ۇلى وركەنيەتتى مادەنيەتىمىزدىڭ بويىمىزعا سىڭىرە بىلگەن ءتالىم-تاربيەسىنىڭ ءمانى سالت-داتۇرىمىزدە پايدالانىپ جۇرگەن اشەكەي بۇيىمدارىندا دا بۇلتارتپاس ۇلگى بولعان. الدىمەن تۇرمىس-تىرشىلىكتە قولدانىس تاپقان نازىك ناقىشتار كوشپەلى حالىق مادەنيەتىنىڭ ۇلگىلەرىن جازۋسىز، سىزۋسىز اۋىزەكى ونەر تۋىندىلارى ارقىلى، ويۋ-ورنەك، زەرگەرلىك بۇيىمدار ارقىلى نازىك تە ادەمى جەتكىزە بىلگەن. جازۋ-سىزۋسىز-اق ەتنيكالىق ايادا كوشپەلى ەلدىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن تۋدىرعان قىرۋار مادەنيەت مۇراعاتتارى دەرەكتەمەلىك بايلانىس جۇەسىنەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن كىندىگىن ۇزگەن ەمەس.

ءتۇپ-تامىرى سوناۋ ارىدە جاتقان زەرگەرلىك ونەر ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ تاريحىندا وزگەشە ورىن الادى. قازاق قولونەرىنىڭ باسقا تۇرلەرىنە قاراعاندا زەرگەرلىك ونەردىڭ جاسالۋىنداعى ءبىر ەرەكشەلىگى ونىڭ كاسىپتىك سيپاتىنا بايلانىستى زەرگەرلىك بۇيىمداردى جۇرت كوپ تۇتىناتىن بولعاندىقتان بۇل ونەر كوپ ءورىس العان. سول زامانداعى ءدىني ۇعىم بويىنشا ءتىل-كوزدەن ساقتايدى، ءارتۇرلى پالە-جالادان قورعاپ جۇرەدى دەگەن ۇعىممەن بويتۇمار بولاتىن اشەكەي بۇيىمدارىن جاساتۋعا قۇمار بولعان.

كوبىنە كۇمىستەن جاسالاتىن اشەكەيلىك بۇيىمداردىڭ جاسالۋ جولدارى مەن پايدالانىلۋى جوعارىداعىداي تۇسىنىك بويىنشا عانا ءتۇسىندىرىلىپ  كەلە جاتقان بۇيىمداردىڭ ءمانى تەرەڭدە. مادەنيەتى مەن تۇرمىس-سالتىنا اسا زەرگەرلىكپەن قاراعان «دالا دانىشپاندارى» ەشقانداي قارىپپەن جازىلماعان دالا زاڭدارىن، ىرىمشىلدىعىن تۇرمىسىمەن تۇتاستىرىپ جىبەرگەن.

ۇلى وركەنيەتتى مادەنيەتىمىزدىڭ بويىمىزعا سىڭىرە بىلگەن ءتالىم-تاربيەسىنىڭ ءمانى سالت-داتۇرىمىزدە پايدالانىپ جۇرگەن اشەكەي بۇيىمدارىندا دا بۇلتارتپاس ۇلگى بولعان. الدىمەن تۇرمىس-تىرشىلىكتە قولدانىس تاپقان نازىك ناقىشتار كوشپەلى حالىق مادەنيەتىنىڭ ۇلگىلەرىن جازۋسىز، سىزۋسىز اۋىزەكى ونەر تۋىندىلارى ارقىلى، ويۋ-ورنەك، زەرگەرلىك بۇيىمدار ارقىلى نازىك تە ادەمى جەتكىزە بىلگەن. جازۋ-سىزۋسىز-اق ەتنيكالىق ايادا كوشپەلى ەلدىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن تۋدىرعان قىرۋار مادەنيەت مۇراعاتتارى دەرەكتەمەلىك بايلانىس جۇەسىنەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن كىندىگىن ۇزگەن ەمەس.

ءتۇپ-تامىرى سوناۋ ارىدە جاتقان زەرگەرلىك ونەر ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ تاريحىندا وزگەشە ورىن الادى. قازاق قولونەرىنىڭ باسقا تۇرلەرىنە قاراعاندا زەرگەرلىك ونەردىڭ جاسالۋىنداعى ءبىر ەرەكشەلىگى ونىڭ كاسىپتىك سيپاتىنا بايلانىستى زەرگەرلىك بۇيىمداردى جۇرت كوپ تۇتىناتىن بولعاندىقتان بۇل ونەر كوپ ءورىس العان. سول زامانداعى ءدىني ۇعىم بويىنشا ءتىل-كوزدەن ساقتايدى، ءارتۇرلى پالە-جالادان قورعاپ جۇرەدى دەگەن ۇعىممەن بويتۇمار بولاتىن اشەكەي بۇيىمدارىن جاساتۋعا قۇمار بولعان.

كوبىنە كۇمىستەن جاسالاتىن اشەكەيلىك بۇيىمداردىڭ جاسالۋ جولدارى مەن پايدالانىلۋى جوعارىداعىداي تۇسىنىك بويىنشا عانا ءتۇسىندىرىلىپ  كەلە جاتقان بۇيىمداردىڭ ءمانى تەرەڭدە. مادەنيەتى مەن تۇرمىس-سالتىنا اسا زەرگەرلىكپەن قاراعان «دالا دانىشپاندارى» ەشقانداي قارىپپەن جازىلماعان دالا زاڭدارىن، ىرىمشىلدىعىن تۇرمىسىمەن تۇتاستىرىپ جىبەرگەن.

سونىڭ ءبىرى - قۇداعي جۇزىك.  جۇمساق، قاقتاۋعا ءتوزىمدى، وڭاي وڭدەلەتىن مەتالل-كۇمىستەن جاسالادى. قوس ساۋساققا بىردەي كيىلەتىن ءۇستى شاڭىراق ءتارىزدى جالپاق، كەيدە كۇمبەزدى بولىپ كەلەدى. جارقىراعان اشىق ءتۇستى كۇمبەزگە ەكى جەردەن شاڭىراققا ۇقساس ورنەك سالىنادى. استىندا ەكى ساۋساققا كيىلەتىن قاپ ورنالاسادى. قۇداعي جۇزىك ءساندى بولۋى ءۇشىن بالبارماق قولونەر شەبەرلەرى ارنايى تاڭدالادى.

قۇداعي جۇزىكتى قۇدا تۇسكەن ەكى اۋىلدىڭ قۇداعيلارى بىرىنە-ءبىرى سىيعا بەرەدى. ماقساتى ەكى ەلدىڭ بالاسى ءتىل تابىسىپ ءبىر شاڭىراق كوتەرەدى. ىرگە كوتەرگەن شاڭىراقتاڭ بوساعاسى بەرىك، عۇمىرلارى ۇزاق بولۋىن قوس قۇداعي وسى جۇزىكتەي بەرىك ۇستاپ، كوڭىلىمىز كۇمىستەي تازا جارقىراپ ءجۇرسىن دەگەن ماقساتپەن تاعىلادى. سۋرەتتە كورىپ وتىرعانداي استىنداعى ەكى ساۋساقتى جۇزىكتىڭ ۇستىندە كومكەرىلگەن شاڭىراق ەكى ساۋساقتى بىرىكتىرىپ تۇرادى. كۇمىستەي جۇمساق قاقتاۋعا ءتوزىمدى، جارقىراعان ءتۇسىن بەرمەيتىن مەتالدىڭ ءوزى جاس وتاۋ يەلەرىنىڭ تاۋقىمەتكە ءتوزىمدى، مىنەزى جۇمساق، ۋاقىت وتكەن سايىن ءوڭىن بەرمەيتىن ادەمىلىگى، تاتۋلىعى ساقتالسىن دەگەن تۇسىنىك. ءمانى تەرەڭدە جاتقان وسى ءبىر قاراپايم زەرگەرلىك بۇيىم عاسىرلاردان ساعىنتىپ جەتكەن بابالاردىڭ سارقىتىنداي اسەر ەتەدى.

اباي مۇرالارىن ءجىتى زەرتتەپ قارار بولساق، ۇلىدان ايتىلماعان ءسوز قالماعانعا ۇقسايدى. اقىننىڭ وتىز ءۇشىنشى قارا سوزىندە، «ەگەردە مال كەرەك بولسا، قولونەر ۇيرەنبەك كەرەك. مال جۇتايدى، ونەر جۇتامايدى. الداۋ قوسپاي ادال ەڭبەگىن ساتقان قولونەرلى قازاقتىڭ اۋليەسى سول. بىراق، قۇداي تاعالا از-ماز ونەر بەرگەن قازاقتاردىڭ كەسەلدەرى بولادى» - دەگەن اباي تۇلعاسىن ءبىز ءالى تولىق تانىپ، بىلگەن جوقپىز.

بۇگىنگىدەي داۋلەتىمىز بەن ساۋلەتىمىز ايرىقشا سىن كەزەڭگە تاپ بولىپ وتىرعان تۇستا  ەل اراسىنداعى تۇسىنىستىك پەن تۋىسقاندىقتى قايتا جاڭعىرتۋ كەرەك بولسا، مادەنيەتىمىز بەن ادەبيەتىمىزگە كوڭىل ءبولۋ ءۇشىن رۋحانيات ءۇشىن اسا قاجەت-اق. اباي مۇراسىن تەرەڭدەتە زەرتتەپ، حالىق ەتنوگرافياسىمەن سۋسىنداپ وسكەن دانا مۇحتار اۋەزوۆ ءوزىنىڭ ءبىر سوزىندە، «حالىق بويىنداعى قاسيەت كەيدە جەر استىندا جاتقان گاۋھار ەسەپتى» دەگەن.قازاق مادەنيەتى مەن تۇرمىسىن بۇكىل «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسىنا ءورىپ وتىرىپ تاماشا جەتكىزگەن عۇلاما  جازۋشىنىڭ ءار ءسوزى مەن دەرەگى بابالاردىڭ وشپەس مۇراسى ىسپەتتى.

ەرتەرەكتە قولىندا كۇمىس جۇزىگى جوق كەلىنشەكتەردىڭ  قولىنان اس ىشپەيدى. كۇمىسى جوق قولدىڭ ىدىس-اياعى تازا ەمەس دەپ تۇسىنەدى. مەديتسينادا تازا كۇمىستى سۋعا سالىپ قويسا سۋداعى زياندى قالدىقتاردى جويىپ جىبەرەدى ەكەن.

اباي مۇراجايىندا قىزمەت ىستەپ، قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن كورىپ-ءبىلىپ، تەرەڭ تۇسىنۋىمە مۇمكىندىگىم بولعانىنا ءوزىم قاتتى ريزامىن.

«كورسەتپەگەن ونەر زايا كەتەدى» دەگەن قازاقتا ونەگەلى ءسوز بار. «زاماندى ونەر جاسايدى» دەگەندى جەتكىزگەن بابالارىمىز وزدەرىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولدار مەن كوڭىل تولقىنىستارىن قولونەرىمەن بىرگە ءورىپ وتىرعان. سىرى مەن سىمباتى بولەك مەيلىنشە قاراپايىم قولدانىستاعى قولونەر بۇيىمدارى الداعى ۋاقىتتا دا عاسىردان-عاسىرعا جالعاسىپ، ونەگەلى عۇمىرىن ۇزارتا بەرەتىنىنە داۋ جوق.

الماحان مۇحامەتقاليقىزى

قازاقستان-رەسەي ۋنيۆەرسيتەتى،

«ابايتانۋ» عىلىمي-تانىمدىق

ورتالىعىنىڭ ديرەتورى.

اقىن، قازاقستان جازۋشىلار

وداعىنىڭ مۇشەسى.