلگەن سەسسياسىندا وسكەمەن قالالىق دەپۋتاتتار سوۆەتىنىڭ مالىمدەمەسى قابىلداندى. ول مالىمدەمەدە قاز. سسر جوعارعى كەڭەسىن تارقاتۋدى، قازاق  سس ر - نىڭ مەملەكەتتىنىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسياسىن قايتا قاراپ، وزگەرىستەر ەنگىزۋدى جانە «تىلدەر تۋرالى زاڭنىڭ كونتسەپتسياسىن وزگەرتىلىپ،  قازاق جانە ورىس تىلدەرى مەملەكەتتىك ءتىل بولۋىن ۇسىندى. بۇل ۇسىنىستارى وتكەن 1990 جىلعى قازان ايىندا  كەزەكتەن تىس وتكەن بىرىككەن سەسسياسىنداعى جەڭىلىس تابۋىنىڭ ەسەسىن قايتارۋعا باعىتتالعان سوڭعى قادامدارى ەدى. ولار جان - جاققا وزدەرىنىڭ كوتەرىپ وتىرعان اۆتونوميا قۇرۋ تۋرالى ماسەلەسىن وسكەمەن قالاسى مەن ماڭايىندا تۇراتىن اۋدان تۇرعىندارىنىڭ باسىم  كوپشىلىگى قولدايدى دەگەن اقپارات تاراتىپ بيلىك باسىنداعىلاردىڭ ۇرەيىن الىپ جانە جاي حالىقتى الداۋمەن بولدى. ال اقيقاتىنا كەلەتىن بولساق  دەپۋتاتتار ۆاسيلەۆا، پەترۋشەنكو، گولوۆكوۆتاردىڭ بەدەلدەرىن سالىپ گلۋبوكي، شەمونايحا، زىريانوۆ اۋداندارى مەن لەنيناگور جانە سەرەبريانسك قالالارىندا جۇرگىزگەن ناسيحاتتارى ولاردىڭ كۇتكەن ناتيجەسىن بەرمەدى.ەشبىر اۋداندىق، قالالىق، سەلولىق دەپۋتاتتار كەڭەسى ولاردى قولداپ شەشىم قابىلدامادى، كەرىسىنشە ولاردىڭ بەتتەرىن قايتارىپ تاستادى. ال، وسكەمەن قالاسىنداعى جاعدايلارىنا كەلەتىن بولساق ولاردىڭ كوزقاراسىن قولداعان ءىرى ءوندىرىس ورىندارى بولعان جوق.. سول كەزدە وبلىس ورتالىعى وسكەمەن قالاسىندا 52 كاسىپورىن بولعان بولسا سونىڭ 8 ءىنىڭ ىشىنەن ازداعان اداماردىڭ قولداۋ  كورسەتكەنى بەلگىلى. ولاردىڭ وزدەرىن ءوندىرىس ورىندارى مەن مەكمەلەر قولداپ وتىر دەپ تاراتقان دەرەكتەرىنە(جينالىس حاتتامالارى مەن جەكە حاتتار) سۇيەنەتىن بولساق ، تەك، قورعانىس سالاسىمەن تىعىز بايلانىستى ءۇلبى مەتاللۋرگيا زاۆودىنىڭ(ديرەكتورى ۆ.ل.مەتتە) قوسالقى تسەحتارىن قوسقاندا 30 مىڭنان اسا ادام جۇمىس ىستەگەن ۇجىمىنان بار جوعى 1022 ادام قولداعان جينالىستاردىڭ حاتتامالارى بولدى. ياعني، جۇمىس ىستەيتىن ادامداردىڭ 99 پايىزى قازاقتار ەمەس كاسىپورىننان العان قولداۋلارى 0.034 پايىز عانا بولىپ وتىر..ال، بىرنەشە مىڭ ادامدار جۇمىس ىستەيتىن وسكەمەن ماشينا جاساۋ زاۆودىنان قولداعان ادامنىڭ سانى 16 - اق  بولعان. وتە ءىرى تيتان - ماگني كومبيناتىنىڭ تەك 46 التى ادامى قولداعان. گولوۆكوۆ توپتارىنىڭ پىكىرىن اشىق قولداۋشىلارىنىڭ بارلىق سانى 2187 ادام بولعان. وسكەمەن قالاسىندا  ول كەزدەگى  تۇرعان ادامداردىڭ سانى 322781 بولسا، ال اۆتونوميا قۇرۋدى قولداپ، ءتىل ساياساتىنا جانە قازاق ەلىنىڭ ەگەمەندىك الۋىنا قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر بارلىعى 2187 ادام ، ياعني - 0.007 پايىز عانا بولعان . سونىڭ ىشىندە اۆتونوميا قۇرۋدى قولداۋشىلار 388 ادام، باسقالارى ءتىل ساياساتىنا قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر. ەگەر، ءبىز ادام پسيحولوگيسىنا ءتان جاعدايدى ەسكەرىپ، ءوز پىكىرىن اشىق ايتۋعا بارماعان ، بىراق بۇيرەكتەرى بۇراتىندار سانىن ءتىپتى 100 ەسەگە وسىرگەننىڭ وزىندە قالا تۇرعىندارى ىشىندەگى قولداۋشىلاردىڭ مولشەرى 0.7 پايىزدان، ال وبلىس بويىنشا الىپ قاراساق قولداۋشىلار سانى 0.2 پايىزدان اسپاس ەدى. ەگەر، وسى ماسەلەنى قولداۋشىلار سانىن وبلىستا تۇراتىن سلاۆيان حالىقتارىنىڭ سانىنا  شاعاتىن بولساق - 0.003 پايىزدى، ال، وسكەمەن قالاسىندا تۇراتىندارىنىڭ - 0.008 پايىزىن قۇرايدى. بۇل ساراپتاما كورسەتكىشى سول كەزدەگى بيلىكتىڭ جىگەرسىزدىگىنەن جانە حالىق اراسىندا اشىق جۇمىستار جۇرگىزە الماي، ولاردىڭ ءبىر توپ  دەپۋتاتتاردىڭ ايعايىنان ىعىپ «ويباي، تەك ۋ - شۋ شىقپاسا ەكەن، حالىق كوتەرىلىپ كەتپەسە ەكەن» دەگەن ۇرەيلەرىنىڭ سالدارىنان ارانداتۋشىلاردىڭ قالالىق اتقارۋ كوميتەتى مەن دەپۋتاتتار سوۆەتىنە ءوز ىقپالىن جۇرگىزۋىنە اكەلگەنىن  كورسەتەدى. بيلىك تە، كەيبىر ساياساتكەرلەر دە ەلىمىزدەگى تاۋەلسىزدىك ءۇشىن بولعان كۇرەس قازاق ەلىنىڭ ەگەمەندىگى دەكلاراتسياسى مەن تاۋەلسىزدىگى تۋرالى زاڭ قابىلداعان كۇنمەن شەكتەلەتىنىن ايتىپ جاتادى. ال، شىعىس وڭىرىندە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەس 90 - شى جىلدىڭ ورتاسىنا دەيىن ۇلاستى. جاقتاۋشىلارىنىڭ كومەگىمەن م.ن.گولوۆكوۆ، ا.ي.چەركاشينا تاعى باسقا ولاردىڭ ارەكتتەرىنە بۇيرەگى بۇراتىن ادامدار رەسپۋبليكانىڭ جوعارعى كەڭەسىنە، پارلامەنتكە دەپۋتات بولىپ سايلانىپ بۇرىنعى ىستەرىن جالعاستىرۋعا مۇمكىنشىلىك الدى. بۇكىل قازاقستانعا بەلگىلى وسكەمەن قالاسىنداعى بولعان شەشەندەر وقيعاسىن، ۇلتارالىق قاتىناستى شيلەنىستىرۋگە باعىتتالعان پيعىلدارىن ىسكە اسىرۋعا گولوۆكوۆتار توبى قۇلشىنا كىرىستى. وكىنىشكە وراي، جەرگىلىكتى بيلىك(وبلىس باسشىسى ا.بەكتەميسوۆ) ولاردىڭ ىعىندا كەتىپ، قالاداعى شەشەندەردى  كاۆكازعا كۇشتەپ كوشىرۋ تۋرالى وبلىستىق كەنەسىنىڭ شەشىمىن(زاڭسىز قاۋلىسىن، ويتكەنى ەشبىر حالىقتى سوت شەشىمىنسىز جاۋاپقا تارتاۋعا بولمايدى) قابىلداۋعا جول بەردى.وسكەمەن قالاسىندا شەشەندەرگە قازاقتاردى قارسى قويۋ ءۇشىن ورتالىق الاڭعا  بۇكىلقالالىق ميتينگىگە حالىقتى جيناپ جانە ۇيىمداستىرعان تۇردە ولاردى شەشەندەر تۇراتىن اۋدانعا ارنايى كولىكپەن تاسىرعاندارعا بۇيرىق بەرگەندەردىڭ كىم ەكەنى جۇمباق كۇيىندە قالدى. قوزعالىستىڭ ارالاسۋىمەن دەرەۋ، وكىمەتتىڭ مەملەكەتتىك كوميسسياسى(كوميسسيا توراعاسى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ) قۇرىلىپ بۇل سوراقى قادامدى ۋاقىتىندا توقتاتقان بولاتىن. ال، كەيىن وسى قىلمىسقا بايلانىستى تەرگەۋ جۇمىستارى ءتورت قازاق ازاماتىنىڭ ولىمىنە بىردە ءبىر جەرگىلىكتى شەشەن ازاماتتارىنىڭ قاتىسى بولماعانىن انىقتادى. ول قىلمىستى جاساعانداردىڭ ءبارى رەسەي ازاماتتارى ەكەنى، ولاردىڭ سول ءتۇنى قاشىپ كەتۋىنە جەرگىلىكتى بەلگىسىز بىرەۋلەردىڭ كومەكتەسكەنى بەلگىلى بولعان. وكىنىشتىسى، وسى وقيعانى تۋدىرعان رەسەي ازاماتتارىنىڭ ءبارىنىڭ زاڭ الدىندا قانداي جاۋاپقا تارتىلعانى جونىندەگى ماعلۇماتاردىڭ بۇركەمەلەنىپ قالعاندىعىنان، ءالى كۇنگە دەيىن وسى وقيعاعا جەرگىلىكتى  شەشەندەردى كىنالاۋ قىلاڭ بەرىپ تۇراتىنى. سودان كەيىنگى «جوعارعى ەرتىس كازاكتار وداعىنىڭ» اتامانى چەرەپانوۆتىڭ جوعالۋىنا بايلانىستى وقيعادا تاعى دەپۋتات گولوۆكوۆ بارشا جۇرتتى دۇرلىكتىرىپ، اتاماندى ۇرلاپ كەتكەندەر قازاق ۇلتشىلدارى دەپ شىعىس وڭىرىندەگى ورنىعا باستاعان ۇلتارالىق قاتىناستاردى تاعى شيلەنىستىرۋگە باعىتتالعان ارەكەتىمەن جۇرتتىڭ كوڭىلىندە الاڭداتۋشىلىق تۋدىردى. بىراق، از كۇندەردەن كەيىن اتامان چەراپانوۆتىڭ ءوز ارىپتەستەرىنىڭ كومەگىمەن تىعىلىپ جاتقانى اشكەرەلەندى. بۇل وقيعانىڭ ەلدى ەلەڭدەتكەنىى سونشا، ونى 1994 جىلعى 23 - 24 قاراشادا الماتى قالاسىندا ارنايى جابىق تۇردە وتكەن جوعارعى كەڭەستىڭ ماجىلىسىندە دەپۋتاتتار ج. قۋانىشالين، ق.ا. اۋباكيروۆ، ا. اسقاروۆ جانە ت.ب. سويلەگەن سوزدەرىنەن - اق  تۇسىنۋگە بولادى.   وسى ەكى وقيعانىڭ دا كوپ ۋشىقپاي توقتاۋىنا باعىتتالعان قوزعالىستىڭ قيمىلىنا جەدەل قول ۇشىن بەرىپ كومەك ىستەگەن بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرى ا.ا. گۋناشەۆ پەن و.و. سۇلەيمەنوۆتەر ەدى. . ويتكەنى 1992 جىلدان باستاپ «حالىق كونگرەسى» پارتياسى شىعىستاعى ساياسي احۋالعا  كوڭىل ءبولىپ قوعامدىق ۇيىمدارمەن قارىم - قاتىناس جاساپ، قوزعالىسقا كومەك كورسەتتى.بۇل جەردە ادەيى ايتا كەتەتىن ءبىر نارسە، شىعىس وڭىرىندە بولىپ جاتقان ساياسي جاعدايدان رەسپۋبليكا تۇرعىندارى حابارسىز بولدى. ءتىپتى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ول تۋرالى كەزىندە دە، قازىر دە ناقتىلى اقپارات تاراتۋعا تيىم سالىنعانبا دەگەن وي كەلەدى. ال، قازىرگى كەزدە ساياساتتا بولسىن، مادەني سالا مەن جۋرناليستىك باعىتىن دا بولسىن ۇلت ماسەلەسىنە ءۇن قوسىپ جۇرگەن، زىيالىمىز دەگەن ازاماتتار سول كەزدەردە تەك شىعىس ەمەس، بارشا ەلدىڭ كەلەشەگى ءۇشىن ارپالىسىپ جاتقان ءوڭىردىڭ جاعدايىنا بۇيرەكتەرى بۇرىپ، جاندارى اشىماعانى ءالى كۇنگە دەيىن تۇسىنىكسىز. سول كەزدە، ەل اراسىنا شىنايى اقپارات تاراتۋعا كومەك بولاما دەگەن ۇمىتپەن ورتالىق باسىلىمدار مەن رەسپۋبليكالىق تەلەراديو باسشىلارىنا(كوبى اتاقتى جازۋشىلار) كەلگەندە قولداۋ بولمادى.  ەگەردە، سول جىلدارى شىعىس وڭىرىندە اۆتونوميا قۇرىلىپ، قازىرگى مولداۆيانىڭ(پريدنەستروۆياعا بايلانىستى) كەبىن كيسەك نە بولاتىن ەدى. بىراق، اتا - بابا ارۋاعى قولداپ ەل ىرگەسى بەرىك ساقتالدى.

قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ بەلسەندىلىگى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ارانداتۋشى توپتىڭ ىستەرىنە قارسى جۇمىستارىن جۇرگىزۋلەرىنە ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزىپ قيمىلدارىندا ءبىر ىزدىلىك پايدا بولا باستادى. شىعىس وڭىرىندە قوعامدىق ۇيىمدار، ساياسي پارتيالار مەن حالىققا بەدەلدى ازاماتتاردىڭ پىكىرىمەن ساناسىپ، ءبارىنىڭ ەرىكتى باس قوسىپ، جۇيەلى جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىنشىلىك جاساۋدى جۇيەلى جولعا قويىپ، ۇلتارالىق  قاتىناسقا بايلانىستى ماسەلەلەر تالقىلاۋدا اشىق پىكىرلەردى ورتاعا سالىپ، گولوۆكوۆ توپتارىنىڭ بەلسەندىلىگىنە تۇساۋ سالا بىلگەن وبلىس باسشىسى يۋ.لاۆرينەنكو بولدى. ال، وبلىسقا ۆ.ل. مەتتە باسشىلىق ەتكەن 90-شى جىلدىڭ اياعىندا شىعىستا كەلەڭسىز جاعدايدىڭ تۋىنداۋىنا قايتا اكەلىپ، «كازيميرچۋك - پۋگاچەۆ» ىلاڭى بولعانى ايان.وبلىس باسشىسىنىڭ ىقپالىمەن وسىعان قاتىسى بار ءبىراز ادامداردىڭ جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتىلىپ كەتكەنى بەلگىلى.

شىعىس وڭىرىندەگى تاۋەلسىزدىك  جولىنداعى ازاماتتاردىڭ وتكەن جولى قازىرگى بيلىك ۇشىندە ۇلكەن ساياسي ساباق.. ۇلتارالىق قاتىناسقا بايلانىستى كەلەڭسىز جاعدايلاردىڭ شيلەنىسۋىنە اپارماۋ جولىنا باعىتتالعان قيمىلدارعا تەك اكىمشىلىك رەسۋرستاردى عانا پايدالانباي، ىجداھاتتى باتىل تۇردە باسقا ەتنوس وكىلدەرىمەن بىرىگىپ قوعامدىق كۇشتى پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى. قاراپايىم ادامدار ءۇشىن كورشىلەرىمەن تاتۋ بولۋ ارقاشان ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. ولار وزدەرىنە قۇرمەت كورسەتكەن جەرلەستەرىنە ەشقاشاندا ساتقىندىق جاسامايدى. ال، ولاردىڭ ۇلتتىق سەزىمدەرىن پايدالانىپ تەرىس پىكىر تاراتۋشىلارعا باتىل تويتارىس بەرۋدەن سەبەپ ىزدەپ قاشقالاقتاۋ ۇتىلىسقا اكەلەتىنى بەلگىلى. ۇلتارالىق قاتىناسىنا بايلانىستى ماسەلەلەرگە كەلگەندە نەعۇرلىم اشىق پىكىرلەسىپ، اۋىر دا بولسا شىندىققا جۇگىنگەندە عانا جەمىس اكەلەدى. ساياسي ساۋاتسىزدىق ءار قاشاندا،  قانداي دا ءبىر تۋىنداعان كەلەڭسىز جاعدايدى اسقىندىرماي اۋەل باسىندا توقتاتۋ جولىن جىبەرىپ الىپ، جاعدايلاردىڭ  اسقىنۋىنا جول بەرەدى. تاۋەلسىزدىكتى ساقتاۋ ءۇشىن قازىرگى كەزدەردە دە ساياسي ارەناعا شىعىپ، ۇلتارالىق قاتىناستاردى ارانداتۋعا جول بەرەتىن ماسەلەلەردى ويدان شىعارىپ، حالىقتار اتىنان ءسوز سويلەپ ۇپاي جينايتىندار از ەمەس.زاڭ جۇزىندە ەلىمىزدە بىردە ءبىر قوعامدىق ۇيىمنىڭ، ساياسي پارتيانىڭ، ۇلت وكىلدەرىنىڭ، جەكە تۇلعالاردىڭ جانە اقپارات قۇرالدارىنىڭ  حالىق  اتىنان سويلەۋىنە قۇقى جوق ، ونداي قۇقىق تەك  سايلاۋ ارقىلى پرەزيدەنتكە عانا بەرىلگەن. ءبىز زايىرلى، دەموكراتيالىق مەملەكەت قۇرىپ جاتقان ەلدىڭ ازاماتى بولعان سوڭ زاڭدى مويىنداۋ بۇلتارتپاس مىندەت. قوعامدىق ۇيىمدار، ساياسي پارتيالار، باسقا دا سۋبەكتەر بارشا حالىقتار(ەتنوستار) اتىنان سويلەۋگە قۇقىلارىنىڭ جوقتىعى، ولار تەك مولشەرلى توپتىڭ عانا مۇددەسىن قورعايدى. قوعامدىق ۇيىمدار مەن پارتيالار ءوز مۇشەلەرىنىڭ، ۇلت(ەتنوس) وكىلدەرى تەك ناقتىلى ۇيىمداسقان توپ اتىنان عانا سولەۋگە قۇقىلى. وكىنىشتىسى، ءبىزدىڭ ەلدە الدە ءبىر ەتنوس وكىلى ءوزىنىڭ ەموتسياسىنا يە بولماي ايعايلاپ شىعا كەلسە، اقپارات قۇرالدارى، جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى ۇرەيلەرى ۇشىپ ولاردىڭ ارەكەتىنە توقتاۋ بولاتىن قادام جاساپ زاڭ شەڭبەرىندە باعا بەرۋدىڭ ورنىنا «ويباي، ۇلتارالىق قارىم - قاتىناستارعا كولەڭكە تۇسىرمەيىك، دەگەنى بولسىن» دەپ  قازاق حالقىنىڭ ار، نامىسىنا كەي كەزدەردە ءتىپتى مۇددەسىنە نۇقسان كەلتىرەتىن قادامدارعا بارىپ جاتادى. بۇل ەشقاندايدا كەڭپەيىلدىككە، ۇستامدىلىققا، پاراساتتىققا جاتپايدى. بۇل مەملەكەت قۇرۋشى حالقتىنىڭ كەلەشەگى مەن ابرويىنا نۇقسان اكەلەدى. ءبىر قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان سوڭ، الەمدەگى تاريحي قالىپتاسقان زاڭدىلىققا سايكەس، سول مەملەكەتتىڭ ۇلت مۇددەسىن ساقتايتىن ەرەكشەلىگى مەن شارتتارىنىڭ قاتاڭ ساقتالۋىنا بيلىك تارماقتارى جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس. ال، بىزدە وسى قاعيدانى ورىنداۋعا كەلگەندە بيلىكتىڭ قۇلىقسىزدىعى ورىن الىپ، قوعامدا كەيبىر ماسەلەلەردىڭ كەلەشەكتە شيلەنىسۋىنە جول بەرىلەتىنى دە بار.الەمدەگى قوعامنىڭ تاريحي دامۋ زاڭدىلىعىنا سۇيەنسەك  كەيبىر مەملەكەتتەردە ورىن الاتىن ەتنوسارالىق نەمەسە ازاماتتار اراسىنداعى تۋىندايتىن شيلەنىستەردى تەك بيلىك ساياساتىنىڭ جىبەرگەن قاتەسىنىڭ نەمەسە الدە ءبىر توپتاردىڭ ارەكەتتەرىنىڭ ناتيجەسى ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز. ياعني، قانداي دا بولماسىن ەتنوسارالىق قاتىناستارداعى تۋىنداعان كەلەڭسىز جاعدايلارعا ەشقاشان بىردە ءبىر حالىقتى كىنالاۋعا ءبولمايدى(تىپتى تۇمىستىق قارىم  - قاتىناستا باسقا حالىقتىڭ اتىنا  عايبات ءسوز ايتۋ ناداندىق), بۇنداي جاعدايلارعا اكەلەتىن تەك ساۋاتسىز ساياساتكەرلەر مەن پيعىلىندا تازالىق جوق ورەسى تار ادامدار. ۇلى جاراتقان، بارشا ادامداردى، حالىقتى تەڭ جاراتقان. ۇلتارالىق كەلەڭسىز جاعدايلارعا ەشقاشاندا حالىقتى كىنالاۋعا  بولمايدى، وعان بىلىكتىلىگى مەن تازالىعىنا كۇمان تۋدىراتىن بيلىكتەگىلەر، ساياساتكەرلەر جانە ناقتىلى ءبىر كوزدەگەن پيعىلى بار توپ كىنالى. سوندىقتان قۇلاعىمىزدان سۇيرەپ كەدەن وداعىنا كىرگىزگەن سوڭ، كەلەشەكتە تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتاپ قالۋدىڭ باستى قاعيداسى بيلىكتىڭ ۇلت مۇددەسىن قورعاۋدا ادالدىق، جىگەرلىلىك، بىلىكتىلىك پەن تاباندىلىق كورسەتۋى، ال ازاماتتاردىڭ ءبىلىمدى بولۋمەن قاتار، نەمقۇرايدىلىق پەن قۇلدىق مىنەزدەن ارىلىپ، ءور مىنەز، بەلسەندى بولۋى قاجەت. ولاي بولماعان كۇندە بابا جەرى، قازاق ەلى ازۋلىنىڭ اۋزىندا، تەگەۋرىندىنىڭ تابانىندا قالاما دەگەن ەل اراسىنداعى الاڭداۋشىلىق  كەلەشەكتە ۇرپاعىمىزدىڭ يىعىنا اۋىر جۇك ارتىپ جۇرمەسىنە كىم كەپىلدىك بەرە الادى. ءبىز كەرەمەتپىز دەپ وسى پىكىرمەن كەلىسپەيتىندەردىڭ تابىلاتىنىن بىلەمىن. ايتارىم، قوعامنىڭ دامۋ زاڭدىلىعى ساياسي ەليتالىق توپتاردىڭ قولىندا ەمەس، ويتكەنى ولاردىڭ عۇمىرى ءوز داۋىرىمەن شەكتەلەدى، ال كەلەشەككە ولاردىڭ ءامىرى جۇرمەيدى. ءومىر وزگەرىپ وتىرادى، تەك حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعاۋ تالابى وزەرمەيدى. حالقىنا ادال، كورەگەندى(اتاققۇمار، دۇنيەقۇمار ەمەس), ۇلتىنىڭ مۇدەسىن ءوز مۇددەسىنەن جوعارى قويا الاتىن، ەلى  ءۇشىن قۇربان بولۋعا دايار ادام عانا جول سالا الادى(كەمال اتاتۇرىك، جوۆاحارلال نەرۋ، دەن سياو پين سىياقتىلار).

شىعىستاعى سەپاراتيزم تۋدىرعان كەلەڭسىز جاعدايدىڭ كورىنىسىن ءبىر ماقالاعا سىيعىزۋ مۇمكىن ەمەس. ونى تەرەڭ زەرتتەپ، ساراپتاما جاساپ تاريح بەتىندە قالدىرۋ عالىمدار مەن جۋرناليستەردىڭ ۇلەسىندە بولار. وكىنىشتىسى، سول كەزدەردەگى وبلىستىق گازەتتەردىڭ قازاق تىلىندەگىسى بولعان جاعدايلار تۋرالى شىندىقتى جازۋعا بارمادى، جۇرەكسىندى، ال ورىس تىلىندەگىلەدىڭ ءبارى ارانداتۋشى توپتپاردىڭ جەلەۋىن كوتەرگەنى بەلگىلى. جانە دە تەك ءبىر تىلدەگى باسپالارعا سۇيەنىپ ساراپتاما جاساۋ ۇلكەن قاتەلىككە اپارادى. بۇلاي دەۋگە سەبەپ، وسىدان ەكى جىل بۇرىن  «التىنبەك سارسەمباەۆ قورى» كونفەرەنتسيا وتكىزىپ شىعىس قازاقستانداعى بولعان جاعدايعا باعا بەرۋگە تىرىسقان ەدى. بىراق بايانداما جاساعان قازاق ءتىلدى ازامات بولعان جاعدايدى تىڭداۋشىلارعا مۇلدە تەرىس جەتكىزىپ، ەشقانداي سەپاراتيستىككە قادام جاسالماعان دەگەنگە دەيىن باردى. بايانداماشىنىڭ ونداي كوزقاراسقا بارۋىنا، ونىڭ ماعلۇماتتاردى تەك ورىس ءتىلدى گازەتتەر مەن ازاماتتاردان العانى بەلگىلى بولدى. جانە ونىڭ سول كەزدەردە وسى كەلەڭسىز جاعدايدى توقتاتۋعا قاتىناسى بار ادامدارمەن مۇلدە كەزدەسپەگەندىگى، ءتىپتى سوندايلاردىڭ بولعانىن بىلمەيتىندىگى اشىلدى. وكىنىشتىسى، وسىنداي شالا زەرتتەۋلەر باسىلىپ، كەلەشەك ۇرپاق تاربيەلەۋگە پايدالاناما دەگەن الاڭداۋ تۋادى. تاعى ءبىر الاڭداۋشىلىق، ول كوپتەگەن ماعلۇماتتاردىڭ جوعالىپ كەتۋى دە مۇمكىن. مىسالى: وسكەمەن قالاسسىنداعى دەپۋتاتتار سوۆەتىنىڭ 1990 - 0991 جىلداردا  بىراز شاقىرىلۋدان تىس ۇيىمداستىرىلىپ اۆتونوميا ماسەلەسىن وتكىر تالقىلانعان سەسسيا حاتتامالارىنىڭ وبلىس مۇراجايىندا بولماي شىققانى كەزىندە شىعىس وڭىرىندە ورىن العان كەلەڭسىز جاعدايدى توقتاتىپ، ءوز ەرلىكتەرىمەن ەلىنىڭ نامىسىن، جەرىنىڭ تۇتاستىعىن قورعاپ، وتانىنىڭ ىشىنەن وتاۋ تىگەمىز دەگەندەردى تىزە بۇكتىرگەن شىعىستىڭ بارشا ازاماتتارىنا باس ءيىپ، اتتارى اتالماعان جۇزدەگەن ازاماتتاردان كەشىرىم سۇرايمىن. اللا بۇيىرتسا ەشكىمدە، ەش ۋاقىتتا ۇمىت قالماس.

سوڭى

بولات دۇيسەمبى،

رەسپۋبليكالىق «ۇلت تاعدىرى»

قوزعالىسىنىڭ باسقارما مۇشەسى

«اباي-اقپارات»