ەگەمەندىككە، ازاتتىققا - 20 جىل! «اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعان كۇن»،- دەپ بارىنە جار سالساق تا كەشەگى بۇلىڭعىر ساياساتتىڭ - ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ شەڭگەلىنەن تشىعا الماي كەلەمىز. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 20 جىل بولسا دا، اتا-تەگىمىزدەگى «-وۆ»، «-ەۆا»، «ين»، «ينا»، «ەۆيچ»، «وۆيچ» دەگەن جالعاۋلاردان قۇتىلا المادىق. وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى-سەكسەنىنشى جىلدارى نەمەسە تۋىلعالى بەرى اتى-ءجونىن ورىسشا جازعىزىپ العان، يا بولماسا تولقۇجات العان كۇننەن باستاپ تەگىنىڭ ورىس تىلىندە جازىلعانىن كورىپ كەلگەن ادامداردىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ اتى-ءجونىنىڭ قازاقشا جازىلۋىن وعاش كورەتىندەر بارشىلىق. بۇل - بۇگىنگى ءومىردىڭ، قازىرگى قوعامنىڭ شىندىعى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن،  بىرنەشە جىلدىڭ كولەمىندە قازاق ازاماتتارى اتى-ءجون جازۋدىڭ ۇلتتىق ۇلگىلەرىنە كوشە باستادى. ادام تەگىندەگى قوسىمشانى الىپ تاستاۋ «ناۋقانى» باستالىپ، سانگە اينالدى.  كەشەگى قانداستارىمىز «وۆ»، «ەۆ»-ءسىز وتانىنا ورالىپ جاتتى. اتا-تەك جازۋدىڭ بەلگىلى ءبىر ءداستۇرلى ۇلگىسى بولماسا، باسقا ەل تۇگىلى ءوزىمىزدى ءوزىمىز مويىنداماي قالۋىمىز مۇمكىن. قازىرگى اتا-تەكتەرىمىزدەگى جۇرناقتار مەن نەبىر اففيكستەر كوپتەپ ەسىمدەرىمىزگە تۇراقتاپ الدى. ونىڭ العاشقىسى  الى كۇنگە ايىرىلماي كەلە جاتقان «-وۆ، ەۆ، وۆا»-دان باستاپ،  كەشەگى ورىستىڭ «-ين، ينا» قوسىمشاسىن قوسىپ جازۋ، ءالى دە ازايار ەمەس. جالپى ول جالعاۋلاردىڭ ۇلتتىق ساناعا اسەرى  قاتتى ءتيىپ جاتىر. ۇلتتى ارينە،  ءاربىر ادام جان جۇرەگىمەن سۇيە ءبىلۋ قاجەت. سوندا دا ۇلتتى ايعاقتايتىن سانا، تەگىمىزدە جاتىر ەمەس پە.

ەگەمەندىككە، ازاتتىققا - 20 جىل! «اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعان كۇن»،- دەپ بارىنە جار سالساق تا كەشەگى بۇلىڭعىر ساياساتتىڭ - ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ شەڭگەلىنەن تشىعا الماي كەلەمىز. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 20 جىل بولسا دا، اتا-تەگىمىزدەگى «-وۆ»، «-ەۆا»، «ين»، «ينا»، «ەۆيچ»، «وۆيچ» دەگەن جالعاۋلاردان قۇتىلا المادىق. وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى-سەكسەنىنشى جىلدارى نەمەسە تۋىلعالى بەرى اتى-ءجونىن ورىسشا جازعىزىپ العان، يا بولماسا تولقۇجات العان كۇننەن باستاپ تەگىنىڭ ورىس تىلىندە جازىلعانىن كورىپ كەلگەن ادامداردىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ اتى-ءجونىنىڭ قازاقشا جازىلۋىن وعاش كورەتىندەر بارشىلىق. بۇل - بۇگىنگى ءومىردىڭ، قازىرگى قوعامنىڭ شىندىعى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن،  بىرنەشە جىلدىڭ كولەمىندە قازاق ازاماتتارى اتى-ءجون جازۋدىڭ ۇلتتىق ۇلگىلەرىنە كوشە باستادى. ادام تەگىندەگى قوسىمشانى الىپ تاستاۋ «ناۋقانى» باستالىپ، سانگە اينالدى.  كەشەگى قانداستارىمىز «وۆ»، «ەۆ»-ءسىز وتانىنا ورالىپ جاتتى. اتا-تەك جازۋدىڭ بەلگىلى ءبىر ءداستۇرلى ۇلگىسى بولماسا، باسقا ەل تۇگىلى ءوزىمىزدى ءوزىمىز مويىنداماي قالۋىمىز مۇمكىن. قازىرگى اتا-تەكتەرىمىزدەگى جۇرناقتار مەن نەبىر اففيكستەر كوپتەپ ەسىمدەرىمىزگە تۇراقتاپ الدى. ونىڭ العاشقىسى  الى كۇنگە ايىرىلماي كەلە جاتقان «-وۆ، ەۆ، وۆا»-دان باستاپ،  كەشەگى ورىستىڭ «-ين، ينا» قوسىمشاسىن قوسىپ جازۋ، ءالى دە ازايار ەمەس. جالپى ول جالعاۋلاردىڭ ۇلتتىق ساناعا اسەرى  قاتتى ءتيىپ جاتىر. ۇلتتى ارينە،  ءاربىر ادام جان جۇرەگىمەن سۇيە ءبىلۋ قاجەت. سوندا دا ۇلتتى ايعاقتايتىن سانا، تەگىمىزدە جاتىر ەمەس پە.  جادىرا قاجىعاليەۆا، ەردوس بەركىنباەۆ، ەربول سارمۋرزين... ت.ب. «وۆ»، «ەۆ»، «ين» جۇرناقتارى ارقىلى جاسالعان ەسىمدەردى تىزبەكتەي بەرۋگە بولدى.  بۇل جۇرناقتار ازداي ولاردىڭ ۇستىنەن جاماۋىن جاماعانداي، وزگە جات  ەلدەردىڭ لينگومادەنيەتىنىڭ ەلىكتەۋ جۇرناقتارى كەلىپ قوسىلدى. پارسى تىلىنەن الىنعان «-ي» جۇرناعىن قوسۋ  ارقىلى نۇرلان ورازي، نۇرلان مۇراتي. اراب تەگىندە تۋعان جەرىن كورسەتۋ ۇلگىلەرى دە قاپتاپ كەتكەن. اكىم تارازي، تۇڭعىشباي ءال-تارازي. كەيىن ورىستىق ۇلگىدەگى سياقتى، تۇرمىسقا شىققان قىز ءوزىنىڭ تەگىنە، كۇيەۋىنىڭ تەگىن قوسىپ جازۋ كەزدەسىپ جاتادى. سونداي-اق «كەلىنى» ءسوزىن قوسىپ جازۋ، ايجان ايتبايكەلىنى، «اۋلەت» ءسوزىن جالعاپ جازۋ، امانعازى ساتتىمۇرات اۋلەتى، سايران باكەن اۋلەتى، وعان قوسا «نەمەرەسى»، «ۇرپاعى»  سوزدەرىن جازۋ سانگە اينالعان ماعجان ايدار نەمەرەسى، بەكەن نازار ۇرپاعى، جانە دە «تەگى» دەگەن ءسوزدى قوسىپ جالعاۋ نۇرلان احمەتتەگى، نەمەسە ەشقانداي قوسىمشاسىز ەدىلحان ءومىرتاي، ەربولات قۋاتبەك،  سياقتى ۇلگىلەردى دە كەزدەستىرىپ جاتامىز. مىنە، وسىلاردى بايقاي وتىرىپ، ءبىز قازاقتىڭ اتا-تەگىنىڭ بىرىزدىلىگى قالىپتاسپاعانىن كورەمىز. الايدا  بۇل بىرىزدىلىكتىڭ قالىپتاسپاعانىنىڭ كەرىنەن اتى-ءجون جازۋ اۋىزدىقسىز كەتتى. ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى اسىرا سىلتەپ، «تەگى»، «ۇلى»، «نەمەرەسى»، «كەلىنى»، «ءۇبىرى»، «ۇرپاعى» دەگەن جۇرناقتاردى دا قوسىپ جاتىر.  جالپى بۇل جاعى ەندى قيسىنسىز. ءتولتۋما تەگىمىزدە بىرىزدىلىك قاجەت. ماناعى جۇرناقتار، سوزدەر بۇگىنگى تاڭدا قازاق قوعامىندا تەگىمىزدە كوپتەپ مولايىپ بارا جاتقان جۇرناقتار، سوزدەر. بۇل دا بىزگە نەگىزسىز، جات جۇرناقتار سياقتى. وزگە ەلدىڭ لينگومادەنيەتىنە ەلىكتەۋدىڭ قاجەتى جوق. سوندىقتان اتا-تەگىن جازۋدىڭ تەك ءبىر عانا «ۇلى»، «قىزى» نەمەسە تەك اتى-ءجونىن جازۋ سەكىلدى ۇلگىسىن قولدانعان ءجون سياقتى. ماسەلەن ۇلت ساردارى، جاناشىرى، الاشوردا كوسەمى ءاليحان بوكەيحان ۇلكەن ماسەلە ەتىپ كوتەرىپ، ءبىرىنشى جالپىقازاق سەزىندە: «قازاق اتى-ءجونىن ورىس حالقىنا ەلىكتەپ، «-وۆ، -ەۆ» دەپ جازۋ توقتاتىلسىن! بۇدان بىلاي قازاق ازاماتتارى ءوز اتى-جوندەرىن ۇلتتىق داستۇرمەن اباي قۇنانبايۇلى دەگەن سياقتى جازدىرسىن، ءبىز دە احمەت بايتۇرسىنۇلى، ءاليحان بوكەيحانۇلى بولايىق!» دەگەن ۇلاعاتتى ۇسىنىس جاسايدى... ارينە، الاش يدەياسى - ۇلتتىق يدەيا. ول ۇلت بولۋ جولىنداعى ۇلى مۇراتتارعا جول سىلتەگەن ۇلتتىق يدەيا. اتتەڭ، سول كەزدەگى الاشوردانىڭ رەفورمالارى ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ قياناتىنا ۇشىراماعاندا، ءبىز ءوزىمىزدىڭ ءتول تۋما تەگىمىزدىڭ سيپاتىندا جۇرەر مە ەدىك. دۋلات امانجولۇلى، ەركەبۇلان ەلەۋسىزۇلى، نازەركە سلانبەكقىزى... ءبارى وسىلاي بولار ما ەدى.  سوندا ءبىزدىڭ ۇلتتىق رۋحىمىز الدە قايدا جوعارى بولار ما ەدى...

ال ەندى كەشەگى سولاقاي ساياساتتىڭ قانى تامىپ تۇرعان زاماندا قازاق ءوز اتى-ءجونىن قازاقشا جازباق بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى تەگىن ايتۋدان قورىقتى. قۇجاتقا اتى ورىسشا جازىلعان تۇتاس ۇلت سولايشا تاۋەلسىزدىك العانشا ىشتەن تىنىپ، ءوزىنىڭ زاتى قازاق ەكەنىن ايتا دا الماي كەلدى.  سول تۇستا ءبىر تاڭعالارلىعى، كسرو-نىڭ قۇرامىنا ەنگەن 15 رەسپۋبليكانىڭ ىشىندە سانى از بولسا دا گرۋزيندەر «كالا-دزە، ساكا-شۆيلي» دەگەن وزدەرىنىڭ ۇلتتىق ۇلگىسىنەن ايىرىلماپتى. سول سياقتى ارمياندار دا وزدەرىنىڭ «پەتروس-يان» «دجيگەرحان-يان»دەگەن ءتول تەگىن ساقتاپ قالدى. ال بىزشە «ۇلى»، «قىزى» دەگەندى ساقتاپ قالا الامادىق.  وزىمىز ەرىكتى تۇردە «-وۆ، -ەۆتى» تاڭداپ الدىق. ال سول تۇستا قىلىشىنان قان تامعان سول كەڭەستىك داۋىردە دە ەشكىمنەن قايمىقپاي، ءوز تەگىن تازا قازاقشا جازدىرعان باۋىرجان مومىشۇلى كىمنەن قورىقتى، كىمنەن قايمىقتى...

بۇگىندە كوپتەگەن ۇلتتاردىڭ وزىندىك تەكتەرىنىڭ جۇرناقتارى بار. تۇرىكتەر «-وعلى» جالعاۋىن جالعاسا، كورەي حالقى پاك، لي، تسوي، يۋن دەگەن قىسقاشا تەگىن جازادى. وسى ورايدا ءبىز «ۇلى»،  «قىزى» دەگەن ۇلگىنى ەنگىزەتىن بولساق، ءبارى دە تۇسىنىكتى بولار ەدى. تامىرىمىزعا جارماسىپ العان ورىستاندىرۋ ساياساتىنان ارىلا الماساق تا، قازاقتىڭ كوشى ءتۇزۋ. ۇلتتىق اتى-ءجون جازۋ جۇيەسى تۇبىندە قولدانىسىنا ەنەر. ول ءۇشىن ءبارىمىز نەمقۇرايلىقتان اۋلاق بولۋىمىز شارت. «ەل بولام دەسەڭ بەسىگىڭدى تۇزە» دەمەكشى، الدىمەن ءوز ءتىلىمىزدى بوتەن جالعاۋلارسىز، ەش شۇبار سوزدەرسىز تازا مەڭگەرگەن ۇلى تىلەردىڭ قاتارىنا جەتكىزەيىك.

«اباي-اقپارات»