بۇگىن كىمنىڭ تۋعان كۇنى ەكەنىن بىلەسىز بە؟ ساليۋت اتىپ، وت شاشاتىن تۋعان كۇن وسى نەگىزى! بۇگىن - عالىم دوسكەن اتتى اعامىزدىڭ تۋعان كۇنى!!! اناۋ-مىناۋ ەمەس، الپىس جاسقا تولىپ وتىر. وسىلاي دەسەڭ ەلدىڭ دەنى «ول كىم؟» دەپ سۇرايدى. سۇرايتىن دا ءجونى بار. سەبەبى كۇللى قازاق ول كىسىنىڭ ىسىمەن كۇنىگە بەتپە بەت كەلەدى، بىراق ءتۇرىن ەشقاشان كورمەگەن. اتىن بالكىم ەستىدى، بالكىم جوق. بۇ دۇنيەنى دە پەندە ءتۇسىنىپ بولمايدى. كەيدە كوپ زاڭى كەرى اينالىپ تۇرادى. مىسالى: 2001-2006 جىلدارى «قازاقستان تەلە-راديو كورپوراتسياسىندا» جۇمىس ىستەگەن قازاق جۋرناليستەرىن جۇرت جاپپاي تانيدى. ساۋلە، قاسىم، بولات، نازيرا، راقات دەپ ەسىمدەرىن ەلدىڭ ءبارى جەتى اتاسىن ساناعانداي ساناپ بەرەدى. بىراق ولاردى وسى ىسكە باۋلىعان باسشىلارىن مۇلدە تانىمايدى. بالتانىڭ باسى ءاۋ باستا قاس شەبەردىڭ قولىنا تۇسپەسە ەدى، قارا تەمىر جەردە جاتىپ سۋ ءتيىپ، توت باسىپ ءشىرىپ كەتەر ەدى دەيدى سۋفيلەر. سول سياقتى ءبىر كەزدەرى قازاقستان تۆ ارناسى ارقىلى ەلگە جارىق شاشقان تانىمال تۆ جۇلدىزداردىڭ ءبارىنىڭ ارتىندا وسى سالانىڭ مايتالمان مامانى عالىم اعا تۇرعانىن ساناۋلى ادام بىلەدى. ەلدىڭ ەسىنەن تانىپ، الىگە دەيىن اسقان ساعىنىشپەن ەسكە الىپ، «شىركىن، سول كەزدەر-اي! ناعىز قازاقى كانال ەدى» دەپ تامسانىپ وتىراتىن التىن زامانى وسىلاي دۇنيەگە كەلگەن.

جۇمباق بەينە
سسسر كەزىندە «چتو؟ گدە؟ كوگدا؟» دەگەن تۆ حابار بولاتىن. سونى داۋسى ەرەكشە ۆوروشيلوۆ دەگەن كىسى جۇرگىزەتىن. سونىڭ ءتۇرىن سول كۇيى كورە الماي كەتكەم. پەردەنىڭ ارتىنا تىعىلىپ الىپ ويىندى قىزدىرۋشى ەدى. ەلدىڭ ەسىندە تەك داۋسى قالدى. ءتۇرى ەشكىمنىڭ ەسىندە جوق. عالىم اعا دا سونداي كىسى. قازاقستاننىڭ مادەني كەڭىستىگىنە ۇنەمى جان ءبىتىرىپ، ۇدايى جاڭا قان جىبەرىپ وتىرادى. بىراق ءوزىنىڭ قايدا وتىرعانىن ءومىرى بىلە المايسىڭ. بىراق اتتاپ باسساڭ عالىم اعانىڭ بولمىسىنان ءونىپ شىققان سۋ جاڭا مادەني ءونىم الدىڭنان جارق ەتىپ شىعا كەلەدى. بىردەن بىلەسىڭ. ساپاسىنا ۇڭىلسەڭ استارىندا «Made by Galim Dosken» دەگەن كورىنبەيتىن جازۋ تۇرادى. ادامدى تۇرىنە قاراپ ەمەس، ىسىنە قاراپ تانى دەگەن ءتامسىلدى وسى اعامنىڭ ىسىنە قاراپ ءتۇسىندىم. ءومىردى پروفەسسيونال دەڭگەيدە ءسۇرۋ دەگەن وسى انە!

يدەيا اۆتورى
ۇمىتپاسام 2002-ءشى جىل. ءبىر كۇنى جۇمىستا جينالىستا وتىرمىز. كانالدىڭ ءتۇسىن تاڭداۋ تۋرالى تالقى باستالدى. ءار كىم ءار ءتۇستى ايتىپ الەك. ءبىر كەزدە ءسوزدى اعانىڭ ءوزى الدى. ءبىزدىڭ كانال قوڭىر-سارى ءتۇستى بولۋ كەرەك. ورىسشا وحرا زولوتيستىي دەيدى. قازاق جۇرتىنىڭ ءتۇپساناسىنا وسى ءتۇس ابدەن سىڭگەن. الاش بالاسىنىڭ كوزى وسى تۇسكە كوبىرەك تۇسسە تاريحي جادى تەز ويانادى. سارىارقا دەگەن اتاۋ دا وسىمەن بايلانىستى. قازاقتىڭ دالاسى التىن سياقتى ساپ سارى بوپ جاتادى. التايداعى التىن اڭدار دا وسى تۇسپەن بىرىگىپ تۇر. سوندىقتان وسى تسۆەتكە توقتايىق. ال كوكتى ورىس، جاسىلدى وزبەك الىپ جۇرە بەرسىن. بىزگە سارىارقانىڭ ءتۇسى جەتەدى دەدى. وسىلايشا قازاقستان كانالى التىن سياقتى جارقىراپ شىعا كەلدى. مىنا يدەيا ميىما بارىپ تسەمەنت سياقتى قاتتى دا قالدى. 2013 جىلى ابزال قۇسپان «وتباسى حرەستوماتياسىنىڭ» ءبىرىنشى كىتابىن شىعارعاندا: «ساكە، كىتاپقا قانداي ءتۇس تاڭدايمىز؟» دەدى. مەن ساسقام جوق. تۋرا ءبىر كىتاپقا ءتۇس تاڭداۋدىڭ قاس شەبەرى قۇساپ، اتاقتى ادۆوكاتقا ماڭعازدانا قاراپ تۇرىپ: كوكتى نۇروتانعا بەر. جاسىلدى دىنشىلدەرگە بەر. ءبىزدىڭ كىتاپ سارىارقانىڭ ءتۇسىن تاڭدايدى. ونى ورىسشا وحرا زولوتيستىي دەيدى. قازاقتىڭ ءتۇپساناسىندا وسى تسۆەت جاتىر دەپ باياعى جينالىستا ەستىپ العان اڭگىمەنى توگىپ-توگىپ جىبەردىم. ادۆوكات اۋزى اشىلىپ وتىرىپ قالدى. ءمااا، ساكە، سەن پروستو گەنيسىڭ عوي، گەني! وسىنىڭ ءبارىن قايدان بىلەسىڭ؟-دەپ قۋانىشتان تالىپ قالدى. ادۆوكات پاقىر يدەيا اۆتورى عالىم اعا ەكەنىن قايدان ءبىلسىن!

مىنەز
مودەرن ادامنىڭ بەس قارۋى ساي بولسا دا جەڭىپ تۇرىپ جەڭىلىپ قالاتىن ءبىر سىرى بار. ول - مىنەزدىڭ جەتىسپەۋى. دۇشپاندارىڭ تور قۇرىپ جان-جاقتان قىسىمعا العاندا ايبات شەكپەي بەرىلە سالۋ. ايبات شەگىپ مىنەز كورسەتۋ كوپ جاعدايدا ەڭ شەشۋشى فاكتورعا اينالادى ەكەن. 2005 جىلدارى قازاق كانالىنىڭ ابىرويى عارىشتىق جىلدامدىقپەن اسقاقتادى. قازاق ءتىلدى ورتا راسىمەن دە تۆ ارنا ۇسىنعان جارىققا جانتالاسا ۇمتىلدى. سەبەبى عالىم اعا كەز كەلگەن حابارىن تەك لوگوسقا قۇردى. ياعني كەز كەلگەن جوباسىنىڭ ىشىندە ادامدى قالىڭ ۇيقىدان وپ-وڭاي وياتىپ الاتىن ترانستسەندەنتتى ساۋلە جاتادى. قازاق جۇرتىنىڭ ويانباۋىنا اسا مۇددەلى توپتىڭ سويىلىن سوعاتىن ارسىز كانالدار عالىم اعانىڭ اينالاسىنا ور قازا باستادى. كەز كەلگەن ءادىستى ارلانباي قولدانىپ ابىرويىن توگۋگە بارىن سالدى. ءبىر كۇنى انا وڭباعان كانالدىڭ ءبىر وپەراتورى كانالدىڭ كىرە بەرىستەگى حولىنا كەلىپ وزىنەن ءوزى بۇركەنىپ وتىرىپ الماسى بار ما. سالدەن سوڭ ارىپتەستەر شانتاج جاساپ جاتىر دەپ دۇرلىگىپ كەتتى. سويتسەم انا ەسالاڭ ءوزىن ءوزى تۇتقىنداپ، قاماپ قويىپتى. «مەنى مىنا جەردە قازاقستان كانالىنىڭ باسشىسى ەرىكسىز ۇستاپ وتىر» دەپ پوليتسيا شاقىرىپ، جارتى الەمگە جار ساپ وتىر. ءبارىمىز قۇر قاراپ تۇردىق. ءتىپتى مۇنداي كەزدە نە ىستەۋ كەرەگىن ەشكىم دە ۇققان جوق. ورتاداعى باسشىلار دا شاراسىز قالدى. پوليتسيا كەلىپ ىرىڭ-جىرىڭ بىتكەن سوڭ عالىم اعا كەلدى. ون شاقتى جىگىتتى ءتىزىپ قويدى دا ابدەن ۇرىستى. ءاي، جىگىتتەر، نامىس قايدا؟ انا قاڭعىباس وپەراتور نە ىستەپ ءجۇر مۇندا؟ نەگە ايداپ شىقپايسىڭدار؟ ءوز تەرريتوريالارىڭدى نەگە قورعامايسىڭدار؟ مەن سەندەرگە سەنىپ ءجۇرمىن عوي. ا، سەندەردىڭ وتىرىستارىڭ مىناۋ، تۇككە تۇرمايتىن تاراكاننان قورقىپ. نە قورقاتىنى بار؟ كامەرانى الدىر. تىكەلەي ەفيرگە قوس. قولىڭدا تۇر عوي ءبارى. سوسىن انا جىندىدان سۇرا. سەنى مۇندا كىم ۇستاپ وتىر؟ بار كەت ۇيىڭە دەپ. كەتپەسە ايتاسىڭ. ەسى اۋىسقان مىنا ءبىر جىندى ءوزىن ءوزى قاماپ وتىر دەپ. سوعان دا باستارىڭ جەتپەي مە؟ ەندى نە بولدى؟ انا ۇياتسىزدار كانالدارىنان ىسقىرتىپ وتىر ۇستىمىزدەن. ەكىنشى وسىنداي ىنجىق مىنەزدەرىڭدى كورمەيتىن بولايىن! – دەپ شىعىپ كەتتى.
ە، قايسىبىرىن ايتايىن، جىگىتتەر. بۇل ءوز كوزىممەن كورگەن ءبىر عانا وقيعا. ال ونداي قۇيتىرقى شانتاجدىڭ نەشەسى بولعانىن اعانىڭ ءوزى عانا بىلەدى. سونىڭ بارىنە تەرەڭ بىلىمنەن بولەك مىعىم مىنەزبەن دە توتەپ بەردى. سول مىنەزى قول استىنداعى جىگىتتەرگە كادىمگىدەي جۇقتى بىراق. شاكىرتتەرىنىڭ قاي قايسىسى دا شاماسىنا قاراي ۇلتتىق مايداندا ءالى شايقاسىپ ءجۇر.

الىستى كوزدەۋ
مەنىڭ ءبىر وقىمىستى قاينىم بار. شەت تىلىنەن كىتاپ اۋدارادى. كەيدە ساعاتتاپ سويلەگەندە اۋىزدىعا ءسوز بەرمەيدى. ونشا-مۇنشانى مەنسىنە بەرمەيدى. ءبىر بىلگىش ەندى تۇرعان. وتكەندە سول تەلەفون تولعاپ، رەسمي تۇردە مەنىڭ بۇرىنعى باسشىمدى مويىنداپ، شلياپاسىن شەشتى. جەزدە، - دەدى پاقىرىڭ داۋسى دىرىلدەپ. بۇگىن مەن ءسىزدىڭ عالىم دوسكەن دەگەن باستىعىڭىزدى تولىق مويىندادىم. مەملەكەتشىل، ۇلت قامىن جەگەن ناعىز اۋليە ەكەن!-دەدى سالتاناتتى اۋەزبەن. – ويباي نە بوپ قالدى ساعان اياق استىنان دەدىم. سويتسەم مۋزىكا تاريحىنا قاتىستى سۇبەلى ەڭبەكتى قازاقشاعا اۋدارىپتى. سونىڭ ىشىندە ياحۋدي جۇرتىنىڭ ەكى مىڭ جىل تەنتىرەپ كەتىپ، اقىرىندا اتا قونىسىنا قالاي ورالعانى تۋرالى دا تاريحتى دا وقىپتى. ەۆرازيا قۇرلىعىنا شاشىلىپ، ەكى مىڭ جىل ەزگىدە جۇرگەن ەلدە قايبىر ەس بولسىن. بارعان جۇرتىنىڭ انا ءتىلىن ۇيرەنىپ، اۋپىرىمدەپ جان باققان عوي ەۆرەيلەر. كوبى تسىگان قۇساپ توزىپ كەتكەن. كەيىن ءحىح عاسىردىڭ ورتاسىنان باستاپ ەۋروپادا بانكير ەۆرەيلەر كوبەيەدى. اقشا كوبەيگەن سوڭ اتا قونىسقا قايتۋ تۋرالى ءتۇرلى يدەيالار تۋادى. ۆەيتسمان دەگەن ءبىر پىسىق ياحۋدەي اتاجۇرتقا كوشۋ جايلى كونتسەپتسيانى جاساپ، تۋىستارىنا جاپپاي تاراتا باستايدى. بىراق باسىندا ءبارى ۆەيتسماندى مازاقتاپ كۇلگەن. ەسىڭ دۇرىس پا سەنىڭ؟ انا تىلىندە سويلەيتىن ءبىر دە ءبىر ەۆرەي قالمادى. كىم قاي ەلدە قالدى، سول ەلدىڭ تىلىندە سويلەپ ءجۇر. ولار قالاي بىرىگەدى؟ ءبىزدى بىرىكتىرەتىن يۆريت ءتىلى اتام زاماندا ۇمىتىلىپ كەتكەن. سوندىقتان مىنا دالباسا جوباڭا ۋاقىت پەن اقشانى قۇر بوسقا قۇرتپاي ونەتىن تىرلىكپەن اينالىس، اينالايىن دەگەن عوي. ۆەيتسماننىڭ ءۇمىتى ءۇزىلىپ كەتەر مە ەدى كىم ءبىلسىن، ەگەر تاعى ءبىر اقىلدى ەۆرەي شىعا كەلمەگەندە. مۋزىكا تاريحىن تەرەڭ بىلەتىن ءبىر مامان شىعا كەلەدى. ول ايتادى. تارىداي شاشىراپ، ەڭسەسى ەزىلىپ، ءۇمىتى ءۇزىلىپ، بولاشاعى كەسىلىپ، تىلىنەن اجىراپ، باسى بىرۋگەدەن ماقۇرىم قالعان ءبىزدىڭ حالىقتى ۇيىتاتىن ءبىر عانا فاكتور بار. سونى دەرەۋ قولعا الۋ كەرەك. ول – مۋزىكا! مۋزىكانى تۇسىنۋگە ءتىلدىڭ قاجەتى جوق. كوڭىل بولسا جەتىپ جاتىر. وح، دەيدى ۆەيتسماننىڭ جاقتاستارى. مىنە، تابىلعان اقىل. بۇرىن قالاي باسىمىز جەتپەگەن وسىعان؟! داۆاي، جيناڭدار بۇكىل ەۆرەيدىڭ ولەڭى مەن اۋەنىن. وسىلايشا اتام زامانعى زابۋر جىرلارىنان باستاپ، بۇكىل حالىق اندەرىن جيناپ، جاپپاي ناسيحاتتاۋ بەلەڭ الادى. ياھۋدەيلەردىڭ ءتۇپساناسىنىڭ تەرەڭ قاتپارىندا قالىپ كەتكەن ەلدىك سانا وسىلايشا ءيلاھي اۋەندەر مەن حالىق جىرلارى ارقىلى اقىرىنداپ تىرىلە باستايدى. ءتۇرلى تىلدە سويلەيتىن ءبىرىن ءبىرى مۇلدە تانىمايتىن، ۇقپايتىن ەۆرەيلەر ەسكى اۋەندەرى مەن ولەڭدەرىن تىڭداعاندا ەڭكىلدەپ وتىرىپ شاراپ ءىشىپ، ەمىرىنە وتىرىپ قۇشاقتاسىپ قوشتاساتىن بولادى. مۋزىكانىڭ كۇشىمەن ويانعان سايىن ولاردىڭ قۇدىستاعى اتاجۇرتقا، سۇلەيمەننىڭ حرامىنا قايتا ورالۋ دەگەن ارماندارى كۇن ساناپ جالىنداي بەرەدى. وسى ارمان اتام زاماندا ۇمىت قالعان يۆريت ءتىلىن قايتا تىرىلتەدى. تاياۋ شىعىستىڭ ادام بارمايتىن تاۋ-تاسىنىڭ اراسىندا قالىپ كەتكەن ەسكى ەۆرەي شالداردىڭ اۋزىنان ءتىل ماماندارى ەسكى ءتىلدى ۇيرەنە باستايدى. تاۋراتتاعى ەسكى سوزدەرىنەن جاڭا ماعىنا قۇراپ شىعادى. وسى ءىستىڭ بارىنە سەرپىن مەن ەكپىن بەرگەن كۇش - ءدىني اۋەندەرى مەن حالىق جىرلارى بولاتىن. وسىلايشا قاراپايىم مۋزىكادان باستالعان جوبا اقىرىندا جەڭىستى مارەسىنە جەتتى. 1948 جىلدىڭ 14 مامىرىندا يزرايل مەملەكەتى قۇرىلدى. ءوزىنىڭ تۋى، مەملەكەتتىك ءتىلى بار. وسىنداي تاڭعاجايىپ تارحتى تانىعان سوڭ عالىم اعانىڭ الدىندا باسىمدى ءيدىم. باسە نەگە ول كىسى مۇلدە كورىنبەي تەك مۋزىكا جيناپ كەتتى دەپ قويامىن. سويتسەم 20-30 جىلدىق ستراتەگيانى ويلاپ وتىر ەكەن عوي. وبشىم ەل بولامىز دەسەك ۇلتتىق مۋزىكا مەن ءدىني جىر قيسسا داستاندارعا وتە-موتە مۇقيات بولۋ كەرەك ەكەن. جويىلعان حالىقتى كۇلدىڭ ىشىنەن جيناپ الاتىن كۇشى بار ەكەن بۇل مۋزىكانىڭ دەپ ءسوزىن اياقتادى. ويناپسىڭ، سەن بالا، مەنىڭ باستىعىممەن! بۇدان بىلاي جەزدەڭنىڭ قانداي ادامنىڭ قول استىندا قىزمەتتە بولعانىن ءبىر ساتكە دە ەسەڭىنەن شىعارۋشى بولما. پونياتنو؟! - دەدىم. پونياتنو! - دەدى قاينىم.
ەندى تۇسىنىكتى بولعان شىعار. عالىم اعا 2002 جىلدان بەرى قازاق مۋزىكاسىن زەرتتەۋگە، زەردەلەۋگە، ارحيۆتەۋگە مول ۋاقىتىن ارناپ كەلەدى. «قازاقتىڭ مىڭ كۇيى»، «قازاقتىڭ مىڭ ءانى» دەپ باستالعان تۆ جوبالارى ءالى جالعاسىپ جاتىر. قازاقستاننىڭ ەڭ الىس ايماقتارىنداعى كۇيشى، ءانشى، جىرشىنىڭ ءبارىن الماتىعا اقشا بەرىپ الدىرىپ ستۋديادا سۋپەر ساپامەن جازىپ، ديسكى ەتىپ شىعارىپ، ماڭگىلىكتىڭ ساندىعىنا لاقتىرىپ جاتىر. «ياسساۋي» ۆوكالدى توبىنىڭ ساپالى اۋەنىن دە سول كىسىنىڭ ستۋدياسى ساقتاپ قالدى. نە ءۇشىن؟ سەبەبى انىق. بيلىكتەگى مارگينالدار قازاق ۇلتىن قۇرتۋعا شىنداپ كىرىسكەلى بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. بۇل جويقىن تاسجۇرەك ماشيناعا قارسى تۇرۋ مۇمكىن ەمەس. قيت ەتسەڭ شايناپ-شايناپ ولىگىڭدى تۇكىرە سالادى. بىراق ولار مۋزىكانىڭ الدىندا عانا دارمەنسىز. بۇل ماڭگۇرتتەر انا ءتىلىمىزدى قۇرتۋعا بار كۇشىن سالىپ باعۋدا. ەۆرەيلەر سياقتى بىرنەشە تىلدە سويلەيتىن، ءبىرىن ءبىرى مۇلدە تۇسىنبەيتىن تاراپقا ءبىزدى يتەرىپ اكەلە جاتىر. بىراق بولاشاقتى اللادان باسقا كىم بىلگەن؟ ءبىر كۇنى قازاق جۇرتى دا ەسىن جيناپ ويلانار. ءاي، بۇرىنعى ەلدىگىمىز قايدا دەپ. سول كەزدە تابان تىرەيتىن نۇكتە حالىق اۋەندەرى بولماق. ونى قايدان الاسىڭ ول كەزدە؟ عالىم دوسكەن دەگەن بولمىستىڭ التىن قورىنان الاسىڭ. ال ول قوردى جاساپ جاتقان بولمىستىڭ بيولوگيالىق جاسى الپىسقا كەلدى. ءبىر شەتىنەن قۋانىش ارينە. ءبىر شەتىنەن ءسال كوڭىلسىزدىك تۋعىزادى. وسى كىسى قارتايماسا ەكەن، قۋاتى كەمىمەسە ەكەن، اۋرۋ سىرقاۋ ول كىسىگە جولاماسا ەكەن، ءومىر جاسى مەيلىنشە ۇزاق بولسا ەكەن دەپ تىلەپ وتىراتىن قازاقتىڭ ءبىرى وسى كىسى. سەبەبى ول كىسى قازاق مۋزىكاسىن ءالى جيناپ بىتكەن جوق. ەكى-ءۇش نوتادان تۇراتىن اۋەن بولسا دا «كەيىن كەرەك بولادى» دەپ دەرەۋ دىبىسىن جازدىرىپ قورعا تاستاي سالادى. ەگەر ماعان عايىپتان تايىپ جەبىرەيىل پەرىشتە كەلىپ: «ءشانجارحان، مەنىڭ قولىمدا ادامدى جاسارتاتىن تاڭعاجايىپ ەلەكسير بار. بىراق جالعىز تامشى. بىراق ادامعا ىشكىزەسىڭ. تاڭدا» دەسە، ەش ويلانىپ جاتپاستان عالىم اعاعا ىشكىزەر ەدىم. ستۋديادا ءالى جازىلماعان قانشاما قازاق مۋزىكاسى بار دەسەڭىزشى. سولار كەزەك كۇتىپ ءموليىپ تۇرعاندا عالىم اعامىزدىڭ قارتايۋى اقىلعا سىيىمسىز سياقتى كورىنەدى. ول كىسىگە تەك جاسارۋ كەرەك.

ۇرلانعان يدەيا
ۇكىمەتتە مي جوعىن سول كەزدە انىق بىلگەم. قاشان كورسەڭ عالىم اعادان يدەيا ۇرلاپ كۇنەلتەدى تاياز مينيسترلەر. 2005-2006 جىلدارى اعامىز «ماڭگىلىك قازاقستان» دەگەن كونتسەپتسيا جاساپ شىقتى. ول يدەيانى ءبىرىنشى بىزگە ءسىڭىردى. سۇلتانماحمۇتتىڭ «الاش تۋى استىندا، كۇن سونگەنشە سونبەيمىز» دەگەن ولەڭىن دەۆيز ەتىپ العان. ەستەرىڭدە بولسىن. مەملەكەت، ۇلت ماڭگى تۇرعىسى كەلسە ماڭگىلىككە توتەپ بەرەتىن قۇندىلىقتىڭ تۇعىرىنا بارىپ بەكۋى ءتيىس. ال، قۇندىلىق اتاۋلى تەك مادەني كەڭىستىكتە ءومىر سۇرەدى. مەملەكەتتىڭ بۇكىل قۋاتى وسى مادەني قۇندىلىعىن قورعاۋعا جۇمسالادى. سوندىقتان باسقا-باسقا ءدال وسى مادەني مايداندا ماڭگۇرتتەرگە ءبىر قارىس جەردى بەرۋشى بولماڭدار. قازاقتىڭ ساناسىن وركەنيەتكە قاراي سۇيرەيتىن قانداي مادەني ءونىم بار، سونىڭ ءبارىن جاپپاي جيناڭدار. سوسىن اۋىز جاپپاي ناسيحاتتاڭدار. قازاق مەملەكەتى اقىر زامان بولىپ، كۇن اللانىڭ امىرىمەن شىعىستان ەمەس، باتىستان شىققاندا عانا جويىلاتىن بولسىن. وعان دەيىن دۇنيە تۇرعانشا ءبىزدىڭ ەل دە تۇرۋى كەرەك. مىنە، عالىم اعانىڭ قاسىندا جۇرسەڭ وسىنداي امبيتسياعا يە بوپ شىعا كەلەسىڭ. كورپوراتسياداعى بۇكىل ۇجىم وسىعان جابىلىپ جاتقاندا ەرتىسباەۆ دەگەن ماڭگۇرت شىعىپ ءبارىن قيراتىپ، كۇل تالقان ەتىپ جىبەرگەن. ءبىر كۇنى قاراسام انا شال «ماڭگىلىك قازاقستان» دەگەن يدەيانى ءوز اتىنان ايتىپ ابىروي جيناپ ءجۇر. بىراق ولاردىڭ كۇرەسكەنى بار بولسىن. ءبارىن تالان-تاراج قىپ يت-ءراسۋاسىن شىعاردى. تاماشا يدەيا ماڭگۇرتتەردىڭ كەسىرىنەن نيگيليزمگە ءىلىنىپ كەتە باردى.

كورپوراتيۆتى مۇددە
«قازاق تابيعاتىنان الاۋىز. ءومىرى باسى بىرىكپەيدى» دەگەن پىكىردىڭ دە دالباسا ەكەنىن، مانيپۋلياتسيا ەكەنىن، قازاقتاردى ىدىراتۋ ءۇشىن ءتۇپساناسىنا كاززاپتىقپەن ەگىلگەن ۋلى يدەيا ەكەنىن سول كەزدە ءبىلىپ قويدىم. ۇلت ۇيىسۋ ءۇشىن ۇلتقا تۆ ارقىلى ءتىل قاتىپ وتىرعان ۇلتشىل جۋرناليستەر جاماعاتى ايرانداي بوپ ۇيۋى كەرەگىن بىزگە جاقسىلاپ ۇقتىردى. اپتا سايىن بارلىق رەداكتورلاردى جيناپ الىپ «كورپوراتيۆتى مۇددە» دەگەن ءدارىس ءوتتى. كادىمگى ۇيدەگى اتا -انانىڭ بالاسىنا بەرەتىن ادەپ ساباعى دەرسىڭ. ۇجىمداعى ءبىر دە ءبىر اقپارات تىسقا شىقپايتىن بولسىن. بۇل ءبىزدىڭ ەكىنشى ءۇيىمىز. ءبارىمىز ءبىر وتباسىنىڭ بالالارىمىز. الاۋىز بولۋعا بولمايدى. ءبىر بىرلەرىڭدى وسىندا سىناڭدار. بىراق سىرتتا تىرس ەتكەن تەرىس اقپارات تاراتۋشى بولماڭدار. ءتىپتى ايەل، بالا-شاعاڭا دا ايتپا. ەلدىڭ ءىشى وسىنداي ۇساق-تۇيەك اڭگىمەنىڭ كەسىرىنەن ءىرىپ كەتەدى. مىسالى دەيدى دە نەشە ءتۇرلى تاريحتا بولعان قىزىق وقيعالاردى ايتىپ بەرەدى. باسىندا ءبىز وسىعان كۇلە قاراعانبىز. ولاي ەمەس ەكەن. ۇيرەتسە ادام ۇيرەنەدى ەكەن. انا يدەيا كادىمگىدەي ساناعا سىڭە باستادى. مىنەز-قۇلقى الۋان، وزدەرىنشە ءبىر ءبىر جۇلدىز بوپ جامان ۇيرەنگەن جۋرناليستەردىڭ ءبارى دە كورپوراتسيا مۇددەسى دەگەندە تاس ءتۇيىن بوپ جينالا قالاتىن جاعدايعا جەتتى. 2006 جىلى ءساۋىر ايىندا ەرتىسباەۆ دەگەن ماڭگۇرت عالىم اعانى قىزمەتتەن كەتىرگەندە وسى يدەياعا ادال بولعان 200-دەن اسا ارىپتەس ءبىر كۇندە ارىز جازىپ جۇمىستان كەتىپ قالدى. ودان بەرى 14 جىل ءوتتى. بىراق سول ۇيىمشىلدىق سەتىنەمەي ءالى تۇر. ارىپتەستەر سان-سالاعا تارالىپ كەتسە دە ءبىرىن ءبىرى قولداپ قۋاتتاپ وتىرادى. ءبىرىنىڭ جولىنا ءبىرى كەدەرگى بولمايدى. عالىم اعانىڭ قۇلاققا قۇيعان اۋىزبىرشىلىك يدەياسى كوكىرەكتە ءالى دە سايراپ تۇر. وسىعان قاراپ «ە، قازاق الاۋىز دەگەن گاپ ەكەن عوي. ىنتىماق تا وقۋمەن، توقۋمەن، شىڭدالۋمەن، شىنىعۋمەن كەلەتىن قالىپتى قۇبىلىس ەكەن عوي» دەپ عيبرات الدىم.

دوسكەن ءىنىم
2006 جىلدىڭ 22 كوكەك كۇنى تۇرىنەن ادام تۇرماق اڭ شوشيتىن مادەنيەتسىز مادەنيەت ءمينيسترى عالىم دوسكەندى قىزمەتىنەن كەتىردى. ونىڭ ارتى ۇلكەن داۋعا ۇلاستى. ول داۋ پارلامەنتكە دەيىن جەتتى. قارا ورىستار قازاق ءتىلدى كانالدى قيراتىپ قۇرتۋعا شىنداپ كىرىستى. مىنا بالەدەن قۇتىلماساق بۇكىل قازاقتىڭ ساۋاتىن اشىپ، رۋحاني وياتاتىن ءتۇرى بار دەپ شوشىپ -اق تۇردى. كۇش تەڭ ەمەستىن. ولار كوپ. بيلىك سولاردىڭ قولىندا. ولار اقىرى جەڭدى. تۆ ارناعا باسشى قىلىپ ءبىر ارسىز ماريونەتكالاردى اكەلىپ قونجيتا سالدى. وسىلايشا ويسىز، كۇلەگەش، ساۋىقشىل تۆ ارنا بۇكىل جۇرتتى قارا بالشىققا باتىرۋعا ءبىرجولا كىرىستى. مىنە ءدال وسىنداي تاريحي ساتتە تۋعان جەڭگەم كوكەك ايىندا ۇل تۋماسى بار ما! جىگىتتىڭ اتىن كىم قويامىز دەگەن ماسەلە كوتەرىلدى. ءبارى ءبىر اۋىزدان «مىنا قازاقتار مەن قاراورىستاردىڭ تەكە تىرەسى ەسىمىزدەن شىقپاسىن. تاريحتىڭ ءبىر اياۋلى ءساتى بولىپ ەستە قالسىن. ۇلدىڭ اتىن عالىم دوسكەننىڭ قۇرمەتىنە دوسكەن دەپ قويايىق» دەستى. تاماشا ەسىم دەستىك ءبارىمىز ءبىراۋىزدان جامىراپ. وسىلايشا ءىنىمنىڭ اتى دوسكەن بوپ شىعا كەلدى. قۇداي قالاسا، بولاشاقتا «ماڭگىلىك قازاقستان» دەگەن كونتسەپتسيانى سولار جالعاستىراتىن شىعار.

بەيساناداعى شاكارىم
عالىم اعا ءوزىن اباي تانۋشىمىن دەپ تە ايتادى. كەيدە اباي رۋحىمەن اسەرلەسكەندەي دە اسەر قالدىرادى. بۇل ارينە ميلليون قىرىنىڭ ءبىرى عانا. بىراق ماعان ول كىسى بەيسانالى تۇردە شاكارىم اتانىڭ رۋحىمەن ءومىر سۇرەتىن سياقتى كورىنەدى. نەگە دەيسىز عوي. سەبەبى:

الەمدى تۇگەل مەن كورىپ،
ەشكىم مەنى بىلمەسە.
مۇقتاجىم، ءناپسىم جوق بولىپ،
زيانىم جانعا تيمەسە!

-دەپ جىرلاعان ەدى شاكارىم اتامىز. اتامىزدىڭ وسى قاسيەتى بايقاتپاي بولمىسىنا ءسىڭىپ كەتكەن سياقتى. الەمدى تۇگەل كورىپ، رۋحاني، مادەني قىزىقتىڭ ورتاسىندا راقاتتانىپ ونەگەلى ءومىر سۇرەدى. بىراق ءوزىن تانىتۋعا، بىلدىرۋگە تيتتەي دە نيەتى جوق. دۇنيەنىڭ قىزىل-جاسىلى ميىنا كىرىپ تە شىقپايدى. جىل سايىن نەشە ءتۇرلى اداممەن ىستەس بولادى. وسى كۇنگە دەيىن عالىم دوسكەننەن قيانات كوردىم، اقىمدى جەدى دەگەن ءبىر پەندە كورسەم كوزىم شىقسىن. ەسەسىنە عالىم اعانىڭ قولداۋىمەن ءوسىپ- ونگەن تالاي مىقتىمەن داستارقانداس بولدىم. ءبارى دە ءدان ريزا. مەن دە ول كىسىنىڭ قول استىندا بەس جىل ىستەگەندە ون بەس جىلعا ەسەيىپ شىقتىم. ماتەريالدىق جاعدايىم جاقسى بولدى. بەس جىلدىڭ ىشىندە ماعان دا «ەلدىك سانا» دەگەن ەڭ قاسيەتتى ۇعىمدى «جۇقتىرىپ» ۇلگەردى. ال ونداي «دەرتتى» اقشاعا ساتىپ الا المايسىڭ. بۇل دەرت – وتە قىمبات تۇرادى. ونى عالىم دوسكەن سياقتى الىپتاردان عانا «جۇقتىرا» الاسىڭ.

رS: بۇ ءشانجارحان نەعىپ باستىعىنىڭ دەنساۋلىعىن ويلاپ، قايتا-قايتا وبەكتەپ كەتتى دەپ ويلاۋى مۇمكىن كەي كىسىلەر. ونىڭ دا سەبەبى بار. كەزىندە عالىم اعانىڭ جۇيكەسىنىڭ جۇقارىپ، تەزىرەك قارتايىپ، شاشىنىڭ اعارۋىنا كوپ سەبەپشى بولعاننىڭ ءبىرى مەنمىن. سەبەبى ول كەزدە سۇمدىق نادان ەدىك. بولاشاقتى راتسيونالدى جولمەن بولجاۋ دەگەننەن مۇلدە ماقۇرىم بولدىق. بۇيرىقتارىن قالاي بولسا سولاي ورىندادىق. ايتقان يدەيالارىنا ىلەسە الماي دالاقتاپ دالاعا شاپتىق. مىندەتتى تۇردە وقىپ شىعىڭدار دەپ بەرگەن كىتاپتارىنىڭ جارتىسىنان كوبىن سول كۇيى تۇسىنبەدىك. مەن سياقتى شابانداردىڭ كوزىن اشام دەپ ءجۇرىپ ءبىراز كۇشىن شاشىپ الدى. جاسارتاتىن ەلەكسير قولىما تۇسسە ەڭ ءبىرىنشى سول كىسىگە اپارىپ بەرەر ەدىم دەپ وتىرعانىمنىڭ ءبىر سەبەبى وسى، جىگىتتەر. مەيلى ەندى ەلەكسير تابىلار ءيا تابىلماس، بىراق ءسىز اۋىرماي، قارتايماي ۇزاااق جاساڭىزشى. سونىڭ ءوزى بىزگە قاشىقتان دۋح بەرىپ تۇرادى!

سانجار كەرىمبايدىڭ جازباسى

Abai.kz