تاعى دا جيرينوۆسكي. قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن ءام تاۋەلسىزدىگىن مويىندامايتىن رەسەيلىك شەنەۋنىكتەر كوشىن دۋمانىڭ دۇمشە دەپۋتاتى ۆلاديمير جيرينوۆسكي باستايتىنىن ءارىپ تانيتىن ءار قازاق بىلەدى.

ول - كرەملدىڭ اۋلاسىنداعى بايلاۋلى كوپ شاۋىلدەكتىڭ ءبىرى. ول - «ورىس الەمىنىڭ» جاقتاۋشىسى، ناسيحاتتاۋشىسى. ول - «سەنىكى راس» دەپ بەرسە، كۇندى باتىستان شىعارعىسى كەلەتىن قۋباس زانتالاقتىڭ ناق ءوزى. ەندىگى ەلەسى دە جوعالا باستاعان ەسكى وداقتان شىققان ەلدەردىڭ ەتەگىنەن تارتىپ، اياقتارىنان شالۋعا جانىقۇمار، ورىس، رەسەي ءشوۆينيزمىنىڭ ءبىر ءمۇيىزىن ۇستاپ جۇرگەن ناعىز كەراۋىز.

قازاقستاندى رەسەيدىڭ «ماڭگىلىك بودانى» دەپ، ەلدىڭ سولتۇستىكتىگىن رف قۇرامىنا قوسۋ كەرەكتىگىن ايتىپ الاشاپقىن بولىپ جۇرگەن جيرينوۆسكيدىڭ ءازىربايجان-ارمەنيا قاقتىعىسىنا قاتىستى «كومسومولسكايا پراۆدا» راديوسىنا بەرگەن مىنا سۇحباتى كەزەكتى تالقىنىڭ تاقىرىبىنا اينالدى.

راس. ۆلاديمير جيرينوۆسكيدىڭ وڭىردەگى تەرريتوريالىق قاقتىعىسقا ۇراندايتىن ارانداتۋ پىكىرلەرى اركەز قازاق قوعامىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ ءجۇر. قايبىر جىلدارى ونى «نون گراتا» تۇلعاسى دەپ تانىپ، قازاقستانعا اياق باستىرماۋ كەرەك دەگەن باستالامار دا كوتەرىلدى. الايدا، اركەز ءالدىنىڭ تورىنا ءتۇسىپ قالماۋ ءۇشىن، ءالىپتىڭ ارتىن باعاتىندار بۇل پروۆاكاتسيانى ەلەمەگەنسىپ كەلدى.

كەسىر ءتىلدى، كەمپىربەت، كرەملدىڭ كوكبەت ساياساتشىسى جيرينوۆسكيدىڭ بۇل جولى دەگەندەرىن دە ەلەمەي قويۋعا بولار ما ەدى... بىراق...بىراق ول - مەملەكەتتىك دۋمانىڭ دەپۋتاتى. ورىستاعى كەز كەلگەن ساياسي دودانىڭ الدىڭعى ۇشتىگىنە ەنەتىن، ەلدەگى ەڭ ءىرى پارتيالاردىڭ ءبىرى - لدپر پارتياسىنىڭ توراعاسى. رەسەي ساياسي بيلىگىنىڭ رەسمي وكىلى. سوندىقتان، ورىس بيلىگىنىڭ رەسمي وكىلىنىڭ وداقتاستار جايلى ويىن قازاقشاعا قوتارىپ بەرگەندى ءجون كوردىك.

سونىمەن، جۋىردا جيرينوۆسكي «كومسومولسكايا پراۆدا» راديوسىنا سۇحبات بەرىپتى. ءازىربايجان-ارمەنيا اراسىنداعى جانجالعا قاتىستى پىكىر ءبىلدىرىپتى. ءبىلدىرىپتى دە، «رەسەيدىڭ اسكەري بازالارى بولماسا، بۇكىل ورتالىق ازيا باياعىدا-اق، قىزىل قانعا بوگىپ وتىراتىن ەدى»، - دەپ سويلەپتى. جيرينوۆكسيدىڭ الگى ايتقاندارىن ورىس ءتىلدى Caravan.kz سايتى جاريالاپتى.

جيرينوۆسكي نە دەيدى؟ مىنە، قاراڭىز:

- ءازىربايجان وزدەرىن تۇركيا اسكەرى قورعايتىنىنا سەنەدى. ال، ارمەنيا ءوز اۋماعىنداعى ءبىزدىڭ اسكەري بازامىزدىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. قازىردىڭ وزىندە رەسەيدىڭ 201-ءشى بازاسى تاجىكستاننىڭ دۋشانبەسىنىڭ تۇبىندە تۇر.

جاقسى، ول ايماقتان اسكەري بازانى شىعارايىق. ءبارىن. بۇكىل تاجىكستان قانعا بويالادى. ودان كەيىن قىرعىزستان، وزبەكستان، وڭتۇستىك قازاقستان، تۇركمەنستاندا قان توگىس بولادى. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ اسكەر ورتالىق ازيا مەن قاپ تاۋىندا ورنالاسقان. دەمەك، ازىرگە رەسەي اسكەرى سول جەردە بولعاندا، ارمەنيا مەن تاجىكستان اراسىندا ۇلكەن سوعىس بولمايدى.

بىراق، ارانداتۋ سوزدەر ءجيى ايتىلادى. ماسەلەن، تاجىك-اۋعان شەكاراسىندا كۇن سايىن ەكى-ءۇش تاجىك شەكاراشىسى مەرت بولۋدا. سىزدەر بۇل تۋرالى بىلەسىزدەر مە؟ جوق! ال، ارمەنيا مەن ءازىربايجان شەكاراسىندا ءبىرىنشى رەت ادام قايتىس بولىپ ەدى، بۇكىل الەم شۋلاپ كەتتى. ال، تاجىكستان... باندىلار اۋعانستاننان ءوتۋ ءۇشىن كۇن سايىن تاجىك شەكاراشىلارىن ولتىرۋدە... حرونيكا... بۇل جەردە دە حرونيكا بولادى. ءبىر-بىرىنە وق جاۋدىرادى...

سوندىقتان ولار ويلانسىن! شاعىن مەملەكەتتەر جەكە-دارا ءومىر سۇرە المايدى. ولار ۇلكەن مەملەكەتتىڭ قۇرامىندا بولۋى كەرەك.

ءبىز ولاردى جاۋلاپ العان جوقپىز. ولار پاتشالىق رەسەي قۇرامىنا كىرۋگە وزدەرى سۇرانىپ كەلدى. بىزگە باكۋدى ەشكىم بەرگەن جوق. ءبىزدىڭ ەلشىمىز ءولتىردى. سوسىن يران شاحى «وتىنەمىن، سولتۇستىك ءازىربايجاندى الىڭىز...»،- دەدى. ياعني، ولار بىزگە ول جەردى پاتشالىق رەسەيدىڭ تەگەرانداعى ەلشىسىن ولتىرگەنى ءۇشىن وتەماقى رەتىندە بەردى. گۇرجىستان دا پاتشالىق رەسەيدىڭ اياعىنا جالىنىپ، جاتىپ الدى. ايتپەسە ولاردىڭ دا كۇنى بىتەر ەدى.  بىر بولىگى پارسىعا، ءبىر بولىگى تۇركياعا كەتتى. بۇل پاتشانىڭ قاتەلىگى. وعان: «مارتەبەلىم، كەرەك ەمەس»، دەپ ەسكەرتۋ جاسالدى...

ءبىزدىڭ ەل ۆارشاۆادان پورت-ارتۋرعا دەيىن بولدى. ۆارشاۆا قايدا، پورت-ارتۋر قايدا؟ بولشەۆيكتەر ءبارىن تاراتىپ بەردى. ءالى دە تاراتىپ جاتىرمىز. 

حاباروۆسكىدەگى شيەلەنىستىڭ ءبىر سەبەبى دە وسى. تاراباروۆ پەن ۇلكەن ۋسسۋري ارالدارىن قىتايلارعا بەردىك. ول جەرلەردە حاباروۆسكى تۇرعىندارىنىڭ ءۇي-جايلارى بولعان. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە ول جەرلەر رەسەيدىكى بولماي شىقتى. ال ەندى وسىعان كىم ريزا بولادى؟ ال، دامانسكي؟ ول جەردە ءبىزدىڭ جۇزدەگەن ساربازىمىز قايتىس بولدى. نە ءۇشىن؟ سوندىقتان بۇل شەكارا ماڭىندا تۇراتىن ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ ءال-اۋقاتى ءۇشىن دە ماڭىزدى، - دەپتى ۆلاديمير جيرينوۆسكي.

جوعارىدا ايتقانداي، قازاقستاندا تۋىپ، 18 جىل ءومىر سۇرگەن ۆلاديمير جيرينوۆسكي قازاقستاندى، قازاقتى، ورتالىق ازيا ەلدەرىن العاش رەت تىلدەپ وتىرعان جوق.

«قازاقستان دەگەن ەل ادامزات تاريحىندا بولماعان. مىنا وزبەكتەردە ەڭ بولماسا ۇرگەنىش، بۇحارا سەكىلدى قالالار بولدى. حاندىق بولدى. قازاقتاردا نە مەملەكەت، نە جەر بولعان ەمەس. قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وبلىستارىنىڭ بارلىعى دەرلىك ورىستىڭ جەرى»، دەپ سويلەگەن دە جيرينوۆسكي. قازاقتىڭ دومبىراسىن «ەكى ىشەك، ءبىر تاياق» دەپ مازاق ەتكەن دە جيرينوۆسكي. «قازاق ءتىلى دەگەن نە ءوزى؟ جازبا ادەبيەتى بولماعان ۇلتتا قايداعى ءتىل»، دەپ ءتىلىمىزدى تىلدەگەن دە سول جيرينوۆسكي. ايتا بەرسەك، بۇگىن بىتپەسپىز...

جيرينوۆسكي جاي ادام ەمەس. ول رەسەي بيلىگىنىڭ رەسمي وكىلى. ونىڭ سالا-قۇلاش سوزدەرىنە قانشا يرونيامەن قاراساق تا، رەسەيدىڭ رەسمي پوزيتسياسىمەن سايكەسۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرگەن دە ءجون!

سوندىقتان، قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە رەسمي سۇراۋ جىبەرۋى كەرەك ەدى. وكىنىشتىسى، اقوردا جاقتان ونداي رەاكتسيا بايقالعان جوق!

راس، سىرتقى ساياساتتاعى ساقتىق ماسەلەسىن تۇسىنۋگە بولادى. دەسە دە، قايسىبىر جىلى الەۋمەتتىك جەلىدە ورىس پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيندى سىنىپ سويلەگەن قازاقستان ازاماتىن قازاقستان سوتى 3 جىلعا سوتتاعانى ەستەرىڭىزدە بولار. ال قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ داۋدەي دەپۋتاتى قازاقتى، قازاقستاندى قانشا تىلدەسە دە توبىق جۇتقان ادامداي تىمىرايىپ، تۇك رەاكتسيا تانىتپاي وتىرۋى قانشالىق دۇرىس؟

انە، بۇ جولى: «ءبىز بولماساق، ورىستىڭ اسكەرى بولماسا، قازاقستان باياعىدا-اق، قانعا بوگىپ وتىراتىن ەدى»، - دەپتى. جيرينوۆسكي بۇگىنگى ايتقاندارىن ەرتەڭ دە، بۇرسىگۇنى دە ايتادى. ايتادى. ايتىپ قانا قويسا، كانى؟.. كرەملدىك كوپ ساياساتشىنىڭ «اۋليەسىنە» اينالعان جيرينوۆسكيدىڭ قاقالىپ-شالالىپ وتىرىپ وسى دەگەندەرىن كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى شىنعا اينالدىرعىسى كەلەتىندەر تابىلماسىنا كىم كەپىل؟

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz