مەن جانبولات مامايدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلىگى مەن ساياسي تۇلعا بولۋعا تالپىنعان ەرىك-جىگەرىن ءبىراز ۋاقىتتان بەرى بايقاپ كەلەمىن. 

ونىڭ باتىرلىعى، حالىققا جاناشىرلىعى قولداۋعا تاتىرلىق دەيتىن جۇرتتىڭ قاراسى از ەمەس سەكىلدى. ال، ونى بيلىكتىڭ نەمەسە باسقا ءبىر ساياسي كۇشتەردىڭ قولدان جاساپ قويعان جوباسى دەيتىندەر دە بارشىلىق.

ج. مامايدىڭ وپپوزيتسيالىق پارتيا رەتىندە، پارلامەنتكە بارىپ، قازىرگى بيلىكتىڭ باسقارۋ جۇيەسىن وزگەرتۋگە ىقپال جاسايمىن دەگەنى، ارينە، كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن ءسوز. دەموكراتيالىق قوعامدا ءبىر پارتيانىڭ ماڭگى بيلىك جۇرگىزىپ، وتىرا بەرۋى – قاۋىپتى جاعداي دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل جەردە جانبولات ماماي ما، الدە باسقا بىرەۋ مە، قالاي دا ءبىر وپپوزيتسيالىق پارتيانىڭ كەرەك ەكەنى، ونىڭ قازىرگى بيلىك پارتياسىمەن ءبىر ۇستەل باسىندا قاتار وتىرىپ، تەڭ دارەجەدە قىزمەت جاساعانى، باسەكەلەس بولعانى دۇرىس دەگەن ويدى جەتى جاستاعى بالادان جەتپىس جاستاعى اقساقالعا دەيىن ايتىپ جاتىر. 

مىسالى، تايۋاندى 28 جىل بيلەگەن جاڭكايشي ولگەننەن كەيىن، گومينداڭ (ۇلتتىق) پارتياسىنىڭ بيلىگىنە ونىڭ بالاسى جياڭ جىڭگو كەلەدى. جياڭ جىڭگو بيلىك تىزگىنىن قولىنا العان سوڭ، «ۇلتتىق كەڭەس» شاقىرىپ، «ۇقساماعان پىكىرگە قۇرمەتپەن قاراۋ كەرەك!» دەپ، ءوزى باستاپ، باسقا باسەكەلەس پارتيانىڭ بارلىققا كەلۋىنە جول اشتى. ءسويتىپ، تايۋان دەموكراتياعا بەت بۇردى. سونىڭ ناتيجەسىندە تايۋان ەكونوميكالىق جاقتان ۇشقان قۇستاي دامىپ، قىسقا مەزگىلدىڭ ىشىندە، ازيانىڭ ءتورت جولبارىسىنىڭ بىرەۋىنە اينالادى. جياڭ جىڭگو ولگەننەن كەيىن، بيلىككە باسقا پارتيا كەلدى. قازىرگە دەيىن، ەكى پارتيا كەزەك-كەزەك بيلىك جۇرگىزىپ، ناعىز كوپ پارتيالى بيلىك جۇيەسى قالىپتاستى. 

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىن قۇرۋى دا – سول ناعىز دەموكراتيالىق كوپ پارتيالىق جۇيەگە كوشۋدىڭ العاشقى قادامى دەپ تۇسىنۋگە بولادى. 

بىراق، مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم بۇل ەمەس، باسقا اڭگىمە.

جانبولات مامايدىڭ ىندەتتىڭ ءورشىپ تۇرعان كەزىندە  «4 تامىز اقوردانىڭ الدىنا جينالىپ، نەسيەلىك امنيستيانى تالاپ ەتەمىز!» -دەپ، جار سالعانىن تۇسىنە المادىق. 

مەن بۇل ۇندەۋدى ەستىگەننەن كەيىن، نە كۇلەرىمدى، نە جىلارىمدى بىلمەي وتىرمىن. 

ەگەر، ۇكىمەت 5.5 ميلليون ادامنىڭ كرەديتىن تۇگەلىمەن جومارتتىقپەن جاۋىپ تاستاسا، ءبىر قاراعاندا، ارينە، كەرەمەت جەڭىلدىك بولارى داۋسىز!

مەن دە كرەديت ارقالاعاندارىڭ قاتارىندامىن. 

بىراق، بۇل مۇمكىن با؟ 

بۇنداي قيىن جاعدايدا ۇكىمەت كرەديتتى قايداعى اقشامەن جاۋىپ بەرەدى؟ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ بيلىككە كەلگەننەن كەيىنگى 300 مىڭ تەڭگەدەن تومەنگى كرەديتتى كەشىرگەنىنە، ميلليونداپ كرەديت ارقالاپ وتىرعان ءبىر ءبولىم حالىق تۇسىنىستىكپەن قارادى. ەگەر، وسى جولى جانبولات مامايدىڭ  باستاماسىنىڭ ءبىر بولەگىن قاناعاتتاندىرىپ، جانە دە الدىنعى جولعىداي،  بەلگىلى شەكتەن تومەنگىلەرىن جاۋىپ، قالعانىن جاپپاسا، ميلليونداپ كرەديت ارقالاپ، جانىن جانعا ۇرىپ جۇمىس ىستەپ وتىرعاندار ءۇشىن ادىلەتسىزدىك بولماي ما؟!. 

ال، ۇكىمەت بۇكىل حالىقتىڭ كرەديتىن جاۋىپ بەرۋى مۇمكىن بە؟ 

ارينە، مۇمكىن ەمەس! 

كرەديتتىك امنيستيا دەگەن ويىنشىق ەمەس! 

ول – ءبىر ءبولىم حالىقتىڭ اقشاسىن، ەندى ءبىر ءبولىم حالىققا ءبولىپ بەرۋ دەگەن ءسوز. مەيلى، ول اقشا «ۇلتتىق قوردان» بوساتىلسىن، مەيلى ۇلتتىق بانكتەن باسىپ تاراتىلسىن، ونىڭ بارلىعى حالىقتىڭ قان تەرىنىڭ بوداۋىنا كەلگەن اقشا. 

«ۇلتتىق قوردا» اقشا بار ەكەن دەپ، وتىز جىل جيناعان اقشانى ءبىر ىندەتپەن تاۋىسساق، ەرتەڭگى كۇنى شەتەلدەن تاۋاردى نەمەن ساتىپ الامىز!؟ 

جانە دە داعدارىس بولسا شە؟ 

ەگەر، ۇلتتىق بانكتەن اقشانى باسىپ كرەديتتى جاۋىپ بەرسە، ەرتەڭگى كۇنى تەڭگەمىز قۇنسىزدانىپ، زات باعاسى شارىقتاپ كەتسە نەنىڭ كۇنىن كورەمىز؟!! 

قازىردىڭ وزىندە مەملەكەتتىڭ قارجىلىق دەفيتسيتى ساقتىق شەك ءجىو-ءنىڭ 3%-نا جەتۋگە از-اق قالدى. قارجىلىق دەفيتسيتىنىڭ كوپتىگىنەن ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداقتا كوش باستاپ تۇرمىز.

تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى يندەكسى 11%-عا باردى.

زات باعاسى كۇننەن كۇنگە ءوسىپ جاتىر. 

ويتكەنى، تۇتىنۋ باعا يندەكسى ۇقساس مەزگىلدەن 7% ارتقان (قالىپتى جاعدايدا 3%-دان تومەن بولۋعا ءتيىستى).

ميلليارتتاعان اقشالاردىڭ بارلىعى «ۇلتتىق قوردان» ءبولىنىپ جاتقان جوق. ونىڭ ءبىر ءبولىمى «ۇلتتىق بانكتەن» كەلەدى. تومەندە ۇلتتىق بانكتىڭ ءبىر جىلدىق «اقشا بازاسى جانە كەڭ اقشا ماسساسىنىڭ اگرەگاتتارى» دەگەن كەستەگە قاراڭىز. 

مۇندا بىزگە قاجەتتىسى M3, ياعني اينالىمداعى جالپى اقشانىڭ ماسساسىنىڭ ارتۋ جاعدايى.

(كەستەدەگى اقشانىڭ بىرلىگى ميلليون دوللار، ۇلتتىق بانك سايتىنان الىندى)

بيىل باسىلعان اقشانىڭ سانى اقپان ايىنان باستاپ ارتقان. 

الدىنعى ايعا قاراعاندا، ناۋرىزدا جالپى اينالىمداعى اقشانىڭ (M3) ماسساسى 8.6% ارتقان. ياعني، بۇدان ناۋرىزدا بولىنگەن تەرليونداردىڭ اسپاننان جاۋماعانىن، ۇلتتىق بانكتىڭ اقشا باسقىش ماشيناسىنان شىعىپ وتىرعانىن كورەمىز. ەكونوميكانىڭ زاڭدىلىعى بويىنشا، ءجىو قۇنىنان ارتىق باسىلعان اقشا ەكونوميكانىڭ جاندانۋىنا سەرپىن بەرگەنىمەن، زات باعاسىنىڭ ءوسۋى مەن اقشانىڭ قۇنسىزدانۋىنا اپارىپ سوعادى. 

سوندىقتان، ناۋرىزداعى زات باعاسىنىڭ كۇرت ءوسۋى مەن تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى زاڭدى قۇبىلىس.

ەگەر، جانبولات مىرزانىڭ باستاۋىمەن، حالىق بيلىككە «كرەديتتىڭ ءبارىن ءسوزسىز جاۋىپ بەر!» - دەپ، جەر تەپكىلەپ، اقوردانىڭ الدىنا جاتىپ السا، ولاردىڭ داۋىنا «قۇلاق اسقان» ۇكىمەت ۇلتتىق بانكتىڭ ماشيناسىن ءبىر ەكى اينالدىرىپ جىبەرىپ، بارلىق نەسيەسىن جاۋىپ بەرە سالۋى مۇمكىن. 

بىراق، بۇنىڭ كەيىنگى زاردابىن كىم تارتادى؟ 

ارينە، ەڭ الدىمەن، جانبولات ماماي قامىن جەپ جۇرگەن بەيشارا قاراپايىم حالىق، كۇن كورىسى تومەن كەدەي-كەپشىكتەر! زات باعاسى قىمباتتاعاننان كەيىن، ولار قارىزعا بەلشەسىنەن قايتا باتادى. 

بۇل – نارىقتىق ەكونوميكانىڭ زاڭدىلىعى!

قازىرگى تاڭدا، بيۋدجەتتە ارتىق اقشا جوق. بيۋدجەت تاپشىلىعى كورىنە باستاعالى ءبىراز ۋاقىت بولدى. ەندى حالىققا قارىزعا قۇندى قاعازدار تاراتپاسا، ۇكىمەتتىڭ ۇلتتىق بانكتەن جىرتىڭداتىپ اقشا الا بەرۋىنە كەلمەيدى. «ۇلتتىق قوردى» دا ءىشىپ-جەپ، ءبىر جەرگە اپاردىق. وعان دا قايتا-قايتا قول سالا بەرۋگە بولمايدى. 

سوندىقتان، قازىر تەك «تارتا جەپ، تاي قالدىرۋدان» باسقا جول جوق. وسى ىندەت اياقتاعانعا دەيىن، تابانىمىزدى جالاساق تا ەپتەپ كۇن كورەمىز. 

باسقا قادامعا بارۋ – ەل-جۇرتتى تەنتىرەتىپ، ەلىمىزدىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا تۇسىرۋدەن باسقا تۇك ەمەس. 

قۇرمەتتى جانبولات مىرزا! 

ەگەر، ءسىز شىنىمەن ەلدىڭ پاتريوتىمىن دەپ، ەلدىڭ اماندىعى مەن جۇرتتىڭ تىنىشتىعىن ويلاساڭىز، بۇنداي قيىن كەزدە «كرەديتىڭ جابىلادى!» دەپ، حالىقتى دۇرلىكتىرمەڭىز! 

مەملەكەت – وسى حالىقتىڭ مەملەكەتى. ونىڭ ءبىر جىرتىعىن جامايمىن دەپ، ەكىنشى بالاعىن دال-دۇل ەتۋدەن ساقتانعان دۇرىس!

كەرىسىنشە، باسقا ورەلى ويىڭىز بولسا، ءتيىمدى ۇسىنىسىڭىز بولسا، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا ۇسىنىپ، ەل جۇرتتى وسى قىسپاقتان امان-ەسەن الىپ شىعۋعا ات سالىسىڭىز! 

باسقالارىن بىلمەيمىن، ءسىز سەكىلدى جاس ساياسي ليدەردىڭ قاتەلەسۋگە قاقىسى جوق. 

ەربوسىن نۇرمۇحانۇلى،

ەكونوميست، كاسىپكەر

Abai.kz